Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

De groote drijver
Toon afbeeldingen van De groote drijverzoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (0,45 MB)

Scans (4,24 MB)

ebook (2,89 MB)

XML (0,13 MB)

tekstbestand






Genre

drama

Subgenre

toneeltekst (modern)


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De groote drijver

(1927)–Mathias Kemp–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 80]
[p. 80]

7e Tafereel.

Particulier kabinet in het regeeringsgebouw te Keulen.
Holset, Lotte.

1e Tooneel.

HOLSET

Heb je wat over Kahn kunnen vernemen?

LOTTE

Die wordt al jaren verpleegd in een gesticht voor zenuwlijders.

HOLSET

Het was inderdaad een modern mensch. Nu begrijp ik, waarom van zijn kant geen onthullingen zijn gekomen.... Zeg, weet je wat mij zoo verontrust in den laatsten tijd?

LOTTE

De intriges in de Ukraïne?

HOLSET

Daar hoor ik weinig meer van... Erger: Het lijkt overal sinds een paar maanden rustig, dat verontrust me, voor de wereld en voor mezelf.

LOTTE

De uittocht verloopt vrij regelmatig. Elken dag vertrekken heele vloten. In verschillende nieuwe republieken van Amerika en Australië beginnen de verkiezingen al, geheel op z'n Europeesch.

[pagina 81]
[p. 81]
HOLSET

Ze schelden elkaar alweer frisoh uit; dat is een goed teeken, dat maakt een volk gelukkig. Alleen de nood verwekt soms eendracht en de eendracht der invallers van onze volken uit het Oosten wankelt heel in stilte.... De stilte vertrouw ik niet. Breekt de verdeeldheid uit, dan wordt het groote werk weliswaar niet heelemaal vernietigd, maar 't kan toch ook niet radicaal voltrokken worden! Stort onze macht ineen, dan val ik natuurlijk het diepst... Je begrijpt wel, dat beteekent het einde. Maar dat zijn gevaren van buiten af. De rust die ik nu lijd, ontneemt me de gewoonte bovenmensohelijk te denken en te handelen. M'n zonderlinge jeugd, m'n onberekenbare, fragmentarische, achterstallige, verminkte en onvermoordbare jeugd, blijkt onder jaren vol wereldkrampen nog niet heelemaal te zijn begraven.

LOTTE

Wie kan er vrijer kiezen....

HOLSET

Afstammelingen van steenouden adel en spruiten van Amerikaansche dollarkoningen maken langs officieusen en zakelijken weg wel eens offerten. Ik leen me niet voor speculatie-obj eet.

Dat bedoelde ik daareven ook niet.... heel gewone dingen in het leven trekken me momenteel sterker. Ik zou m'n verleden met al z'n geweldige gebeurtenissen van me af willen schudden en met de ziel van een boemelstudent naar een dancing trekken... Ik zou nu, dwaas fluitend, langs boomgaarden in bloesem willen wandelen. Of op een

[pagina 82]
[p. 82]

heuveltop liggen en lezen: ...Eichendorf... Ruusbroek... Withman... of voor mijn part een Sherlock Holmes... Wat zou 't me goed doen, als ik onbezorgd mulle wegen kon ruiken.... daverend kegelen.... met een sentimenteel sopraantje een duetje zingen.... Onzin, hé... 't Is April, dan voel je het voorjaar... Zeg jij, hoe gaat het met dien artillerieofficier?

LOTTE

Hij is naar Frankrijk vertrokken!

HOLSET

Zijn er nog spotplaten verschenen... op ons allebei?

LOTTE

In de Hindi-Punch; ik sta er als de trouwe Savitri.

HOLSET

Ja, we hebben naam gemaakt, jij ook. Ik ben toch blij, dat je bij me gebleven bent; dat heeft wel eens op het kantje af ongelukken veroorzaakt, maar de mensch is nu eenmaal een gemoedelijkheidsdiertje....

LOTTE
gelalen.

En ik diende als juffrouw van gezelschap.

HOLSET

Particuliere secretaresse!... Je hebt toch wel wat meegemaakt....

LOTTE

Daar word je niet gelukkig van... dat bevredigt tenslotte niet!

HOLSET
getroffen, nadenkend.

Je verdiende iets anders... wat beters... Wie weet...

[pagina 83]
[p. 83]

Jij bent misschien de eenige die ik heb kunnen vertrouwen, de eenige tegenover wie ik gewoon mocht zijn, die zich niet ompraten, of, omkoopen liet. De anderen benijden me of pogen me te exploiteeren.

LOTTE

En Darkhine?

HOLSET

Ik vrees dat ik voor hem eigenlijk maar ben: leverancier van inspiraties. Hoe geweldig zijn brandend woord ook op de groote massa der Oostervolken heeft ingewerkt, in den grond blijft alles een beetje aanleiding tot litteratuur voor hem. Kolzoff heeft me al tweemaal in een concessie-affaire gedraaid....

2e Tooneel.

Vorigen. Berszenyi. Dienaar.
DIENAAR

Professor Berszenyi uit Budapest.

HOLSET

Laat binnen.... We mogen geen half werk doen. Ik roep een congres van geologen samen, om te onderzoeken, of de groote woestijnen van Azië en Afrika bewoonbaar zijn te maken....

Onze professor!

BERSZENYI

U liet mij roepen!

HOLSET

Een grootsche opdracht wacht onze geologen, land- en waterbouwkundigen. Ge kent mijn levensdoel: systema-

[pagina 84]
[p. 84]

tische bewoning der aarde. Op de eenig mogelijke wijze verspreidde ik de volken, mijn ideaal begint zich te verwezenlijken. Ik heb evenwel nog andere perspectieven, verdere en meer vreedzame; de groote strijd tegen de woestijnen. Gij die centraal Azië en Afrika zoo vaak hebt bereisd en onderzocht, acht gij dien nieuwen oorlog mogelijk?

BERSZENYI

Tegen het stuifzand niet; de verandering der vaste gronden wel!

HOLSET

We moeten ook industrialiseeren. Wanneer er enorme kanalen worden gegraven door Turkestan, achter-China en Mongolië, kunnen de bodem-schatten daar worden gewonnen, langs de groote vaarten kan het bouwland geleidelijk worden uitgebreid.

BERSZENYI

Zekere deelen der Sahara liggen beneden den zeespiegel en kunnen worden bevloeid ter voorbereiding voor later.

HOLSET

Ik wil den strijd tegen de leegten. Wees gij mijn legerleider; vorm U een staf uit de meest deskundigen van alle landen, alle hulpmiddelen worden U ten dienst gesteld. Maar laat het een levensdoel zijn en handel snel. Binnen drie maanden verwacht ik het eerste rapport.

[pagina 85]
[p. 85]

3e Tooneel.

Vorigen. Darkhine.
DARKHINE

Het is dringend!

HOLSET
tot Berszenyi.

Zoek mij dezen avond nog eens op.

Berszenyi af.
DARKHINE

Zware donderkoppen op alle einders.

HOLSET

Zie je wel, dat die stilte niet deugde.

DARKHINE

De Portugeezen zijn in opstand. Onze Perzische bezettingstroepen zijn volkomen verslagen en vluchten naar de Pyreneën, waar ze de Basken tegen zich zullen vinden.

HOLSET

Dat kan fataal worden.... Verder....

DARKHINE

Als je nog eens iemand doodschiet... doe het dan beter...

LOTTE

Is ze weer hier?

HOLSET

Ik dacht....

DARKHINE

Dat serpent is niet aan de verwonding gestorven.... dat werd maar rondgestrooid. Na twee jaar is ze tenslotte volkomen genezen en sindsdien heeft ze bij alle grooten in de achterlanden tegen je geintrigeerd.

[pagina 86]
[p. 86]
HOLSET

Natuurlijk heeft ze mijn katholicisme geexploiteerd. Ik heb altijd gedacht dat ik maar een belijder was, nu word ik nog martelaar.... in den ban. Heb ik ooit de katholieken bizonder beschermd?

DARKHINE

Neen. Maar daarover zwijgt ze natuurlijk. Ze klaagt je aan, omdat je publiek de missionarissen steunt.

HOLSET

Voorloopers van onze beweging.

DARKHINE

Ze rekent jou aan, dat de Ukrainers, die Nederland, België en Rijnland bezetten voor de helft al katholieken zijn geworden. Dat al drie Russische kardinalen zijn benoemd, dat de Grieken op het punt staan zich met Rome te vereenigen....

HOLSET

Wat kan dat den Islam schelen?

DARKHINE

Zij suggereert, dat je eerst het Oosten tegen het Westen hebt opgezet, om daarna het Westen, wakker geschud en tot eenheid geraakt, tegen het Oosten aan te voeren. Dat je Buddhisten en Mohamedanen tegen elkaar wilt uitspelen, om het Christendom en Rome de eindvictorie te verzekeren.

HOLSET

Heeft Rome me al heilig verklaard?

[pagina 87]
[p. 87]
DARKHINE

Ik weet, dat je nu al vijf jaren van je eigen Paus in den ban bent gehouden.... en toch merkt iedereen de klimmende macht van Rome, dat nu vrij kan handelen in Rusland en op den Balkan. Niettegenstaande je neutrale houding, ben je in den grond....

HOLSET

Katholiek, een slecht katholiek, die voor God en zijn geweten veel te verantwoorden heeft.

DARKHINE

En toch een soort van apostel... Zóó zie ik je. Ik steun en bewonder je daarom niet minder, maar zoo beginnen anderen je ook te zien.... Je bent gewaarschuwd. Zeg ontvang je die adder? ze wil je spreken....

HOLSET
spottend.

Als m'n revolver geladen is.

DARKHINE

Zag je ze graag verdwijnen?

HOLSET

Dooden vielen er genoeg.... Laat ze fouilleeren.

Darkhine af.
HOLSET
tot Lotte.

Zet je portret op mijn schrijftafel voor je weggaat.... als talisman.

LOTTE
heengaande.

Pas toch op voor die vrouw.

HOLSET

Ik had eenmaal voor mezelf moeten oppassen.

[pagina 88]
[p. 88]

4e Tooneel.

Holset, Warja.
WARJA

Je had niet gedacht me nog terug te zien.

HOLSET

En zeker niet gehoopt. Ik had beter moeten mikken.

WARJA
uitdagend.

Wil je 't overdoen?

HOLSET

Niet meer noodig. Zelfs als je nu revanche kon nemen was er zooveel niet meer aan verloren; mijn werk is bijna volbracht en zou nu ook zonder mij, tot een bevredigend einde raken.

WARJA

Heerscher over Europa!

HOLSET

Ik?.... Ik ben alleen maar waarnemend voorzitter van den raad van bestuurders van den Europeeschen statenbond.

WARJA

Je hebt er veel slag van, anderen tenminste den schijn van macht te laten.

HOLSET

Wanneer binnen een of twee jaren de volkerendistributie is tot stand gekomen.

WARJA

....wil je dan eindelijk mensch worden.

[pagina 89]
[p. 89]
HOLSET

Was ik dat niet immer te zeer?

WARJA

Voor de gedachte vertrapte je het gevoel.

HOLSET

De mensch in mij bedwong immer het andere.... Wel eens met moeite, dat geef ik toe.

WARJA

Dat merkte ik soms.

HOLSET

Je hebt werkelijk een fijn ontwikkeld instinct.

HOLGA
Lotte's portret nemend.

He, 't portret der aanstaande keizerin van Eurazië.

HOLSET

Volgens Hindi-Punch misschien. In werkelijkheid is 't nog immer mijn secretaresse en 't zal niet aan mij liggen, wanneer ze het niet blijft.

WARJA

Er wordt nochtans gefluisterd!

HOLSET

Werd er alleen maar gefluisterd. Er werd bovendien geschoten en met vergif geknoeid.

WARJA
ontwijkend.

Zal je stille liefde dan nooit beloonen?

HOLSET

Zooveel ik kan... Maar niet op de manier die velen denken. Daarmee zou ik misschien laaiende passie... straffen.

[pagina 90]
[p. 90]
WARJA

Dan was ik liever van jou gestraft dan beloond.

HOLSET
spottend.

Deed ik dat al niet een keer? Denk je, dat ik dat over had voor iemand die me volkomen koud liet?

WARJA

Ik stond je idealen in den weg... Maar wanneer ze straks, zooals je zei, vervuld zijn....

HOLSET

Wanneer ik niet meer voorzitter van den Europeeschen statenbond ben.... en ik in colbertje en met 'n bolhoedje op weer door de straten loop.... zeg dolle Tartaarsche, hoe vind je dan zoo'n burgertje?

WARJA

Je bent toch ook rijk geworden.

HOLSET

Jaargeld en honoraria van vroeger werk.... ik heb mijn groote gedachte niet verkwanseld en evenmin als voorwendsel gebruikt.

WARJA

Je vervloekte geest!

HOLSET

Die niemand me ontrooven kan. Die zal blijven regeeren, dat ben ik aan God en aan de wereld verschuldigd.

WARJA

Doe geen beroep op God, die doodslag verbood.

[pagina 91]
[p. 91]
HOLSET

Als je zoo sterk bent in de Tien Geboden, vertel dan eens hoe het zesde en het negende gebod heeten?

WARJA

Het vijfde zegt: gij zult niet doodslaan. Maar jij bent systematisch tot in je geloof toe. Je bestemt den dag van heden voor de misdaad en dien van morgen voor het berouw of de woorden van berouw!

HOLSET

Geen vrede kom ik brengen, maar het zwaard. Ik heb het zwaard gebracht, toen het niet anders ging. Nu heerscht de vrede weer....

WARJA

De groote eeuw van scheiden? Is dat vrede? Bovendien, wie zegt dat de volken zich nog verder om jouw chimeren door elkaar laten gooien?

HOLSET

Portugal raakt in opstand.

WARJA

Maar ook de achterlanden komen in beweging.

HOLSET

Wat beroering blijft altijd in zoo'n perioden. Voor de achterlanden wordt nu spoedig gezorgd. Zoodra ik het presidentschap neerleg, plaats ik me aan het hoofd van het departement dat woestijnen bestrijden zal, door industrialiseering, kanaliseering, ontginning, bevloeiing.....

WARJA

Dus weer nieuwe idealen.

[pagina 92]
[p. 92]
HOLSET

Voor jou blijf ik voorloopig nog te hoog mensch.

WARJA
hard.

Ik vergat te zeggen, waarom ik kwam. Je weet, ik ben een wat avontuurlijke prinses, een half aziatische, en ik heb onder de vorsten en grooten van Zuid-Siberië familie en in Centraal Azië eenige andere relaties. Daaronder zijn Orthodoxen, Mahomedanen en Buddhisten. Toen je persoon nog in nevelen was gehuld, 'n vage groote profeet met een geweldig ideaal, hielden velen je voor een reincarnatie van Dchengis of Kubla Khan. Je geraffineerde organisatiegeest bracht je in de groote dagen van de invasie op de eerste plaats, die je zei niet te begeeren.... wat ik niet geloof.

HOLSET

Binnen twee jaar zetelt hier een ander.

WARJA

Toch werd je nimmer een man naar hun hart, vooral niet toen ze je beter leerden kennen en je bloedschuwheid merkten... dat leek lafheid.

HOLSET

Ik ben geen Rustum, toegegeven.

WARJA

Toen ze vernamen dat je katholiek zou wezen....

HOLSET

Mijn overtuiging drong ik niemand op; ik ben geen geboren apostel.

[pagina 93]
[p. 93]
WARJA

Toen stonden je kansen kwaad. Heelemaal in jouw stijl wist je je paus te bewegen een banvloek klaar te houden, die kwam op 't juiste moment los en redde je.

HOLSET

Van die onthulling zal Leo XV opkijken!

WARJA

Meen je, dat men daarginder gelooft, dat jij inderdaad uit je kerk gestooten bent?

HOLSET

En Napoleon indertijd?

WARJA

Die deed achteraf ook meer voor zijn kerk dan een leger van missionarissen.

HOLSET

Als ik schuld heb voor God en de menschen zal dat misschien mijn straf verzachten.

WARJA

Als!... Als!... Je twijfelt voor je gemak.

HOLSET
beslist.

Het doel is goed en andere middelen zag ik niet... Maar wat wil je eigenlijk?

WARJA

Je vertellen, dat men je wil vervangen door een echten Oosterling.

HOLSET

Kan die 't beter, mij wel.

[pagina 94]
[p. 94]
WARJA
opgewonden.

Men wil een keizer... Begrijp je me... Ik heb macht: de president van Afghanistan is mijn vriend. Hij heeft ontzaglijken invloed... en doet wat ik wil... Wanneer jij wat Buddhistisch of Mohamedaansche gebaren wou... ik wil ze desnoods wat beliegen en zeggen, dat je tot de geheime adepten bent toegetreden....

HOLSET

Ik maak geen figuur met 'n kroon.

WARJA

Spot niet. Het gaat om het allerhoogste. Jou zou een keizerin ontbreken... een van dat donkerder volk, waar je op steunen moet.

HOLSET
snijdend.

Een Messalina!

WARJA

Die zich een ware Magdalena zou toonen.

HOLSET

Vóór haar boete.

WARJA

Eerzuchtig ben ik misschien ook... maar ik doe het toch...

HOLSET
onderbrekend, beslist.

....om jou! Maar ik ben niet eerzuchtig of heerschzuchen doe het om mezelf, om de menschheid... en om jou niet. Met je Fata Morgana laat ik mij niet in. Ik ben meneer Holset, die op een enkel punt niet weet wat hij wil, maar op ieder ander gebied zijn weg gaat zonder weifelen en zonder omzien, naar groote en goede doelen. Tot weerziens!

[pagina 95]
[p. 95]
WARJA
in bedwongen woede

....op de terechtstelling!

Warja snel af.

5e Tooneel.

Holset. Darkhine.
DARKHINE

Je hebt 't toch nog overleefd.

HOLSET

Vandaag wel, maar hoe lang nog?

DARKHINE

Dreigde ze?

HOLSET

Ze wil keizerin van Eurazië worden. Ik hou ongelukkig meer van 'n bolhoed dan van 'n kroon!... ik vrees, dat die in dezen tijd, zelfs in Azië, niet lang meer in de mode blijft. Bovendien wou ze een apostaat van me maken.

DARKHINE

Doe alsof...

HOLSET

Ik heb al genoeg te verantwoorden zonder dat. Neen... Neen... Was ik vrij en zij zonder verleden... ik geef toe... aan iemand als zij zou ik tengronde kunnen gaan en dat verlangt mijn onderbewustzijn van de liefde. Lag niet achter de volkerenverdeeling voor mij het groote ideaal der bewoonbaarmaking van midden Azië en Afrika... wie weet. Door dezelfde roeping, waardoor ik het zwaard

[pagina 96]
[p. 96]

bracht, wil ik ook de ploeg brengen. En daarom moet mijn geest tot elken prijs hoog blijven.

6e Tooneel.

Vorigen. Trepof.
TREPOF
haastig zich voorstellende.

Trepof, volkscommissaris buitenlandsche zaken.

DARKHINE

Ook wel Rosenhain geheeten.

HOLSET

Waarom zoo gehaast?

TREPOF

Het loopt mis! Het loopt mis! ik kom nog gauw de kwestie van die olie-concessies om Bakoe regelen. We zullen de Amerikanen maar terwille zijn en de streek onafhankelijk verklaren.

HOLSET

Ook van de Wallstreet?

TREPOF

Trek de troepen eruit terug. Dank de betrokken Kaukasische regimenten gauw af.

HOLSET

Die kunnen nu niet worden gemist!

TREPOF

Geef ze dan een anderen naam. Het moet. Ik vertrek vandaag nog naar London om de zaken te regelen.

DARKHINE

De ratten verlaten het zinkende schip. Zeg, Rosenhain,

[pagina 97]
[p. 97]

wij weten ook nog wat: je vlucht en redt je zelf en je rijkdom bij de Amerikanen, waaraan je trouwens al lang verkocht bent.

7e Tooneel.

Vorigen. Lotte, Militaire chef en officieren.
Ze komen ontsteld binnenstormen; Trepof sluipt weg.
MILITAIRE CHEF

De opstand in Portugal breidt zich snel uit. Spanje en Zuid-Frankrijk raken er door in beroering en vallen de bezetting aan.

HOLSET

Vraag hulptroepen uit achter-Indië.

MILITAIRE CHEF

De houding der Aziaten wordt hoe langer hoe meer terughoudend. Ook daar broeit wat.

HOLSET

Koop ze desnoods om.

MILITAIRE CHEF

De middelen gaan achteruit en de schatplichtigen raken uitgeput.

HOLSET

We zijn nu over de helft van ons plan.

MILITAIRE CHEF

We handhaven ons geen jaar meer in de excentrische gebieden.

DARKHINE

Laat die slet dooden of zet ze gevangen, voordat ze heel de achterban van jou en de groote zaak afvallig maakt.

[pagina 98]
[p. 98]
HOLSET

Geen bloed.... Als 't nog kan moet ze voorloopig worden opgeborgen. Of 't baten zal? Wat daarachter gebeurt was vrijwel onvermijdelijk.

Tot Militaire Chef energiek.

Nog eenmaal.... ik hoop dat het voor mij en de anderen den laatsten keer zal wezen... zeg ik: geen concessies, demp den opstand; ik wil niet vernemen hoe. Maar het geschiede nogmaals snel en radicaal.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken