De grote stilte

[p. 56]

[5]

Zo kon het niet lang meer doorgaan, dat begon me pijnlijk duidelijk te worden. Ik dreigde in een soort zelf-genererend systeem verzeild te raken, waarin de problemen niet meer gesteld worden terwille van een oplossing, maar uitsluitend nog om een volgende, nieuwe, meeromvattende probleemstelling te kunnen formuleren, hetzij algemener van aard, hetzij persoonlijker, die me vervolgens de gelegenheid bood de waarheid wat minder onder ogen te zien. De waarheid was dat ik mijn huis begon te ontvluchten. De waarheid was dat ik onmatig zoop, dat mijn wereldbeeld steeds onhanteerbaarder werd. 's Nachts dwaalde ik door de stad, eindigde mijn omzwervingen in café's die tot de ochtend open zijn en waar ik het

[p. 57]

eigenlijk erg luguber vond. Waarom? Om het moment van slapen zo lang mogelijk uit te stellen. Omdat ik gekweld werd door nachtmerries, omdat ik de ongecensureerde symbolentaal van mijn dromen niet langer kon verdragen.

In dezelfde tijd kwam ik een oude vriendin van me tegen. Ik was toevallig in de buurt van haar huis beland, en had het juist uit mijn hoofd gezet om te gaan kijken of ze thuis was, toen ik haar aan de overkant zag lopen. Ze lachte, ze zag er goed uit, ik was blij haar weer te zien, en had er geen moeite mee mezelf uit te nodigen een kop koffie bij haar te gaan drinken. Toen we binnen stonden en onze jassen hadden uitgedaan, omhelsde ik haar. Ik keek van heel dichtbij in haar ogen, en daarbij had ik de gewaarwording dat het niet ècht was, dit tafereel bij haar in de gang, dat niet werkelijk datgene plaatsvond wat er gebeurde, maar dat het een film betrof of een toneelstuk. En ik dacht: blijkbaar moet de werkelijkheid in de gedaante van een onwerkelijkheid gaan om door mij ervaren te worden. Ik omvatte haar borsten. En ik dacht: nu ga ik haar borsten kneden. Maar dat woord - knéden - kwam me opeens voor als dusdanig vulgair dat ik het naliet, en haar, in plaats daarvan, in haar hals kuste. Ik streek over haar gezicht en merkte dat ze huilde. Ik schrok, vroeg naar de reden. Waarop ze zei: Je bent zo ontzettend onpersoonlijk...

En ik, ik wist daarop niets te zeggen, ik voelde me

[p. 58]

volkomen machteloos.

Later, thuisgekomen, stelde ik met wrevel een geestelijke winst- en verliesrekening op, om tot de konklusie te komen dat ik behoorlijk in de rode cijfers zat. In hoeverre, vroeg ik me af, is er nu werkelijk iets veranderd, en in hoeverre is er sprake van een andere interpretatie van dezelfde feiten? Ik probeerde aan iets anders te denken, en bedacht dat me ooit was voorgehouden dat je een onaangename stemming kunt verdrijven door iets ‘leuks’ in gedachte te nemen. - Ik kon niets ‘leuks’ bedenken.

Zonder dat de kwestie me erg belangrijk voorkwam, stelde ik mezelf vervolgens, muren en plafond in ogenschouw nemend, de vraag of het mogelijk is een huis van binnen uit af te breken. (De slotsom was, dat dit niet alleen mogelijk is, maar bovendien de gebruikelijke methode.) Ik stond op, zette de televisie aan. ...De noodtoestand afgekondigd, het de stem van een nieuwslezer me weten. Heel leuk, zei ik in mezelf, hoogst ironisch; het toeval spreekt een woordje mee. Ik draaide de knop om voordat het beeld was opgelicht.

Waarom moest ik nu opeens denken aan een voorval uit mijn jeugd?

Ik had een keer op school een Frans woord foutief uitgesproken, en me daarover zo diep geschaamd dat ik het feit dat er niet om gelachen werd had opgevat als juist het toppunt van hoon. Te stom om uitgelachen

[p. 59]

te worden. Weggedoken achter de rug van een medeleerling had ik het woord eindeloos inwendig herhaald om mezelf wijs te maken dat mijn uitspraak, mits in een bepaalde richting omgebogen, toch wel dóór kon gaan voor de korrekte.

Ook viel me in dat ik eens iemand een hand had gegeven, en dat die persoon toen gezegd had: wat geef jij een slap handje, zeg. Bij die herinnering balde ik mijn vuisten - en het drong tot me door dat ik in mijn rechterhand een doosje lucifers hield. Ik kneep mijn hand toe, het dunne spaander kraakte, ik opende de hand, keek naar het nog gave doosje met het fatalisme waarmee iemand die lijdt aan hoogtevrees zich over de rand van een afgrond buigt. Ik gooide het doosje, dat misschien nog een vijftal lucifers bevatte, op, ving het, balde mijn vuist weer, in een woede die nu niet meer met iets speciaals, maar met álles te maken had. Gekraak. Wanneer het doosje het begeeft, nam ik me voor, zal ik - ik keek om me heen - dat koffiekopje tegen de muur stukgooien... zal ik de boekenkast uit de muur, en de boeken stuk voor stuk uit hun band rukken, zal ik deze stoel kapotslaan. (Ik herinnerde me dat ik inderdaad een keer een stoel finaal tot mootjes had geslagen, alleen maar om het feit te motiveren dat ik hem dreigend boven mijn hoofd geheven had.) Wanneer het doosje het begeeft zal ik ervoor zorgen dat binnen een kwartier mijn hele boedel drie verdiepingen lager op straat belandt...

[p. 60]

Ik pakte een sigaret, schoof het doosje open, haalde er een lucifer uit, streek hem af, stak de sigaret aan, doofde de lucifer en gooide hem in de asbak, stond op, liep naar de kapstok, trok mijn jas aan, opende de deur en sloot hem, liep de trap af. Buiten gekomen moest ik me beheersen het niet op een lopen te zetten.

Ook bezocht ik een oude studiegenoot die ik in lange tijd niet gezien had. Ik betrad een klein studeervertrek, volgepakt met boeken. Stapels mappen en paperassen op een door een felle bureaulamp beschenen werktafel. Een pot thee binnen handbereik op een lichtje.

Ik stoor je, zei ik, en het me in een stoel vallen. Natuurlijk, zei hij. Thee? Hoe staat het leven?

Ik hield mijn ogen op het vloerkleed gericht om de indruk te wekken dat ik nadacht. Ik weet het niet precies... Ken je het benauwde gevoel wanneer iemand tegen je praat terwijl hij net iets te dicht voor je staat? Je doet een stap achteruit, maar hij doet daarop een stap naar voren, zodat hij nog steeds op je lip zit. Dat gevoel heb ik momenteel bij alles. Ik kan geen afstand nemen, ik voel me omsingeld... Ik haalde mijn schouders op. Tijdje weggeweest, besloot ik. Moeilijk weer aan de slag te komen, moeilijk de draad weer op te pakken.

Hij knikte, zijn ogen op oneindig. Hij was een zware, behaarde man geworden, vergroeid met de enorme, doorrookte pijp waarvan hij de kop in de kom van

[p. 61]

zijn hand koesterde. Hij bewoog zich met trage, hulpeloze bewegingen door het vertrek dat zo klein was dat het de indruk wekte van een in de was gekrompen kledingstuk. Ik zag dat hij oude, versleten pantoffels aan zijn voeten had, en om de een of andere reden maakte die aanblik me beschaamd. Die stapels boeken, die lamp, het kleine vertrek waarvan de gordijnen dichtgetrokken waren, de theepot, pantoffels. Ik maakte een omschrijvend gebaar en vroeg:

Hoe doe je dit? Hoe speel je het klaar?