Brokstukken uit de Surinaamse dierenwereld

[p. 49]

Houtluizen of termieten

Stichting en groei van termietenstaten.

Een nest van Houtluizen of termieten ontstaat in de regel als volgt:

Na het uitvliegen ontmoeten de geslachten elkaar op een of andere gunstige plek, b.v, in de holten van rot hout, waar de paring geschiedt. Na enige tijd leggen de wijfjes hun eitjes. De daaruit ontstane larven ontwikkelen zich voor een deel tot soldaten en arbeiders. Deze laatste beginnen onmiddelijk mee te helpen aan de uitbreiding van het nest. In het begin groeit zo'n nest vrij langzaam, maar naarmate het aantal bewoners groter wordt, gaat het in sneller tempo. Intussen wordt de koningin sterk gevoed, zodat ook haar capaciteit om eieren te leggen, groter wordt, zo groot zelfs, dat ze er een paar duizend per dag kan produceren (bij de hogere termieten).

Het uitzwermen van de geslachtsdieren.

Bij mieren en bijen geschiedt de paring tijdens het vliegen, doch de termieten doen dit anders, zodra de volwassen houtluizen daartoe in staat zijn, verwijderen zij zich al vliegend van het nest. De wijfjes dalen neer op een balk of tak, nemen een lokhouding aan en verspreiden daarbij een geur die de mannetjes aantrekt. Wanneer de beide dieren elkaar ontmoeten, vallen de vleugels af. In rottende boomholten of dode schors graven zij zich in. Daar heeft de paring plaats en kort daarna het eierleggen. Tijdens het uitvliegen van de geslachtsdieren, vallen er velen ten prooi aan vogels, vleermuizen, padden en mieren.

Het voedsel.

Inplaats van alles op te sommen wat door de houtluizen of termieten wordt opgevreten, zouden we kunnen vragen: Wat eten ze niet!

Hout, carton, papier, textiel, dood gras, boomschors, en alles wat cellulose bevat. Deze laatste stof is voor de meeste

[p. 50]

dieren onverteerbare kost, maar de termieten kunnen ze verwerken met de micro-organismen waarmee hun ingewanden zijn gevuld, en die de cellulose omzetten.

Een bepaalde termietensoort, de Capritermes, leeft uitsluitend van humus.

Bij de lagere termieten eten de nestgenoten elkaars uitwerpselen op, zodat dezelfde stoffen enige malen de diverse ingewanden van de verschillende individuen passeren. De hogere soorten nemen door uitbraking het voedsel van elkaar over. Als het nest volkrijk is, draaft een stroom van arbeiders onophoudelijk af en aan, om door gangen en tunnels het voedsel op de bestemde plaatsen te brengen.

Hoe het instinct de termieten leidt om de geschiktste voedselbronnen te vinden, kan men nog niet verklaren. Wel is bekend dat zwakke en zieke planten en bomen, vochtige posten en balken het eerst als slachtoffer vallen. Van gezonde bomen wordt dikwijls alleen de buitenste schorslaag aangetast. Oude bomen worden geheel leeggevreten.

Het is bekend dat de termieten elkaar vaak belikken. Op de huid bevinden zich klieren die een stof afscheiden, waardoor ze elkaar aantrekken en de kolonie gemakkelijker bij elkaar blijft. Ook de eieren worden voortdurend gelikt, en daardoor wordt voorkomen dat ze bescimmeld worden, hetgeen in de vochtige omgeving anders makkelijk zou gebeuren.

Talrijkheid.

Omdat de termieten in warmte en vocht leven, zijn ze steeds talrijk in een warm klimaat met veel regenval, waar de bodem vanzelf rijk is aan hout. Men is geneigd, vanwege de gesloten nesten en gangen, de houtluizen te beschouwen als lichtschuwe insecten, maar veeleer vermijden ze de droogte. In gesloten ruimten met een bedompte atmosfeer, en waar zij bovendien niet gestoord worden, verkeren zij in de beste omstandigheden, om zich te ontwikkelen en te vermenigvuldigen.

Wanneer zij ook in droge streken talrijk voorkomen, dan halen zij het vocht vaak heel diep uit de grond.

[p. 51]

Economische betekenis.

In de vrije natuur zijn de termieten in hoofdzaak opruimers van dode plantenstoffen, en als zodanig zijn ze daar onschadelijk; zelfs nuttig. Ze bevorderen de afbraak van dode vermolmde stammen. De soorten die hun nesten en gangen in de grond aanleggen, zijn in landbouwkundig opzicht nuttig te noemen, omdat ze voor de natuurlijke grondbewerking zorgen. In dat opzicht kunnen wij hen vergelijken met de regenwormen.

In Suriname hebben de houtluizen nog een bizondere betekenis als voedsel voor jonge eenden en kuikens.

Maar deze nuttige verrichtingen wegen in ons oog toch niet niet op tegen de enorme schade die ze aanrichten in gebouwen, bruggen, palen, papier, textiel, boeken, enz. Ook de bos- en landbouw hebben hevig van deze insecten te lijden.

De biologische vijanden.

Door biologische vijanden verstaat men dieren, die andere dieren in bedwang houden en voorkomen dat deze laatste zich al te sterk vermenigvuldigen. Men kan wel zeggen dat ieder schadelijk dier, en dit geldt heel bijzonder voor de insecten, door een aantal andere dieren wordt aangevallen. Wanneer de mens niet op onverstandige wijze ingrijpt, zal in normale gevallen het evenwicht in de dierenwereld niet gemakkelijk verstoord worden. Dit verschijnsel, dat ons weer op prachtige manier de Wijsheid vande Schepper toont, noemt men:

Het biologische evenwicht.

Ook met betrekking tot de houtluizen telt de natuur voldoende biologische vijanden om een al te sterke uitbreiding van de termieten te voorkomen. Maar hier zien we wel heel duidelijk, hoe de mens het evenwicht kan verstoren en het ook inderdaad doet.

Een van de nuttigste termietenbestrijders is de termieteneter, kleine miereneter of tamandoea. Dit tandloze dier, is voorzien van zeer lange en zeer scherpe nagels, waarmee het de houtluizennesten openbreekt.

Het heeft een heel lange rolronde tong. Die steekt hij in het

[p. 52]

opengebroken nest, werpt ze alle kanten in, en de houtluizen blijven aan het kleverig speeksel vastzitten. Als dan de tamandoea zijn tong terugtrekt slikt hij honderdtallen van die schadelijke insecten in en op deze wijze gaat het dier door tot het verzadigd is.

Het is gemakkelijk te begrijpen dat een tamandoea of termieter-eter per dag tienduizenden termieten verslindt. En dat dit dier, dat overigens en zeker voor de mens volkomen onschadelijk is, in alle opzichten beschermd moet worden.

In Brazilie wordt deze termieten-eter, of kleine mieren-eter door de wet beschermd, en staan er grote straffen op het doden ervan, omdat hij de grootste verdelger is van houtluizen.

Wel even nuttig is hij de mirafroiti, of termieten-eter die behalve op de grond en ook in bomen leeft en zich hoofdzakelijk met houtluizen voedt.

Andere viervoeters die de houtluizen aanvallen zijn;

1.	het gordeldier (Kapasi)
2.	de daggecko kwa-kwa snekie
3.	de sapakara

De Kapasi verslindt houtluizen die in de grond nestelen, zoals de Syntermes en de Mirotermes soorten. De niet volwassen gordeldieren vindt men ook dikwijls in de nesten van Cornitermes, waarin ze wonen en tegelijkertijd de houtluizen opeten.

Het reuzegordeldier graaft zich in de nesten van de Syntermessoorten en verorbert een groot aantal van deze insecten.

De daggecko wordt 7 cm lang, is bruin van kleur met donkere wormvromige tekeningen. De staart is afwisselend met donkere en lichte kringen getekend.

De gecko legt zijn eieren, wit en ongeveer 8mm. lang, in de nesten van Amitermes-soorten. De kleine gecko's (een hagedis-soort) leven een tijd van termieten om daarna buiten het nest op jacht te gaan.

Een andere hagedis is de bekende sapakara. We kennen en vrezen deze bruin-zwarte kippenrover, die over zijn heel donker lichaam is getekend met reeksen van gele en witte vlekken. De totale lichaamslengte is ongeveer 1 meter.

[p. 53]

In de bossen zoekt de sapakara de bovengrondse nesten van Mirotermes en Armitermessoorten, holt ze komvormig uit om eieren in te leggen. De termieten helpen hun vijand, door het beschadigde nest weer dicht te bouwen.

De nestwarmte broedt de eieren uit. De jonge sapakaras voeden zich eerst met de termieten en werken zich na enige tijd uit het nest om rovend door het leven te gaan!

Door hun verborgen leven onder de grond in nesten en in gangen, hebben de houtluizen weinig last van andere insecten, zoals sluipwespen en sluipvliegen, doch zodra ze zich buiten hun verblijfplaats wagen, vallen er heel wat ten prooi aan vogels, padden, hagedissen en torren.

Als hun gangen worden verstoord, hun nesten worden opengebroken en ook bij het uitvliegen van de geslachtsdieren, zijn de grietjebie. zwaluwen en andere insekten-etende vogels erbij.

Van enige bepaalde soorten kniptorren leven de larven bij voorkeur in termietennesten, waar ze zich voeden met de termieten.

Ook een kever, donkerbruin met lichtbruin viltig haar, Laboda cayennensis is herhaaldelijk in het nest van Nastutitermes en Microcerptermes aangetroffen, terwijl hij bezig was om de nestbouw af te vreten.

Hiermee zijn de voornaamste biologische vijanden opgesomd.

We kunnen gerust zeggen, dat ons hele land, zowel in het bos, als op de bewoonde plaatsen van houtluizen is vergeven. In de stad en andere bevolkingscentra is het zaak, dat we zo intens mogelijke deze schadelijke insecten bestrijden, en in het bos, in het algemeen buiten plaatsen, moet een ieder de natuurlijke bestrijders der houtluizen zoveel mogelijk sparen; en op de eerste plaats geldt dit voor de de mirafroiti of Termieten-eter (Tamandua tetradactyla. L.).