De schilder-konst der oude

[p. 203]

Het derde boeck.

Den Inhoudt.

WY hebben tot noch toe aenghewesen hoe onse aengheboren toe-gheneyghtheyd om alles nae te boetsen door het toedoen van een welgheoeffende fantasie eerst gaende ghemaeckt wierd, als oock hoese daer nae door verscheyden andere middelen meer en meer ghevoordert ende opghequeeckt is gheweest; staet ons nu in dit ons derde Boeck te verhandelen, door wat middel dese naturelicke volgh-lust nae behooren opgheweckt ende opgekoestert wesende, het rechte fatsoen van een grondighlick volmaeckte Konste ghekreghen heeft. Soo namen dan d' oude Meesters dese vijf hoofd-stucken in haere Schilderyen op 't aller nauste waer. I. Den Historischen inhoud, die veeltijds d' Inventie ofte oock 't argument ghenaemt wordt. II. De ghelijck-maetigheyd, diemen doorgaens henen de Proportie, symmetrie, analogie, en harmonie noemt. III. De verwe ofte 't Coleur; en daer in plaghten sy 't licht en schaduwe, als oock 't schijnsel en duysternisse naukeurighlick t' onderscheyden. IV. Het leven; 't welck in d' Actie en Passie bestaet, ofte (om duydelicker te spreken) in de

[p. 204]

bequaeme afbeeldinghe der eyghenschappen diemen in de onroerende dinghen verneemt, als oock in de levendighe uytdruckinghe der beweghingen diemen in de roerende dinghen speurt, wanneer deselvighe yet merckelicks doen of lijden. V. De schickinghe, die men ghemeynlick de Dispositie ofte Ordinantie plaght te heeten. De vier eerste hoofd-stucken wierden so wel in d' enckele Schilderye van een figure waer ghenomen, als in de veelvoudighe Schilderye die uyt vele figuren bestond: De Dispositie daerenteghen plaght allermeest in de veelvoudighe Schilderyen plaets te hebben; aenghesien veele ende verscheydene figuren die hobbel tobbel in een stuck achtelooslick opghehoopt worden, anders niet en schijnen te wesen dan een donckere doode verwarringhe van ettelicke quaelick over-een-stemmende dingen die licht noch leven in sich hebben, tot datse door de schickingh Konst in haerc rechte plaetse bequaemelick ende ordentelick ghestelt sijn. Alhoewel wy het oversulcks met groot recht daer voor houden dat d' oude Meesters de volmaecktheyd haerer Konste in dese vijf hoofd-stucken voornaemelick sochten, nochtans staet ons hier met eenen oock aen te mercken, dat sy de volkomenheyd haeres wercks niet soo seer en stelden in 't behoorlicke ghebruyck van elck bysondre hoofdstuck, als wel in een sekere soorte van bevalligheyd die uyt de schickelicke ghevoeghsaenheyd van elck hoofd-stuck in het bysonder, en uyt d' onderlinghe over eendraeghinghe van alle dese hoofd-stucken in

[p. 205]

't ghemeyn plaght te vloeyen. Dies hebben wy het oock hooghnoodich gheacht den rechten aerd en d' eyghenschappen van deese bevalligheyd (die veeltijds de gratie der Schilderyen ghenaemt wordt) een weynigh te doorgronden; te meer; overmids het vast gaet dat nieman maghtigh is de wercken van groote Meesters recht wel te besichtighen; sonder de grondighe kennisse van de voorghemelde gratie ofte bevalligheyd.