Volledige werken. Deel 11

[p. 1]

Volksverhalen.

Het is niet al goud wat blinkt.

Ik bevond mij, over eenige jaren, met eenen mijner vrienden op de wandeling.

Wij traden toevallig door een der arme kwartieren der stad. Mijn vriend hield eensklaps stil. Hij bleef eenigen tijd met aandacht op den voorgevel van een klein nederig huisje staren en wendde dan zijnen blik op eene prachtige rijke woning, welke zich fier naast het nederig huisje verhief.

‘Welnu,’ vroeg ik hem, ‘waarom staart gij zoo scherp?’

‘Die twee gebouwen,’ zegde hij, ‘doen een treurig gevoel in mijn hart opkomen; zie eens hoe nederig, hoe vernepen, hoe vervallen die kleine woning er uitziet en hoe trotsch, hoe rijk en prachtig die fiere gevel zich daarnaast verheft!’

‘Welnu?’ vroeg ik.

‘Welnu!’ hernam hij, ‘is dat rechtveerdig?’

‘En wat geeft dat uitwendig?’ zegde ik.

‘Dat uitwendig zegt mij tenzelfden tijd het inwendig,’ hernam mijn vriend. ‘Daar heerscht pracht, weelde en overvloed; hier armoede, gebrek en nood. En nogtans zijn de bewoners van dit kleine huisje zoowel kinderen van denzelfden vader als die, welke daar in dit prachtige gebouw huisvesten...’

[p. 2]

‘Zoo is het,’ zegde ik, ‘ja, zij zijn beide kinderen van dezelfde Voorzienigheid.’

‘Welnu, dan is die schreeuwende ongelijkheid niet rechtveerdig!’ riep mijn vriend uit.

‘Gij oordeelt al te spoedig, mijn vriend,’ sprak ik, ‘en gij kent het spreekwoord niet dat zegt, dat het niet al goud is wat blinkt. - Kom, laten wij voorttreden: ik ken de huisgezinnen, welke in die twee woningen verblijven en ik wil u beider toestand uitleggen, om u te doen zien hoe zwak het menschelijk oordeel is.’

Mijn vriend vatte mijnen arm en wij wandelden voort.

‘In die kleine nederige woning,’ sprak ik alsdan, ‘huisvest een vader en eene moeder met twee dochters. De vader oefent het beroep van smid uit en is een der beste werklieden van baas C., dien gij, zoo goed als ik, kent. Sedert hij op dien winkel gekomen is, heeft hem nog nimmer werk ontbroken en de eenige ramp, die hem overkwam, was eene ziekte, welke hem drie maanden in het gasthuis heeft doen doorbrengen. Gedurende dien tijd heeft zijn gezin het weinige, dat hij had kunnen besparen, moeten verteren en wanneer zulks verbruikt was, is baas C. het huisgezin ter hulp gekomen en later heeft men het geleende teruggegeven. Het kleine huisgezin leeft zuinig, doch heeft niets te kort en allen zijn gezond van lichaam en opgeruimd van gemoed. De vrede woont in hun midden. De twee dochters beginnen tot jaren te komen en zullen weldra met twee brave werklieden in den echt treden, welke zich als baas zullen neêrzetten en in hunne onderneming, naar alle waarschijnlijkheid, zullen gelukken; want zij hebben kunde en zijn oppassend. - Ziedaar voor de kleine nederige woning, mijn vriend; wat nu de prachtige huizing betreft, ziehier:

‘De ouders van den heer van D. bezaten weleer een der uitgestrektste fortuinen, welke in België bekend waren. Tijdsomstandigheden, ontrouw jegens hen gepleegd en eene opeenstapeling van rampen hadden de familie van de meeste harer bezittingen beroofd. Er bleef echter den heer van D. nog een aanzienlijk vermogen, toen hij in den echt trad. De eerste jaren zijns huwelijks gingen tamelijk gelukkig voorbij: edoch er kwamen kinderen en de kosten groeiden daardoor aan. De heer van D. dacht een middel gevonden te hebben om zijn fortuin te vergrooten en gaf zich aan beursspeculatiën over. Oprecht van inborst, werd hij gedeeltelijk door rampzalige spelers bedrogen en eenige ongelukkige ondernemingen deden hem, langs oenen anderen

[p. 3]

kant, aanzienlijke verliezen ondergaan. Hij hield nauwelijk genoeg over om zuinig met zijn huisgezin te blijven leven. Intusschen werden zijne drie zonen groot en daar zij geene goede inborst hadden, wierden zij alras eene bron van verdriet voor hunne ouders. In eene schijnbare weelde en in de groote wereld opgevoed, wilden zij, zooals hunne rijke kennissen Ieven, wilden aan geen werken denken en wisten slechts geld te verteren en schulden te maken. De vermaningen der ouders hielpen niet en de jongelingen bleven nog immer ongestoord hunnen gang gaan. Sedert een jaar is de heer van D. de woon komen betrekken, die gij gezien hebt en die, in een gemeen kwartier gelegen, veel minder van huur is en het huisgezin, voor het uitwendig, rijk blijft doen schijnen. Dan, er heerscht in die woning armoede, echte armoede: de dienstboden zijn allengs verminderd en er blijft slechts nog eene oude meid, welke het huis niet wil verlaten en zonder loon dient. Mevrouw helpt de oude meid in het verzorgen van het huishouden, en nu en dan is men verplicht het een of ander stuk van weerde naar den Berg van barmhartigheid te dragen. Gisteren heeft men de laatste zilveren lepels en vorken verzet...’

‘En wat doen de zonen?’ onderbrak mijn vriend.

‘De zonen gaan in hunne sedert lang aangenomene levenswijs voort, willen er niet aan denken om op de eene of andere wijze nuttig aan het huisgezin te worden en blijven schulden maken. Intusschen zien de ouders eenen gapenden afgrond voor hunne schreden geopend en de openbare armoede, die zij aan het einde zien opdagen, doet hen sidderen en het hart door den angst als toegewrongen worden...’

‘Welnu, mijn vriend,’ vroeg ik alsdan, ‘vindt gij nu nog, dat er onrechtveerdigheid bestaat en onder welk dak, van de nederige woning of van het trotsche gebouw, zoudt gij liefst slapen?’

‘Het is waar,’ zegde mijn vriend, ‘maar waarom die hoogmoed van die voormaals rijke familie? Waarom zich niet vernederen? Waarom aan het uitwendig verslaafd blijven?’

‘Nu zijt gij onrechtveerdig, vriend,’ hernam ik; ‘denkt gij dan, dat een rijke ook geene eerlijke schaamte bezit, en bij de vernedering zich niet voelt blozen! Maak eerst dat de maatschappij geene weerde aan het uitwendige meer hecht, dat het geene schande meer is arm te zijn, en dan zal dit gevoel van slecht geplaatsten hoogmoed, indien gij het zoo wilt noemen, verdwijnen. Trachten wij dat de beschaving zoo ver doordringe, dat men den mensch volgens zijne persoonlijke waarde

[p. 4]

en niet volgens de pracht zijner kleederen beoordeele, en dan zal dit vooroordeel met vele andere verdwijnen.’

‘Het is waar,’ zegde mijn vriend, en beiden bleven wij diepnadenkend onze wandeling voortzetten.

Vier jaren zijn sedert die wandeling met mijnen vriend verloopen. De bewoners der prachtige huizing zijn tot de uiterste armoede vervallen; de ouderlingen leven van de milddadigheid van eenige verwijderde bloedverwanten en van de drie zonen is er een, ten gevolge zijner buitensporigheden, gestorven en de twee andere zijn soldaat geworden. - De oude werkman integendeel is met zijne vrouw bij, eene der gehuwde dochters gaan inwonen en helpt zijnen schoonzoon, die op weg is om een schoon fortuin te maken. Der andere dochter gaat het insgelijks voorspoedig.