Noord- en Oost-Salland

[p. IX]

Inleiding

Grondgebied

Het gebied, dat hier onder de naam Noord- en Oost-Salland wordt behandeld, omvat in alfabetische volgorde de gemeenten Avereest, Dalfsen, Den Ham, Hardenberg, Hasselt, Heino, Hellendoorn, Gramsbergen, Nieuw Leusen, Ommen, Staphorst en Zwolle.

Staatkundige geschiedenis

Litteratuur: G.J. ter Kuile, Het ontstaan van het wereldlijk overheidsgezag in Overijssel, in Verslagen en Mededeelingen van de Vereeniging tot uitgaaf der bronnen van het oud-vaderlandsch recht, ix, 1944, blz. 570; S.J. Fockema Andreae, Studiën over waterschapsgeschiedenis ii, Salland, 1950; D.Th. Enklaar, Uit de voorgeschiedenis der Staten van Overijssel, in F.H.J. Dieperink, D.Th. Enklaar en W. Jappe Alberts, Studiën betreffende de geschiedenis van Oost-Nederland van de dertiende tot de vijftiende eeuw, 1953, blz. 37; Oork. Ov. i blz. 2/3; Gesch. Ov. blz. 61 vlgg.

Salland was een van de drie landen, later kwartieren geheten, die op den duur zijn samengebundeld tot de provincie Overijsel, te weten Salland, Twente en Vollenhove. Sinds het midden van de xie eeuw behoren zij alle tot het wereldlijke machtsgebied van de bisschoppen van Utrecht.

De natuurlijke grenzen van Salland zijn vanouds geweest de IJsel tot Zalk, de Zuiderzee, de benedenloop van het Zwarte Water, het Meppelerdiep en de Reest.

Aanvankelijk omvatte Salland nog niet een tweetal streken die er later wel toe werden gerekend. De ene streek was het deel van het graafschap Hamaland dat ongeveer overeenkwam met de tegenwoordige gemeenten Deventer, Diepenveen en Batmen, en dat in 1046 door koning Hendrik iii aan de bisschop werd geschonken. Het andere was het land langs de Vecht ten o van de parochie Dalfsen, dat mogelijk deel heeft uitgemaakt van de gouw Noord-Twente, en voor zover men weet niet vóór de xive eeuw tot Salland behoorde.

In 1527 eindigde de wereldlijke heerschappij van de bisschoppen van Utrecht door overdracht aan Karel v, die zich door stadhouders liet vertegenwoordigen. In 1795 hielden de kwartieren van Overijsel op als bestuurlijke eenheden te bestaan.

Naast het kwartier Salland als staatkundige eenheid onderscheidt men het drostambt Salland als rechterlijk gebied. Het drostambt was kleiner dan het kwartier door afsplitsing van het drostambt van IJselmuiden en het hoogschoutambt van Hasselt.

Kerkelijke geschiedenis

Litteratuur: Geschiedkundige Atlas van Nederland, tekst bij kaart IX, deel 1 blz. 89, alsmede deel 2 blz. 35; Gesch. Ov. blz. 106, 167.

In de middeleeuwen vormde Salland in zijn uitgebreidste omvang tezamen met een stuk van de Veluwezoom (de parochies Nijbroek, Terwolde, Twello en Wilp) en het kerkelijk Utrechtse deel van de graafschap Zutfen één archidiaconaat, dat niet in diaconaten was onderverdeeld, en gesteld was onder de proost van het kapittel van Deventer. De kerkelijke reorganisatie van 1559 bracht de oprichting van een bisdom Deventer, dat heel Overijsel en een deel van Gelderland omvatte.

[p. X]