Over hersteld Maastricht (De Trajecto instaurato)
(1985)–Matthaeus Herbenus–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 2]
| |
Gedeelte van de aanhef van het handschrift van Martinus Joannes van Heylerhoff ‘Varia, digna’. Gemeentelijke Archiefdienst Maastricht, handschrift nr. 200.
| |
[pagina 4]
| |
...de Trajecto ad Mosam nobis agendum est. Opgedragen aan Mr. A.M.I.H. Baeten Burgemeester van Maastricht 1967-1985. | |
[pagina 5]
| |
InleidingIn zijn magistrale studie ‘The coming of Humanism to the Low Countries’Ga naar voetnoot1 schetst de Leuvense hoogleraar Prof. Dr. Jozef IJsewijn Matthaeus Herbenus (1451-1538) als ‘The first Netherlander to have written history in the humanist manner’ en: ‘he certainly merits the title of first humanist historian in the Netherlands.’ Voorwaar geen geringe loftuiting! Herbens belangrijkste geschiedkundige werk was zonder twijfel ‘De Trajecto instaurato’, geschreven in het jaar 1485, nu precies 500 jaar geleden, naar het illustere voorbeeld van Flavio Biondo's ‘Roma instaurata’. Ook Dr. Mr. H.H.E. Wouters wijst in zijn baanbrekend artikel ‘Mattheus Herbenus Traiectensis, een humanist van het eerste uur’Ga naar voetnoot2, op het uitzonderlijk belang van Herbenus als geschiedschrijver en concludeert, meer in het bijzonder met betrekking tot zijn ‘De Trajecto instaurato’: ‘Ofschoon “Herbouwd Maastricht” in vergelijking tot “Herbouwd Rome” en b.v. de bekende stadsgeschiedenis door Celtis een vergeten muurbloempje bleef, vormt het voor het Maasdal en waarschijnlijk voor ons gehele land een echte primeur. Stadskronieken van voor de 16e eeuw zijn in ons land vrij zeldzaam en tot dusverre is mij geen werk in de trant van “De Trajecto instaurato” bekend.’ Van dit voor de stad Maastricht zo ongemeen belangrijk werk van Herbenus verscheen -mirabile dictu- nog geen vertaling, waardoor het ontoegankelijk bleef voor een groter publiek. Een niet-classicus heeft geprobeerd dit hiaat op te heffen, het resultaat ligt thans voor U. Mevrouw M. Carasso-Kok noemt in haar ‘Repertorium van verhalende historische bronnen uit de Middeleeuwen’Ga naar voetnoot3 niet minder dan zes handschriften en één in druk verschenen editie van het ‘Libellus de Trajecto instaurato’. Het wordt dan ook de hoogste tijd van deze oudste Nederlandse stadsbeschrijving een kritische uitgave te verzorgen, waarbij ik de toekomstige bewerkers zou willen wijzen op het feit, dat de geleerde kerkelijke schrijver Henricus de Vroom O.F.M. (Sedulius) in zijn ‘Diva Virgo Mosae-Traiectensis’Ga naar voetnoot4 op blz. 6-8 uitvoerig ‘De Trajecto instaurato’ citeert. Over de Maasbrug schrijvend vermeldt Sedulius dat Herbenus zegt dat deze brug | |
[pagina 6]
| |
De beginregels van Flavius Blondus, Roma instaurata. Uit zijn ‘Opera’, gedrukt te Basel door Johannes Froben in 1559. K.B. Den Haag, nr. 2149 E8.
| |
[pagina 7]
| |
‘Strabonis aetate ab Augusto vel Tiberio sublicius aedificatus fuit.’Ga naar voetnoot1 Ook de vice-hoogschout van Luikse zijde te Maastricht en belangrijk geschiedschrijver Godefridus Augustinus Collette (1672-1755)Ga naar voetnoot2 ontleende zijn gegevens over de Romeinse tijd aan Herbenus en citeert hem, schrijvende over de Maasbrug: ‘...alwaer eene houte brugge over de Maese geleght was, en genaemt wiert, de brugge des gemeynen dijcx, welcke door de Romeijnen Augustus, oft Tiberius soude aengeleght zijn, Herben, de Traiecto instaurato...’ Het heeft er op zijn minst de schijn van dat zowel Sedulius als Collette een handschrift van Herbenus hebben gekend dat nu verloren lijkt, want deze passus over de Maasbrug komt in de ons bekende handschriften van Herbens ‘De Trajecto instaurato’ niet voor. Zelf maakte ik gebruik van handschrift no. 200 van de Gemeentelijke Archiefdienst Maastricht, getiteld ‘Varia notatu digna’ van de hand van Martinus Joannes van Heylerhoff, waarbij ik, uiteraard bij duistere en verminkte passages, ook andere handschriften raadpleegde. Mijn vertaling, die ik met opzet zo letterlijk mogelijk hield, werd voor wat hoofdstuk 1 en 2 betreft nagezien door Prof. Dr. Jozef IJsewijn, voor wat betreft de proloog en hoofdstuk 3 door Dr. A.C.G.M. Eyffinger. Ik moge hier dan ook aan hen mijn bijzondere dank uitspreken voor hun waardevolle en nuttige wenken. Eerst toen mij gebleken was dat ik geen aperte fouten gemaakt had -over woordkeuze kan men natuurlijk eindeloos twisten- nam ik het besluit mijn vertaling te publiceren. Voor hun vriendelijke en hoog gewaardeerde hulp bij het oplossen van bepaalde problemen ben ik ook veel dank verschuldigd aan mijn vriend Louis Morreau en meerdere anderen. Naar mijn overtuiging schreef Herbenus de eerste echte Nederlandse stadsbeschrijving. Gaarne hadden wij gezien dat hij bij zijn rondwandeling wat uitvoeriger was geweest, met name waar het de muren, poorten en torens van de eerste middeleeuwse ommuring betreft. Waarschijnlijk beantwoordt ook onze Herbenus aan de typering die Eduard FueterGa naar voetnoot3 gaf van Herbens grote voorbeeld Flavius Blondus: ‘...ein fleissiger, gewissenhafter Gelehrter.’ De stad Maastricht mag trots zijn op haar zoon die als eerste de humanistische geschiedschrijving in de Nederlanden introduceerde.
Maastricht, 13 mei 1984. M.G.M.A. vanHeyst |
|