Baekeland, of De rooversbende van 't Vrybusch

[p. 241]

Vyfde Legende.

I.
Over tyd van jaren.

Is er ieverst een streke in de wereld daer zuivere inborst, krachtig geloove en goede oude zeden wel bewaerd en behouden zyn, 't is wel in ons Vlaenderen lief. Daer vindt men nu nog, (maer meest te lande), nu nog in de negentienste eeuw, van die ouderwetsche menschen die God en zyn gebod getrouwig zyn gebleven, die verre van zelve kwaed te doen, liever alles zouden verliezen dan te gedulden dat er in hun huis, met hunnen wete, iets gedaen of gezeid worde dat strydt tegen den Godsdienst en het Geloove, dat kostelyk erfdeel hunner katholyke vaderen. Van die menschen, zoo zacht om er meê te handelen, zoo lief en zoo onbaetzuchtig in al dat zy doen, die eene spelle in tween zouden byten om elk het zyne te geven; die een kruis nog maken als het ure slaet op den torre hunner kerke, en 's nuchtens ook, als zy voor den eersten keer hunnen voet buiten den huize zetten; die hunne mutse afnemen en de handen te samen vouwen, als de drymael herhaelde klop der klokke, den Angelus in 't ronde doet weêrgalmen, en dry weesgegroets, aen de godvruchtige lieden vraegt; van die menschen waervan men, gelyk eertyds zeggen mag: braef, regt en ter trouwe gelyk een oude Vlaming.

Maer, och Heere toch! men hoort zoo dikwyls zeggen al, in Vlaenderen zelfs, dat het niet noodig en is voor de menschen, van achter zulke kleene dingen te loopen, en dat men kan goed en wel zyn anderszins. Ik wille wel, ja! maer is het niet ongelukkiglyk waer, dat met die kleene dingen, de groote ook schrikkelyk zeere weggaen, bykans overal? Als de mensch beschaemd is van zyn kruis te maken dat het iedereen ziet, 't is een teeken dat hy niet meer beschaemd is om vele dingen, waervoor hy zou moeten beschaemd zyn; als hy niet meer en durft den booze verjagen met het wapen van den christenen, hy begint hem te

[p. 242]

durven herbergen, dien boozen, in zyn huis en in zyn herte, en dan komt het groot kwaed achter. Die de mindere teekens van uitwendig geloove verzuimt of veracht, is geheel digte by den oogenblik op welke hy de grootere verachten zal, om te worden gelyk zoo menige in dezen tyd: onverschillig aen al dat hunne ziel en hunne eeuwige zaligheid aengaet. Men heeft maer de oogen open te doen om te zien of het de waerheid is. Ook waer tegen schreeuwen de goddeloozen dan, of ten zy tegen al dat uitwendige ceremonie of plegtigheid is, God en zyne heiligen ter eere? Waermeê spotten zy dan, of ten zy met degenen die door eenig teeken, of ware 't door het maken van een kruisken, toonen dat zy gelooven en belyden? Bygeloovigheid! zeggen zy, van andere eeuwen! Ja; maer bygeloovigheid van de gelukkige eeuwen! Bygeloovigheid waervan men de weerde en den prys zal kennen achter de dood, en by den Dien die spotten zal met de spotters van op deze wereld.

Als men 't wel overdenkt, de goddeloosheid is toch zoo slim om tot haer doel, tot het verderf der menschen, te komen. Zy gebruikt alle middels, en andere en nieuwe, in de verschillige streken; en kleene of groote, navolgens den aerd en geschiktheid van het volk. Elders, kan zy wel vuile en walgelyke boeken of dagbladen by geheele hoopen rondstrooijen en uitdeelen; maer hier, in 't grootste deel van ons Vlaenderen, dat zou niet pakken, en daeraen komt men nog niet. Anders gaet zy te werke, en om het kwaed te doen, gebruikt zy zelve dat vast geloove, of de bygeloovigheid, gelyk zy 't noemen, van de menschen uit ons vaderland.

Het ware de lezers mankeeren met dat hier te betoonen. Maer, zonder hun kwalyk nemen mag er toch van die middels gesproken worden.

Een van de zaken die meest kwaed doen, byzonderlyk aen de jongheid, een middel van verderf, wel gekend door de vrienden van Satan, 't zyn de slechte liedjes.

Een liedje, als er venyn in zit, is altyd een gevaerlyk dingen, en een liedjezanger is en blyft een magtig mensch. Gelyk men het gezang gebruikt om al de feesten op de wereld te verluisterlyken en te vieren, zoo ook gebruikt men den zang om al te beschryven, te leeren en in 't geheugen te printen dat men wil. Een gezang moet men van buiten weten, om er iets meê te zyn; de woorden en den zin moet men wel op hebben, om ze wel uit te drukken, en by 't gevaer van slechte woorden, voegt zich hier het gevaer van aentrekkelyke melodie. Nog meer: tegenwoordig en is er niets waer achter dat de menschen zotter zyn: is er ieverst een gezelschap in eene herberg, het spel uit, men geeft een deuntje; komt er een bende langst de straten, 's avonds byzonderlyk als zy noch gezien noch gekend en zyn, 't is wederom al zingende; op het werk, aen 't getouwe, in de fabrieken, op het land, aen 't spellewerkkussen en aen den zwingelvoet, - gezang van's nuchtens tot 's avonds; de kleenste kinders zelve langst de strate loopen al zingende en huppelende, en degene die nog de woorden niet uitspreken en verstaen kunnen, schreeuwen het vooizeken dat zy meest hooren en vergeten het nooit meer.

Zyn de liedjes prysbaer en zuiver, hoe vele deugd en doen zy niet!

[p. 243]

maer zyn ze vol vuile en zedelooze lessen, groote God! wie zal het kwaed beschryven door dezelve veroorzaekt?

Ongelukkiglyk, 't zyn bykans al slechte die gekend en gezongen worden, vervuld met leelyke beschryvingen, met schandige historien, met godslasteringen zelve, en boos genoeg om, met ééne enkele gelegenheid of lezing, eenen zuiveren en deugdzamen jongeling te verdraeijen en te bederven. De andere zyn raer, en gelyk een vlaemsche spreuke 't wel uitdrukt, de beste en deugen nog niet. Men maekt er goede nogthans; maer die goede zelve gebruikt men om de schandelykste te verspreiden.

Onderzoekt eens! Neen; en onderzoekt niet, maer gelooft ons. Op de eerste bladzyde van de gedrukte liedjes, waermeê zoo vele kwakzalvers rondloopen, staet er schier altyd eene godvruchtige geschiedenis, het verhael van een zoogezeid mirakel, somtyds de daden van eenen heilige of de moord van eenen bisschop of eenen martelaer, ware 't uit China. Zy weten wel, de goddeloozen die de gezangen maken en verspreiden, dat onze vlaemsche landslieden, ten meestendeele, nog liefst hooren van het gene hunnen godsdienst aengaet, en daerom nemen zy hun al dien kant, al hunne zoogezeide bygeloovigheid, en daermeê beginnen zy om anders te eindigen. Het tweede liedje dat op hun papier staet, handelt gemeenelyk van onverschillige dingen, van brand of dievery; in het derde komt er wat liefde en vryage; en dat van het laetste blad, is al wat walgelyk en boos is. Nu zyn zy aen hun doelwit. Zy zeggen, en zy hebben gelyk: het eerste zal men lezen, maer niet van buiten leeren; het tweede ook niet: maer de laetste zullen in 't geheugen dringen en gezongen worden, en de dorpen rondgaen; en in veertien dagen en is er geen een herberge meer waer het niet zal gezongen worden, noch geen een sloore die 't niet en zal van buiten weten.

Zoo schynheilig zyn zy, en zoo doorslepen in de boosheid, de vyanden uwer ziele, o christene Vlaming!

En om te beter de ware te verkoopen die ze zelve gekocht hebben aen den duivel, leggen zy 't ook op de zelfde maniere aen. 'T is altyd op eenen zon- of hoogdag dat zy uitryzen. Binst de goddelyke diensten, staen zy schildwacht; zy loeren den oogenblik af dat de misse gaet gedaen zyn, en de eerste menschen uit den tempel Gods komen, om geruchte te maken, met trommel of trompette, en het volk by te roepen. Zy geven uitleg, op eene schildery, van het geen er in 't eerste hunner liedekens staet, en zwygen van het laetste. Maer met een, zy verkoopen dezelve, en zenden ze rond de parochien, 'lyk vergif, dat van de eene woonste in de andere verdregen wordt. Ongelukkigen! En de verkoopers zelve en zyn dikwyls maer werktuigen gebruikt door goddeloozer dan zy.

Mogte ik hier eenen raed geven, eenen enkelen raed, en wierd hy maer gevolgd door eenigen van zoo vele die deze reken lezen, 't ware reeds een groot geluk. Die raed ware, van nooit geen gezangen te koopen, welkdanig ook. Neen, 't is mis, en wat peisden wy dan? Al onze lezers zyn te treffelyke menschen om dat te doen, en hunne kinders ook en zouden op het kerkeplein by geenen kwakzalver willen staen gapen; maer 't is voor de werklieden, voor de jongheden van die klasse, die nu haest

[p. 244]

allen kunnen lezen, dat er moet gezorgd zyn. Hé wel: is er werkvolk in uw huis, misschien!... waerom en zoudt gy hun niet overzeggen, hetgene gy hier op deze bladzyden gelezen hebt? Waerom hun niet afraden van hunne kluite te verteeren om het kwaed te ondersteunen en uit te breiden, en dat juiste op den oogenblik dat zy van onder Gods oogen, en van uit zynen tempel komen? Waerom, als zy van die vuile papiertjes hebben of meêbrengen, dezelve niet mispryzen, wegnemen, afkoopen zelve?... Men klaegt geheele dagen dat het zoo slecht begint te gaen onder de werkende klasse, dat men zyn volk geen meester en is, dat zy altyd willen uitzitten, hunnen zin doen, en nooit gehoorzamen; men vraegt naer de oorzake van dien staet van zaken en van die opkomende verandering. En twyfelt er niet aen: de slechte gezangen, of ten minsten de zedelooze dingen die er in geleerd worden, en in de herbergen beklapt en, eilaes! somtyds uitgevoerd, komen er voor een groot deel tusschen. Ja die zou houden staen, dat het een der byzonderste oorzaken is, zou gelyk hebben, en niemand zou hem durven tegenspreken.

Dat is byzonderlyk zoo verslecht sedert eenige jaren van hier, en 't en legt niet aen om te beteren, ingezien de geschiktheid van sommige menschen en de poogingen der goddeloosheid. Over tyd en was dat zoo erg niet: er waren wel slechte gezangen; maer nu zouden die goed of ten minsten niet gevaerlyk mogen genoemd zyn; en men gebruikte geen zulke middels om ze rond te strooijen en door eenvoudige lieden te doen koopen. Integendeel, geen een liedje of het eindigde met een zedelesse, en het diende uitsluitelyk tot het gene waer voor het nog zou moeten dienen: tot verzet van de menschen.

Een oud versleten liedje, gedrukt in 't jaer dry van dees eeuwe, en gezongen in al de dorpen van Vlaenderen, beschryft de vreedheden begaen door Baekeland en zyne bende, en het eindigt met de volgende verzen, die 't gezegde bewyzen, en juiste voor de gedachten alleene niet te pryzen zyn.

Men ziet hoe God het kwaed
Niet ongestraft en laet;
Zy hebben ook in druk gebragt veel lien,
Waer voor zy nu door de guilliotin
Moeten sterven de dood.
Laet ons nu t'zamen bidden, kleen en groot,
Dat God hun ziele wilt ontvangen,
En geven voor altyd
De zoete eeuwigheid!

En een ander, dat van 't zelfde handelt:

O wulpsche jongheid, leert hier aen,
Wilt uwe ouders g'hoorzamen,
Als zy u tot de deugden raen,
Wilt u voor boosheid schamen.
Steelt, moord noch brand nimmer op aerd
Werkt, slaeft neerstig en zorgt en spaert.
Dat gy uw leven dagen,
Een eerlyk naem mogt dragen.

[p. 245]

Men moet toch getuigen dat die gedachten schoone zyn voor eenen liedjezanger, en ook wel somtyds door een schoon vers uitgedrukt. Waer zoudt gy moeten gaen, in welk gezelschap, by welke menschen, om hedendaegs een liedeken te hooren, dat met zulk eenen klaus eindigt, en geern gezongen wordt? Het moet nu altyd de zelfste rimram zyn, van liefde en van trouwen, als of de mensch op anders niet peizen moest; en men begint waerlyk te gelooven dat al het overige, hoe schoon ook, niet weerdig en is van bedicht en bezongen te zyn. Hoe zeere verliezen toch sommige Vlamingen het kostelykste dat de ouderlingen hun in hun erfdeel hebben achtergelaten: de deugd en de eerbaerheid!