Mary Dorna 1891-1971

[p. 7]

Verantwoording

De aanleiding

Deze monografie over de schrijfster Mary Dorna vindt zijn oorsprong rechtstreeks in de bewondering voor haar werk. Wie van haar verhalen houdt en ze vaak herleest, wordt nieuwsgierig naar haar leven. Want uit die sterk autobiografisch getinte verhalen valt af te lezen, dat ze een ongewone persoonlijkheid was die een boeiend leven geleid heeft.

Maar zoals over de meeste Nederlandse schrijvers, is ook over Mary Dorna niets te vinden. Deze aflevering van De Engelbewaarder wil daar iets aan doen. Het is geen afgeronde biografie, daarvoor ontbreken nog te veel gegevens. Iedereen die over aanvullende informatie beschikt, hoe weinig ook, nodig ik van harte uit mij daarvan in kennis te willen stellen. Veel mensen hebben dat al gedaan, zonder hun medewerking zou dit boekje niet geschreven kunnen zijn.

De bronnen

De dichter K. Schippers bracht mij op het spoor van Mies Wille, de weduwe van Bruno Wille, die de tweede echtgenoot van Mary Dorna was. Zij heeft in haar bezit wat ik hier verder het Bruno Wille-archief zal noemen. Daarin bevinden zich de verhalen van Mary Dorna die tot nu toe ongebundeld zijn gebleven. Deze verschenen in de jaren 1926-1929 in verschillende kranten en zijn daarna nooit meer gepubliceerd. Vijf van deze verhalen zijn in dit boekje opgenomen.

Daarnaast bevat het archief wat er nog aan correspondentie van Mary Dorna bewaard gebleven is. De brieven die er nog zijn, worden hier vrijwel integraal afgedrukt. De talloze prentbriefkaarten die Mary Dorna in haar leven heeft verstuurd, heb ik gebruikt om data en gebeurtenissen te reconstrueren. Verder zijn er nog een aantal losse aantekeningen, dagboeknotities, opdrachten in boeken en gedichten. Behalve deze schriftelijke bronnen, zijn er de mensen die Mary Dorna gekend hebben, met wie ik gesproken heb. In de eerste plaats Mies Wille. Zij leerde Mary Dorna kennen in 1932 door haar contact met Bruno Wille. Bovendien heeft hij haar veel verteld over de jaren daarvoor. Verder heb ik gesproken met juffrouw Walz, die van 1945 tot 1971 Mary Dorna's huishoudster is geweest. Maar ook met mevrouw R. van Beek, die Mary alleen de laatste twee jaar heeft gekend. Zij kwam elke vrijdagmiddag om haar voor te lezen, wat echter vaak uitliep op de hele middag praten.

In Parijs heb ik Lisbet Sanders opgezocht, die met Mary op de lagere

[p. 8]

school heeft gezeten. Later namen ze het oude contact weer op en kwam ze geregeld op de Prins Hendrikkade. Maar ook Herman Gordijn en Lida Polak, de vrienden van het laatste uur, hebben van hun indrukken verteld. Kort voor zijn dood had ik een lang gesprek met Jan Tenkink, de broer van Henk Tenkink, Mary Dorna's laatste echtgenoot.

Ten slotte dient vermeld, dat ik de door K. Schippers en Henk de By gemaakte televisie-uitzending ‘Signalement: Mary Dorna’ (1970) nog eens heb teruggezien. Ook daaruit is bepaalde informatie in deze monografie verwerkt. Bovendien had ik de beschikking over een bandopname van een twee uur durend interview, dat zij ter voorbereiding met Mary Dorna hadden. Enkele fragmenten daaruit, die aansluiten bij de biografie, zijn hier afgedrukt. Daarbij moet men wel bedenken dat Mary 78 jaar oud was toen het interview werd afgenomen.

Het grootste gedeelte van de foto's komt uit het Bruno Wille-archief. Maar ook de anderen deden voor lange tijd van hun foto's afstand.

Werkwijze

Van Mary Dorna kun je zeggen dat ze de werkelijkheid nogal eens fantastisch maakte terwijl haar verhalen een hoog werkelijkheidsgehalte bezitten. Tegen Carmiggelt heeft ze eens gezegd: ‘Al mijn verhalen berusten op beleefde werkelijkheid. Ze zijn waar gebeurd. Ik behoor niet tot diegenen die iets kunnen verzinnen.’ (Het Parool, 28 november 1967).

Behalve eigen ervaringen gebruikte ze vaak belevenissen van anderen voor haar verhalen, liever dan iets te fantaseren. Het verhaal Ondergang van het avondland (1929) is gebaseerd op een ervaring die Bruno Wille eens in de trein had. En het verhaal Bezoek aan Veenschoten (1939) is de getrouwe weergave van een studentenreünie waar Henk Tenkink bij was. Zo zijn er veel voorbeelden te geven.

In Mary Dorna's leven speelde haar fantasie evenwel een grote rol. Daar komt bij dat ze een slecht geheugen voor feiten en data had. Soms vermengde ze in haar herinnering fantasie en werkelijkheid zodanig dat ze niet meer wist hoe de ware toedracht der gebeurtenissen eigenlijk geweest was. Dat maakt dat haar uitlatingen in de interviews, die in verschillende kranten en tijdschriften verschenen, in hoge mate onbetrouwbaar zijn. Daarom zijn deze niet als bron gebruikt.

Daarentegen heb ik in de levensbeschrijving veelvuldig uit Mary Dorna's verhalen geciteerd, en deze wel als informatiebron beschouwd. Haar gevoelens, zoals ze die daarin beschrijft, geven in elk geval een beeld van haar beleving van de werkelijkheid. Bovendien wilde ik Mary Dorna zoveel mogelijk zelf aan het woord laten. Daarbij dient aangetekend dat de interviews pas plaatsvonden in 1968 en latere jaren, nadat Mary Dorna opnieuw in de belangstelling gekomen was. Ze was toen

[p. 9]

op het eind van haar leven, blind en veel ziek. Voorts zijn haar verhalen in een tijd ontstaan die veel dichter bij de gebeurtenissen ligt.

Over de periode van Mary Dorna's eerste huwelijk met Felix Bowers, zijn de minste gegevens bekend. En met name over deze periode heeft ze zeer uiteenlopende uitspraken gedaan. Het hoofdstuk over haar tijd met Bowers is samengesteld uit de meest waarschijnlijke informatie. Verdere naspeuringen kunnen tot een ander beeld aanleiding geven. Met dat voorbehoud dient het dan ook gelezen te worden.

Aan het slot van dat hoofdstuk laat ik een overzicht volgen van de verschillende lezingen die er van de gebeurtenissen bestaan. Omdat het laat zien hoe bij Mary Dorna fantasie en werkelijkheid zeer dicht bij elkaar liggen. Maar ook om te benadrukken dat ik mijn eigen keuze uit het aanbod van gegevens heb gemaakt vanuit een langzaam gegroeid beeld over Mary Dorna. Dat geldt uiteraard voor het hele boekje.

In deze Engelbewaarder zijn zeven verhalen van Mary Dorna in hun geheel opgenomen. Het gaat om verhalen die nooit in een bundel verschenen zijn, en die hier worden afgedrukt ofwel om hun kwaliteit ofwel omdat ze illustratief zijn voor een bepaalde periode in het leven van Mary Dorna. Ze staan in chronologische volgorde wat de inhoud betreft, de periode waar ze bij aansluiten.

Het verhaal Zwerftocht gaat over Mary Dorna's jeugdjaren. Het lijkt wat het onderwerp betreft erg op het verhaal Contact, maar het is zo goed dat het hier toch is opgenomen. De verhalen Onderweg en Vertrek zijn vooral opgenomen omdat ze informatief zijn voor de periode van Mary Dorna's eerste huwelijk, waarover verder heel weinig bekend is. De kist uit Rio gaat over het heimwee naar de Zuidamerikaanse landen waar ze met Bowers geweest was.

Het verhaal Tusschen drie en vijf speelt in de Den Texstraat, waar Mary met Bruno Wille woonde. De Herinnering aan Praag is nog nooit gepubliceerd, omdat Mary het niet meer kon vinden: ‘Ik wou wel, dat ik dat stukje over Praag nog had. Ik voelde dat het goed was, maar het is weg.’ (Kentering, 1971). In Berlijn bevond zich een doorslag van dit verhaal, dat Mary in 1935 heeft geschreven nadat ze met Henk in Praag geweest was. Ten slotte is opgenomen het verhaal Dame seule. Mary Dorna schreef het kort na de oorlog in 1946, evenals het verhaal De groote veiling dat echter veel minder van kwaliteit is. Het zijn de laatste verhalen die ze zelf ooit nog op papier gezet heeft.

Achter de citaten die zijn opgenomen in de tekst staat de titel van het verhaal vermeld waar het citaat uit komt en het jaar waarin het voor het eerst in de krant verscheen. Als de eerste verschijningsdatum niet bekend is, dan staat er het jaartal achter van de eerste bundel waarin het verhaal is opgenomen. In de bibliografie is elk verhaal onder het vermelde jaartal terug te vinden, en daar staat ook aangegeven in welke

[p. 10]

latere bundels het verhaal eveneens is opgenomen.

Voor iedereen bereikbaar zijn de drie Salamander-pockets van Mary Dorna's verhalen: Laten we vader eruitgooien (1972), Een heer om port mee te drinken (1972) en Trammelant met de familie (1973). De oudere bundels zijn uitsluitend antiquarisch of in bibliotheken te vinden. Voor de ongebundelde verhalen is het wachten op een ordentelijk verzameld werk.

Van de verhalen die mij in de oorspronkelijke versie in handen kwamen, heb ik de gebruikte spelling gehandhaafd. Mary Dorna was zelf zeer behoudend op het gebied van de spelling. In de herdrukken is deze gemoderniseerd. Vandaar dat de citaten in dit boekje afwisselend in oude en nieuwe spelling staan.

In de spelling van de brieven heb ik alleen evidente vergissingen gecorrigeerd. Mary Dorna gebruikte veel gedachtenstrepen maar verder ontbreekt de interpunctie vrijwel geheel; als dat nodig was voor de duidelijkheid heb ik die aangebracht.

De bibliografie is niet volledig. Van sommige verhalen hoop ik alsnog de eerste verschijningsdatum te achterhalen. Aanvullingen, ook voor de bibliografie over Mary Dorna, worden zeer op prijs gesteld.