Het leven van Philippus den Stauten, Hertoch van Borgonien, ende van Margarita van Male, Gravinne van Vlaenderen

[p. 261]

Byvoechselen.

Bl. 2. Den coninck was tot Chartres als men hem de tydinghe bracht dat Eduard, prins de Galle met twelf duysent mannen gheheel Quercy uytgheplundert hadde, ende op den wech was om het selve oock in Anjou te gaen aenvanghen. Hy resolveerde sich aen den selven prins den wech te gaen afsnyden, ende dede sijn legher lanckx de Loire marcheren. Den prins daer van onderricht sijnde, heeft den wech lanckx Poitou meynen voort te setten; maer de waeckende ooghe van den coninck ontdeckte het desseyn van dien prins, ende beyde leghers quamen malcanderen te ghemoedt ontrendt twee mylen van Poitiers. Den prins daer over seer verbaest sijnde, dede sijn legher verschansen tusschen de wijngaerden ende de haeghen ontrent Maupertuis. Den cardinael De Perigord, pauselijcken legaet, passeerde seer dickwils van het eene legher in het andere om de bloedtstortinghen te beletten. Den prins stelde seer voordeelighe conditien voor;

[p. 262]

maer den coninck uyt hope van eene sekere victorie sloot syne ooren, ende dede alles bereyt maecken om het enghelsch legher eerst aen te tasten.

Bl. 3. Philippus, al was het saecke dat hy ghequetst was, en liet daerom nochtans niet dapper te vechten; selfs naer dat sijn vader hem dit verboden hadde. Eenen Enghelsman siende de cloeckmoedicheydt van desen jonghen heldt, ende medelyden hebbende met sijn bloeyende jonckheydt en heeft hem niet willen het leven nemen; maer heeft tot hem gheseydt: ‘Rendez vous, Philippe le Hardy!’ Gheeft u ghevanghen, Stauten Philippe. Op welcke woorden ende wercken de teghenwoordich sijnde heeren hebben hun aenmerckinghe ghenomen ende hem daer naer altijdt Philippus den Stauten ghenoemt.

Bl. 7. De ghelt-cassen van den coninck waeren in soo slechten staet dat sy sijn rantsoen niet en conden betaelen, soo dat hy syne dochter Isabella, by maniere van spreken, heeft moeten vercoopen aen Joannes, viscomte van Milanen, den welcken hem daer voor telde ses hondert duysent écus d'or om die te doen trauwen met synen sone Joannes Galeazzo.

Bl. 12. Den coninck tydinghe ontfanghen hebbende dat synen sone, den hertoch van Anjou, met noch eenen van de ostagiers uyt de enghelsche ghevanghenisse ghevlucht waeren, heeft dese cleynmoedicheyt seer ter herten ghetrocken, ende is tot Bologne schepe ghegaen, om den coninck van Enghelandt selfs in persoon te gaen versekeren dat desen schandelijcken vlucht gheschiedt was, sonder synen wete ofte consent; als oock om hem te versoecken tot den oorloch teghen den vyant van 't Christendom. Joannes is overleden in den auderdom van 52 jaren, den 8 April.

[p. 263]

Bl. 13. René Carnoil ten hoofde van een machtich escort heeft in de maendt van Mey, (gelijck Fabert secht, 1366; maer dit ghetal schijnt qualijck ghedruckt ofte qualijck gherekent te sijn, aenghesien dat de eerste gifte van het hertochdom van Borgonien aen Philippus den Stauten geschiedt is den 6 September 1363, ende de bevestinghe van de selve den 2 Junius 1364, ende gheen redenen by ghebracht en worden waer om de huldinghe soo langhen tijdt saude uytgestelt sijn), Philippus doen hulden ende proclameren als hertoch van Borgoniën tot groote vreucht van de Borgonions. Philippus en hadde qualijck de besittinghe van sijn hertochdom ghenomen oft men quamp hem het selve bedisputeren; want Philippus van Navarre overleden sijnde, heeft sijn broeder Ludovicus met ghewapender handt het selve hertochdom tot hem willen trecken, uyt crachte van eenighe pretensie, die hy seyde te hebben van den candt van syne moeder, ende heeft tot dien eynde ghesonden den graef van Montbelliard om met gewelt in Borgonien te vallen. Philippus den Stauten was alsdan noch besich met Vranckrijck te suyveren van de stroopers, de welcke ten tyde van de ghevanghenisse van den coninck de occasie ghenomen hadden van alle soorten van buyten-spooricheyt te bedryven; maer soo haest als hy vernam het staudt bestaen van den selven graef, is met sijn legher hem tegen getrocken, ende heeft hem op den vlucht ghejaeght, ende bovendien noch Charité beleghert. Ludovicus van Evreux siende dat hy niet sterck ghenoech en was om het belech te doen opbreken, is met sijn legher gheretireert naer Cherbourch in Normandien, waer op de belegherden sich hebben met accordt overghegheven. Terwylen dat Philippus besich was met syne vyanden uyt sijn hertochdom te doen ver-

[p. 264]

huysen, waeren de stroopers in 't landt van Chartres wederom besich met buyt te maecken; maer hunnen handel en heeft niet lanck connen dueren; want Philippus is hun wederom op het lijf ghevallen, ende heeft de fortressen van Marcheranville ende Camerol, alwaer sy hunnen nest ghemaeckt hadden, inghenomen. Hy schonck het leven aen alle de vremdelinghen ende dede alle de Franschen ophanghen. Tot Druan dede hy het gheheel garnisoen om hals brenghen.

Ontrendt desen tijdt is eerst het canon in Duytslandt ghevonden gheweest ende Preux is de eerste plaetse gheweest, daer voor men in Vranckrijck het selve gheplandt heeft. De belegherden noyt ghehoort oft ghesien hebbende die maniere van donderen, hebben sich terstondt van schrick overghegheven. Philippus handelde met hun ghelijck met die van Marcheranville, gaf alle de vremdelynghen pardon ende dede de Franschen door de coorde hun leven ende strooperyen een eynde nemen.

Bl. 62. Fabert secht dat Jan Hion, van het volck hunnen generael ghemaeckt sijnde, Brugghe verovert heeft in 't ghesichte van een legher van twelf duysent mannen.

Bl. 158. Den dach ende de oorsaecke van de doodt van Ludovicus Van Male wordt op verscheyden manieren van de schryvers verhaelt: Meyerus, den welcken syne jaren beghint van den eersten Paesdach, stelt die in 't jaer 1383, niet te min hy geeft ghenoech te kennen dat Ludovicus ghestorven is in de maendt van Januarius; volghens onze rekeninghe van 't jaer 1384. De oorsaecke van sijn doodt schrijft hy op dese maniere: ‘Daer is een verschil voorghevallen tusschen Ludovicus ende Joannes van Berry over het graefschap van Bologne, het welcke ter rechte van syne huysvrauwe Berry

[p. 265]

was besittende. Artois ende Bologne was eertijdts een deel van Vlaenderen. De graven van Bologne hadden langhen tijdt hun heerschappye beseten onder de hommagie ende bescherminghe van de graven van Arthois; maer Berry nu sich verhoovaerdighende door den luyster van syne afcomste wilde alleenelijck de hommagie doen aen den coninck alleen; maer Ludovicus, graef van Arthois, pretendeerde dat dit met recht aen hem moeste ghedaen worden. Het verschil van den tweedracht is soo verre ghecommen dat Berry synen poignardt aen Ludovicus in sijn borst gheworpen heeft. Dit is gheschiedt op Dryconinghen-dach, ende is Ludovicus van die wonde den derden dach daer naer ghestorven. Om dit meer te bevestighen voecht hy daer by de woorden ghetrocken uyt eenen franschen schriftboeck, de welcke in 't vlaems beteeckenen: ‘Den graef Louis stierf tot S. Bertins-abdye; want den hertoch van Berry wierp hem synen poignardt in sijn herte, omdat hy hem niet en wilde laeten besitten het graefschap van Bologne, daer hy de mevrauwe van ghetrauwt hadde, ende den graef begeerde dat hy aen hem saude hommagie doen, als het behoorde, ende en begheerde dit niet te doen. ‘Velen segghen wel dat hy ghestorven is den 9 Januarius; maer velen qualijck den 29 van de selve maendt. Fabert, den welcken in vele dinghen niet en schijnt al te partiael te sijn, secht daer op dese woorden in 't fransch: ‘Den graef van Vlaenderen in sijn vertreck van daer, sich vertrocken hebbende tot S. Omer, is bevanghen gheweest van eene sieckte, waervan hy ghestorven is, den 23 Januarius 1384. Dese misnoechte hem vergheselschappende totter doodt van gheheel sijn landt in asschen te sien, ende walghende van het bloedt van syne

[p. 266]

ellendighe ondersaeten. Misschien was hy ghequetst aen sijn herte omdat den hertoch van Berry hem verweten hadde met seer injurieuse woorden dat syne al te hertneckighe vraecke de oorsaecke was van alle syne onghelucken.’ Het sijn oock de woorden van Mezeray. Fabert in 't leven van Joannes den Onbevreesden secht dat den hertoch van Orleans den graef Louis soo sterck gheperst heeft tusschen sijn bedtstede ende den muer dat hy dry daeghen daer naer daer van ghestorven is.

Het is te beclaghen dat de schryvers soo bedecktelijck ofte onwetelijck schryven aengaende eene saecke, de welcke aen de gheheele werelt ghenoech can bekent sijn, aenghesien den graef van Vlaenderen in dien tijdt was eenen van de voornaemste princen van gheheel het Christendom. Het en is dan niet te verwonderen dat sy in andere saecken van minder ghewichte niet over een en commen; daer uyt can men wel sien wat aerbeyt dat het aen eenen historieschryver moet costen den verborghen schat van de waerheyt op te soecken ende uyt te graven uyt de duysternissen van de onwetentheyt oft den afgrondt van de jalousie ende partialiteyt, in de welcke vele dinghen qualijck veropenbaert ofte soo bewimpelt worden dat sy nauwelijckx en connen bekent worden. Hareus in sijne Chronijcke van Brabant citeert de woorden van Meyerus.

Denis Sauvage secht dat hy van sieckte ghestorven is ende sijn lichaem vervoert is naer S. Pieterskercke tot Rijssel, ende aldaer begraven in 't jaer 1383 in de maendt van November, het welcke meer fabuleus schijnt te sijn.

Belleforest schrijft dat hy saude ghestorven sijn, hy en secht niet op wat maniere, den 30 January 1383.

[p. 267]

Het waer te wenschen gheweest dat de Vlaminghen wat nauwer opghesocht ende naerghelaeten hadden de gheschiedenissen van hun vaderlandt; men saude teghenwordich de selve niet moeten gaen soecken by vremde schryvers; principael by die wiens natie eertijdts gheen groote liefhebbers van de Vlaminghen en hebben gheweest.

einde.