Piksjitten op Snyp

Haadstik 96
Dirigint mei twa stokjes

De Nus wie net dearekke, mar miskien hie it mar better west, dat er wol kroandea út 'e auto helle wie. Nei in moanne kaam er út it sikehûs en doe waard er daalk oppakt. De Dil hie yn it wrak fan de auto allegearre saken fûn dy't net doogden. Plaatsjes fan jonges, soms folslein neaken, en sels lytse jongesbroekjes. De ferhalen oer de Nus die bliken soene dan dochs wol wier west hawwe. Oars hiene se him net oppakt. De Dil dy't as plysje syn bek hâlde moast - mar dat noait die, omdat er in swetser wie - kaam no foar it ljocht as de grutte held. En eins fertsjinne er wol in medalje, want hy hie ommers it doarp in grutte ramp besparre mei't De Nus opburgen wie. Oer De Tjemsk waard net praat. Oer oaren wol. De Dil gong alle huzen bylâns om nei te gean oft lytse jonkjes ek belutsen west hiene by de praktiken fan De Nus en syn auto. Foar in skoftke fielde De Dil him de kening fan it doarp.

Ek De Lytsk waard thús troch De Dil ûnderfrege. Hy wie deabenaud, net mei't er yn de auto fan De Nus út te riden west hie, mar hy seach en rûkte dy oare. De snaffelfingerman mei de bargekop en twa bluod-

[p. 334]

derige eagen. De Jap. Mar dêroer waard net praat. De Lytsk stoar hast fan de senuwen, syn knibbels trillen ûnder de tafel en hy besocht syn hannen yn de bûsen te hâlden. Oars soene se it ommers miskien rûke kinne. Miskien hie De Dil wol in apart noasgat dat it rûke koe. Hy hie op it lêst de auto fan De Nus leech helle.

De Lytsk koe der nachten net fan sliepe. Soms foel er wol yn 'e sliep, mar dan seach er de meast ferskriklike saken. By it wekkerwurden moarns wie er soms noch wurger as jûns by it op bêd gean. It hâlde net op. Ek op skoalle net. Dêr waarden guon jonges út de klasse helle en meinommen troch De Dil nei it lyts keammerke dêr't De Fer as in omkearde baarch op de tafel lein hie. Neaken, fet en glibberich. Op sokke eagenblikken winske De Lytsk dat er in famke west hie. De Nus hie him noait mei famkes ynlitten, en de snaffelfingerman taalde ek net nei famkes. De Lytsk fûn famkes ornaris ek moaier.

Op in nacht sylde De Lytsk it kajút fan syn keammerke út en belâne yn in daam fan in greide. Dêrnei klom er op in hikkepeal sa't er ek wol die as er oan it aaisykjen wie. Om him hinne stridden de greiden mei har fûlgriene kleuren. Ut en troch run der in hynder, in ko of in skiep. De hikken en de peallen wiene wyt ferve, sa fier as er sjen koe. Se foelen skerp op tusken de griene fjilden. Boppe alles út tuorken de mêsten fan de heechspanningstriedden. Se ferdielden de greiden yn ûnderskate lânskippen en tafrielen. It like wol oft doarpen midstwa of yn trijen snijd waarden. De Lytsk koe dy doarpen allegearre: Rypslop, Tilleterp, Gumschal, Dumengel, Wardenkum, Umdein, Dierking, Dronleeuw, Beetschin, Genmars, Gumberly, Nekernal, Mefranum en Mazwein.

Yn al dy doarpen hie De Lytsk wol west. Mei de heit fan De Kid dy't boadskippen en branje útsutele. Ek in pear kear mei syn eigen heit of mei syn mem, omdat yn guon doarpen famylje wenne. Syn pakes en beppes leine yn ûnderskate doarpen op de tsjerkhôven. Dêr't se berne wiene woene se ornaris letter ek dea lizze. Dêr hearden se thús, omdat se dêre ek de kop foar it earst boppe it gers útstutsen hiene. Dat gers wie bekend, nei dy rook woene se werom.

Ien fan syn omkes - eins in âldomke, omdat er de jongste broer fan in pake west hie - ferklearre foardat er stoar, dat er noait wer wat mei hokker famyljelid te krijen hawwe woe as er op in stuit dea wie. Hy hie it fêsdizze litten yn syn testamint. Dy âldomke lei dan ek moedersiel

[p. 335]

allinne yn Dumengel. Hy hie dêr dan ek noait wer lêst fan immen, want de famylje hie him al ridlik gau fergetten. De Lytsk hie der in pear kear op 'e fyts west. Nei lang sykjen hie er de stien fûn. De measte famyljeleden hie er gjin hege pet fan op, mar dizze omke mocht er wol doe't er noch libbe. Op de stien stie in mûlharmoanika gravearre, mei wat noaten der omhinne. It liken wol fûgeltsjes.

Dy omke hie by syn libben oant op hege leeftiid in soad reizge foar syn wurk. Yn it binnenlân en yn it bûtenlân. Dêrtroch koe er prachtige ferhalen fertelle dy't De Lytsk heel spannend fûn. Hy kaam wolris op in jierdei. Yn in deftich swart pak mei in goudene horloazjeketting oer it boarst. Hy hie ek in moaie stôk om mei te rinnen. Dy wie fan ivoar makke. Der hong in sulveren kettinkje oan dat om de pols slein wurde koe. Neffens syn heit en mem wie dy omke te opskepperich en te razerich. Op snein der sa hinne rinne koe noch hinnebruie, mar troch de wike like dat nearne nei. Boppedat song en spile er op feesten, op merken en yn de kroegen fan de haadstêd. Soms ek wol yn Wardenkum. Se seine dat er fan earmoed syn kont noch net klauwe koe, mar yntusken die er as wie er de koaning fan Poalen. Dêr kocht en ferkocht er ierappels. Soms song er Poalske ferskes, mar syn mem bewearde dat it Joadske ferskes wiene. Dat makke De Lytsk gjin moer út. Hy krige it einepikefel as dy omke sokke ferskes song.

De Lytsk hie him twa kear sjoen en heard op in brulloft dêr't dy omke op in mûlharmoanika spile hie, en letter songen. Foar de Lytsk hie it ien grut feest west. Dêrnei nie er wikenlang seurd om sa'n harmoanika. Mar dat waard útsteld oant sinteklaas, en yn novimber tocht er helendal net mear oan muzykynstruminten. Nei de dea fan dy omke hie er eins noait wer oan him tocht útsein de pear kear dat er nei dat tsjerkhôf fytst wie. En no seach er Dumengel wer lizzen, en tagelyk hearde er de muzyk fan in harmoanika. De griene greiden skoden as de gerdinen op in toaniel fansiden. Ek de heechspanningsmêsten ferhuzen mei. Dêrnei ferdwûnen de doarpen as snie foar de sinne. Yn de baarnende sinne, want dy baarnde op syn holle.

De Lytsk hearde de harmoanika fan syn omke sa't er muzyk makke hie op de brulloft, en ek de sankjes dy't er meinommen hie út it noarden fan Europa. De Lytsk ferstie der gjin letter fan, mar hy begreep se allegearre. Hy hearde de ferhalen oer de stêden en de doarpen dêr't de

[p. 336]

foar-foar-foarheiten en -memmen weikamen. Doe ferskynde ek de gitaar fan De Nus. De gitaar begeliede de harmoanika. Se kamen oansilen yn de loft sa't loftballons oer Snyp dreauwen. Ut en troch mei feesten. Boppe it iepen fjild. Se waarden grutter en grutter. Doe't se wat tichterby kamen foel it De Lytsk op, dat allinne de hannen fan de spilers meireizgen. Twa oan wjerskanten fan de harmoanika, en twa op de gitaar. Yn feite hiene muzykynstruminten ek net mear nedich.

Yntusken wiene de griene greiden folslein ferdwûn. Foar him stie in mânske rots dy't wol wat like op it plaatsje fan Gibraltar dat er krekt yn skoalle sjoen hie. It like wol oft it wjerljocht de stien yn twaën spjalte hie lykas de grutte ikebeam njonken de buorkerij fan De Let. De rots hie tolve hoeken mei skerpe punten. Op ien side stiene de neakene skonken en it liif fan in man. Syn kul-en-sek hongen tusken dy skonken. De kul hie wat fan in tomme mei in grutte wytroaze neil. As in rôt yn syn winternêst lei er slieperich tsjin de binnenkant fan in skonk. Roerleas, stil en libbenleas. As wie er te lider slein. De Lytsk fûn it prachtich. It like wol in skilderij fan in slang dy't oprôle tsjin de tûke fan in beam sliepte. Of in grouwe rôt, dy't syn nêst net mear fine kinnen hie, want in skonk wie fansels gjin nêst.

Dêr't it liif ophâlde, sa likernôch healwei de mul, stie in grutte skulp mei in Sieuske sulveren knop dy't trochbuorre wie mei in paraplu. De paraplu beskerme it liif en de skonken tsjin de sinne en it reinwetter. Miskien wie it wol in byld of in monumint foar minsken dy't oars wiene as gewoan. Sokken as de fûgelsnaffelman of De Nus. Earmen, holle en ribbekast wiene nearne te sjen. De paraplu ferfong eins al dy saken dy't gewoanlik in mins kompleet makken. Op dy wize koe der dus in nij soart mins ûntstien wêze. De paraplumins, mei ien tomme en ien neil. Miskien koe er ek wol dûnsje. Bygelyks op de muzyk fan de gitaar en de harmoanika. De Lytsk seach de nije mins dy't allinne noch mar in kul-mei-neil wie. En dy moast út en troch wat byfike wurde. Op sneontejûn bygelyks as elkenien yn de tobbe moast.

No't de doarpen ferdwûn wiene bestiene der fansels ek gjin regels mear, of wetten en gewoanten dy't ferskimmele tradysjes neamd waarden. It wie allinne noch de natuer dy't foar master opsloech. Dy natoer hie gjin regearing, gjin bazen en gjin geloof. De natuer die gewoan wat er woe. Eins bestie der in paradyslike frijheid. De suvere muzyk sa't de

[p. 337]

ynstruminten spilen makke it folsleine libben mooglik. As de natuer te wreed waard soe de paraplu alles beskermje. It doarp wie feroare yn ien grutte paraplu, want boppe op dy paraplu wappere it doarpsflachje fan Snyp. Allinne Snyp bestie noch, alle oare doarpen liken ferdronken yn de natuer. Dêr siet De Lytsk nei te sjen.

Oan de oare kant fan de spjalte rots seach De Lytsk no ek in figuer. Hy koe net sjen oft it in man of in frou wie. Dit byld like wol mear op in mins. De holle ûntbruts en de skonken hâlden ûnder de knibbels op. Ek hjir wiene gjin hannen te sjen. It fleis wie sa keal as it liif fan in baarch mei jonge baarchjes. It lichem rûn as in trachter breed fan boppen smel nei ûnderen. It hie wat fan twa flessen dy't ynelkoar fersmolten wiene en dêr't de ûnderste op 'e kop stie.

Doe seach De Lytsk dat ek dizze figuer in man wie, want ek hjir hong in kul. Allinne dizze wie folslein oars as de tomme-mei-neil fan dy oare. Dit like echt in oprôle slang dy't as in swolm nei bûten pûle. It hie wol wat fan De Dar út Rypskal dy't in breuk hie en syn termen yn in grutte hoas tusken syn skonken opfong.

De Lytsk hie in kear tsjin him damme mei sinteklaas, en hy koe syn eagen der hast net fan losmeitsje. As De Dar sitten gong hâlde er de hoas mei ynhâld yn syn hân en lei it op syn skonken. Neffens De Loet dy't soks allegearre wist wie it wol in meter term dy't De Dar yn syn hoas sammele. Under syn sadel hie er in blikken pantsje fêstmakke, dêr't de hoas yn koe, sadat er teminste fytse koe. Hy moast operearre wurde, dan koene se it spul wer yn syn liif trapje. Mar dat doarde De Dar net oan neffens de Loet. Sa't er oait de kikkerts knalle litten hie sa woe er eins ek wol De Dar stikken sjitte. De Loet beskreau dan wat der allegearre barre soe. Mei dy termen woe er toudûnsje of slingers fan meitsje.

Dizze slang siet net yn in hoas, mar dizze wie iepen en bleat te sjen. It like wol wat op de oprôle slang yn it koarte broekje fan De Nus sa't dy simmerdeis troch de buorren pandere. Ek dy hie altiten ien bûse fol. Dêr struts er faak oer hinne.

Achter de rots kaam in heuvel omheech dêr't eartiids in pear doarpen leine en op dy heuvel stie in wyt breed hûs. It hie wol wat fan in sikehûs, in sanatoarium of sa, mar ek wol wat fan in finzenis út Ynje. De Dil dy't dêre nei eigen sizzen ferskriklik fochten hie liet wolris foto's

[p. 338]

sjen út dy tiid. Op dy foto's stiene soms sokke grutte huzen. Op skoalle hie er ek in kear in ferhaal hâlden hoe geweldich se dêre de Jappen en de ploppers op 'e bealch jûn hiene. En ek ôfsketten of ophongen. De Lytsk miende doe, dat Jappen earne oars wennen, mar hy doarde it net te freegjen. Boppedat wist De Dil it altiten folle better.

It frjemde fan dit wite hûs wiene de flaggen op 'e hoeken en yn de midden. Dy waaiden allegearre in oare kant út wylst De Lyts dêre op syn peal helendal gjin wyn fielde.

De harmoanika en de gitaar spilen noch altiten. De Lytsk murk dat de twa bylden sa njonkelytsen yn beweging kamen. Se reagearren op de muzyk en op it ritme fan de ynstruminten. Der skeat in trilling troch de liven, en de Lytsk tocht even dat se echt begjinne soene mei dûnsjen. Mar de muzyk hie mear ynfloed op it boppeste gedeelte fan de figueren, en op de kullen. Dy kamen omheech en ferweegden op de maat fan de muzyk. Se swypken hin en wer, en se begûnen in bytsje op De Tjemsk te lykjen. Dy draaide ommers ek nei alle kanten doe't er foar it boerd yn de klasse stean moast. It like wol oft de twa kullen elkoar groeten, of saluearren sa't De Dil foardien hie doe't er oer syn heldendieden fertelde.

De hannen op de twa ynstruminten spilen op libben en dea. Se fûnen dizze frijheid om sa frij te spyljen blykber prachtich. Se waarden ek net wurch, want it iene ferske nei it oare skeat de loft yn. De Lytsk koe net alle ferskes, want dêrfoar wiene se soms te útwrydsk. Hy hearde ferskes oer de befrijing, oer it ferset, oer de oarloch, oer it silen, oer de leafde en oer it bêste folk en lân op de ierde. By guon krige De Lytsk it einepikefel op syn earmen. Hy hie it folksliet noch net heard, mar dat soe fêst ek noch wol komme lykas mei de optocht doe't se De Harch yn in tonne stoppen. De Lytsk skrok fan syn gedachten, want dit like ek wol wer wat op sokssawat as doe.

Nei in setsje hearde De Lytsk ek oare ynstruminten lykas in pear trompetten, in saksefoan dy't ûnbidich jankte en in pear lytse trommeltsjes. Ut en troch kamen in pear fluiten boppe de oare ynstruminten út. Miskien kaam it korps út Dierking ek noch wol op 'e proppen. Dat kaam altiten as der wat fierd wurde moast. Doe't de soldaten nei Ynje gongen bygelyks, en letter ek doe't se weromkamen. Doe spile De Dil de haadrol. Hy siet yn de iepen auto fan De Let. It korps spile ek doe't

[p. 339]

âlde De Ryk njoggentich waard en elkenien in drankje krige en it âlde mins op de skouders fan De Fet en De Eel troch de buorren sleept waard. Op brulloften ferskynde it korps ek faak, en foaral as de keatsclub wer ris in grutte priis wûn hie. Ja, it korps soe fêst ek wol yn oantocht wêze, want der kaam wat langer wat mear muzyk. It doarp Dierking wie ferdwûn, mar it korps hie himsels rêden. Dat soe no wol har hele libben blaze en spylje moatte. Oars soene se fêst ek fuortsketten wurde fan de ierde en tusken de stjerren sweve lykas al dy finen tochten. De Grutsk gniisde. Dan koene se ommers moai nachts tusken de stjerren spylje en dy miskien wol fuort musisearje.

It wie net in optocht dy't De Lytsk no seach. Ut de damp wei kamen dizenich twa grutte boereweinen oanrôljen. Dêrachter rûnen yndied de muzikanten fan it korps. De trommelslachster, De Bauk, sloech as in beest op de trommel. De hynders foar de weinen bleaunen stean en stigeren. Har lûd brinzgjen oerstimde even de muzyk. Sels de trommel. De harmoanika en de gitaar spilen as gekken, sadat ek de twa kullen as krekt loslitten kij op en del sprongen. It korps, de weinen en de hynders bleaunen foar de twa bylden mei de dûnsjende kullen stean. De Bauk joech in lêste gisel op de trommel en doe wie it korps stil. It lûd siet noch yn de earen fan De Lytsk.

Op de weinen sieten in pear lju mei blyndoeken foar de eagen. De Lytsk werkende se daalk. Hy ûntduts De Jol, De Ren, De Nus, De Zees en ferdomme ek De Jap. It rydboskjen skeat oer syn hele lichem. Syn skonken fielden wer swier en lam, mar tagelyk koe er ek wol raze. De Jap hiene se ferdomme ek pakt. Ek dy nie in blyndoek foar de harsens. Doe't er noch better seach ûntdekte De Lytsk ek noch De Jar, it beest fan De Baarch. Alles wat in bytsje oars wie hiene se op de weinen byelkoar sammele. De Lytsk begûn te switten. Utsein De Jap hie er eins gjin problemen mei dy oaren. Presys it tsjinoerstelde. De Jar bygelyks wie wol frjemd, mar koe it ek net helpe dat er ôfwykte fan oare bern.

De twa hynstemanlju klapten mei de swipe, de twa fluitspilers fan it korps begûnen te fluitsjen en doe rûnen sân oare muzikanten nei de weinen en setten de blyndoekte lju allegearre oerdwers. Each yn each mei de dûnsjende kullen en de muzykmeitsjende harmoanika en de gitaar. De Jar raasde as in gek en spuide rachels op de grûn. Oare

[p. 340]

muzikanten stapten op de weinen en lutsen de lju mei de blyndoeken de klean fan it liif. Dy protestearren, mar doe krigen se in prop poetskatoen yn de holle. De Jar begûn no te laitsjen - lykas al de oaren hiene se him de blyndoek ek ôfskuord - want hy seach no allegearre koppen om him hinne dy't in stik poetskatoen yn de holle hiene.

De lju fan it korps stapten fan de weinen ôf en doe kamen oaren foar it ljocht. De Lytsk werkende De Eel, De Fet, De Tyt, De Loet en De Jent. Dy rûnen mei kwasten, mei messen en mei fervebussen. It korps sette in mars yn, de dirigint sprong der foar mei twa stokjes - yn elke hân ien - en dêr gong it hinne. Yn in omsjoch hiene se de froulju op de weinen swart ferve. De Jar wist net wat er seach. Hy geide it út mei't er de poetsdoek opfretten of fuortspuid hie. De spetters út syn holle fleagen alle kanten út. De kullen oan de bylden dûnsen as gekken hin en wer. Doe klapten de swipen fan de hynstelju wer. It korps hâlde op.

De Loet en de Jent hellen De Nus en De Jap nei foaren. De Tyt en De Fet draaiden de earmen fan de beide manlju achter de rêch. De Eel hie in fluitsje yn de mûle en blaasde syn wangen rûn. Op it stuit dat De Eel fluite en De Jar begûn te razen sprongen De Jent en de Loet nei foaren. Elk fan har naam in kul fan De Nus en fan De Jap yn de hannen. Doe snijden se mei ien haal de kullen fan it liif. Beide ûntkulle manlju kleuren read yn it gesicht. It bloed spuite út har liven. De Loet en De Jent hâlden de stikjes fleis yn de hichte. De dkigint stuts syn stokjes wer omheech en it orkest sette in âld sankje yn. Dêrnei rûnen De Jent en De Loet nei De Jar en joegen him yn elke hân in sloppe kul. De Jar dûnse op en del yn de stoel der't er yn fêstbûn wie. Mei de kullen joech er tagelyk mei de dkigint de maat oan. De Jar die bliken hie in goed gefoel foar ritme en muzyk. En sa dûnsen opiens fjouwer kullen op 'e muzyk. De greiden en de heechspanningsmêsten kamen werom. De doarpen skoden wer teplak en De Lytsk seach de sinne opkommen. Ek dy wie bloedread. Hy foel fan syn peal yn de sleat dy't der njonken rûn. Hy rûkte einekroas en de stank fan blauwmodder. Doe't er by de wâl opklom skeaten twa auto's foarby. Earst dy fan De Nus en doe de glinsterjende fan De Jap. As sieten se elkoar achternei. De Lytsk woe syn sokken útwringe, mar doe murk er dat er njonken syn bêd stie te pisjen. It hâlde noait wer op. It wetter klettere op de flier en de damp kaam omheech. Hy krige wiete fuotten.