De geuzen

[p. 154]

IX.
Slotbeschouwing.

‘Ce n'est pas pour moi que j'ai travaillé, c'est pour mes enfans et leurs enfans. Les Grands oublient les services, qu'on leur a rendu, le lendemain. Mais il n'est pas de meme des louanges, et surtout des louanges données avant le tems que tout le monde leur en donne. Mais je ne suis ni ne veux pas etre un adulateur’.¹⁾

Deze alinea uit van Haren's brief, in zijn laatste levensjaar gericht aan zijn zoon Jan Poppe André, voert ons, nu wij Onno Zwier's verschijning in de XVIIIe eeuw historisch en litterair nagingen, om haar toon terug langs zijn leven. Vijf en zestig levensjaren waarvan zes en twintig als staatsman en twaalf als dichter, waren voorbijgegaan, en de herinnering aan elk voorval, dat daarin plaats-, aan iedere gebeurtenis die zich daarin afgespeeld had, was voor zijn geest levend gebleven. Het vaderland was hem in zijn jeugd, tijdens zijn politiek-maatschappelijke loopbaan en bij zijn dichterschap ter harte gegaan: hij was met de liefde daarvoor geboren. De herinneringen van zijn geslacht waren samengeweven met de nationale herinneringen: Daam was de eerste geweest, Charles zou de laatste zijn. Maar zijn crimineele badinerie - te bewijzen of niet te bewijzen - en zijn daarop gevolgde val als moreel mensch en staatsman hadden die aangeboren liefde gemaakt tot een met zijn wezen onafscheidelijk verbonden, dichterlijk-gedroomd en in Oranje en de eerste eeuw der republiek belichaamd, ideaal van nationale en godsdienstige vrijheid. De uitdrukking van dit ideaal is de hoofd-idee van geheel zijn schrijver-zijn, heel

1) Brief d.d. 26 December 1778, bij Nepveu blz. 55.

[p. 155]

zijn dichterschap sinds 1761; daarnaast, als bij-ideeën, de weergave van zijn tot standvastige liefde voor zijn vrouw en kinderen gelouterd zieleleed, van een steeds zich zelf vragende en aan zich zelf antwoordende stem van het geweten.

Onno Zwier van Haren en De Geuzen hebben in onze XVIIIe-eeuwsche letterkunde een zeer bijzondere plaats. De dichter een man, die als persoonlijkheid en in zijn denkbeelden een opvallende verschijning is en meer aan een periode van vroegere grootheid dan tegenwoordig en toekomstig verval toebehoort; zijn groot gedicht in vier en twintig zangen een evenzeer merkwaardig monument, hetwelk zoowel naar soort, inhoud en idee als wat bouw en taal betreft dermate de overige poëzie uit zijn tijd overtreft, dat het temidden van de litteraire voortbrengselen als het ware geïsoleerd staat. Van alle XVIIIe-eeuwers komt Bellamy wel het meest voor een vergelijking in aanmerking. Van Haren's vriend Ds. J.W. Te Water is Zelandus' beschermheer. Tijdens dominee's bezoek aan Wolvega, tezamen met den Vlissingschen pensionaris Lambrechtsen in de zomer van 1779, zal de figuur van Jacobus Bellamy zeker ter sprake gekomen zijn. Te Water en Onno Zwier, beiden directeur van het Zeeuwsch Genootschap, onderhouden een geleerde en vriendschappelijke briefwisseling met elkander. Geeft eerstgenoemde later aan Bellamy, teneinde zijn ‘aanleg tot de dichtkunst’ te ‘beproeven’¹⁾, de taak op om ‘eenige bladzijden uit de Geuzen van O.Z. van Haren in andere vormen’ over te gieten, ‘met behoud van den zakelijken inhoud en der hoofddenkbeelden’¹⁾, dan is de keuze van het onderwerp geen toevallige. Met ‘het achtste gezang uit de gezangen, Aan het Vaderland door Jonkheer

1) Dr. J.A. Nijland, Leven en Werken van Jacobus Bellamy I blz. 21.

1) Dr. J.A. Nijland, Leven en Werken van Jacobus Bellamy I blz. 21.

[p. 156]

Onno Zwier van Haren, fries Edelman, op een vrijen trant gevolgd’¹⁾, kwijt Zelandus zich dan naar dominee's genoegen van deze opdracht. Het zou een studie op zich zelf zijn te onderzoeken welke invloed Bellamy van Van Haren onderging. In het voorwoord van zijn ‘Gezangen’ (1785) spreekt hij van ‘een zeker dichtstuk’, dat zijn ‘smaak een heel andere wending gegeven heeft. Losheid, waarheid, natuur, dit waren dingen, die ik reeds lang gevoeld, doch nu, voor de eerste maal, in een dichtstuk gezien had. Van toen af beschaafde ik mijn' geest; dit voorbeeld hadt mij gezegt, dat men het waare, eenvouwige, gevoel der natuur, in zijne gedichten, mag en moet uitdrukken’²⁾. De mogelijkheid dat het De Geuzen waren, die zijn smaak wijzigden, is hiermede m.i. geopend.

Van Haren een plaats aan te wijzen tusschen Poot en Bilderdijk mag chronologisch verantwoord zijn, litterair-historisch aanvaardbaar is het niet; immers van een verbinding is geen sprake. De verzen van den eenvoudigen Zuid-Hollandschen landman had hij niet gelezen, was het niet uit onbekendheid dan toch zeker door beider verschil in aanleg, opvattingen en wereldbeschouwing. In verhouding tot Bilderdijk miste hij ‘het machtige vormtalent’, maar ook diens ‘omvang, lenigheid en veelzijdigheid.’³⁾ Wel verdient zijn naam echter tusschen beiden genoemd te worden als die van den eenigen belangrijken vertegenwoordiger van een voor het eerst weer nationale strooming in een verfranschte letterkunde.

1) Vgl. ald. II blz. VI en VII (Bijlage IV).

2) Gezangen van Jacobus Bellamy, 1785, blz. X en XI.

3) Vgl. H.J. Polak, Studiën blz. 80.