De schrijver, zijn schaamte en zijn spiegels

[p. 103]

X. De schrijver en zijn echte schaamte

Roem is heerlijk. Veel mensen verlangen ernaar. Maar zowel op roem als op het verlangen naar roem rust een taboe: er wordt door de belanghebbenden zelden over gepraat en nooit in ernst. Sterker: het wordt ontkend, er worden andere namen aan gegeven. Er is dus iets mee aan de hand. Het lijkt alsof het te maken heeft met schaamte.

Je bent beroemd door je prestaties: je hebt veldslagen geleverd, ziektes bestreden, boeken geschreven. Je kunt beroemd zijn tijdens je leven en die roem kan zich na je dood voortzetten. Je kunt beroemd zijn en na je dood vergeten worden. En, derde categorie: je kunt beroemd worden pas na je dood. Wie beroemd wil zijn, en het niet wordt, hoopt dat hij tot de derde categorie behoort. Er is nog een vierde categorie: zij die tijdens hun leven niet beroemd zijn, en na hun dood ook niet.

Roem lijkt met dood te maken te hebben. Roem heeft met dood gemeen dat je beide kunt meten met absolute maatstaven: je bent beroemd of je bent het niet. Ben je niet beroemd en je hebt wel aspiraties in die richting dan - zou men zeggen - kun je toch tevreden zijn met een zekere mate van waardering: je bent een goede schout-bij-nacht geweest, een goede huisdokter, je schrijft goede boeken en je wordt bewonderd door iedereen die je kent. Waarom is dat niet genoeg? Waarom wil je ook bewonderd worden door mensen die je niet kent?

Vestdijk geeft; op deze vraag (in ‘Roem en waardering’, Essays in duodecimo) een pragmatisch antwoord: ‘Roem is een nuttige handwijzer naar genieën, die voor het waagstuk der persoonlijke waardering in aanmerking komen.

[p. 104]

Het vestigt de aandacht op hen.’ Een antwoord dat, ook waar de betrokkene aan zijn eigen roem werkt, juist lijkt: hij wil eenvoudig na zijn dood niet vergeten worden en het is in het bijzonder de functie van de schrijver die, waar hij zich tijdens zijn leven al bij voorkeur richt tot mensen die hij niet kent, zich leent tot continuering. Of zo'n schrijver nu nog leeft of niet, doet er niet eens veel toe: zijn boeken gaan voort met gedrukt te worden, via een proces dat voor en na de dood van de schrijver precies hetzelfde is. En dat verklaart dat onder allen die uit zijn op roem, juist de schrijver mag aannemen dat er met zijn dood niet zoveel verandert voor hem - en dit dan ook aanneemt.

Toen de beroemde Napoleon aan het einde van zijn leven kon terugzien op een mislukt veldheerschap en een mislukt staatsmanschap, vond hij vrede bij de gedachte dat hij Frankrijk tenminste de Code Civil gegeven had. Inderdaad, in de Code Civil is Napoleon blijven voortbestaan, meer dan in een groter of rijker Frankrijk en meer dan in één van zijn ongelukkige nazaten. Napoleon ii, zijn enige zoon, gaf hem geen onsterfelijkheid, de Code Civil wel.

De kracht die leeft in een mens, en het verlangen om zijn leven door te geven aan hen die na hem komen - ik zal de eerste niet zijn die wat dit betreft schrijven en het maken van kinderen over één kam scheert, inclusief de schaamte daaraan verbonden. Maar waar schaam je je voor? Niet voor jezelf, niet voor de ander, maar voor de derde, die er niets mee te maken heeft.

Zo zal een schrijver die verlangt naar roem, maar zich voor dat verlangen schaamt, zich niet schamen voor de boeken die hij schrijft, noch voor het feit dát hij schrijft, noch voor zichzelf, noch voor zijn lezers. Nee, als hij zich schaamt, schaamt hij zich voor al die mensen die zijn boeken niet kennen en voor het in hun ogen niet te loochenen feit dat een oeuvre dat onbekend is de auteur ervan niet beroemd maken kan.