De groote drijver
(1927)–Mathias Kemp–
Auteursrecht onbekend
[pagina 80]
| |
1e Tooneel.HOLSET
Heb je wat over Kahn kunnen vernemen? LOTTE
Die wordt al jaren verpleegd in een gesticht voor zenuwlijders. HOLSET
Het was inderdaad een modern mensch. Nu begrijp ik, waarom van zijn kant geen onthullingen zijn gekomen.... Zeg, weet je wat mij zoo verontrust in den laatsten tijd? LOTTE
De intriges in de Ukraïne? HOLSET
Daar hoor ik weinig meer van... Erger: Het lijkt overal sinds een paar maanden rustig, dat verontrust me, voor de wereld en voor mezelf. LOTTE
De uittocht verloopt vrij regelmatig. Elken dag vertrekken heele vloten. In verschillende nieuwe republieken van Amerika en Australië beginnen de verkiezingen al, geheel op z'n Europeesch. | |
[pagina 81]
| |
HOLSET
Ze schelden elkaar alweer frisoh uit; dat is een goed teeken, dat maakt een volk gelukkig. Alleen de nood verwekt soms eendracht en de eendracht der invallers van onze volken uit het Oosten wankelt heel in stilte.... De stilte vertrouw ik niet. Breekt de verdeeldheid uit, dan wordt het groote werk weliswaar niet heelemaal vernietigd, maar 't kan toch ook niet radicaal voltrokken worden! Stort onze macht ineen, dan val ik natuurlijk het diepst... Je begrijpt wel, dat beteekent het einde. Maar dat zijn gevaren van buiten af. De rust die ik nu lijd, ontneemt me de gewoonte bovenmensohelijk te denken en te handelen. M'n zonderlinge jeugd, m'n onberekenbare, fragmentarische, achterstallige, verminkte en onvermoordbare jeugd, blijkt onder jaren vol wereldkrampen nog niet heelemaal te zijn begraven. LOTTE
Wie kan er vrijer kiezen.... HOLSET
Afstammelingen van steenouden adel en spruiten van Amerikaansche dollarkoningen maken langs officieusen en zakelijken weg wel eens offerten. Ik leen me niet voor speculatie-obj eet. Dat bedoelde ik daareven ook niet.... heel gewone dingen in het leven trekken me momenteel sterker. Ik zou m'n verleden met al z'n geweldige gebeurtenissen van me af willen schudden en met de ziel van een boemelstudent naar een dancing trekken... Ik zou nu, dwaas fluitend, langs boomgaarden in bloesem willen wandelen. Of op een | |
[pagina 82]
| |
heuveltop liggen en lezen: ...Eichendorf... Ruusbroek... Withman... of voor mijn part een Sherlock Holmes... Wat zou 't me goed doen, als ik onbezorgd mulle wegen kon ruiken.... daverend kegelen.... met een sentimenteel sopraantje een duetje zingen.... Onzin, hé... 't Is April, dan voel je het voorjaar... Zeg jij, hoe gaat het met dien artillerieofficier? LOTTE
Hij is naar Frankrijk vertrokken! HOLSET
Zijn er nog spotplaten verschenen... op ons allebei? LOTTE
In de Hindi-Punch; ik sta er als de trouwe Savitri. HOLSET
Ja, we hebben naam gemaakt, jij ook. Ik ben toch blij, dat je bij me gebleven bent; dat heeft wel eens op het kantje af ongelukken veroorzaakt, maar de mensch is nu eenmaal een gemoedelijkheidsdiertje.... LOTTE
gelalen.
En ik diende als juffrouw van gezelschap. HOLSET
Particuliere secretaresse!... Je hebt toch wel wat meegemaakt.... LOTTE
Daar word je niet gelukkig van... dat bevredigt tenslotte niet! HOLSET
getroffen, nadenkend.
Je verdiende iets anders... wat beters... Wie weet... | |
[pagina 83]
| |
Jij bent misschien de eenige die ik heb kunnen vertrouwen, de eenige tegenover wie ik gewoon mocht zijn, die zich niet ompraten, of, omkoopen liet. De anderen benijden me of pogen me te exploiteeren. LOTTE
En Darkhine? HOLSET
Ik vrees dat ik voor hem eigenlijk maar ben: leverancier van inspiraties. Hoe geweldig zijn brandend woord ook op de groote massa der Oostervolken heeft ingewerkt, in den grond blijft alles een beetje aanleiding tot litteratuur voor hem. Kolzoff heeft me al tweemaal in een concessie-affaire gedraaid.... | |
2e Tooneel.
Vorigen. Berszenyi. Dienaar.
DIENAAR
Professor Berszenyi uit Budapest. HOLSET
Laat binnen.... We mogen geen half werk doen. Ik roep een congres van geologen samen, om te onderzoeken, of de groote woestijnen van Azië en Afrika bewoonbaar zijn te maken.... Onze professor! BERSZENYI
U liet mij roepen! HOLSET
Een grootsche opdracht wacht onze geologen, land- en waterbouwkundigen. Ge kent mijn levensdoel: systema- | |
[pagina 84]
| |
tische bewoning der aarde. Op de eenig mogelijke wijze verspreidde ik de volken, mijn ideaal begint zich te verwezenlijken. Ik heb evenwel nog andere perspectieven, verdere en meer vreedzame; de groote strijd tegen de woestijnen. Gij die centraal Azië en Afrika zoo vaak hebt bereisd en onderzocht, acht gij dien nieuwen oorlog mogelijk? BERSZENYI
Tegen het stuifzand niet; de verandering der vaste gronden wel! HOLSET
We moeten ook industrialiseeren. Wanneer er enorme kanalen worden gegraven door Turkestan, achter-China en Mongolië, kunnen de bodem-schatten daar worden gewonnen, langs de groote vaarten kan het bouwland geleidelijk worden uitgebreid. BERSZENYI
Zekere deelen der Sahara liggen beneden den zeespiegel en kunnen worden bevloeid ter voorbereiding voor later. HOLSET
Ik wil den strijd tegen de leegten. Wees gij mijn legerleider; vorm U een staf uit de meest deskundigen van alle landen, alle hulpmiddelen worden U ten dienst gesteld. Maar laat het een levensdoel zijn en handel snel. Binnen drie maanden verwacht ik het eerste rapport. | |
[pagina 85]
| |
3e Tooneel.
Vorigen. Darkhine.
DARKHINE
Het is dringend! HOLSET
tot Berszenyi.
Zoek mij dezen avond nog eens op.
Berszenyi af.
DARKHINE
Zware donderkoppen op alle einders. HOLSET
Zie je wel, dat die stilte niet deugde. DARKHINE
De Portugeezen zijn in opstand. Onze Perzische bezettingstroepen zijn volkomen verslagen en vluchten naar de Pyreneën, waar ze de Basken tegen zich zullen vinden. HOLSET
Dat kan fataal worden.... Verder.... DARKHINE
Als je nog eens iemand doodschiet... doe het dan beter... LOTTE
Is ze weer hier? HOLSET
Ik dacht.... DARKHINE
Dat serpent is niet aan de verwonding gestorven.... dat werd maar rondgestrooid. Na twee jaar is ze tenslotte volkomen genezen en sindsdien heeft ze bij alle grooten in de achterlanden tegen je geintrigeerd. | |
[pagina 86]
| |
HOLSET
Natuurlijk heeft ze mijn katholicisme geexploiteerd. Ik heb altijd gedacht dat ik maar een belijder was, nu word ik nog martelaar.... in den ban. Heb ik ooit de katholieken bizonder beschermd? DARKHINE
Neen. Maar daarover zwijgt ze natuurlijk. Ze klaagt je aan, omdat je publiek de missionarissen steunt. HOLSET
Voorloopers van onze beweging. DARKHINE
Ze rekent jou aan, dat de Ukrainers, die Nederland, België en Rijnland bezetten voor de helft al katholieken zijn geworden. Dat al drie Russische kardinalen zijn benoemd, dat de Grieken op het punt staan zich met Rome te vereenigen.... HOLSET
Wat kan dat den Islam schelen? DARKHINE
Zij suggereert, dat je eerst het Oosten tegen het Westen hebt opgezet, om daarna het Westen, wakker geschud en tot eenheid geraakt, tegen het Oosten aan te voeren. Dat je Buddhisten en Mohamedanen tegen elkaar wilt uitspelen, om het Christendom en Rome de eindvictorie te verzekeren. HOLSET
Heeft Rome me al heilig verklaard? | |
[pagina 87]
| |
DARKHINE
Ik weet, dat je nu al vijf jaren van je eigen Paus in den ban bent gehouden.... en toch merkt iedereen de klimmende macht van Rome, dat nu vrij kan handelen in Rusland en op den Balkan. Niettegenstaande je neutrale houding, ben je in den grond.... HOLSET
Katholiek, een slecht katholiek, die voor God en zijn geweten veel te verantwoorden heeft. DARKHINE
En toch een soort van apostel... Zóó zie ik je. Ik steun en bewonder je daarom niet minder, maar zoo beginnen anderen je ook te zien.... Je bent gewaarschuwd. Zeg ontvang je die adder? ze wil je spreken.... HOLSET
spottend.
Als m'n revolver geladen is. DARKHINE
Zag je ze graag verdwijnen? HOLSET
Dooden vielen er genoeg.... Laat ze fouilleeren.
Darkhine af.
HOLSET
tot Lotte.
Zet je portret op mijn schrijftafel voor je weggaat.... als talisman. LOTTE
heengaande.
Pas toch op voor die vrouw. HOLSET
Ik had eenmaal voor mezelf moeten oppassen. | |
[pagina 88]
| |
4e Tooneel.
Holset, Warja.
WARJA
Je had niet gedacht me nog terug te zien. HOLSET
En zeker niet gehoopt. Ik had beter moeten mikken. WARJA
uitdagend.
Wil je 't overdoen? HOLSET
Niet meer noodig. Zelfs als je nu revanche kon nemen was er zooveel niet meer aan verloren; mijn werk is bijna volbracht en zou nu ook zonder mij, tot een bevredigend einde raken. WARJA
Heerscher over Europa! HOLSET
Ik?.... Ik ben alleen maar waarnemend voorzitter van den raad van bestuurders van den Europeeschen statenbond. WARJA
Je hebt er veel slag van, anderen tenminste den schijn van macht te laten. HOLSET
Wanneer binnen een of twee jaren de volkerendistributie is tot stand gekomen. WARJA
....wil je dan eindelijk mensch worden. | |
[pagina 89]
| |
HOLSET
Was ik dat niet immer te zeer? WARJA
Voor de gedachte vertrapte je het gevoel. HOLSET
De mensch in mij bedwong immer het andere.... Wel eens met moeite, dat geef ik toe. WARJA
Dat merkte ik soms. HOLSET
Je hebt werkelijk een fijn ontwikkeld instinct. HOLGA
Lotte's portret nemend.
He, 't portret der aanstaande keizerin van Eurazië. HOLSET
Volgens Hindi-Punch misschien. In werkelijkheid is 't nog immer mijn secretaresse en 't zal niet aan mij liggen, wanneer ze het niet blijft. WARJA
Er wordt nochtans gefluisterd! HOLSET
Werd er alleen maar gefluisterd. Er werd bovendien geschoten en met vergif geknoeid. WARJA
ontwijkend.
Zal je stille liefde dan nooit beloonen? HOLSET
Zooveel ik kan... Maar niet op de manier die velen denken. Daarmee zou ik misschien laaiende passie... straffen. | |
[pagina 90]
| |
WARJA
Dan was ik liever van jou gestraft dan beloond. HOLSET
spottend.
Deed ik dat al niet een keer? Denk je, dat ik dat over had voor iemand die me volkomen koud liet? WARJA
Ik stond je idealen in den weg... Maar wanneer ze straks, zooals je zei, vervuld zijn.... HOLSET
Wanneer ik niet meer voorzitter van den Europeeschen statenbond ben.... en ik in colbertje en met 'n bolhoedje op weer door de straten loop.... zeg dolle Tartaarsche, hoe vind je dan zoo'n burgertje? WARJA
Je bent toch ook rijk geworden. HOLSET
Jaargeld en honoraria van vroeger werk.... ik heb mijn groote gedachte niet verkwanseld en evenmin als voorwendsel gebruikt. WARJA
Je vervloekte geest! HOLSET
Die niemand me ontrooven kan. Die zal blijven regeeren, dat ben ik aan God en aan de wereld verschuldigd. WARJA
Doe geen beroep op God, die doodslag verbood. | |
[pagina 91]
| |
HOLSET
Als je zoo sterk bent in de Tien Geboden, vertel dan eens hoe het zesde en het negende gebod heeten? WARJA
Het vijfde zegt: gij zult niet doodslaan. Maar jij bent systematisch tot in je geloof toe. Je bestemt den dag van heden voor de misdaad en dien van morgen voor het berouw of de woorden van berouw! HOLSET
Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard. Ik heb het zwaard gebracht, toen het niet anders ging. Nu heerscht de vrede weer.... WARJA
De groote eeuw van scheiden? Is dat vrede? Bovendien, wie zegt dat de volken zich nog verder om jouw chimeren door elkaar laten gooien? HOLSET
Portugal raakt in opstand. WARJA
Maar ook de achterlanden komen in beweging. HOLSET
Wat beroering blijft altijd in zoo'n perioden. Voor de achterlanden wordt nu spoedig gezorgd. Zoodra ik het presidentschap neerleg, plaats ik me aan het hoofd van het departement dat woestijnen bestrijden zal, door industrialiseering, kanaliseering, ontginning, bevloeiing..... WARJA
Dus weer nieuwe idealen. | |
[pagina 92]
| |
HOLSET
Voor jou blijf ik voorloopig nog te hoog mensch. WARJA
hard.
Ik vergat te zeggen, waarom ik kwam. Je weet, ik ben een wat avontuurlijke prinses, een half aziatische, en ik heb onder de vorsten en grooten van Zuid-Siberië familie en in Centraal Azië eenige andere relaties. Daaronder zijn Orthodoxen, Mahomedanen en Buddhisten. Toen je persoon nog in nevelen was gehuld, 'n vage groote profeet met een geweldig ideaal, hielden velen je voor een reincarnatie van Dchengis of Kubla Khan. Je geraffineerde organisatiegeest bracht je in de groote dagen van de invasie op de eerste plaats, die je zei niet te begeeren.... wat ik niet geloof. HOLSET
Binnen twee jaar zetelt hier een ander. WARJA
Toch werd je nimmer een man naar hun hart, vooral niet toen ze je beter leerden kennen en je bloedschuwheid merkten... dat leek lafheid. HOLSET
Ik ben geen Rustum, toegegeven. WARJA
Toen ze vernamen dat je katholiek zou wezen.... HOLSET
Mijn overtuiging drong ik niemand op; ik ben geen geboren apostel. | |
[pagina 93]
| |
WARJA
Toen stonden je kansen kwaad. Heelemaal in jouw stijl wist je je paus te bewegen een banvloek klaar te houden, die kwam op 't juiste moment los en redde je. HOLSET
Van die onthulling zal Leo XV opkijken! WARJA
Meen je, dat men daarginder gelooft, dat jij inderdaad uit je kerk gestooten bent? HOLSET
En Napoleon indertijd? WARJA
Die deed achteraf ook meer voor zijn kerk dan een leger van missionarissen. HOLSET
Als ik schuld heb voor God en de menschen zal dat misschien mijn straf verzachten. WARJA
Als!... Als!... Je twijfelt voor je gemak. HOLSET
beslist.
Het doel is goed en andere middelen zag ik niet... Maar wat wil je eigenlijk? WARJA
Je vertellen, dat men je wil vervangen door een echten Oosterling. HOLSET
Kan die 't beter, mij wel. | |
[pagina 94]
| |
WARJA
opgewonden.
Men wil een keizer... Begrijp je me... Ik heb macht: de president van Afghanistan is mijn vriend. Hij heeft ontzaglijken invloed... en doet wat ik wil... Wanneer jij wat Buddhistisch of Mohamedaansche gebaren wou... ik wil ze desnoods wat beliegen en zeggen, dat je tot de geheime adepten bent toegetreden.... HOLSET
Ik maak geen figuur met 'n kroon. WARJA
Spot niet. Het gaat om het allerhoogste. Jou zou een keizerin ontbreken... een van dat donkerder volk, waar je op steunen moet. HOLSET
snijdend.
Een Messalina! WARJA
Die zich een ware Magdalena zou toonen. HOLSET
Vóór haar boete. WARJA
Eerzuchtig ben ik misschien ook... maar ik doe het toch... HOLSET
onderbrekend, beslist.
....om jou! Maar ik ben niet eerzuchtig of heerschzuchen doe het om mezelf, om de menschheid... en om jou niet. Met je Fata Morgana laat ik mij niet in. Ik ben meneer Holset, die op een enkel punt niet weet wat hij wil, maar op ieder ander gebied zijn weg gaat zonder weifelen en zonder omzien, naar groote en goede doelen. Tot weerziens! | |
[pagina 95]
| |
WARJA
in bedwongen woede
....op de terechtstelling!
Warja snel af.
| |
5e Tooneel.
Holset. Darkhine.
DARKHINE
Je hebt 't toch nog overleefd. HOLSET
Vandaag wel, maar hoe lang nog? DARKHINE
Dreigde ze? HOLSET
Ze wil keizerin van Eurazië worden. Ik hou ongelukkig meer van 'n bolhoed dan van 'n kroon!... ik vrees, dat die in dezen tijd, zelfs in Azië, niet lang meer in de mode blijft. Bovendien wou ze een apostaat van me maken. DARKHINE
Doe alsof... HOLSET
Ik heb al genoeg te verantwoorden zonder dat. Neen... Neen... Was ik vrij en zij zonder verleden... ik geef toe... aan iemand als zij zou ik tengronde kunnen gaan en dat verlangt mijn onderbewustzijn van de liefde. Lag niet achter de volkerenverdeeling voor mij het groote ideaal der bewoonbaarmaking van midden Azië en Afrika... wie weet. Door dezelfde roeping, waardoor ik het zwaard | |
[pagina 96]
| |
bracht, wil ik ook de ploeg brengen. En daarom moet mijn geest tot elken prijs hoog blijven. | |
6e Tooneel.
Vorigen. Trepof.
TREPOF
haastig zich voorstellende.
Trepof, volkscommissaris buitenlandsche zaken. DARKHINE
Ook wel Rosenhain geheeten. HOLSET
Waarom zoo gehaast? TREPOF
Het loopt mis! Het loopt mis! ik kom nog gauw de kwestie van die olie-concessies om Bakoe regelen. We zullen de Amerikanen maar terwille zijn en de streek onafhankelijk verklaren. HOLSET
Ook van de Wallstreet? TREPOF
Trek de troepen eruit terug. Dank de betrokken Kaukasische regimenten gauw af. HOLSET
Die kunnen nu niet worden gemist! TREPOF
Geef ze dan een anderen naam. Het moet. Ik vertrek vandaag nog naar London om de zaken te regelen. DARKHINE
De ratten verlaten het zinkende schip. Zeg, Rosenhain, | |
[pagina 97]
| |
wij weten ook nog wat: je vlucht en redt je zelf en je rijkdom bij de Amerikanen, waaraan je trouwens al lang verkocht bent. | |
7e Tooneel.
Vorigen. Lotte, Militaire chef en officieren.
Ze komen ontsteld binnenstormen; Trepof sluipt weg. MILITAIRE CHEF
De opstand in Portugal breidt zich snel uit. Spanje en Zuid-Frankrijk raken er door in beroering en vallen de bezetting aan. HOLSET
Vraag hulptroepen uit achter-Indië. MILITAIRE CHEF
De houding der Aziaten wordt hoe langer hoe meer terughoudend. Ook daar broeit wat. HOLSET
Koop ze desnoods om. MILITAIRE CHEF
De middelen gaan achteruit en de schatplichtigen raken uitgeput. HOLSET
We zijn nu over de helft van ons plan. MILITAIRE CHEF
We handhaven ons geen jaar meer in de excentrische gebieden. DARKHINE
Laat die slet dooden of zet ze gevangen, voordat ze heel de achterban van jou en de groote zaak afvallig maakt. | |
[pagina 98]
| |
HOLSET
Geen bloed.... Als 't nog kan moet ze voorloopig worden opgeborgen. Of 't baten zal? Wat daarachter gebeurt was vrijwel onvermijdelijk.
Tot Militaire Chef energiek.
Nog eenmaal.... ik hoop dat het voor mij en de anderen den laatsten keer zal wezen... zeg ik: geen concessies, demp den opstand; ik wil niet vernemen hoe. Maar het geschiede nogmaals snel en radicaal. |
|