Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

De groote drijver
Toon afbeeldingen van De groote drijverzoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (0,45 MB)

Scans (4,24 MB)

ebook (2,89 MB)

XML (0,13 MB)

tekstbestand






Genre

drama

Subgenre

toneeltekst (modern)


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De groote drijver

(1927)–Mathias Kemp–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 6]
[p. 6]

1e Tafereel.

Ietwat kale en onpersoonlijk gemeubelde Kamer. Aan den wand hangen enkele platen, waaronder men herkent afbeeldingen van den Christus van Limpias, van Dante, Dchengis-Khan en Stinnes.

1e Tooneel.

Holset - Kahn.
KAHN
binnentredend.

Dolf!

HOLSET

Giel van Holset!... Overigens: van harte welkom.

KAHN

Een nieuw pseudoniem?

HOLSET

Waarachtig niet, officieel, met prima papieren!

KAHN

Hoe ik nu je vluchthol ontdekt heb, zul je je wel afvragen. Zuiver toeval... want met afgeschoren knevel en wat exentriek gekleed, kun je best voor een ander doorgaan. Daarom: praat nu ook niet hardop in je zelf op straat!

HOLSET

Zeker groot toeval; ik praat alleen maar in me zelf, wanneer ik erg zenuwachtig ben.... en dat ben ik nog een beetje.

KAHN

Dat kan ik me voorstellen.

[pagina 7]
[p. 7]
HOLSET

Laten we niet daarover redeneeren. Begin weer hevig te filosofeereen net als vroeger in Torenen. Ik werd altijd het meest, het best en het diepst Christen, wanneer ik met jou praatte....

KAHN

Dan werd intellectueel en wijsgeerig gefladderd.

HOLSET

Toegegeven, maar toch boven en onder afgronden, die ons dan bewust werden.

KAHN

En je had iemand die je tegensprak, dat heb jij noodig om je-zelf te zijn als mensch en Christen.

HOLSET

Als dat zoo is, ga ik denkelijk spoedig groot Christen worden.

KAHN
wantrouwend.

Wat wil je nu weer uitspoken? Ben je die twintig dooden al vergeten?

HOLSET

Gezien heb ik ze gelukkig niet; ik zal ze dus kunnen vergeten.

KAHN

Het wordt tijd dat je weer wat gaat vlinderen.

HOLSET

Lang genoeg maakte me dat onschadelijk. Ditmaal ben ik volkomen mezelf geworden; iemand anders dan indertijd.... toen een vroolijk, luchtig masker me vermomde.

[pagina 8]
[p. 8]
KAHN

Dus de strenge fanaticus die je in den grond meende te wezen, zal voortaan alleen bestaan. Wat wil je eigenlijk?

HOLSET

Precies weet ik dat nog niet, maar ik voel: er is iets in wording.

KAHN

Waarom woon je hier in die star-protestantsche stad, waar ik het geen week zou uithouden?

HOLSET

Waarom hier? Om me zelf te dwingen me zelf te blijven, sterk en ongemoedelijk, en toch zonder egoisme, vol liefde zelfs, maar van strenger aard. Hier heb ik met nagenoeg niemand omgang, in Torenen liep ik met iedereen. De eenzaamheid begint me toch al hard te vallen, ik hoop dat je wat blijft. Wat kom je hier doen?

KAHN

Primitieven bestudeeren in 't museum.... en, - bon gré, mal gré - een paar handelsgeschillen van m'n naaste familie uitpluizen.

2e Tooneel.

Vorigen. Vrouw Nittelsbach.
NITTELSBACH

Meneer Holset, eenige dames voor U!

[pagina 9]
[p. 9]
KAHN
triomfantelijk.

En je kende hier niemand.

HOLSET

Voor mij? Moet een vergissing zijn. Wat willen ze?

NITTELSBACH

U spreken.

HOLSET

Begrijp het niet. Laat ze binnen.

Vrouw Nittelsbach af.
KAHN

Zeg, ik kom later nog wel terug.

HOLSET

Waarachtig niet, speel nu maar eens m'n engelbewaarder en help me de egaliseerende invloeden der vrouw te braveeren.

3e Tooneel.

Vorigen. Käthe, Lotte, Dora.
HOLSET

Wat verschaft me de eer, dames?

KATHE

Er wordt een groot liefdadigheidsfeest gegeven voor de verwaarloosde kinderen. U koopt toch zeker een kaart!

LOTTE

En die meneer ook.

[pagina 10]
[p. 10]
KAHN

Ik moet straks alweer de stad uit.

DORA

Dan komt U er toch zeker niet langs.

HOLSET

Eigenlijk vind ik verwaarloosde kinderen veel te aardig om te verbeteren.

LOTTE

Foei, meneer, als de verbetering ze minder maakt is dat geen compliment voor ons.

HOLSET

Maar wie zegt...

DORA

...dat wij geen verwaarloosde kinderen zijn?

KATHE

Als U zoo praat verkoopen we U liever geen kaart!

HOLSET

Amende honorable; ik bedoelde enkel, die verwaarloosde kinderen zijn.... om te schilderen.

LOTTE

En wij dan?

HOLSET

Vier jaar wil ik wacht houden in de loopgraven der liefde, om één kus van U....

[pagina 11]
[p. 11]
LOTTE

Wat bescheidenheid!

HOLSET

Laat me uitspreken: per seconde en per wang....

KAHN

Neem je kaart, 't wordt tijd!

HOLSET

Ik ga even geld halen.

4e Tooneel.

Vorigen, zonder Holset.
KATHE

Ze moesten mij zoowat niet zeggen!

LOTTE

Als ze 't nog deden, tenminste.

DORA

Doe niet zoo preutsch, je hoort 't ook graag.

LOTTE

Hij heeft een mooien mond, zag je dat.

KATHE

Daarom coquetteert ie ook aldoor met z'n glimlachjes. Is dat 'n man!

KAHN

Kunnen jullie zwijgen?

LOTTE
plechtig.

Als een radio zonder antenne.

[pagina 12]
[p. 12]
KAHN
zacht.

Die heeft 'n revolutietje met een paar dozijn dooden op zijn geweten!

KATHE
minachtend.

Die?! Daar heeft ie geen gezicht voor!

KAHN

Niet het type, maar wel den geest.... van zijn hart zwijg ik.

DORA

Een gebroken hart?

KAHN

Een tros roode bessen!

LOTTE

Zijn er al veel afgeplukt?

KAHN

Er schieten 'r nog wat over.

KATHE

Ik kan niet gelooven, dat iemand die zoo spreekt, tot beduidende dingen in staat is. Dat revolutietje imponeert me overigens niet. Na den oorlog heeft ieder jongmensch zoo wat meegemaakt.

KAHN
ernstig.

Ik vrees, dat ie nog tot veel beduidender dingen capabel is dan menigeen lief zal wezen.... Stil.... Daar komt ie.

[pagina 13]
[p. 13]
LOTTE
snel.

Wat eet ie graag?

KAHN

Asperges met lamsborst.

KATHE
hoonend.

De weg naar het hart gaat door den maag!

DORA

Droom je je al in de keuken, Lotte?

5e Tooneel.

Vorigen. Holset.
HOLSET

Hier, heel m'n bezit bij elkaar geschraapt. Geef me daarvoor een plaats vanwaar ik jullie aanhoudend zien kan.... en van het tooneel niets.

LOTTE

Laatste rij. Tweede rang!

KATHE

Tegenover jouw buffet natuurlijk.

HOLSET

Hoe kan ik daar nog aan eten denken.

KATHE

Nu wordt het toch tijd dat we gaan.

LOTTE
bij 't heengaan.

Weet je wat je bij mij ook kunt krijgen?

HOLSET

Een zusterlijke omhelzing?

[pagina 14]
[p. 14]
LOTTE
giechelend.

Asperges met lamsvleesch.

DORA

In 't hart getroffen!

HOLSET
naroepend.

Als 't lam graag in wolfsklauwen vallen zou....

KATHE
snijdend.

Memento mori!

6e Tooneel.

Holset - Kahn.
HOLSET
wat ontstemd.

Hoorde je dat?

KAHN
ontwijkend.

Die chagrijnige wou zeggen: flirt niet te hard, denk aan je einde.

HOLSET

Die kan ook gedacht hebben me toe te roepen: denk aan de dooden.... Ik ben bang dat je wat loslippig bent geweest.... En die asperges....

KAHN

Die asperges geef ik toe....

HOLSET

't Kan me ook weinig schelen.

KAHN

Die gelooven van jou toch niks groots meer. Je ziet er niet meer naar uit en je praat er niet naar.

[pagina 15]
[p. 15]
HOLSET

Over belangrijke dingen praat ik niet: die poog ik te doen.

KAHN

Je zei: niet meer in 't moeras der liefde te willen raken, maar me dunkt dat je er alweer tot de enkels in loopt.

HOLSET
overmoedig.

In die zaken ben ik te licht om te zinken.

KAHN

Maar de giftige dampen van 't moeras?

HOLSET

Je hebt gelijk. Praten we van, wat anders. Hoe gaat het met pater Deman?

KAHN

Ik heb hem lang niet meer gezien.

HOLSET

Voor een eclecticus als jij bent, heb je 't toch lang volgehouden bij hem. Geloofde je zelf aan een bekeering?

KAHN

Ik zoek....

HOLSET

Schoonheid en 't moet waarheid zijn! Je zoekt als een aestheticus, die vindt nooit! Zoek als een kind, of als een tramconducteur voor mijn part, en alleen naar de waarheid, ook al zie je niet dadelijk de schoonheid erin. Dan kom je tot rust!

KAHN

Ben jij tot rust gekomen?

[pagina 16]
[p. 16]
HOLSET

In de diepste lagen van mijn gevoels- en gedachtenleven was het altijd rustig, haast zei ik: te zeer. Doel van leven en lijden zijn voor mij geen probleem. Wanneer de menschen deugen kan er bijna complete harmonie heerschen. Mij kwelt de eeuwigheid ook niet, maar wel de tijd!

KAHN

En van den weeromstuit kwel jij den tijd weer.... Zeg, neem me niet kwalijk, ik moet nu naar het museum. Ik loop straks nog wel even aan. Zoek je intusschen een andere kamer, ik vind ze ongezellig, onpersoonlijk.

HOLSET

Den duivel der gezelligheid bande ik met opzet. Geheel onpersoonlijk is ze overigens niet, kijk maar eens rond.

KAHN

Waarachtig: de Christus van Limpias....

HOLSET

Aan de legende daaromtrent geloof ik niet!

KAHN

Dante.... Stinnes.... en wie is die Mongool?

HOLSET

Dschengis-Khan!.... Wat anders dan, Maurits Kahn.

KAHN

Ben ik al vijftig, wie weet!..... Waarom heb je hier weer zoo'n veroveraar hangen?

HOLSET

Weet ik het! Onderbewuste preferenties.

[pagina 17]
[p. 17]
KAHN

Ook als jood heb ik eerbied voor Christus.... en voor Dante.... zelfs voor Dschengis.... maar Stinnes?

HOLSET

Voor de rest spreekt de kamer van m'n geregelde afwezigheid!

KAHN

Die ik completeer.... Tot ziens....

HOLSET

Discretie.... en ik heet Giel van Holset.

7e Tooneel.

Holset alleen, later Nittelsbach.
HOLSET

Verdomd.... ik begin weer te flirten....

scheurt toegangskaart stuk.

Weg ermee.... de gemoedelijkheid uit mijn verleden wil ik vergeten, in de toekomst bestaat ze voor mij niet meer....

geklop op de deur.

Binnen.

NITTELSBACH

Een geestelijke voor u, meneer.

HOLSET

Een dominee soms?

[pagina 18]
[p. 18]
NITTELSBACH

Een katholieke, geloof ik.

HOLSET
verwonderd.

Hé.... ik dacht, hier woonden geen katholieken. Laat maar binnen.

8e Tooneel.

Holset - Kapelaan Lebon.
LEBON
zich voorstellend.

Kapelaan Lebon.

HOLSET

Holset.... Ik ben een beetje verbaasd.... ik dacht dat hier alleen maar protestanten woonden!

LEBON

Diaspora!.... veel grondwerkers.... Bovendien heeft het nieuwe filiaal van de Weensche bank nogal wat Katholieken hier gebracht.... en de ijzergieterij Vulcaan ook....

HOLSET

Ik begrijp 't, U komt eens poolshoogte nemen. Nu, ik kwam altijd trouw mijn kerkelijke verplichtingen na en nu dit hier mogelijk blijkt, zal ik 't zeker niet laten.

LEBON

U is nog ongetrouwd.

HOLSET

Voor mij de eenige manier om tenminste één vrouw gelukkig te maken.... door ze niet te trouwen.

LEBON

Dat meent U zelf niet. Zeg, U is nog jong.

[pagina 19]
[p. 19]
HOLSET

Wind en weer dienende.... en met wat gezichtsbedrog.... Allo.... 't kan nog zoo'n beetje.

LEBON

We hebben een katholieke dansclub opgericht.

HOLSET

In modernigheid hebben we de socialisten al geklopt.... maar wat bedoelen we daarmee? Mondainigheden volgens principe?.... Neen, fokcentrale!.... Ik was er zoo gauw niet; ik kom immers uit een gejheel katholieke streek. 't Spijt me wel.... ik dans gelukkig niet. Ik liet dansen, ik laat dansen, ik zal laten dansen. Mooi vervoegd.

LEBON
opstaande.

Ik geloof dat ik aan 't verkeerde adres ben.

HOLSET

Voor de dansclub, zeker! Maar blijf zitten, daar zijn nog wel andere dingen van belang dan.... vergeef me de uitdrukking.... zoo'n fokcentrale met jazzband-accompagnement. Werkelijk, ik geloof, dat we eer een wereldcampagne - of tenminste een campagne in West-Europa - kunnen gaan ondernemen voor het celibaat. Er zijn huwelijken genoeg; aan grooter kinderproductie zie ik op zichzelf geen behoefte. We komen kloosterlingen te kort - niet in goed betaald onderwijs - maar in de missies vooral. En roepingen in Frankrijk en Zuid-Amerika.

[pagina 20]
[p. 20]
LEBON

Met het laatste ben ik het wel eens, met de rest niet.... allerminst.... kinderbeperking is een zware zonde.

HOLSET

Accoord, 'k wil ook geen huwelijken onvruchtbaar maken. Ik constateer enkel: wij lijden in Europa aan overbevolking, in de laatste eeuw verdubbelde het aantal inwoners. Op sommige deelen van Azië, Indië, Java, Japan, China is het evenzoo gesteld. Waar gaan we naar toe met die menschen?

LEBON

Onze Lieve Heer die de musschen spijzigt zal ook de menschen niet vergeten.

HOLSET

Ik voel mijn mede-verantwoordelijkheid voor de toekomst.

LEBON

Daarom trouwt U niet?

HOLSET

Toch niet: ik heb te veel te weinig liefgehad en te weinig te veel.

LEBON

Ik begrijp er niet te veel van maar wel te weinig.

HOLSET

Ook niet erg.... Zeg.... we raakten daar zooeven een probleem aan, waarover ik dikwijls pieker. Ik beweer, dat de emigratie door een volkenbond moet worden ge-

[pagina 21]
[p. 21]

regeld.... Anders gaan we elkaar weer vermoorden als in '14.

LEBON

In de weinig bevolkte werelddeelen woedt de oorlog ook.

HOLSET

Daar kan die, levend volgens beter beginsel, vermeden worden, hier haast niet meer. In elk geval, met of zonder oorlog, er moeten millioenen weg uit Europa; er is in Amerika, Afrika en Australië trouwens nog plaats voor onbeperkte tijden. Ik verzamel nu statistieken en ga er dan een boek over schrijven. Ik probeer het in alle moderne talen vertaald te krijgen, misschien geeft dat wel een stoot in de goede richting.

LEBON

U hebt nog illusies.

HOLSET

Idealen!.... sommige noodgedwongen....Al ben ik in den grond misschien een oorlogszuchtige natuur - of juister: gekweld door een aangeboren gave voor oorlogvoeren - toch blijf ik Christen genioeg om voor een ideaal van eeuwigen wereldvrede.... te strijden.

LEBON

Dat is een maçonniek ideaal!

HOLSET
hoonend.

U moet eens op retraite gaan, eerwaarde.

LEBON
geërgerd opstaande.

Er staat ook geschreven: geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard! Adieu.

[pagina 22]
[p. 22]
HOLSET
naroepend.

Maar ook: wie het zwaard bemint, zal door het zwaard vergaan. En in de tien geboden: gij zult niet doodslaan.

9e Tooneel.

Holset - Nittelsbach.
HOLSET
alleen.

't Zijn me wel theologen en moralisten.... En toch heeft Christus inderdaad gezegd: geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard!

NITTELSBACH

Een prentbriefkaart voor U, meneer Holset.

HOLSET

Laat zien!.... O jé.... een snoezig paartje met hevig verliefde kopjes, glad als geschoren eitjes.... groeten van Lotte Dielen en van de asperges.

NITTELSBACH

Waarom verscheurt U die kaart? En uw toegangsbiljet?

HOLSET

Gooi ze gauw in het vuur....

NITTELSBACH
heengaande.

Wat 'n vrouwenhater.

HOLSET
in gedachten heen en weer loopend.

Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard! Wat een geweldig woord.... 't is of ik daarop wachtte.... maar nog niet rijp er voor ben.... Vrouw Nittelsbach....

[pagina 23]
[p. 23]
NITTELSBACH

Hebt U berouw gekregen?

HOLSET

Hebben ze jou ook zoo'n kaart opgeplakt voor dat liefdadigheidsconcert?

NITTELSBACH

En nog wel een dure.

HOLSET

Ga je er naar toe?

NITTELSBACH

Ik heb er geen tijd voor.

HOLSET

Goed, ik koop ze.... Hoe laat begint dat?

NITTELSBACH

Om half acht.

HOLSET

Best, leg ze maar gereed.

(Nittelsbach af.)

Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard.... Ik begrijp het nog niet goed.... ik voel me nog niet rijp ervoor.... Ik ga voorloopig nog maar eens naar dat concert.... Laatste rij, tweede rang.... bij het buffet....


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken