De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 135]

23 Opschrift^*
Eersaeme voirsienighe zeer discrete welgunstighe goede vrienden den Buirmeesteren schouten ende regeerders der dorpen van Goeijlandt.

1 Eersaeme voirsienighe zeer discrete welgunstighe goede vrienden,¹

2 Onlanx is aen mij swaerlijck geclaecht geworden hoe dat eenighe 3 particuliere Buiren vande dorpen op Goeijlandt haer vervorderen³ 4 turf te delven ende te voeren wt sekere veenen aende welcke zij⁴ 5 geen gemeenschap noch eigendom en hebben, maer die anderen,⁵ 6 ende specialijck den convente van Audwijck tot Wtrecht⁶ 7 toebehooren. Twelck voorwaer een sake is die soo verre ziet, als⁷ 8 wesende eene der archste soorten van dieverie, dat ick, sonder de 9 Justitie des Graeflijckhejts van Hollandt, ende mij selven groote 10 oneere te doen, niet en sal connen ledich staen van criminelijck ende¹⁰ 11 bij apprehensie te procederen tegens de geene die op sulx sullen¹¹ 12 werden bevonden om deselve te doen straffen aen lijf ende goedt. 13 Zullen derhalven de schouten vande respective dorpen van Goeij- 14 landt haer ernstelijck houden gelast ende bevolen gelijck ick¹⁴ 15 haer wel wtdruckelijck laste ende bevele bij desen, van nu voort-¹⁵ 16 aen scharpe toesicht te nemen op dese sake ende mij te kennen te 17 geven ofte te doen geven welcke personen haer onderwinden zullen 18 eenighe turf het zij luttel of veel te graeven ter plaetse daer 19 zij niet tot het selve gerechticht en sijn; verbiedende den voor- 20 seiden schouten eenichsins in desen versuimelijck te wesen, ende 21 d'alderminste oochluickinge of dissimulatie te gebruicken op²¹ 22 peine van datelijcke privatie van haer officie. Alle 't welcke ick²² 23 Ul wt goeder hartelijcker gunste wel hebbe willen te kennen geven,²³ 24 ten einde ghij uwe respective buirluiden elck de sijne in tijdts 25 moocht waerschouwen dat zij haer wachten van soodanighen 26 misdaet te begaen, die haer met vrouw en kinderen in d'wterste 27 schande en bederf soude brengen: het welck mij leedt waere, ende²⁷ 28 verhoede het God almachtich, wien ick

30 Eersaeme voirsienighe zeer discrete wel gunstighe goede vrienden,

* Het woord opschrift, hier en in volgende brieven, is van Hooft's hand.

1 welgunstighe: goed gezinde; goede vriendt: welwillende term jegens lageren in rang.

3 buiren: inwoners.

4 te delven ... wt: te graven en weg te halen uit.

5 gemeenschap: aandeel als inwoner, zoals b.v. in de meent.

6 den convente van Audwijck tot Wtrecht: vgl. 28, 30, 35.

7 soo verre ziet: zulke ernstige consequenties heeft; eene ... soorten: een van de ernstigste soorten.

10 niet ... staen van: niet zal kunnen nalaten; criminelijck: als rechtsvorderaar in een criminele en niet als eiser in een civiele zaak.

11 bij apprehensie te procederen: door arrestatie op te treden; op sulx bevonden: hierop betrapt.

14 haer houden: zich beschouwen als.

15 wel wtdruckelijck: zeer nadrukkelijk; van nu voortaen: in het vervolg.

21 dissimulatie: ontveinzing; gebruicken: te werk gaan met.

22 privatie van haar officie: ontzetting uit hun ambt.

23 Ul: Uwe(r) liefde(n): beleefde aanspreekvorm tegenover lageren in rang of tegenover vertrouwden.

27 bederf: verderf, ondergang.

[p. 136]

31 Ul, naer hartelijcke groetenisse met wensching alles goedts, bevolen 32 laet. Vanden Hujse te Muiden.

33 Ul

34 Ganschgunstighe goede vriendt

35 P C Hóóft.

36 Martio. 1612.

Van grote delen van het Gooi had de bevolking het gebruiksrecht, maar niet de eigendom van de grond. Aldus was beslist door de Groote Raad te Mechelen bij vonnis van 19 november 1474. Dit alleen is al voldoende om turfsteken tot een twistpunt te maken: de bevolking mag wel schapen weiden, biezen en riet snijden; plaggen steken voor bemesting is geoorloofd, turfsteken tenzij voor eigen gebruik is streng verboden. De grenzen tussen gebieden waarop iets wel of niet mocht, waren bovendien grillig en slecht aangegeven. Bovendien lagen er stukken grond van buiten Holland gevestigde eigenaren, b.v. het klooster Audwijck (oudtijds altijd zo geschreven) bij Utrecht, in Gooiland. De hele Middeleeuwen door hadden de Gooilanders de scheigreppels welbewust veronachtzaamd; toezicht was er niet. 19 november 1595 was er bijvoorbeeld een verklaring van schout en schepenen van Oostveen afgekomen, dat de Gooilanders wel een morgen veen hadden afgegraven over de raaischeiding heen. Ook Hooft kon als rechtsvorderaar hierin weinig of geen verbetering brengen, want alles wat hij stelde moest hij bewijzen.

Turfdelven werd ‘eene der archste dieveriën’ geacht in een land dat geen andere brandstof dan turf en hout bezat. Gooiland grensde aan uitgestrekte venen, maar die in het Westen lagen in Holland en die ten Zuiden in 't Sticht. De vraag, vooral uit de grote steden, was enorm, maar de uitvoer uit Gooiland verboden. De Utrechtse venen zijn na uitbaggering gevuld en gedraineerd, de Hollandse zijn in enkele eeuwen door delving in de Loosdrechtse, Kortenhoefse enz. plassen veranderd.

Minuut. UBA II C II. 681.
Vgl. blz. 58 e.v.