Peke Donia, de koloniael

[p. 83]

[I] Paad Oer 't Hiem
[I.2] Paad fan hûs

[p. 85]

[I.2.1]

Seinstra wie op Heite begraffenis. Folle tiid om mei Peke te praten hie er net mei al dy drokte. Oft er him skielk te Ljouwert nochris seach? Peke sei fan ja, mar tochte, der soe dochs wol net folle fan komme.

Mar in skoftsje letter, efkes foar Krysttyd, oppere Doede (dêr hie er jûns noch alris syn komst; it iennichste húske fan hâldoan yn 'e buorren), soe hy der mei de Krystdagen net ris útrinne?

Och, wêrhinne? Hy koe der ommers mar in hoartsje út mei it fee op 'e stâl.

As Doede noris fuorre en molk?

Peke woe der gjin praat fan hearre, boppedat, wêr soe er hinne?

No, dy man dêr te Ljouwert, hoe hiet er ek wer? Op 'e begraffenis hie Doede nêst Seinstra sitten en hy like net in minne yndruk op him makke te hawwen.

Peke gie der net fierder op yn doe, mar letter begûn Doede der wer oer, hy soe it dochs dwaan. Oer it wurk hoegde er net yn noed te sitten, dat kaam yn oarder.

Dat Peke skreau op 't lêst nei Ljouwert en in optein brief kaam werom: komme!

Hil koe ien en oar samar net foarinoar krije. Net om dat melken, sa net en ek net om dat fuorttsjen, mar nei Ljouwert.

‘Moatst net ferjitte, Hil,’ - sei Doede - ‘dy jonge hat seis jier lang yn in hiel oar libben sitten; salang as de âld man der noch wie, gie dat wol, mar no is de oergong noch helte grutter wurden. Hy moat der ris hielendal út.’

‘Ja mar, nei Ljouwert?’

‘Hindert neat. Hjir hat er net folle oanhâld, moatst rekkenje en dan giet it graach ferkeard mei sokke jonge bazen. Lit him mar ris ûnder it folk, dêr bekomt er fansels wol wer.’

Hil beskôge dat as genôch. Doede hie fierder west as de hoeke fan 'e buorren en hie in oardiel oer sokke dingen. En sa sette Peke de jûns foar Krysttyd ôf, om yn Ljouwert syn âld maat op

[p. 86]

te sykjen. Dy hie nei lang omswalkjen op 't lêst syn thús fûn by in âld widdo, mar sûnder fammen yn 'e hûs.

It stie der wakker by en it earste wie, hja soene dizze dagen beslist tegearre te'n ein bringe. En beide wisten wol, wat se dêrmei bedoelden.

In ryk ferskaat oan geniet hawwe se brocht.

Kuierjend troch de âlde strjitten hawwe beide de Krystklokken lieden heard. Tusken it feestlike folk hawwe se rûn, by jûntiid de ljochte etalaazjes lâns west, allinne om de wille fan it belibjen, by dei de bûtenwiken ôfreizge en Rikus Seinstra hat syn maat úttsjut, wêr't alear de greiden leine, dêr't se sleatsjesprongen.

Nei ferskate tsjerken hawwe se west, it Bliid Boadskip op ferskate manearen heard, mei yn 'e ring stien en Heilsoldatelietsjes songen, fral Seinstra lûd en mei oertsjûging. En yn en oer alles lei de ûnoanwiisbere feestlikens, sadat Peke de stêd seach fan in oare kant, in plak dêr't er net fijannich foaroer stie.

‘Sa ha 'k it my no altyd foarsteld.’ Dat is Seinstra syn altyd weromkommende opmerking.

‘No fyn ik myn âld lân werom, no yn dizze Krystdagen.’

By it âlde minske hawwe se it hûs fiks foltôge mei ien en oar, dat ek dêre hat it feest west; sels har dochter, dy har man sûnder wurk is, mei har hiele húshâlding parte deryn mei.

Mar de moaie dagen fljogge om, foar't men der erge yn hat. Foar de twadde Krystjûn hat Seinstra kaarten koft. Yn ien fan 'e tsjerken is in konsert en beide hâlde fan muzyk. It is, oft hiele Krysttyd hjir syn hichtepunt hellet en wêr't earne djip wei yn in tsjuster hert noch ûnfrede wenje mei, hjir wurdt alles oprûme en opnommen yn in wijde, hast himelske sfear.

Dan is it dien lykwols en it falt Peke op, Seinstra koe der wol tsjinoanhingje om der út.

‘Ja jong, men soe sokssawat fêsthâlde wolle. As de himel sà is, is it my al lang nei 't sin.’

't Is net betiid mear, hja sutelje de stil wurden strjitten troch op hûs oan. Seinstra is swijsum.

Thús is it âld minske op bêd stutsen. Hja sei jûns al, hja wie oanein. Mar yn 'e keamer stiet de kachel waarm, de tee brún.

[p. 87]

't Is in oere of âlve, in oerke kin der noch wol by, sa betiid hoecht Peke moarnier net fuort. Seinstra set de radio oan. Distribúsje, mar goed. Peke jit yn. Dan lûke se beide de skuon út en krûpe elts yn in hoekje, de fuotten op in frije stoel. It sigaaroanstekken wurdt yn dizze stilte hast ta in seremoanje. Hja harkje en in skoft bliuwt it stil.

As it liet út is, sûcht Seinstra oan 'e sigaar: ‘En, Peke, hast it by my nei 't sin hân?’

Net oars. It muoit Peke allinne mar, dat it sa gau wer om is. ‘En dochs ha wy it gâns rêstiger oanlein as de lêste kear, hen?’

De âld baas glimket, syn holle lûkt fâlden. Peke falt it op, hoe tanich as hy der útsjocht: te lang ûnder de felle sinne rûn, soks giet der net wer ôf.

‘Ja jong, dêr hâldt men it it langst mei út. Sokke dagen meitsje ek wer in bulte goed foar jin.’

‘Hoesa? Mankeart der oars wolris wat oan?’

Seinstra besjocht fan alle kanten syn sigaar en siket om it andert.

‘Ja, ik moat dy earlik sizze, ik sjoch tsjin 'e kommende dagen oan. It is noch lang gjin simmer. Wytst hoe't it giet? Men sjout liddich om, fynt nearne folle haal. Men treft jins maten en dan is it alle dagen wer itselde deuntsje: plakke, drinke, omsjouwe, en in gat yn 'e nacht op bêd. En dat stiet jin op 't lêst sa ôfgryslik tsjin, moatst tinke.’

‘Wer in bytsje oan 'e slach, kin dat net?’

‘Nee, útsluten. Wy âld kolonialen, dat is in spultsje rêstich op jins dea wachtsje. En ik leau, as dat jierren duorret, dan sjocht men der op 't lêst ek noch nei út.’ In nij stik jout de radio en dêr hat Seinstra earst mear ear foar. Peke jit yn.

‘Hiestû ea witten, dat neatdwaan in hel is? En neat minder? As ik dy lange rige fan dagen wer foar my sjoch, ear't it simmer is, wurd ik der soms benaud fan. Mar ik stean der dy foar yn, dit sil de lêste Krysttyd wêze, dy't wy tegearre yn it âlde lân trochbringe.’

‘Hoe dan, Seinstra?’

‘Ik wol sa net langer. Men makket jinsels mar wiis, dat men der

[p. 88]

by heart. Mar ik haw it al lang sketten, Peke, wy lizze der út en komme der nea wer yn.’

‘En wat dan?’

‘Werom.’

‘Jo meie net wer bytekenje.’

‘Dan wat oars. In baantsje fan in foech hûndert gûne fyn ik gau. Twa jier lyn koe ik sa wol by in ekspedysjesaak terjochte foar hûndertfyftich.’

‘En de oertocht!’

‘Mittelklasse op in Dútske boat, in hûndert of twa, trije. Dy haw ik wol op 'e bank te stean.’

‘Prakkesearje jo dêr fêst oer?’

‘Jawis. Ald-en Nijjier wol ik hjir noch meimeitsje, dat is miskien foar 't lêst fan myn libben, mar gaueftich dêrnei stek ik ôf. Wat seist derfan?’

In skoft seit Peke neat.

‘Ik kin it my oan ien kant wol begripe. Ik haw it ek net fûn, sa't ik tocht hie. Men past jin wol gau wer oan, mar om wer eigen te wurden en freonen te finen, falt net ta.’

Seinstra knikt: ‘En no bistû der noch mar in setsje út en mei in bytsje goede wil is dat mei koarten wer yn oarder. Mei ús is it hiel wat oars. Wy binne twaslachtige wêzens wurden. Hjir leit ús jeugd, jinsen ús libben. En no wurde wy hjir foar in apart slach minsken oansjoen. Wy meie hjir tahâlde, nimmen kin jin derútsette, mar in plak hat men net. In plak, hoe sil 'k it sizze? Dat op jin wachtet. Nee man, fuort mei de geit, dat geplús jout dochs ek neat, ik naai út. En Fryslân hat myn segen.’

‘Mar ier of let wolle jo hjir dochs jo lêste tiid trochbringe, net?’

‘Nee. Dat jou ik oer. Ik sjoch der no net mear tsjin oan om ûnder de palmen stoppe te wurden. Ik ferwachtsje fan it libben net safolle mear. Ik haw it ferkeard opset faaks, mar dat is dochs net mear te ferhelpen. Nimmen wol ik ek wat kwea ôfnimme, sa net. Ik woe dat yn Ynje de radio ek sa moai wie.’

't Is net betiid mear. Gjinien fan beiden hat om 'e tiid tocht, oant no de radio slút.

‘Tankjewol!’ seit Seinstra tsjin 'e omropper en bliuwt Sitten te smoken en foar him út te sjen.

[p. 89]

Lang om let berêde se de boel yn 'e hûs en stekke mei de skuon yn 'e hân de treppen op nei Seinstra's souderkeammerke.

De sliep sit Peke fan it smoken, praten en prakkesearjen swier yn 'e eagen. Mar as se lizze, docht it bliken, Seinstra is noch net útpraat.

‘Ast dy nei bliuwen setste, moatst in wiif ha, Peke. In goed Frysk wiif is de bêste bân oan it âlde libben. Ast allinne stean bliuwste, komst der net yn, tink ris om myn wurden. Yn alle gefallen gau ien fan beiden, fêstsette of werom. Beide oanhâlde is in ûnmûglikheid. Ik ha der ûnderfining fan.’

Mei in hoart draait de âld baas him om: ‘No moatst dy de snút hâlde, ik wol sliepe. Nacht!’

Hiel súntsjes heart Peke him preuveljen: syn jûnsgebed. In grutte myldens foar de âld swalker komt oer syn hert. Wat giet der no hiel djip yn sa'n minske om? Wat wyt men op 't lêst in lyts bytsje fan inoarren en wat in lijen besoarget men elkoar as minsken!

Peke wyt it fierder ek net. Hy falt yn 'e dodde. Troch syn holle spoeket alles yn bûnte rige. Mittelklasse... Norddeutsche Lloyd... Ik haw it faaks ferkeard opset... Stille nacht, heilige nacht... Ave Maria...