X-Y-Z der muziek

[Ellington, ‘Duke’]

Ellington, ‘Duke’ (geb. 1899). Edward Kennedy Ellington is de belangrijkste arrangeur en componist van Jazzmuziek. Men zie ‘Jazz’ (Arrangementen en Algemeene beginselen). Hij werd geboren te Washington, werkte in 1920 en volgende jaren als pianist bij Wilbur Sweatman en Elmer Snowden en daarna met een eigen orkest te New York, waar hij in 1926 werd ‘ontdekt’ door zijn lateren manager Irving Mills. Talrijk zijn de composities, die Ellington, bijgestaan door zijn schitterend orkest, ons sindsdien per gramofoon-

[p. 289]

plaat heeft geschonken.

Als arrangeur verstaat Ellington bij uitstek de kunst zijnsaxophoon-en kopergroep niet alleen als zelfstandige onderdeelen van de melodiesectie* aan te wenden, maar ook op vernuftige wijze met elkander te combineeren en boeiende contrapunctische contrasteffecten te verwezenlijken. Zeer interessant zijn ook Ellington's harmonische toepassingen. Zijn arrangeertechniek heeft in den loop der jaren, sedert 1926, een geleidelijk ontwikkelingsproces doorgemaakt, waarbij speciaal ook de evolutie voor het koper treffend is. Wat Ellington's kopersextet thans aan de hand van zijn arrangementen weet te bereiken, in Swing*, homogeniteit, klankkleur, soepelheid en expressiviteit, is verrassend knap en uniek op de wereld. Men luistere naar ‘Echoes of the Jungle’, ‘Bugle Call Rag’ (H.M.V. B 6066, B 6188), ‘Lazy Rhapsody’, ‘Blue Ramble’, ‘Rose Room’, ‘Show-boat Shuffle’ (Br. 1299, 1337, 1292, 02038), ‘Merry-go-Round’ (Col.CB 591), ‘Slippery Horn’ (trombones! Br. 01540). Goede gearrangeerde sax-ensembles vindt men o.m. in ‘Jive Stomp’, ‘Baby when you ain't there’, ‘Accent on Youth’ (Br. 01778, 01681, 02096), ‘Rockin' in Rhythm’ (Parl. R 924). Een voorbeeld van een schitterende combinatie van sax- en kopersectie is te hooren in ‘Lightnin'’ (Br. 1399). Ellington's rhythme-sectie*, door hem zelf aan de piano geleid, munt uit door haar soberheid en rationeele werkverdeeling bij het begeleiden van de melodie-instrumenten, waardoor in het bijzonder voor de microfoon een maximum aan relief en plastisch effect wordt bereikt. Zeer doeltreffend zijn Ellington's zgn. ‘walking bass’-begeleidingen

[p. 290]

waarbij piano-linkerhand en contrabas (in unisono) zich losmaken var de harmonieën en vrij verschuiven. Ellington's arrangementen laten groote ruimte over aan de improvisatie door zijn solisten, die dus, bij iedere vertolking opnieuw, een belangrijk medescheppend werk verrichten, het zij dan volgens de richtlijnen van hun leider. Ellington oefent een sterkeren directen invloed op het spel van zijn musici uit, dan welke andere bandleider ook. Op zijn aanwijzingen worden menigmaal gansche ensembles (bijv. door een geheele sectie) geïmproviseerd. Door de centrale figuur van Ellington neemt het orkest, hoofdzakelijk ingesteld op het spelen van zijn muziek, een op zichzelf staande plaats in. Wij zouden welhaast kunnen spreken van ‘één meerstemmig instrument, door Ellington bespeeld’.

Zeer suggestief is de sfeer van vele van Ellington's werken, waarin een groote verscheidenheid van stemmingen en stemmingsfactoren wordt aangetroffen. Zoo bijvoorbeeld (in enkele trekken samengevat): in ‘Misty Morning’ (Odeon OR 2258) de stuwing der ontwakende energie tegenover de zwaarmoedigheid van een eenzame overpeinzing, even wazig als de ochtendnevel zelf. In ‘Creole Love Call’ (H.M.V. B 6252): een nostalgiek beeld van exotische poëzie. In ‘Lightnin'’ (Br. 1399): de beklemmende en onheilspellende spanning van een dreigend, onafwendbaar gevaar. In ‘Mood Indigo’ (Parl. R866 of H.M.V. B 6354): een teedere, melancholieke meditatie van een ontroerende innigheid. In ‘Black and Tan’ (Parl. 3492 of H.M.V. B 6356): hartverscheurende smart en terneergeslagenheid, daarnaast momenten van serene opklaring. In ‘Ducky Wucky’ (Br. 1426):

[p. 291]

een charmante schalkschheid, een capricieuze, intieme nonchalantheid. Ook in ‘A Bundle of Blues’ (Br. 01573) en in ‘Drop me off at Harlem’ (Br. 01512) vinden wij een sfeer van innigheid en intimiteit. In ‘Echoes of the Jungle’ (H.M.V. B 6066) en ‘The Mooche’ (Br. 1235): de natuur in haar grootsche wreedheid, haar dierlijke, bonte schoonheid, met haar ontstellende contrasten en tragische conflicten. In ‘Lazy Rhapsody’ (Br. 1299): een fijne, droomerige, sprookjesachtige sfeer. In ‘Blue Ramble’ (Br. 1337): vertwijfeling en intense wanhoop. In ‘Blue Tune’' (Br. 1299): een diep in zich zelf gekeerde weemoed. In ‘Merry-go-Round’ (Col. CB 591): een grootsch feest van zich op elkaar stapelende vreugde-klanken, die een indrukwekkenden climax vormen. Dit is slechts een enkele greep uit het

[p. 292]

rijke Ellington-oeuvre, voor een aanmerkelijkuitvoerigeranalyse vatbaar. Zie ook ‘Jungle-stijl’.

P.