Trude

[p. 155]

XXIV

Yn it eardere weinhûs by de buorkerij fan it fleanfjild Ljouwert hie Trude dizze winter har plak. De stâlfeinten dy't har mei it oare fee fersoargje moasten, stiene goed noed foar de fos fan waans berte en libbensrin hja neat ealgen.

Hja wie it pronkje yn 'e stâl, it popke fan hiel it persoaniel. Hja wie alles. As immen har brûke moast wist dy hoe't er mei de merje om te gean hie.

Hie it net sein west, elts ferstie it út hiel it wêzen fan it eale dier. En hoe prûs en kein kaam hja altyd op 'e wei.

Itsij hja foar in wein of foar in karre om 'e pleats hinne kaam. Men seach it. Benijd ljochten de kleare eagen oer 'e noardlike kontreien en mei in hâlding en foarkommen as in trijejierrich hopke swonk hja de strjitwei op nei Keechsdyk of Tsjessingawei, sa prûs en fol jeuchlik fjoer, mar dochs ek sa ynmak, dat it in nocht joech der nei te sjen. En by mannichien kaam de fraach wer ris op, wêr't de Dútsker sa'n guds dochs weihelle hie. Mar dat bleau foar elts, ek foar it stalpersoniel, in fraach.

Op it ‘territorium’ fan it grut fleanfjild lei hannel en wannel efter in gerdyn. Nimmen wist der eat fan ôf en nimmen soe der ea fan witte. Mar de merje wie en bleau it juwieltsje fan de buorkerij fan it fleanfjild.

Dat har nije namme ‘Fräulein’ ris in kear fan it buordsje oan har stâl ôffage wie en der ‘Margriet’ foar yn 't plak stie, dêr mocht de stalbaas oer flokke en kettermintsje sa't er dat koe, it feroare der net fan: Trude bleau Margriet, salang hja dêr tahâlde.

De slimme hongerwinter wie foarby, mar yn 'e stêden fan Hollân hearske noch de honger en ferneatige âld en jong sa't hjir de minskewrâld it him nea yntinke kinnen hie.

Mar de maitiid kaam wol. De maitiid as jimmer wer op 'e nij, fol hope en grut ûnthjit. Hope en ferwachtings, ek yn 'e herten fan 'e miljoenen dy't swier te lijen hiene fan it wrede kriichsbedriuw.

De Dútske legers wiene út Frankryk en it Belsenlân ferdreaun en fan it easten út wei twong de nea fersleine Rus de ienkear ûn-

[p. 156]

wjersteanbre legers fan Hitler mei swiere ferliezen yn 'e rjochting fan Berlyn.

De dage ferriisde. De befrijing wie yn 't sicht.

Men wachte en beharke de radio, - tige temûk, want yn de wrake wie de oerwinner wreed, no't de fijân syn ferneatiging temjitte gie.

De spanning wie grut en by mannich fan de troanje ôf te lêzen: de besetter ferslein, d'r bleau gjin kâns mear foar him oer...

Mar de maitiid fan '45 pronke tsjin al 't wrâldske wanbedriuw yn; en op tiisdei, de tsiende fan gêrsmoanne, stoep dêr in brúnbleske merjefoalle op fjouwer wite fuotten foar it earst op it fintsje efter de pleats by it fleanfjild om in noedfolle leavjende mem hinne. Mei 'n nea te beskriuwen gloede, sa sêft en myld yn har jonge eagen, it kopke heech by it memmeliif optreaun, ûnwis op 'e noch wat hege skonken, frijde en leave hja om de nokkerjende mem, dy't al har lea foege nei in rynske jefte tate oan 'e leafste dy't har poande.

‘Trude’ - ‘de fos’ - ‘Fräulein’ - ‘Margriet’ - wat sei in namme. Hja rûn mei har foaltsje: in wrâld fan wille en leafde apart! En dat net allinne. It wie ek in ferrassing, in iepenbiering, in feest, dat sicht op it jonge finnegrien dêr efterhûs foar harren, dy't oars hast net mear wisten, as fan in wreed fernielde wrâld, fol hate en wraak.

Fleanmasinen fleagen driigjend oer it Fryske lân.

Legerauto's - dêr't de likwidaasje al ôfstrielde - mei stroefhurde troanjeminten der yn, rieden fan en nei it fleanfjild. Skyldwachten hiene strange ynstruksjes en wa't de besetter hjir as hantlanger tsjinnen, hiene rommer tiden kennen.

Mar de blide mem ‘Margriet’ appele yn 'e aprilsinne en it brune bleske op fjouwer wite poaten hapte en snúfde de frisse loften yn en dûnse op ûnwisse skonken fan klearebare leafde, lok en libbenstier.

Freed de trettsjinde fan gersmoanne.

De loften wiene berûn, mar yn it westen ljochten de kimen fier en breed.

De spanning wie op it heechste.

Men wist it: de Kanadezen wiene al yn Fryslân.

Sa't yn maaie fan '40 de Dútskers oer alle wegen en lâns binnepaden Fryslân ynfoelen, sa kamen de Kanadezen yn gersmoanne fan '45 it âlde lân yn en dreauwen de besetter foar harren út.

Hoe soe it gean? Hoe om Ljouwert hinne, dêr't it grutte fleanfjild lei en hoe te Ljouwert sels? Elts wie fol spanning. Men wist fan de ûnder-

[p. 157]

grûnske, en dat de besetter net mak wie tsjin sokken. En men hie heard fan it sein, às de befrijing der wie. 't Wie benearjend ôfwachtsjen.

De jûns ûnder melken flikkere in lyts fjoertonkje tsjin it ljochte westen út ien fan 'e kamûflaazjepleatsen op it fleanfjild, op itselde momint fleach yn in donkere wolken it hiele spul mei in swiere slach de loft yn. Doe't de wolk ferdreau, wie it stee leech en plat. En wer in fjoerljochtsje en reek en swiere plof, en wer ien. Hangars, wurkpleatsen, it hiele kamûflaazjedoarp, sa't it dêr de lêste jierren ta argewaasje fan 'e omkriten stien hie, waard foar in grut diel de loft ynjage. It teken fan 'e besetter sels, dat syn tiid hjir om wie.

Doe't de jûn foel en de nacht kaam, begûn de ôftocht. Alles wat op gading like oan hynders en reauwen waard safolle as it koe, mei lieders der by, meinommen. Faken lâns in hiele omwei fan Ljouwert nei de Ofslútdyk. Freed op sneontenacht en sneon.

Snein de fyftsjinde.

Gjin Dútsker mear te sjen. Gjin bewâld, dêr't de besetter lang foar master opspile hie. It fee sûnder tafersjoch op 'e buorkerij. Hynders, kij en jongfee, it fersille alle kanten út yn 'e foarste opslach.

De rop dat de Dútsker fuort wie lokke de drysten nei it fleanfjild dêr't gading lei. Oaren folgen. Weinen en karren; kroaden en karkes. Guodden hiene in kobist beet, oaren in guds, want se wiene fan gjinien!!

Doe dreunde de swiere stimme fan de Aldehou de geaën oer.

Hark!... It sein!...

Minsken stiene stil. Doarren waarden iepen set.

In fytser rôp: ‘Se flagje al, kom mei nei de stêd ta!’

By kloften stieken se nei Ljouwert ta. Op gammele fytsen mei kusjebannen; bleate fellings dy't raasden en kletteren of yn de geunstige gefallen op minne luchtbannen. En rûnom flaggen. Op pleatsen en huzen bylâns de wei. By de yngongen fan Ljouwert en de stêd sels ien stik flaggedoek. En breed oer dat alles hinne droande de swiere stimme fan de Aldehou, dy't troch de ieuwen hinne syn wijinge lei oer it feest fan dit folk.

Opteine minsken.

Fernuvere troanjes.

Frij!

Nei fiif sokke jierren!

[p. 158]

It moast wenne. It moast ferarbeide wurde.

Mar de mannichte utere it yn lûdroftigens en hoera's.

De kloften folgen inoarren en sochten om it taastbre bewiis: de Kanadezen.

Sjoch de massa's op 'e Nijstêd, Wurdumerdyk en Foarstreek. It bûtefolk skode mei op nei de Foarstreek. Wat in folk, wat in folk! De rop: se binne d'r al, gie troch de mannichten. Halzen rieken; eagen stoarren.

Dêr... dêr!... En heech op in piip, fiks boppe al dy nijsgjirrige kloften út, stie in Kanadees op syn donkere tank, dêr't de farske groeden fan 'e grutte kriich noch op leine, en hy glimke nei al dy tûzenen fan eagen dy't laken en skriemden tagelyk...

Letter lies men: de fyftsjinde fan gersmoanne njoggentsjinhûndert-fiifenfjirtich is de stêd Ljouwert fan de ûndergrûnsken beset.

Yn 'e nacht fan de 18e op 'e 19e april troffen in pear ûndergrûnsken in fosmerje mei in blesfoalle der by, op 'e Nijbuorren oan.

Hjir hoegde gjin kriichsrie hâlden te wurden.

Trude, dy't ienris yn in stille maitiidsnacht, poer allinne yn 'e frjemdte, sûnder liedsman of eigener, ûnder in bjirk by de Twintske bosken op har lot stie te wachtsjen, wie yn dizze rûzige dagen ta bút oan hantsjegauwen ferfallen, dy't doe't it nypte, dizze bút net ferarbeidzje doarsten sa't se har dat foarst yntocht hiene en it wisse mar foar it ûnwisse keazen en merje en foalle yn 'e nachtlike stêd it paroal fan dizze dagen joegen: de frijheid.

Yn 'e stâlen fan 'e âlde kazernegebouwen te Ljouwert fûnen Trude en har jong foarst in feilich ûnderkommen.