Peke Donia, de koloniael

[p. 65]

[I.1.12]

In heislik krewei hat it altyd west om wat fan 'e souder ôf te heljen, mei dat nauwe fal en dy âld ljedder yn it smelle tuskengonkje. Dat beide hawwe der al in foech wike tsjin oan skytskoarre om 'e kachel del te heljen, it is sa'n bombizich stik guod en Heit betrout him net sa bot mear op 'e ljedder. Mar it is sa ek gjin hurdzjen mear, by Tettes stiet er al in lyts wike en it is alle jûnen alweroan klûmerjen. Hjoed is it noch helte slimmer, it waait in stoarm en wiet en kâld! Dat Heit sei fan 'e moarn fuort, hjoed de kij op. En Peke, hjoed de kachel oer de flier.

Ja, it fee ferkomt sa yn it lân, de nijkeap hat al gâns ferlern, hy joech earst oars sa'n skoan miel. It is ien efter Mitselwier wei, de man hie der tige op past, mar hie der foar de winter dochs gjin iten foar, dat moai om skik binne hja der noch oan slagge en it liket bêst. Efterhûs leit in bult bitekrûden, dêr kinne se in goed wike minstens fan fuorje. Fan 'e middei foar teedrinken, hawwe hja ornearre, sille se der mar om hinne, dan kinne se noch op stâl melke, it is ek gjin wurk mear yn 't lân. Dat fan 'e moarn foar iten hawwe se efkes oer it bûthús gear west, de measte rommel yn 't skuorke, in pear bakjes op 'e souder, kramtried spanne foar de sturtlinen, dat like Heit ek wol goed ta en de nije barte, dy't se fan 'e hjerst timmere hawwe, lizze.

It iene mei 't oare is der gjin tiid oerbleaun om nei de kachel om te sjen. Mar nei iten hat Peke fuort de ljedder set en it fal ophelle, dat no pantsjerôvet er wat op 'e souder om, it is de twadde of tredde kear dat er dêr komt en by eltse bak mei âld boartersguod moat er efkes sitte, yn 'e hoeke stiet in âldmoadrich hobbelhynder, de kakstoel stiet by de boazem. It hat hjir lekt, hear, ek krekt op 'e pipen, hy mei wolris efkes sjen oft it troch de sekken hinnegien is.

‘Wêr hâldstû ta?’

‘Hjirre!’

‘Wat dochste?’

‘No ik helje de kachel del fansels.’

[p. 66]

‘Ik sjoch oars noch neat, ik bin ree mei ôfwaskjen; as ik dy helpe moat, seist it mar!’

‘Hjir net komme, kear de ljedder mar, ik sil sjen oft ik der ôfkomme kin.’

Hy avensearret de âld kolomkachel nei de râne fan it fal, giet in trêd of wat de ljedder del en hyst him op 'e rêch. Fuotsje foar fuotsje giet it nei ûnderen.

‘Pas op, pas op, heite, tink der om wêrst stapste!’

‘Ja no, stil no mar, dat gepraat jout neat!’

‘Ja no!’

‘Ja no.’

‘Sil ik him oankrije?’

‘Nee, bliuw Heit no foar de ljedder stean!’

‘No jonkje, dêr tink ik wol om!’

Noch wat ergewaasje en kibberaasje en de kachel stiet goed en wol yn 't skuorke. Peke stekt hinne om 'e pipen. Heit siket in nije earmtakke út it leech bêdsteed.

De pipen sjogge der rare roastich út.

‘Heit koe it spul wol net yn 't fet set hawwe ferline maaie.’

‘No jonge, dat koe der wolris oan hân hawwe, ik moat sizze, dat stiet my net sa goed mear foar.’

It poetsridskip moat byinoar fandele wurde en tegearre sille se der efkes oer gear. Mar der komt mei Heit net safolle fan, de lea docht him sear, in hûdfol kjeld en dan dat krûm stean! No en dan sjocht Peke him hjir of dêr delfallen, hy fielt him fêst neat te alte. Peke hat wolris wat noed mei de âlde, nachts hoastet er gauris en dan sit er skoften oerein op bêd. Mar Heit seit, dat hat er alle hjerstmis.

Der moat yn it bûthûs ek noch ien en oar yn oarder brocht wurde en dat bedoktert de âlde no mar wat. Peke stiet yn it skuorke te poetsen dat er stint. Heit pandert ôf en ta, bûtendoar tsjirget de wyn him om 'e húshernen. It wurdt tiid dat de bistjes op 'e stâl komme, hja ferlieze hurd. Strak net te let teedrinke en dan giet Peke foar melken hinne om it spul, yn twa reizen kin er it allinne wol dwaan. Mar al riddenearjend fernijt Heit, hy is wol fan doel om mei. Wat soe dat allinne wurdich wêze, de bistjes steech en allegear! Wat, kjeld skypje? Binnendoar kriget

[p. 67]

men it te pakken fan sigen, net yn 'e bûtenloft mei de buffel oan. Hy hat de sturtlinen al ree, de barte leit foar de boppeste stâl, de pomp is oan 'e gong, dy lit gauris it wetter rinne. Sil er mar net te let tee meitsje?

Hy klompket it bûthús wer lâns. Bûten slacht de rein tsjin 'e skuorrútsjes oan, de foarsten op it hûs rattelje: hjerst! Jûn steane de kij. Is de petroaljelampe neisjoen? Peke hat it rûchste der oan dien mei de kachel. Heit ropt om tee. Foar drinken moasten se oars it omskot en it potkacheltsje noch efkes sette, jûn falt it ôf, dan is it allinne de pipen mar.

De âlde hat der in til oan. Peke sjocht it. It sjit him yn 'e rêch, by de boppedoar moat er útpûste. Goed dat it spul opkomt.

Yn 'e hûs is it huverich, hja hawwe waarm west en lûke efkes de jas oan. It stikje brea is gau behimmele. Heit kôget en iggewearret, wat soe it betsjutte, allinne hinne om 'e kij! 't Is út, hy giet mei, en blaast it pitsje út.

De hoarntouwen hingje oer de swingel fan 'e pomp. Sa wie it yn 't foarige ek, doe wie Mem der ek by. Op sa'n stuit is se der suver wer, ien amerij binne hjoed en ferline ien. Dan skuort Peke de bûtendoar ta tsjin 'e wyn.

Fersutere stiet it fee yn 'e daam, de âldere bistjes wite gau wêr't dit hinne giet.

Peke hat it jongguod oan it tou, dy mochten it ris yn 'e kant sette. Heit skonket efteroan mei twa melke. Strak hellet Peke allinne de twa lêste. As Heit syn iene it in bytsje yn 'e kant set, steane se in setsje út te pûsten. Peke moat tsjin 'e wyn yn skreauwe fan: skeelt der wat oan? Heit skoddet mei de holle, mar giet muoisum fierder. Dat benearet Peke en ûnder swiere prakkesaasjes skoddet er it dripwetter fan 'e klep fan 'e pet. Tsjûk is it oer 't lân, inkelde huzen fan 'e buorren binne mar te sjen, de toer stiet iensum en skrousk tsjin 'e lege loft. De wyn sûzet Peke yn 'e earen en sjongt in treastleaze meidij, yn syn hert sinkt in bange ferlittenheid, lyk as op 'e slimste amerijen yn 'e Ynjen. Wurden kin hy der noch net foar fine, mar de loft hinget sa swier. De âld stumper noch mei te kroaskjen! Aanste mar gau yn 't waarme bûthús, jûn mei in ‘sliepmûtske’ op bêd, der stiet wol wat yn 'e flesse.

[p. 68]

De wyn jaget it struisel wytwêrsanne hinne, as de bûthúsdoar iepen komt.

In jongbistje is skou foar de barte, springt oer de groppe en komt op 'e bealch del. Peke hat in hekel oan dy akkefysjes. Mar alles komt teplak. Heit stiet mei de buffel oan, in doek om 'e hals en in drippende pet op, om de hoarntouwen fêst te setten. Peke naait út om 'e lêsten. Touwen en riis yn 'e hân op 'e rêch, skoatet er de reed lâns, foar de wyn del. By Eppinga's binne se ek oan 't ynheljen. Dêr rydt op 'e bouwen in bitekrûdwein. Hjerst! Hoe hat hy der nei lange de iensume rige fan jierren troch. No is it sa. Mar de blidens fan it neikommen wol yn it hert net trochbrekke. Lizze de tsjustere skaden fan 'e takomst oer it blide paad fan hjoed? Mei langere trêden stoot er de reed lâns. Wer hat er it fielen, oft der stadichoan wat yn him brekt: is it de moaie takomst, de dream dy't er stikje by bytsje yn iensume dagen mei soarch en leafde opboud hat?

In minske is yn it djipste wêzen oeral en ivich te wrâld in ien- sume. Sa sei de luitenant it en stoar rêstich op 'e fiere post yn Atjeh. Peke is stean bleaun, en harket nei it ûnwennich lûd fan rein en wyn.

Sa set de hjerst, de winter yn. Heit. Wat wol it wurde?

Allinnich heukelt er de hikke op en peadzget troch de tewâde daam. It spul is hânsum.

Thús is Heit oer de kachel gear, mar de pipen, dat wol allinne net passe. Op Peke syn roppen is er by de efterdoar en ferleit de barte. Alles stiet. Foar't Peke oan 'e sturtlinen begjint, nifelje se de pipen foarinoar, mei in stikje draaid kramtried oan 'e souder fêst. Heit stekt hinne om in kuorfol brânje út 'e skuorre.

Yn 't bûthús falle de earste dritsen en meitsje de muorren wer smoarch.

Heit seit, de kachel barnt en falt op 'e bank del, hy stint en lûkt yninoar as in âld mantsje. Peke begjint te fuorjen. Hy sil ek allinne melke. Heit jout him der by del en stoppet. Dat is net in goed teken.

Ier falt de nacht yn it lytse bûthúske. Heit kriget de lantearne, dy hat er fan 'e moarn al fol getten. Mar de kous is droech en

[p. 69]

smoarch. Op 't lêst begjint er mei in wif ljochtsje. Max hat de hiele dei yn 'e skuorre opsletten sitten mei it op 'e stâl heljen. No lykwols mei er op 'e lappen komme. Tusken Heit syn fuotten giet er sitten en skobbet him en prúst en leit de kop op 'e âlde syn knibbel. Peke sjocht it en melkt. Komt Mem dêr mei de kofjekanne troch de boppedoar te leegjen? Peke sjocht om en hâldt de hannen stil.

Yn syn hert wurdt de iensumens wider en grutter.

As er fan it molkefuortbringen weromkomt, hat Heit de kofje brún. Tegearre besjogge se jitris de nijkeap, hy toant tige op 'e stâl.

‘No woe 'k wol sitte,’ seit de âlde.

Peke jout jitris in topke en skroevet de lampe del. Yn 'e hûs hinget de rook fan in nij-oane kachel, terpentyn en farsk hout.

De skoarstien lûkt goed. Yn 'e mylde waarmens fan 'e keamer beplúzje se it miel en rommelje ôf.

‘No ha 'k myn nocht’, seit Heit.

‘Dan soe 'k aanste daalk mar op bêd stekke.’

Under it útklaaien sit de âldman te triljen by de kachel. Peke jit him wat yn 't kopke, dat falt der wol yn. Op bêd kriget er in hoastbui en sûzet op 't lêst wei, it boarst kniest, sa heart it Peke ta.

Hy smookt in pypkefol en stekt hinne te ôffuorjen. De measte kij lizze al, in hokkeling stiet noch wat ûnwennich te sjen. De wyn jaget troch it kolksgat, Peke triuwt der mei de skoffel in topke strie foar. Dan stiet er troch it rútsje te digerjen yn 'e swarte nacht. In inkelde lampe skynt yn 'e buorren, hjirnêst koene se wol rûzje ha, it âld wiif, Tsjalling en Eke; dat hat er de lêste tiid wol faker fernaam. Heech raze de frouljuslûden, in doar slacht. In ko pluzet noch yn it lêste topke hea, stint en jout him del.

In skoft bliuwt Peke foar it tsjustere rútsje stean. Hy suchtet djip, docht de doar op 'e skoattel, lit Max yn 'e skuorre en giet mei de lampe nei it foarhûs.

Op bêd dwilet Heit fêst; hy praat der wat yn om. Mar hy wurdt gaueftich stil en syn azem giet rêd. Peke stiet dat net. Dan Maait er him ek út.