Werken 1965-2000

[p. 106]

4. De informatie

Zo er al gesproken kan worden van een verontrustend verschijnsel aangaande de hedendaagse Nederlandse literatuur is het een uitblijven van ontwikkeling of vernieuwing. Als er al sprake is van een bedreiging van de Nederlandse literatuurproductie is het een bedreiging van de doorstroming van schrijvers. In elk opzicht dus is het de positie van de nieuwe schrijvers die in het brandpunt van de belangstelling zou behoren te staan. Welnu, over hen wordt niet of nauwelijks gesproken, noch in de pers, noch in de zorgelijke wauwelperiodieken van de schrijversagglomeraties. Er is een derde factor die het schrijversinkomen bepaalt. Het is de informatie.

Zoals gezegd is de belangrijkste wijziging die het geconcentreerde kapitaal in het literatuuraanbod noodzakelijk teweegbrengt een relatieve vermeerdering van het aantal voorspelbaar goed verkopende teksten. Maar er is een ander gevolg, belangrijker nog dan dit en het ligt aan de vraagzijde van de boekenmarkt. Niet alleen zullen de uitgevers passief het aanbod aanpassen aan de meest voorspelbaar grote vraag, maar zij zullen actief proberen om de vraag naar boeken te standaardiseren. Altijd is de markt van elke nieuwe uitgave een nieuwe markt. Altijd dus moet voor elke nieuw gepubliceerde tekst, maar meer nog voor een nieuwe literaire tekst van een nieuwe of niet algemeen bekende literaire schrijver, een eigen vraag worden gecreëerd door in elk geval gegeven informatie over het bestaan ervan. Maar de informatie die de uitgevers zullen geven zal steeds minder individuele teksten betreffen. Meer nog dan nu al het geval is zullen de uitgevers hun individuele uitgaven presenteren in serieverband. En zij zullen deze series zowel naar materiële vorm als naar inhoud een geprononceerder karakter geven en voorzien van bij voorkeur die kenmerken die een constante kopersresponse oproepen. Voor zover de uitgevers er nog toe zullen overgaan om regelmatig Nederlandse literatuur of literatuur in het algemeen te drukken zullen zij dat in toenemende mate doen in het kader van een serie binnen hun gehele fonds. Maar het karakter daarvan zal steeds duidelijker eenvormig zijn. Niet alleen zullen de individuele publicaties gepresenteerd worden onder een gemeenschappelijke noemer, namelijk de literatuur. Zij zullen bovendien vooraf geselecteerd worden naar het bestaande imago van de gehele serie, dat wil zeggen naar de bij het koperspubliek bekende en verwachte constante elementen van het aanbod. De concentratietendens is een conservatieve tendens. En alleen al daarom zijn het de conservatieve schrijvers die profiteren van de verschuivingen aan de aanbodzijde van de literaire boekenmarkt. Maar het is bovenal een nivellerende tendens en alleen al daarom een feitelijke ontkenning van het bijzondere karakter van de boekproductie, namelijk dat hij per individuele uitgave een individueel serieproduct oplevert met in alle gevallen, maar in het geval van een literaire uitgave als speciaal kenmerk, tenminste één unieke eigenschap, de afgedrukte tekst. Dit is de eigenlijke kern van de standaardisering van de boekenmarkt. Het is de marktbeheersing door een veralgemenisering van de vraag.

Wat betekent dit alles voor het schrijversinkomen? Het betekent dat nu de uitgeversbedrijven en daarvan afgeleid de boekhandel in steeds mindere mate

[p. 107]

individuele uitgaven zullen presenteren, de verdeling per uitgave of per schrijver van het totale schrijversinkomen uit de literatuurverkoop nog meer dan nu al het geval is afhankelijk zal worden van de informatie of de vraagbeïnvloeding per uitgave of per schrijver zoals die totstandkomt in de gangbare zelfstandige literaire informatiekanalen, de literaire pagina's en de literaire kritiek in het algemeen. Meer dan ooit zullen de op hun onafhankelijkheid prat gaande literaire journalisten en critici de verdiensten bepalen van de elkaar via het royaltypercentage per uitgave beconcurrerende literaire schrijvers en wel omdat zij gaandeweg de enigen zullen zijn die in de vorm van signaleringen of kritieken per uitgave of per schrijver zullen blijven selecteren uit het totale aangepaste aanbod.

Welnu, in feite en gegeven de huidige gang van zaken, komt het er klaarblijkelijk op neer dat ook aan de vraagzijde van de literaire boekenmarkt in de eerste plaats de conservatieve schrijvers hun voordeel zullen kunnen behalen. Het is in ons land nu eenmaal een gebruikelijke figuur dat de kritiek en de zogenaamde onafhankelijke literaire journalistiek voor een belangrijk deel door schrijvers zelf verzorgd worden. En het is even gangbaar dat het gedaan wordt door juist die schrijvers die met hun eigen literaire productie de literatuurontwikkeling stagneren en die in geen enkel opzicht de onafhankelijkheid of de integriteit bezitten om andere dan hun eigen en of bloed- of geestverwante publicaties te bespreken of te signaleren. Het is nooit waar geweest dat de onafhankelijkheid van de literaire informatie zonder meer betekent dat deze informatie geen commerciële invloed heeft. Maar het is op het ogenblik zelfs niet waar dat de informanten een dergelijke invloed niet beogen.

Nergens duidelijker dan op het gebied van de informatie blijkt de ongelooflijke huichelarij die de dames en heren letterkundigen die het in de schrijversorganisaties voor het zeggen hebben in de naam van een eenheidsfront van schrijvers en in de naam van het literaire vakmanschap op het ogenblik opvoeren. Deze mensen zijn het die om het hardst het algemeen schrijversbelang proclameren, maar die door hun eenzijdige informatie meer dan wie ook de feitelijke concurrentiestrijd tussen de individuele literaire schrijvers bevestigen. Deze mensen zijn het die vandaag de dag met veel misbaar de ondergang van de literatuur voorspellen, maar die tegelijkertijd hun monopolie op de belangrijkste informatiekanalen misbruiken door niet of nauwelijks aandacht te besteden aan en een vraag te creëren voor de literaire publicaties van de hier en daar nog afgedrukte nieuwe schrijvers. En tenslotte, deze mensen zijn het die met veel bravoure een krachtige of scherpe stellingname propageren tegenover de kwalijke invloed van de uitgevers op de literatuur, maar die zich overal en altijd en evenals de literaire kritiek in het algemeen door de uitgevers laten ringeloren, de nivellerende tendens voor lief nemen en elke buitenliteraire tekst of strip of tekenserie die in het kader van een literaire reeks wordt gepubliceerd klakkeloos voor literatuur verslijten en als zodanig zelfs geregeld aanprijzen als aanwijzingen van een nieuwe literaire ontwikkeling.