De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 593]

*251 Aenden Heere Jacob Wits Majoor G^nl vande Leghers der Vereenighde Nederlanden.

1 Weledele gestrenge wijse ende zeer voorsienighe Heere,

2 In U Ed. Veldtslaeghen en ben ick tot nochtoe niet vorder gekomen 3 als tot dien van Gioje. Mijn ijver tot deselve is ten deele geschorst³ 4 door ujtwendighe hindernissen, ten deele door sich zelven. Want zij⁴ 5 willen gesmaekt zijn, erkauwt ende niet ingeschokt. De klaerheit⁵ 6 ende 't bescheidt der gestalten ende omstandigheden bewijsen ge- 7 noegh datse binnen 't bestek van UEd. ervaeren brein soo wel ge-⁷ 8 vochten zijn als in 't veldt. Ende dat aenwijsen der misslaeghen is de⁸ 9 waere wijse, wanneer 't met zoodaenigh een oordeel geschiedt, om⁹ 10 wijse oversten te maeken. Maer ick verheugh mij in 't geluk onzer¹⁰ 11 taele datse lujden van werken vindt die zoo haer woordt houden.¹¹ 12 Want dat UEd. handt tot de spiesse gewent, in 't voeren der penne 13 van Duitsche woorden niet en wijkt, dat gedijt tot treffelijken lof¹³ 14 der spraeke. Wat het gebouw ende d'ABkennis belangt heb ick,¹⁴ 15 volghends UEd. begeeren, begost aen te tekenen, doch mij ontsien 16 in 't boek te brabbelen. Maer alsoo ick de misstellingen menigh-¹⁶ 17 mael vind verhaelt, ende UEd. veel moeites zijn zal die te richten,¹⁷ 18 ben overbodigh UEd. daervan te verlichten ende alles nae mijn 19 bestdunken te veranderen indien zij goedt vindt dat het geschiede 20 gelijk in 't nevensgaende staeltjen aengewesen wordt, ende voorts 21 nae de regelen die wij hier met den H. Reael, ende rechtsgeleerde²¹ 22 Hubert hebben geraemt. Niettemin als UEd. wichtigher bezig-²² 23 heden daeromme niet en zouden te lijden hebben, waene beter te 24 zijn, dat haer geliefde zelve te lezen de spraekkonst onlanx bij zeke-²⁴ 25 ren landmeter tot Lejden ujtgegeven, ende daer nae met haer' handt 26 de verbetering te doen. T welk UEd. gevallende zoo zal ick voorts²⁶ 27 gaen gelijk heb aengevangen, zonder ijets in 't boek te beteren dan 28 't geen ick weet UEd. zelf verstaet te behooren. Door den H. Bras-²⁸ 29 ser kan mij bequaemelijk gewerden 't antwoordt dat ick verwacht 30 van UEd. dewelcke

31 Weledele etc. 32 den almoghenden in schut ende scherm bevolen zij nevens groete 33 ende hartlijke gebiedenisse van

34 U.Ed.

35 Verplichten Dienaer,

3 Gioje: deze plaats is niet gevonden; ijver tot deselve: lust tot het lezen ervan.

4 zij: de Veldtslaeghen.

5 gesmaekt zijn: geproefd worden; ingeschokt: naar binnen geschrokt; De klaerheit ... omstandigheden: De helderheid en duidelijke onderscheidenheid van gesteldheden en omstandigheden.

7 genoegh: meer dan genoeg; datse ... veldt: dat ze (nl. de slagen) in uw gedachten evenzeer geleverd zijn als op het slagveld.

8 misslaeghen: fouten, nl. in de bevelvoering.

9 oordeel: oordeelkundigheid.

10 oversten: bevelhebbers.

11 lujden van werken: lieden van de daad; haer woordt houden: het voor haar opnemen (WNT houden 1155 7).

13 van de ... wijkt: niet afwijkt van de Nederlandse woorden (dus geen bastaardwoorden gebruikt).
gedijt ... lof: strekt tot grote lof.

14 Wat ... belangt (obj. zin); gebouw: structuur; ABkennis: kennis van de spelling.

16 brabbelen: knoeien (WNT brabbelen 973 3).

17 verhaelt: herhaald; UEd (dat.); richten: verbeteren.

21 de regelen enz.: verg. F.L. Zwaan, Uit de geschiedenis der Nederlandsche spraakkunst (Groningen/Batavia 1939) blz. 3 v.

22 geraemt: ontworpen, vastgesteld.

24 de spraekkonst enz.: Chr. van Heule, De Nederduytsche Grammatica ofte Spraec-konst (Leiden 1625-1626).

26 T welk UEd gevallende: Als dit u bevalt.

28 verstaet: vindt; den H. Brasser: Joost Brasser, voornaam remonstrant.

[p. 594]

Jacques Wijtz (Wytz, Wits, Wyts, Wijts), sedert 1624 als sergeant-generaal-majoor een van de belangrijkste officieren van het leger (na 1629 president van de krijgsraad; overleden 25 april 1643) had een kritisch overzicht van de veldslagen uit de oude en recente geschiedenis geschreven (vgl. Brandt, Leven ed. Leendertz blz. 17). Hooft heeft deze kopij op Wytz' verzoek taalkundig gekeurd. Hij schrijft zijn indrukken. De brief moet geschreven zijn na de verschijning van Chr. van Heule's spraakkunst. Het is niet bekend of het handschrift nog bestaat; het draagt waarschijnlijk niet de naam van de schrijver. Het bevindt zich niet in het archief van het huis Amerongen bij Wytz' papieren. Wytz was een geboren Waal en misschien daardoor in zijn nieuwe Vaderland een streng purist.

Minuut. UBA II C II.799 (semikatern III f^o a 1^r).
Dat. voor 1 januari 1627 omdat een brief van die datum onder deze begint, en na het verschijnen van Chr. van Heule's Nederduytsche Spraec-konst in 1652 (en 1626?).