Peke Donia, de koloniael

[p. 143]

[I.2.10]

It is de earste wike fan april en hjoed sil it boelguod wêze. By de notaris is alles yn oarder kaam. De bou kriget immen út 'e buorren. Peke kin fan 'e moarn it wurk net fine en hy rint trijeris om alles. Krekt foar trijen wied er al wekker en doe is er stadichoan mar begûn te fuorjen.

Alles is frijwol yn oarder. Wat er sels hâlde woe, is juster nei Doede's tagien, de grammofoan, de boeken, in protte âlde snypsnaren, de wekker, âlde portretten. De keamer is leech efterbleaun. Hiltsje hat Memme klean helle. Peke woe de toffels hâlde, wat Doede fan Heites noch brûke koe, is ek meigien. En justerjûn ha Peke en Max tegearre in ein de lânen yn in brantsje makke fan âld spul dat er net meitôgje koe en dat dochs perfoarst net yn frjemde hannen soe.

Dochs is der noch wol ien en oar, dêr't Peke net mei út 'e ried komme koe, dat leit noch op in steapeltsje yn it kammenet.

It wol net avensearje fan 'e moarn. Peke hat de lêste molke nei it Djip brocht yn bussen fan it fabryk, syn eigen lizze op in kreaze rige ûnwennich op it amerrek. Hy stiet te kowerossen. It spul moat der strak wat kreas útsjen, hja binne dochs al wat suterich mei dy lêste kûle. Mar dat is it him dochs net, dat er al in skoft op 'e bistjes om stiet te poetsen. It is it lêste wat hy der oan dwaan kin en as er sjocht, hoe noflik as it fee yn 'e rêch linet ûnder it boarsteljen, begjint er fannijs mar wer. Hy hat se ek wat ryklik hea tatôge en it giet der wol wat rij troch, mar lit se mar plúzje. Dan ynienen stoot er yn 'e hûs en sneupt yn it kammenet en skiftet en komt der net út en stekt wer hinne te rossen. Yn 'e skuorre tsjirget it kealtsje him. Hiel yn 't koart kin der noch ien komme. Wat stie er ferline maityd earst frjemd foar dit spul oer en no is it him krekt, as hat er elts bistje altyd kend en hja him. Wat er himsels foarhâldt is: sa is 't it bêste, sa soe Heit it ek dien ha. En krekt like faak jout er himsels ûngelyk en drafket fan it bûthús yn 'e hûs en wer om en set de dingen fan

[p. 144]

en teplak en fuorret Max in mennich krouskes op. Op it buordsje boppe de pomp stiet it tabaksfetsje, dat soe er hast fergetten ha mei te nimmen. Dêr ha Heit en hy fan 'e winter en ferline simmer tegearre út sitten te stopjen, dat moat mei.

Max is ek oerstjoer. Justerjûn hat Peke de beide skiep ûnder op it tún helle. It iene hat twa lamkes: dy fleane de hiele moarn fan 'e hage nei de sleat en fan 'e sleat nei de hage en dêr hat Max in stommen nijs oan. No en dan stiet Peke der sels nei te sjen. Ja, 't is sa it bêste, hâldt er himsels jitris foar. No moat er perfoarst noch efkes nei it spul yn it kammenet sjen. Kreas yn it strie stiet it rigeltsje fee. Yn 'e hûs stalt er alles oer de flier út en giet der plat op it gat tusken sitten. Max sleept mei in âld sigarekoker om. ‘Bliuw ôf, hûn!’

Dêr koe al folk by de efterdoar wêze, dat kin oars hast noch net, wol? In oere of seis, sân. Earder as nei sânen ferwachtet er gjinien. Wat sei de notaris ek hast? Mar der binne dochs guods, dat hastich strûst er oerein en stekt nei it bûthús. Max set it ek al yn 'e kant. Twa manlju. Ien stiet tusken de bistjes op 'e stâl en praat tsjin syn maat yn it skuorke. Fan Peke nimt er net folle notysje. Dy stapt yn 'e klompen en sjocht no earst, it binne twa fan Eppinga's folk.

‘Tin om 'e latten, heite.’

Unferskillich jaget er it twinterrier oerein, dat him frjemd en kjel oansjocht en knoffeljend omheech stoot, dat it swiere jaar hinne en wer slacht.

‘Wat dochstû hjir yn myn bûthús?’

‘'t Is boelguod hjoed, net?’

Djip yn Peke begjint wer in âld sear te brekken. Wis, dat folk it earst by jin oer de flier, lyk as hearden se hjir! Wei ja, by dy âlde Tede, ris sjen wat dy op 'e stâl hat. Dy moast ek nedich buorkje.

‘As de notaris der is, kinne jimme der ek ynkomme, salang bin ik hjir de baas.’

‘No man, wy wolle dy bisten ris besjen, keapje wolle wy net iens, hja...’

‘Soe ik jim fersykje meie der út te gean, oant de notaris komt?’

‘In moai spul en dat op in boelguodsdei!’

[p. 145]

Net ien fan beiden makket folle haast. Yn 'e hoeke fan it bûthús stiet in ôfearter. Peke kriget him yn 'e hannen.

‘Ha Jim my heard?’

‘Woest ús de poaten soms ek skile?’

‘Nee, dan woe 'k se stikken slaan daalk. En no as de wjergea! Ik bin hjir baas. De soan fan Tede sil jim donderje!’

Ien is bûtendoar, de oare, de man fan it jongfeintebestjoer rint net hurd.

Peke set him de stâle fan 'e ôfearter yn it efterst, raamt ta en smyt him de doar yn 'e hoksen ta, dat in stik út 'e hakke fan 'e klomp oer de strjitte stoot. Tagelyk strykt er de skoattel der op. Sjesa, dat folk salang mûglik derút, Max jong!

Harjewarje smyt er yn 'e keamer no de boel, dy't er hâlde wol op in bult en reizget twa kear ûnder nei it tún. Earst bedobbet er wat wei kin ûnder de jiske yn it gat, dan docht er it oare yn in sek en leit dy ûnder it wylde apelbeamke. Skielk hellet er dat wolris. Yn 'e hûs sneupt aansens eltsenien der oan om. Op 'e bouwen kuierje de twa soannen fan Eppinga. Peke glimket.

De kant fan 'e buorren út wei komme no in mennich lju opsetten, dat hy rint hurd yn 'e hûs, om de skoattel fan 'e doar te striken. Efkes letter komme de earste besjoggers om 'e hoeke fan it hûs.

Wiid set er alle doarren iepen, mar it is him oft er wat hillichs skeint. Yn koarten tiid geane de taksearjende eagen oer alles, fee en húsrie en as in frjemd kuieret hy dertusken om, docht in meidieling oer in bistje: kant, safolle fet.

De notaris mei syn folk komt, koel, saaklik en tagelyk is it lytse hûs fol frjemden.

Peke stekt derút en rint mei Max in slachje de kamp om. No en dan sjocht er ris, hoefier oft it spul is, mar lang der by stean wol net.

As it húsrie oan 'e bar is, krûpt er jitris tusken it oppakte folk troch. Op it keallesketsje yn 'e hoeke sit Tsjalling mei syn stive knibbel. Ear't Peke it yn 'e gaten hat, stiet er deun nêst him. Skean sjogge se inoar oan. Peke ferbyldt him, dat der yn dy kâlde grize eagen in glimke leit.

[p. 146]

‘Tinkstû der om, dat ik foar it oangean fan it lân de opstân fan dy bar?’

Hy ferskeukt op syn sketsje: ‘Wat opstân?’

‘Tochtst soms dat ik dat hûdfol wurk fergees foar dy dien ha? Fiif en santich gûne freegje ik.’

‘Bist net wiis? Dan wol ik taksateurs ha.’

‘No, dû wytst it, fiif en santich gûne en oars komt der gjin bist yn myn lân.’

‘Wat soest dan dwaan?’

‘Dan skyl ik se de bonken noch slimmer as dines.’

‘Mar it is my te folle.’

‘Kinst ek lykslaan mei dyn doktersrekken en de proseskosten dy't ik krij.

Kinst dy hjoed noch beriede.’

Bosma komt dy kant ek út, Peke giet by it kealtsje op 'e stâl sitten. It âld kammenet wurdt ôfroppen. Dêr makket Tsjalling gading oan, liket it wol. Hy leit Bosma út, it boppestik seaget hy der ôf en it ûnderstik set er as laadkast yn 'e skuorre, om der in protte rommel yn te bergjen en Tsjip syn ridskip. Der wurde in pear gekheidsjes oer makke. Mar by it ôfrinnen hâldt Peke syn buorman goed yn 'e gaten. Ear't dy oan myn-roppen ta is, stekt er de hân op en jout de opropper de wink, foar himsels ophâlde. It folk laket, in feint ropt: ‘Dy nimt er mei nei de East.’

Fierder giet it wer. Tsjalling sjocht ris efter him, mar Peke is der al wer út.

It iene mei it oar is it op 't lêst net in grut boelguod en it is noch net let op 'e dei, as de opsjeposten foar de twadde kear geane.

Yn 't lêstoan moetet Peke syn buorman, as er de skuorre útknoffelet. Sûnder nei Peke om te sjen, grommelt er: ‘Dan moatte wy it sa mar litte, oars?’

‘No man, graach of net.’

‘Ik sis ommers al fan goed.’

‘Ofpraat.’

It folk stekt ôf. Wylst Peke efkes by de notaris stiet te neipraten, sjocht er hoe't it spul út syn hûs weihelle wurdt. Mar it

[p. 147]

griist him op dit stuit net oan, om syn hert sit in hurde skyl. De notaris hat haast, pakt syn paperassen harjewarje yn, fertelt hoenear oft Peke by him op kantoar komme moat en swaait mei de hân.

It lytsguod is foar it grutste part fuort meinaam, no begjinne de weinen te riden om de gruttere stikken. Yn it bûthús wurde de kij los makke en de barte wurdt hinne en wer skood. In pear wyt Peke fan wêr't se hinne geane, de oare hat er gjin moed ta hân om der nei te freegjen. Leaver sjocht er it spul ek mar net fuortgean.

Mei Max kuieret er de greiden del nei it Jaachpaad. In wûndermoaie dei is it wurden. No fernimt Peke earst, hoe ropsk oft er him fielt. Mar hy hat him noch gjin klear byld foarme fan wat der no folgje sil. Nei de buorren; by Doede's is er altyd wolkom en stiet in bêd op 'e souder foar him ree. Mar hy hat gjin begryp fan oere en tiid: dat komt strak wolris. By de dykshikke bliuwt er stean. Max sjocht him oan en strúnt en komt wer. Peke aait him oer de kop.

‘En wat moatstû no? Hen?’

Max snúft en prúst en rint de sleatskant lâns, dêr't wol gauris in wetterrôt sit.

Ja, wêr moat er mei it bist hinne? Meinimme nei in oar is ek net folle wurdich. Hy sil in oar mar ta lêst wêze. Doede en Hil soene der neat fan sizze, mar it bist is yn 'e buorren net wend en as der fan dat farren nochris wat kaam, hoe dan?

Hy hinget tsjin 'e hikke en sjocht nei de lju op 'e bouwen en harket nei de ljurken yn 'e loft. In nije simmer is yn oantocht. Mar bliid kin Peke him net bot fiele. Wied er mar fan 'e hûn ôf. De hikke sit mei in ein tou oan 'e dampeal fêst. Opknoopje? Mar Peke wurdt kjel fan himsels. Dochs makket er stadich it tou los, nimt it op yn 'e hân, probearret it ris en kuieret de dyk op. Max is bliid, dat der avensaasje yn it spul komt. Moedich rint er in ein foarút.

Net sa mâle fier fuort leit Bosma syn boatsje, dy berêdt simmers in stik lân oan 'e oare kant it Djip en hâldt der sa'n ding op nei. Bosma hat syn reed oer it lân nei hûs ophurde mei ôfbraak fan in âld hok en balstiennen.

[p. 148]

Peke bliuwt mei de hannen op it gat stean. Dan bûcht er him en siket der in fikse kanjer út, dy hellet er út 'e grûn wei en slacht it tou der krúslings omhinne. Max rûkt yn it gat derûnder, mar hjir is de baas mis, liket him ta.

As Peke by it stalt delgiet en it keatling fan it boatsje losmakket, tsjirget er him in skoft, hy hat in hekel oan wetter, mar de baas kriget him by de lurven en set him oer de mestelbank hinne. Dan giet er skruten sitten.

Peke leit de riemen oer de râne en roeit de kant út nei it Ald Djip. In licht rimpeltsje rint oer it wetter. Noch in skoftsje en Ryk Fisker kloetet hjir wer efter de reiden lâns. Sa geane en komme de jierren, gelyk en egaal, as bestie der gjin minskene lok noch lijen.

Tusken de brede seame âlde reidstoppels leit it wetter fan 'e deade bocht. It liket sûnder ein te dreamen oer de tiden doe't de grutte skippen hjir har wei noch lâns namen. Hjir en dêr stekke de nije reiden al in moai eintsje boppe de stoppelseame út. Skielk yn 'e hege simmer rûzet it op 'e wyn en dan leit Ryk yn syn boat dernei te harkjen, dan sit der in inkelde fisker yn ferskûle en op 'e hege bou dogge de manlju swijend har wurk. Peke ferjit it roeien.

Mar dan graaft er mei de riemen wer djip yn it stille wetter, oant er fierdernôch de bocht yn is. Dan lit er it skûtsje op 'e riemen driuwe en hellet Max tusken de knibbels. It bist lit him mei blidens oanhelje.

‘No sil it hurde libben ús skiede, jonge. Alle lok kin mar koart duorje en it is better en meitsje der in ein oan, ear't de minne rite komt. De baas docht it út goederbêst jonge, silst it him ferjaan? Dat is twa fan 'e trije. Nûmer trije wurdt no wer swalker en it griist him oan, datstû syn lot diele silst. Dû hast it lot fan twa earme minsken ferlichte, har libben bliid makke en dat is it heechste watstû berikke koeste. Dêr snapst gjin sprútsel fan, hen? Mar in protte minsken ek net, jong! Yn dyn eagen is wat fan lytse Mardjo. As ik him ea wer sjoch, sil ik dy ferneame: Max Donia. En no moatst hjir komme.’

Peke set de tosken opinoar en bynt de hûn it oare ein fan it tou om 'e hals. No is der mar safolle rûmte mear tusken nekke

[p. 149]

en balstien, dat it bist moat krûm sitte. Mar de baas hellet wol mear gekheid út. Dochs sjogge ien amerij de trouwe eagen freegjend mei in grut en bang fermoeden nei Peke en boar je rjocht yn syn hert. Hastich leit er de balstien op 'e mestelbank, hellet de hûn op 'e râne, ien raam, dat it boatsje der fan roeiket. Oer it Ald Djip wjerklinkt in koart en fel gegûl, in gerochel, dan wurdt it stil en nêst it boatsje buorrelt it.

As in moardner set Peke him wer efter de riemen, yn in omsjoch is er it Ald Djip út en oerstutsen nei it stalt. Hy hellet de riemen yn, leit it keatling fêst en mei grutte trêden rint er it Jaachpaad del.

Iensumer hat er him te wrâld noch net field.

Op it hiem kriemet noch in fuormanswein om it lêste spul. As Peke der is, ha se it bêd en noch ien en oar opladen. It kammenet is yn 'e teheistere keamer stean bleaun. Keale muorrekalkplakken gapje Peke oan.

‘Ha jim noch plak foar it âld kammenet? Wol jim it dan mei in sekfol ditten en datten foar my by Doede's besoargje?’

De fuorman hat der gjin beswier tsjin.

‘En wat is no it doel, Doanje? Werom nei de East hast, tink?’

Peke jout der gjin azem op.

‘Sis dan, dat ik jûn foar iten by harren kom.’

Hy helpt efkes om it kammenet útinoar te heljen en set de stikken op 'e wein. De fuorman slacht it hynsder derfoar en hâldend en kearend giet it it hege hiem ôf.

Foar is alles no leech. Yn 'e skuorre sit noch in stikje hea. It bûthús leit der mâl hinne.

Tsjin 'e slypstien stiet Peke syn fyts. Hy kriget him en giet dermei foar Tette ruten lâns. De kaaien hingje oan 'e spiker boppe de pomp, dy kinne se dêr fine, ropt er.

Under op it hiem stapt er op 'e fyts, de greide is al moai droech. By it hege Jaachpaad kin er net opride, dat hy moat der jitris ôf.

Sa is dus syn úttocht, dêr't er in lyts jier lyn sa bliid en fol hope ynhelle waard. En allinne in moaie dream dêrfan sil neilibje yn syn siel.

It haadstik is ôfsletten. Foar altyd.

[p. 150]

Op 'e hoeke fan it tún stiet de âlde esk fier boppe alles út. De finsters sûnder gerdinen stoarje oer it fjild as bline eagen.

Peke stapt op en rydt op 'e Wâlden ta, hy sjocht net mear om.

Oan wjerskanten fan it Ald Djip groeie boppe de stoppelseamen de nije reiden.