X-Y-Z der muziek

[Koraal]

Koraal, het Evangelisch Kerklied, de schepping van Luther. Luther heeft zich als dichter zijn doel welbewust gesteld, zooals blijkt uit een brief aan zijn vriend Spalatin (1524): ‘Het plan bestaat, naar het voorbeeld van de propheten en de aartsvaders der kerk Duitsche psalmen voor het Duitsche volk te verzamelen, opdat Gods Woord ook door het gezang onder de lieden blijve.

Daar aan jou de volheid en de beheersching van de Duitsche taal gegeven is en wel door veelvuldige oefening, verzoek ik je, dat je met ons aan dit werk arbeidt en probeert, een der psalmen te paraphraseeren naar een voorbeeld van mij, dat hierbij gaat (n.l. “Aus tiefer Not”). Ik wilde echter, dat je modewoorden en def-

[p. 421]

tige uitdrukkingen vermijdt, opdat er zoo eenvoudig mogelijke, algemeen begrijpelijke liederen ontstaan, die ingesteld zijn op het bevattingsvermogen van het volk, en voorts, dat de beteekenis recht duidelijk en zoo nauwkeurig mogelijk naar den inhoud van de psalmen weergegeven wordt’. Aan den eisch van eenvoud voldeden wel de oude geestelijke volksliederen, eveneens in de landstaal, doch Luther wilde blijkbaar den schat der Psalmen populariseeren.

Over het muzikaal aandeel van Luther bij het scheppen van de Evangelische koralen is vaak meeningsverschil geweest. Vreemd, want er bestaat over deze kwestie toch een duidelijke uitspraak van Luther's muzikalen raadsman, Johann Walter: ‘Ziet, hoort en beseft, hoe de Heilige Geest gewerkt heeft in de schrijvers van de Latijnsche hymnen, alsook in Luther, die de meeste Duitsche koralen gedicht en op muziek gezet heeft: dat hij - zooals o.a. uit het Duitsche Sanctus (Jesaja dem Profeten) op te merken valt - alle noten over den tekst zoo juist volgens de accenten verdeeld heeft. En Philippus Sleidanus, de geschiedschrijver van de Duitsche Reformatie, zegt in het bijzonder van ‘Ein feste Burg ist unser Gott’, dat Luther ‘zijn gedicht een melodie gaf, die met de stof buitengewoon overeen komt en tot verheffing van het gemoed geëigend is’.

De historici nemen aan, dat Luther zelf zes en dertig koralen heeft gedicht. Daarvan zijn er zeven paraphrasen van psalmen, o.a. ‘Ein feste Burg’ naar psalm 46 (R.K. 45) en ‘Aus tiefer Not’ naar psalm 130 (R.K. 129). Acht andere gingen uit van bijbelteksten, o.a. ‘Dies sind die Heiligen zehn Gebot’ (de Tien Geboden), ‘Mit Fried und Freud’

[p. 422]

(lofzang van Simeon). Zestien van Luther's koralen zijn Duitsche bewerkingen van R.K. hymnen, o.a. ‘Herr Gott, Dich loben wir’ (Te Deum), ‘Komm Gott, Schöpfer’ (Veni creator Spiritus). Luther's overige koralen zijn geheel vrije gedichten. Van de verschillende andere dichters noemen wij slechts Philipp Nicolai, auteur van ‘Wie schön leuchtet der Morgenstern’ en ‘Wachet auf, ruft uns die Stimme’, van de componisten alleen Melchior Vulpius (‘Jesu Leiden, Kreuz und Pein’, zie Bach's Johannespassion). en Johann Crüger (‘Herzliebster Jesu’, zie Bach's Matthäuspassion, en ‘Nun danket alle Gott’).

De koralen werden niet alleen eenstemmig door de gemeente gezongen, er ontstonden ook koraalmotetten, o.a. van Johann Walter, en Arnoldus van Bruck (Parl. B 37026). Wat het koraal voor Bach beteekende blijkt o.a. uit de bespreking van diens Passionen.