De briefwisseling van P.C. Hooft. Deel 1

Eerste deel

Regelnummers proza verbergen

[p. 606]

257 Aenden President ende Raeden van Hollandt etc.

1 Ed^e etc.

2 Naerdien 't mij ujt krachte van 't geene op de bijgaende req^e ge- 3 apostilleert is, incumbeert te openen 't geene naer mijn gering oor-³ 4 deel in bedenken komt noopende 't versoek der regenten van Naer-⁴ 5 den om hunne annuele vroedschap te wisselen aen eene perpetuele, 6 soo zal ick mij, bij desen, des pooghen te quijten sulx mij d'impor-⁶ 7 tantie der saecke dunkt te vorderen, wel reverentelijk biddende, dat, 8 indien d'extensie loopt ter tedieusheit toe, U Ed. Mo. gratieuse ge-⁸ 9 liefte zij, sulx mijnen eenvoudighen ijver te goede te houden. Want 10 alhoewel dese plaetse nochte in lujster nochte in verlang en is te ge-¹⁰ 11 lijken bij de steden deel aende Hooghe regeeringe hebbende, soo¹¹ 12 zejdt nochtans Euripides daer de waerheit aen dat 't geen ijder van¹² 13 noode heeft, den zelven meer waerdt is als Trojen te verovren, ende 14 komt het[,] alhier aen niet op de welstant van eenen persoon oft¹⁴ 15 hujs vergankelijk in korten tijdt, maer van eene gansche burgherije,¹⁵ 16 zijnde soo achtbaer een lichaem, ende dat onsterffelijk.¹⁶

17 Eerstelijk dan zal nae mijn meeninge te letten staen op het subject,¹⁷ 18 aert ende eighenschap vandien; daer nae op de commodieuste for- 19 me die men 't zelve zoude moghen geven, mitsgaeders in welker 20 maniere. Ende belangende 't subject wesende de stadt oft gemeente 21 van Naerden, die staet bij de regeerders van den jaere 1459, in 't²¹ 22 privilegie van Hartogh Philips gedateert den ij^en Junij beschreven 23 aldus: ‘Dat de stede van Naerden geleghen is op de palen vanden 24 lande van Hollant, binnen dewelke allerhande meenigherleije ende²⁴ 25 diversse persoonen woonaghtigh zijn, ende daeghelijx koomen 26 woonen, eenloopende ende andere die het gerechte weenigh oft²⁶ 27 luttel ontsien, nochte [hunlieder] en pooghen te obedieren hunne²⁷ 28 geboden.’ Ende dien de constitutie der voors. stede bekent is zal²⁸ 29 moeten advoueren, dat sedert dien tijdt de gemeente aldaer in facili- 30 tejt, obedientie ende vreedsaemheit luttel heeft toegenomen: maer 31 ter contrarie alhoewel daer verschejde persoonen van discretie on-³¹ 32 der gevonden worden, dien ick n^t en verstae te prejudiceren, door-³² 33 gaends geweest, ende noch is onrustigh keteloorigh, wrevel, partij-³³ 34 digh ende gebandeert tegens elkanderen soo om 't different tussen³⁴ 35 de dijkplichtighe ende vrije landen als andere misverstanden ende³⁵ 36 animeusheden wt inique oft frivole oorsaeken, geresen. Dewelke³⁶ 37 gelijkse bij de vastheit der binnenlandsche vreede wel worden ge-³⁷ 38 supprimeert maer niet geopprimeert, ende met hun onheil behan-³⁸

3 mij incumbeert: het is mijn taak; openen: uiteenzetten.

4 in bedenken komt: kritische overweging verdient.

6 sulx: zo (ernstig) als.

8 indien ... toe: indien de uitvoerigheid tenslotte verveling wekt.

10 verlang: belangrijkheid.

11 steden enz.: de (18) stemhebbende steden die vertegenwoordigd waren in de Staten van Holland.

12 zeidt daer de waerheit aen: spreekt hierin de waarheid.

14 komt ... welstant: gaat het in dit geval niet om het gedijen.

15 hujs: geslacht, dynastie.

16 zijnde ... onsterffelijk: die zulk een achtbare institutie is, en als zodanig, met de individuen vergeleken, onsterfelijk.

17 H. analyseert het aan de orde gestelde verzoek aldus: 1. de verzoeker, 2. de vorm die aan inwilliging gegeven zou kunnen worden, 3. de wijze waarop een eventuele verandering plaats zou kunnen hebben.

21 bij: door.

24 palen: grens.

26 gerecht: de overheid, die zowel bestuurde als rechtsprak; eenloopende: ongetrouwden.

27 nochte ... geboden: en hun geboden niet pogen te gehoorzamen (‘hunlieder’ en ‘hunne’ schijnen pleonastisch: een verschrijving).

28 constitutie: gesteldheid.

31 van discretie: gematigd, eig.: met oordeel des onderscheids.

32 verstae te prejudiceren: wil veroordelen.

33 wrevel: driest.

34 gebandeert: in partijschappen verdeeld; different: geschilpunt; vgl. 164, 166.

35 misverstanden: onenigheden.

36 animeusheden: vijandschappen; inique: onbillijke; frivole: beuzelachtige.

37 gelijkse: omdat ze.

38 gesupprimeert: onderdrukt; geopprimeert: verstikt.

[p. 607]

39 gen blijven, alsoo bij tijde van troublen tot deerlijke tragedien kon- 40 nen komen wt te bersten, als inde eerste beroerten onser oorloo- 41 ghen, al te klaerlijk ende te klaghelijk gebleken is, wesende aldaer,⁴¹ 42 't geen alle der werelt niet bekent is, (God betere) al te zeker dat de 43 wraekgierigheit der gemescontendeerden ende wtgeweekenen tot 44 blaesbalghen gedient heeft om 't vier der Spaensche wreetheit op te 45 hitsen ten bederve van hunne eighe medeburghers ende bloedt- 46 verwanten, ende zonder exceptie oft acceptie van personen hun⁴⁶ 47 vaderlandt te devoueren aende verwoetheit vande moort, ende den⁴⁷ 48 brandt. a Ujt deselve ongetempertheit van humeuren ende impo-⁴⁸ 49 tentià animi, atque impatientia aequi, ist, dat de regenten der voors⁴⁹ 50 stede sich veeltijts moeijlijk difficil ende irreverentelijk hebben ge- 51 draeghen in 't geene hun debvojr ende 't respect der graeflijkheit is 52 concernerende, ende wel onwaerdelijk, van over eenighe jaeren⁵² 53 voor mijnen tijdt, op de hoogheit derselve gëempieteert, usurpe-⁵³ 54 rende d'exclusie vanden Schout in 't nemen van resolutien ende 55 maeken van keuren; ende d'applicatie van alle vechtboeten t' hun-⁵⁵ 56 nen eighen proffijte, om daer wt te vervallen de kosten der teeringe⁵⁶ 57 op hunne maeltijden, ende den Schout voors voor de moejte der 58 exsecutie alleenlijk toeleggende een discretie van eenen gulden ses⁵⁸ 59 oft acht jaerlijx, bejde regelrecht tegens 't geen hun eighen priviligie 60 dicteert. Ende en hebben nojt willen admitteren de practique van⁶⁰ 61 seker placcaet vanden hove op dit stuk wt welimportante insichten⁶¹ 62 ten tijde van mijnen predecesseur in officie gepubliceert ende door⁶² 63 mij gedaen renoveren. In welker wijse zijlujden zich hebben ge-⁶³ 64 comporteert aengaende 't recht van de waerande der Graeflijkheit⁶⁴ 65 in Goeijlandt, dewelke eenighe dujsenden jaerlijx waerdigh zijnde, 66 nu langen tijdt desert ende vruchteloos lejdt, zouden de Ed. Mo.⁶⁶ 67 HH. vande rek^e best weeten te deduceren, nevens al te veele andere⁶⁷ 68 preuven, die Hunne Ed. Mo. hebben van deser lujden onrekkelijk-⁶⁸ 69 heit ende ongevoeghsaemheit. b Wes te meer een wel goede forme 70 nodigh is om de malignitejt der materie te mitigeren, met de⁷⁰ 71 deughd der dispositie, maer ook met eenen te swaerder om vinden, 72 ende bedenklijker het innoveren: zijnde het nieuw altijds te lang oft⁷² 73 te kort, gelijk de negocianten seggen, ende met sich mennende ver-⁷³ 74 moede ende onvermoede swaerigheden al te maghtigh om aen-⁷⁴ 75 stoot ende alteratie te maeken in gemoeden die zoo schichtigh ende⁷⁵ 76 ras geraekt zijn. Men laete dan in consideratie ende comparatie ko- 77 men d'ouwde geabhorreerde ende nieuwe gewenschte forme.⁷⁷ 78 D'ouwde heeft dit oorbaerlijx datse collusie, oft (zoomen 't daer⁷⁸ 79 heet) het lijntrekken ujtslujt; jaerlijx zonder ontsteltenisse ende or-⁷⁹ 80 dinarié kan gedresseert worden zoo zij declineert ten quaeden; het⁸⁰

41 wesende aldaer al te zeker: daar 't aldaar zeer stellig bekend is.

46 zonder acceptie van: zonder zich te bekommeren om.

47 devoueren: prijsgeven.

48 derselve ... humeuren: deze onbeheerstheid; impotentià animi: teugelloosheid van de geest.

49 impatientia aequi: ongezindheid, billijkheid te betrachten.

52 onwaerdelijk: schandelijk; van over: sedert.

53 empetiëren op: afbreuk doen; usurperen d'exclusie: bij wijze van misbruik uitsluiten.

55 applicatie: gebruik, aanwending.

56 vervallen: bekostigen.

58 exsecutie: rechtsvordering en het ten uitvoer leggen van vonnissen; discretie: vrijblijvende vergoeding.

60 dicteert: zegt; practique: toepassing.

61 wt ... insichten: op grond van zeer belangrijke overwegingen.

62 predecesseur in officie: ambtsvoorganger.

63 renoveren: vernieuwen, opnieuw afkondigen.

64 gecomporteert: gedragen.

66 langen tijdt, nl. sedert de aanslag op de duinmeiers (vgl. 139).

67 deduceren: vertellen.

68 preuven: staaltjes.

70 maligniteit: boosaardigheid; mitigeren: verzachten; met ... vinden: door de voortreffelijkheid van de beslissing, die daardoor des te moeilijker vast te stellen is.

72 innoveren: veranderen; het nieuw: het nieuwe.

73 mennende: brengende.

74 al te: maar ál te.

75 alteratie: opwinding, verwarring; schichtigh: haastig (WNT schichtig 551).

77 geabhorreerde: verafschuwde; forme: wijze van doen.

78 collusie: elkaar de bal toespelen.

79 ontsteltenisse: opschudding; ordinarié: vanzelfsprekend.

80 gedresseert: verholpen; declineert: afdwaalt.

[p. 608]

81 universeel gecontenteert houdt, mits ijder sijn tour bekomt, oft⁸¹ 82 ⁺ repulsam propinqua spes soletur; intkort de pernicieuse desseins als⁸² 83 zijnde renversabel, ende d'entrepreneurs comtabel bij de succes- 84 seurs; minst enfleert ende tot insolentie verrukt; mitsgaeders dat de 85 dignitejt der hooghe Overheit in haere behoorlijke splendeur wort⁸⁵ 86 geconserveert bij de verkiezinge gedaen door haeren officier. Daer 87 tegens heeftse ondienstelijx, d'inequalitejt vanden cours der rege-⁸⁷ 88 ringe; dat de salutajre resolutien bij wijlen door de naesaeten wor-⁸⁸ 89 den gerescindeert, jae ter halve exsecutie, tot kosten ende interes der⁸⁹ 90 stede; de keuren ende ordonnantien varieren nae den appetit der 91 varierende regenten ende nemmermeer tot die veneratie geraken⁹¹ 92 die een dochter vanden ouderdoom is; dat d'ervaerenheit kleen is; 93 ⁺ d'authoritejt geen; de ijver ende affectie tot de gemeene zaeke slap- 94 per, ita ut majore avaritia ac licentia grassentur, cum subjectos habeant 95 cives ut suos, et viles ut alienos; dat, die schielijk vallen in bewint van⁹⁵ 96 kleenen dujr, gemeenlijk hongerigh zijn, ende spoeijen om sich t' 97 aprovechieren: Cum subitis avidi sint et festinantes manus, difficiliusque⁹⁷ 98 temperare foelicitati, qua te non putes diu usurum. Aen d'andre zijde 99 heeft de nieuwe ende gepretendeerde forme loffelijx, een eenpaerigh⁹⁹ 100 ⁺ vloeijen van regeeringe; handthavinge der eensgenome resolutien;¹⁰⁰ 101 bestendigheit van keuren ende ordonnantien ende een formidable¹⁰¹ 102 reputatie derselve; experientie; authoritejt; ijver ende liefde tot het¹⁰² 103 geen den regeerders voor altoos vertrouwt ende bijnae eighen¹⁰³ 104 schijnt; koelder baetsucht, oft immers lanksaemer gaende ende des¹⁰⁴ 105 te bet gëexcuseerde gierigheit; versaedelijker begeerten als die van¹⁰⁵ 106 staedigh nieuw ende naekt inkomende. Wederom heeftse lasterlijks¹⁰⁶ 107 de collusie; difficil redres der misgrepen; onbenoeghen der gëexclu- 108 deerde, die geprojicieert worden tot het afsterven toe der gekoore-¹⁰⁸ 109 ne; quaede desseins op toeverlaet van impunitejt, ende niet dan¹⁰⁹ 110 extraordinarie remedien daer tegens; insolentie ende superbie van¹¹⁰ 111 de geene qui honorem per universam vitam, agitent. Alle welke¹¹¹ 112 goede ende quaede qualitejten vande voors. twee formen gebalan-¹¹² 113 ceert, zoude mij onder verbeteringe dunken, dat d'ouwde ende 114 reede ontfange forme ten erghsten min beswaerlijk ende ten besten¹¹⁴ 115 gedijende niet zoo oorbaerlijk en kan wtvallen als de nieuwe: dat de 116 nieuwe maghtigh is meer heils ofte meer onheils te causeren. c Ende 117 gemerkt vande vitieusheit onser materie meer te vresen als te hoo-¹¹⁷ 118 pen staet, ben gedrongen te geloven (gelijk ook die regel super¹¹⁸ 119 ⁺ omnibus negotijs melius atque rectius olim provisum, luttel exceptie lijdt)¹¹⁹ 120 dat UEd. Mo. voorsaeten, dewelke den Prinssen in hunnen tijdt tot¹²⁰ 121 oogh der regeeringe dienden, die ingenia niet quaelijk gekent heb-¹²¹ 122 ben, doen zij aldaer de jegenwoordighe forme introduceerden.

81 het universeel: het ‘algemeen’; mits ... bekomt: omdat ieder zijn beurt krijgt.

+ verbij gegaen zich met eene heinde hoope troost

82 (marg.) heinde: dichtbije; (d'ouwde) intkort ... verrukt: kortom dat ze (de oude), daar verderfelijke plannen ongedaan gemaakt en de plannenmakers verantwoordelijk gesteld kunnen worden door hun opvolgers, het minst tot opgeblazenheid en onbeschaamdheid voert.

85 in ... officier: in de haar toekomende luister wordt gehandhaafd door de verkiezing door haar ambtenaar.

87 inequaliteit: ongelijkmatigheid.

88 naesaeten: opvolgers.

89 gerescindeert: ingetrokken; jae ter halve exsecutie: zelfs als ze al voor de helft uitgevoerd zijn; interes: schade.

91 veneratie: eerbiedwaardigheid.
(marg.): zodat zij zich aan teugellozer hebzucht en boosheid te buiten gaan, doordat zij over de burgers heersen als hun eigendom, en ze verachten alsof ze aan hen geleend waren.

+ zulx zij met ujtgelaetener gierigheit en baldaedt gaen wejden, mits zij de burghers onder hebben als eighen, en onwaerdt, als geleent

95 die ... duir: wie plotseling een leidende functie van korte duur krijgen.

97 sich aprovechiëren: zich bevoordelen.

99 gepretendeerde: nagestreefde; eenpaerigh: gelijkmatig.

+ gemerkt men in schielijkheden, graegh en geswindt de handen rept; ende swaerst valt, zich in voorspoedt te maetighen, die men geenen duir toelejdt.

100 (marg.): aangezien men in kort durende zaken gretig en snel de handen uitsteekt en het 't zwaarst valt, zich in voorspoed, waaraan men korte duur toekent, te matigen.

101 formidable: ontzag inboezemende.

102 derselve, nl. der verordeningen; experientie: autoriteit, nl. der regeerders; het geen, nl. de gemeente en zijn belangen.

103 eighen: eigendom.

104 gaende: in beweging komende.

105 gëexcuseerde: door de vingers te ziene.

106 naekt inkomende: berooid in de vroedschap komenden; Wederom: Daarentegen; lasterlijks: aan afkeurenswaardigs.

108 geprojicieert: eruitgegooid (niet gekozen).

109 quaede ... impuniteit: boze plannen in vertrouwen op straffeloosheid.

110 insolentie ende superbie: onbeschaamdheid en hoogmoed.

111 qui etc.: die hun eervolle ambt uitoefenen hun leven lang (misschien toespeling op Tac. ann. 2, 36, 3).

112 gebalanceert: tegen elkaar afgewogen zijnde.

114 ontfange: geaccepteerde (Mem. 3); ten erghsten ... oorbaerlijk: in 't ergste geval minder bezwaarlijk en in 't beste geval niet zo goed.

117 vitieusheit: tot het kwade neigende; onse materie: onze mensen.

118 gelijk: aangezien.

+ Dat in alle zaeken ouwlinx best en billijxt verzien is,

119 Tacitus, Annales 14, 43, 1; luttel ... lijdt: weinig uitzonderingen toelaat.

120 tot oogh der regeeringe: als wijze en scherpzinnige raadgevers.

121 ingenia: gemoederen.

[p. *29]

29 Dr. P.Jz. Hooft

[p. *30]

30 Dr. D. Bas

[p. 609]

123 Schijnt ook niet, zonder achtgeeven op den aerdt van dien volke,¹²³ 124 gebeurt, dat, alhoewel meest alle de omleggende steden, van ouden 125 herkomen, zijn geprivilegeert geweest om te nomineren dubbel¹²⁵ 126 getal, waer wt de verkiesing van schepenen wort gedaen, alleen 127 driedobbel getal ende soo veel stricter gesagh daerinne gëindulgeert¹²⁷ 128 is aen dien van Naerden, hebbende maer eerst onlanx ses oft seven 129 jaeren geleden, geimpetreert octroij, om, in plaetse van xxj naemen¹²⁹ 130 te presenteren, met nominatie van xiiij te moghen voldoen; doch 131 zonder dat UEd. Mo. advjs daer op is versocht geweest. Des mij 132 ⁺ conformerende met hetgeene quod sapientioribus deliberatum est, zoude¹³² 133 niet raedsaem vinden, die swakke geesten hebbende zoo luttel rete-¹³³ 134 nue aen sich zelven, de rujmen toom der perpetuele regeringe te 135 ⁺ geven; maer nihil mutandum: d Ten waere dan dat UEd. Mo. een¹³⁵ 136 derde forme aenstondt, sulx gecomposeert, ut demtis utriusque vitijs¹³⁶ 137 ⁺ solae virtutes miscentur. Ende dese soudemen moghen doen bestaen 138 ujt xxj persoonen te kiesen bij gecommitteerde van den Hove; ende 139 den Baljuw inder tijdt authorizeren om alle jaeren seven vande¹³⁹ 140 zelve, daer onder begrepen de afgestorvene, te veranderen, oft alle¹⁴⁰ 141 te continueren t' sijner discretie: ook te hebben, hij, oft zijn substi- 142 tujt Schout in sijn plaetse, de voorstemme in 't neemen van alle¹⁴² 143 resolutien, ende maeken van alle keuren ende daerop de suffragien 144 te vergaederen, verklaerende alle keuren oft resolutien anders ge- 145 arresteert krachteloos ende nul. 'T welk die van Naerden geenssins 146 vreemdt oft bujten reden behooren te vinden, ten regarde reede de 147 electie vande oude ende nieuwe gerechten, die 't beste deel der¹⁴⁷ 148 jegenwoordighe vroedschap maken ende de notable tot hun kiesen,¹⁴⁸ 149 aen den baljuw is staende, ende zij wt krachte hunner eighene privi- 150 legien zijn verplicht over 't neemen ende maeken vande voors 151 resolutien ende keuren den voors schout te roepen; alhoewel de¹⁵¹ 152 Schouten zedert eenighen tijdt, wt onlust van zich tegens soo wre-¹⁵² 153 vele harssenen te wrijven de dignitejt der hooghe Overheit in dat¹⁵³ 154 deel quaelijk hebben bewaert, als vooren geseit is. Zoude ook rujm 155 reden zijn dat zijlieden bij dese occasie van reformeren, met eenen, 156 inwillighden de practique van 't voorseide placcaet vanden Hove¹⁵⁶ 157 soo dienstigh om doodslaeghen ende desolatien van familien daer 158 wt ontstaende, te verhoeden; ofte ten minsten ten behoeve van den 159 Schout lieten de voors vechtboeten, die zij alsnu gewoon zijn te ver- 160 teeren. Wel is waer dat het getal van xxj kleen is, ende de weenighte 161 corruptibler is als de meenighte, gelijk de Philosooph welbeweert¹⁶¹ 162 bij exempel aen 't waeter, Dat in kleene quantitejt eer tot putre-¹⁶² 163 factie komt, als in groote, ende dat de meenichte minst gepredomi-¹⁶³ 164 neert wordt van passien, d'observantie der wetten ende 't gemeene¹⁶⁴

123 achtgeeven op: rekening houden met.

125 herkomen: traditie.

127 soo veel ... is: zoveel beperkter zeggenschap daarin is toegestaan.

129 geimpetreert: verkregen.

+ Dat wijzer lujden te raede gevonden hebben,

132 (marg.): uitgemaakt hebben.

133 retenue: houvast.

+ Dat 'er niet te veranderen staet:

135 (marg.): dat er niets veranderd moet worden.

136 sulx gecomposeert: zo samengesteld.

+ Dat de gebreken ter wederzijde weghgenomen, alleenlijk de deughden vermengt wierden.

139 inder tijdt: dan in functie zijnde.

140 veranderen: vervangen.

142 voorstemme: het recht, de eerste stem uit te brengen, of: het recht van initiatief.

147 beste: grootste.

148 tot hun kissen: coöpteren.

151 roepen: ontbieden (WNT roepen 740 3).

152 wt onlust ... wrijven: uit afkeer om zich tegen zulke dwarskoppen te moeten verzetten.

153 in dat deel: wat dat betreft.

156 placcaet, vgl. r. 61.

161 welbeweert: goed waar maakt (WNT beweren 2406 7).

162 putrefactie: rotting, bederf.

163 gepredomineert: overheerst.

164 d'observantie ... houdt: meer een gewetenszaak maakt van de handhaving der wetten en de zorg voor het openbaar belang.

[p. 610]

165 nut sich hoogher bevolen houdt, maer hierinne obsteert ons d'ar-¹⁶⁵ 166 moede aldaer van stoffe tolerabel tot dit emploij, ende kan d'appre-¹⁶⁶ 167 hensie van verwerpinge ten einde des jaers ijder houden al segno¹⁶⁷ 168 staen. Ingeval ook dat eenighe zich geraeken te vergeten, soo zal 169 naer apparentie het intervenieren vanden Officier in hunne vergae- 170 deringen maghtigh zijn alle collusien te dissiperen, meneen te tra-¹⁷⁰ 171 verseren, ende desseins te tronqueren: Dewelke bij aldien hij zich¹⁷¹ 172 zelven quaeme te bujten te gaen ende met hun in societejt van mis-¹⁷² 173 handelinge te treden, immers promtelijk ende dat door ordinarien¹⁷³ 174 weghe bij UEd. Mo. kan worden gecorrigeert. Het misnoeghen 175 vande gëexcludeerde in 't kiesen zal mede gemitigeert werden ende 176 de desperatie ujtgesloten door 't jaerlijksch openen vande deure der 177 regeringe, wesende d'electie. Derhalven indien de saken sulx kon- 178 den werden gedisponeert datse waeren om te admitteren het tem-¹⁷⁸ 179 perament van dese gecomposeerde forme, al waer 't noch met eeni-¹⁷⁹ 180 ghe modificatie, ick zoude mij darren beloven dat de stede van 181 Naerden met meerder aequalitejt ende constantie zoude werden¹⁸¹ 182 geregeert. Bidde daerop God den almaghtighen het salutajrste UEd.¹⁸² 183 Mo. te inspireren ende deselve

184 Ed^e etc.

185 in geluksalighe regeringe te bewaeren nevens welreverente gebie- 186 denis van

187 Ujt Amsterdam, den

188 27^en Julij a 1627.

188 Uwer Ed. Mo.

189 Onderdaenen dienstw^en

190 P C Hóóft.

165 obsteert: staat in de weg.

166 tolerabele stoffe: bruikbaar (mensen-)materiaal; d'apprehensie van verwerpinge: de vrees, niet herkozen te worden.

167 houden al segno staen: bij zijn plicht doen blijven.

170 collusien dissiperen: samenspanningen uiteen te slaan; meneen traverseren: intriges te doorkruisen.

171 desseins tronqueren: (slechte) plannen te verijdelen.

172 societeit van mishandelinge: gemeenschap van wandaad.

173 ordinarie: gewoon, gebruikelijk.

178 gedisponeert: geschikt; sulx datse waeren om te: zo, dat ze zouden; temperament: compromis (WNT temperament 1481).

179 gecomposeerde: (uit de beide eerste) samengestelde.

181 aequaliteit ende constantie: billijkheid en vastheid.

182 het salutajrste inspireren: het heilzaamste ingeven.

[p. 611]

In 1621 was Naarden erin geslaagd, van de Staten van Holland een uitbreiding van privilege te verkrijgen, waardoor de nominatie waaruit de baljuw de 7 schepenen koos, van 21 personen teruggebracht werd tot 14. Dit betekende het ontstaan van een kleinere kring van regenten en een vermindering van de invloed van de baljuw, dus de Grafelijkheid. Vgl. 163, 164, 165, 166. Naarden kreeg zijn zin door de Staten via de Rekenkamer te benaderen, door wie geen advies aan Hooft gevraagd werd: zijn waarschuwingen hadden bij de Rekenkamer geen gevolg en bereikten waarschijnlijk de Staten te laat.

Naarden probeert nu een nieuwe stap naar de autonomie te doen. Het wil, evenals de stemhebbende steden, een vaste vroedschap in plaats van een jaarlijks (ten dele) wisselende. Ditmaal vragen de Staten, tot wie Naarden zich rechtstreeks gewend had, het Hof om advies, en dit wint het advies van de baljuw in. Deze laat de gelegenheid niet voorbijgaan om in een uitvoerige uiteenzetting de voor- en nadelen van het bestaande en het gevraagde stelsel tegen elkaar af te wegen. Hij eindigt met een bekwaam tussenvoorstel, maar haalt de Taciteïische regel ‘dat in alle zaken ouwlinx best en billyxt verzien is’ met onmiskenbare voorkeur aan. Het Hof adviseert de Staten, geen verandering toe te staan (Bijlage 257), welk advies is opgevolgd.

Minuut. UBA II C II. 277. Afschr. KA CLXXIa^b 23.
Hs. om twee lange renvooien te kunnen plaatsen heeft Hooft tweemaal een vel in de katern gelegd, dat alleen op de versozijde beschreven werd; f^o 279 is blanco, f^o 280 bevat het eerste renvooi a-b bij 281, 283 is bl., 284 bevat het tweede renvooi c-d bij 285.