Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Letterbak. Moeles van de sjalevaeger (1999)

Informatie terzijde

Titelpagina van Letterbak. Moeles van de sjalevaeger
Afbeelding van Letterbak. Moeles van de sjalevaegerToon afbeelding van titelpagina van Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (0.67 MB)

Scans (13.54 MB)

ebook (3.05 MB)

XML (0.25 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

column(s) / cursiefjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

(1999)–Wim Kuipers–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Ein manj zandj

Zuidelijke warmte, wat is dat nou weer? Dit boek gaat toch over oos Taal, heeft u al een paar maal gelezen.

Maar wie oos is oos Taal? Er zijn verhalen dat elk gehucht geheel anders spreekt. Alleen al in Vlaams Limburg zouden bijna zeshonderd verschillende dialecten zijn. Zoveel verschillen kun je in de eenheid natuurlijk vinden, maar dan doe je niet aan taalkunde maar aan laten we zeggen plantkunde. Je hebt honderden soorten tulpen en toch ziet iedereen meteen: dat is een tulp. Zo is er één duidelijk Limburgs.

 

Limburgs is: (Limburg mie) landj. Nergens anders (maar dat weet ik niet zeker) volgt er - een voudig gezegd - een j achter land. In het zuiden van Zuid-Limburg (onder een lijn Beek-Nuth en

[pagina 49]
[p. 49]

dan noordwaarts van Heerlen verder, dwars over het Centraal Plateau) kennen ze geen landj, boven de Uerdinger Linie evenmin. Maar er is wel weer een smalle strook landj waar lank gezegd wordt, vanuit Helden oostwaarts en dan haaks naar het zuiden, over Duits gebied tot in het Heerlense. Ook genoemd de hónk-hanklijn. Lank is daar uitsluitend een stuk land, een akker. Ik heb nog nooit van Ingelank gehoord. En anderen niet van wilj waelj, zoals in een van mijn gedichten staat: wilde weelde.

Die j van landj (zo eenvoudig is het overigens niet) heet mouillering. Een enkeling vindt dat dat een kwestie van uitspraak is en dat je die j daarom niet hoeft te schrijven.

 

Ik ben het daar niet mee eens. Kijk eens naar het woord raampje: als je raamje schrijft, kun je even goed die p uitspreken, want die is een gevolg van de voorafgaande m. Sommigen spreken die p ook in komfoor, want de m en de p hebben wat met mekaar. Daarom zeggen en schrijven we import, met een m, maar in- en export.

 

Nu is er een eindmouillering waar de j eigenlijk een klinker vervangt. Niet zo vreemd: de j en ook de w noemen we wel halfklinkers. Ik heb het over woorden als manj: mand. Niet mandj zoals je zou kunnen verwachten als je mand met land vergelijkt. Maar in het Limburgs is manj een duidelijk ander woord. Het enkelvoud is anders, het meervoud eveneens: manj-manje.

 

Hoe zit dit nou?

Zover ik weet is deze mouillering nog niet bestudeerd. Ik denk dat bij deze woorden een -e weggevallen is. Manj was ooit mande, althans in ouder Nederlands. Je kunt zeggen: woorden die op een j eindigen zonder voorafgaande t-klank, hebben in verwante talen (Nederlands, Duits) gegarandeerd een -e.

 

Enkele voorbeelden:

[pagina 50]
[p. 50]

aenj Du. Ente, ouder Ned. ende
blinj blinde (vensterluik)
z(u)unj zonde
runj ronde
sjanj schande
elenj ellende
inj einde
linj lende en linde (aaj linj)
meelj melde (plant, meest sjietmeelj)
waelj weelde
winj (akker)winde, krik
wónj wonde
mólj Middelned. moelde

Dat laatste woord vraagt om enige toelichting. Het is een baktrog, een open houten bak waarin het deeg gekneed werd. Geheel volgens de regels is het verkleinwoord (woordenboek van Herten): muljke. Wat een schitterend edoch in verre sterren verdwenen woord.

Een woordenlijst uit Stramproy, waar degelijk gemouilleerd wordt, getuige het woord winj (krik, van het letterlijke opwinden oftewel winje), heeft molie.

Ook blinj zal wel nauwelijks meer gebruikt worden, zelfs niet - heb ik moeten constateren - door mensen die nog blinje aan hun huis hebben. Loeke zeggen ze. In Duitsland zullen er ook wel minder blinje zijn dan een eeuw geleden, maar het woord Blende heeft andere betekenissen gekregen, zoals diafragma (in een fototoestel) en in de filmtaal - ik schrijf over: vloeiende overgang, crossfading. Allei, sjanj voor het Nederlands.

Ik zal nog wel een paar vergelijkbare woorden vergeten zijn. Maar het gaat me om het verschijnsel. Dat zie je ook bij meervouden en (even doorbijten) zelfstandig naamwoord geworden bijvoeglijke naamwoorden, want dan valt de d weg. Ein blónj is een blondine, en af en toe zal die tevens ein rónj zijn.

[pagina 51]
[p. 51]
Wie deze mouillering overdreven wil laten horen zegt: in Remunj loupe de hunj mit de kunj euver de grunj. Dat van die kunj moet u maar niet geloven: het meervoud van kóntj is kóntje, maar niet onmogelijk is dat dat kunj toch opmarcheert. Je hoort verder wel eens Remuundj, maar dat is een aan de Nederlandse naam aangepaste variant, van mensen die het systeem niet kennen. Het is móndjmu(u)nj. Overigens kun je met de mond van Roermond niet eten: het is niet de mond(ing) van de Roer in de Maas, maar een verhevenheid (vergelijk Mont-Blanc, Montmartre) in de buurt van de Roer. Waarschijnlijk waar nu de kathedraal staat.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken