Mijn leven

Mr. C. Vosmaer, 's Gravenhage
Rome, 24 April 1874.

Geachte Heer Vosmaer.

Zijt gij nog niet boos op me? - Il y aurait de quoi! Heel in 't begin van Februari ontving ik mijn album terug.... nu hebben we April! Mag ik een - door die drie maanden halen? en u dank zeggen voor uw beelderige teekening, alsof ik haar gisteren pas ontvangen had?

Napels 2 Mei.

Ja, alsof ik haar gisteren pas ontvangen had; dank, hartelijk dank voor de moeite die gij u weer voor mij gegeven hebt. Laat mij toch ook eens iets voor u doen, toe, stel mij eens in de gelegenheid u te toonen dat 't geen ondankbaarheid van me is dat ik me zoo lang stilgehouden heb. Multatuli alleen heeft geen reden van klagen over me gehad, anders heb ik al mijn goede vrienden en kennissen verwaarloosd gedurende mijn verblijf in Italië; er is hier ook zoo veel te zien, en de oogenblikken dat men rust heeft is men zoo dood moe, dat geest noch lichaam tot schrijven te krijgen zijn!

In Rome ben ik pas begonnen sympathie voor Italië te gevoelen, en nu vind ik zoo'n charme in 't italiaansche leven, dat 't tijd wordt que je me sauve d'ici! - Hier heb ik eindelijk gevonden, wat ik overal elders te vergeefs gezocht heb, familjariteit zonder gemeenheid, goedhartige, eenvoudige, huiselijke intimiteit, die niets verplicht is en niets eischt. Hoe hebben de boeken-menschen dit volk valsch kunnen noemen! 't Is naïf oprecht! Veranderlijk als de wind, natuurlijk! Want 't leeft met alles waardoor 't omringd is, lijdt met de eene en lacht met de

[p. 153]

andere, is gelukkig en verdrietig, twintig keer in 't uur, enz. enz. Ze cacheeren zich hier minder dan in Holland bijv. en gevoelen zuiverder, is dat valschheid? Ik weet 't niet, al wat ik weet is dat ik ze begrijp en dat ik ze lief heb, malgré hun gebreken, of mogelijk juist daarom! En bijgeloovig? - Zijn onze domme, onverdraagzame protestanten ook niet bijgeloovig? Is de Nederlandsche hel minder wreed dan de italiaansche? Is een protestantsche hemel minder arbitrair dan een catholieke? Minder poëtiek, voilà tout! Even als in alles, de charme ontbreekt bij ons en die domineert hier. Maar men moet Italië kennen om al 't schoone te waardeeren, de oppervlakte van alles is hier zoo arm, zoo vuil, zoo verwaarloosd en zoo vervallen, dat er moed toe behoort om tot 't fond door te dringen van 't geen zoo'n onaangenamen indruk maakt bij den eersten blik. Rome bijv. met haar nauwe, kromme straten, smerige huizen, grijze paleizen en geelbruine menschen, heeft zoo iets sinistres, dat men er moet willen blijven om het er langer dan drie dagen uit te houden.

‘Mijn hemel, hoe somber!’ was mijn conclusie, na een toertje van een uur of drie door de stad. ‘Neen, hier blijf ik niet lang!’ en ik liet mijn koffers aan 't station, klaar om zoo spoedig mogelijk weer verder te gaan. Maar zoetjes aan begon ik sympathie voor Rome te krijgen, ik vond het een graf, een reusachtig praalgraf, een nooit genoeg bestudeerde catacombe! En toen ik er dàt in begon te zien, was ik verzoend met alles, en ben ik zelfs geëindigd de stad, als catacombe, levendig en vroolijk te vinden! Ruim vijf weken ben ik er geweest en toen ik heen ging, speet 't me dat ik er niet blijven kon pour tout de bon! - Napels bevalt me nog beter, natuurlijk! 't is hier zóó zonnig, mooi als de lach van italiaansche oogen! Ze lachen me hier uit omdat ik de kinderen, die bedelen langs de straten, altijd centen geef, maar ik vind hun fluweel-zwarte oogen zoo mooi, dat 't me wel een cent waard is, daarin nu en dan een zonneglans te zien!

.........................

Rome is een heerlijke plaats voor discussies, maar men moet elk mannetje afzonderlijk hebben, want zijn ze met meerderen te zamen, dan houden zij zich dom voor elkaar! Hier is 't weer een geheel andere vertooning; reeds den eersten morgen heeft mijn koetsiertje een pastoor omgereden; in Rome zijn 't de kardinaals die met hun groote, zwarte paarden door de smalle straten hollen en 't arme volk overrijden! Hier vindt men de kleine geestelijken overal, tot zelfs in de opera, waar ze tot twee uur 's nachts naar de danseuses zitten te kijken, maar van groote geestelijken merkt men niets.

Ik logeer hier in 't hôtel Anglo-Americain op de Chiaia, miniatuur Champs Elysées van Parijs, beelderig mooi, maar vree-

[p. 154]

selijk levendig, daar het rollen van de rijtuigen dag en nacht voortgaat.

De végétatie begrijp ik hier nog niet recht, die is eenigszins comiek, dunkt me. Verbeeld u dat men de camelia's, citroenen, oranjes, enz. zoo maar voor 't plukken heeft, en dat de appelen pereboomen, nog geheel bladerloos, pas beginnen te bloeien! De kaktussen hangen als roode gordijnen langs de rotswanden, en de boomen die men overal vindt, zijn nog even kaal als in België of Duitschland! Wat is dat voor een scheeve verhouding in de groeikracht? Waarom blijven de tropische planten hier leven, terwijl de anderen 's winters dood gaan, en zoo veel tijd noodig hebben om weer bij te komen na hun winterslaap?

3 Mei.

Ik ben gisteren avond naar de opéra geweest om Aïda te zien; zoo, zoo, eenige mooie pagina's als muziek, maar als scène vreeselijk langwijlig en vervelend. Maar wat een publiek! Elke mooie passage, elke juiste geste, elke goedgezongen phrase wordt geapplaudisseerd en al wat niet goed is wordt uitgelachen of doodgezwegen. Siffleeren doet men niet. Gisteren bijv. is een ballet gevallen; onder een majestueux stilzwijgen ging 't gordijn neer en niet één persoon maakte mine de stilte te verbreken. Zoo had men den vorigen avond een ballet te beoordeelen dat prachtig was, en niet alleen de componist en de dansmeester, maar zelfs de costumier en décoratieschilder werden uitgeroepen en met daverend applaus begroet! 't Zelfde zag ik in Rome, waar 't arme volk zich van een estrade liet rollen, om den schilder te zien, dien 't met kreten van bewondering toejuichte. Daarna was er een optocht met paarden, en 't laatste gediertetje van den stoet, een mager, wit, geschaafd, half-kreupel karrepaardje, maakte zoo'n ongelukkige vertooning tusschen al die lichten, en rijkgekleede menschen, dat 't publiek 't arme diertje letterlijk van de planken gejouwd heeft, 't moest weg, 't kon niet blijven met zoo'n oppositie!

Avond.

Ik heb uw artikel in 't Vaderland over Multatuli gelezen, bravo! Gij hebt daarin de kunst mèt een doel verdedigd, en een pleidooi toegejuicht malgré den vorm, bravo en nog eens bravo! Ook mij hebt gij aangehaald, van de ‘Vorstenschool’ sprekende, dankje voor die onderscheiding.

Adieu! ik ben van van morgen acht uur af al op de been geweest, en ben moe van 't klimmen en dalen, en luisteren, en kijken. Groet Mevrouw en de kinderen, even als de familie Israëls recht hartelijk voor mij en geloof mij, enz.

Mina Krüseman.