|
| |
| |
| |
Het VIII. Hooftstuck.
Schutteryen, anders geseyt Gilden of Broederschappen van Triumph deser Stadt. Der selver oorspronck. Haer gebruyck van oudts en tegenwoordig.
DAt de Hertogen, Graven en andere Souveraine Landts Heeren, hun van oudts in voorval van Oorlogh, niet alleen bedient hebben van Krijgs-machten op hun eygen, of de gemeyne Landts-beurs aengenomen, maer oock van getrouwe Onderdanen uyt der selver Steden en Landen by Op-bod versaemelt, is een bekende saeck, en by de tijden der Romeynen al in gebruyck geweest.
Hier toe quaemen dan soo wel de Leen-Mannen, uyt kracht van der selver Hulde als de Steden en Landen, elck naer staet en vermogen.
Wat de Leen-Mannen aengaet was dit, als gesegt, soo veel als een pligt of last van der selver Leen te houden.
| |
| |
Maer ten aensien van de Steden, soo veel men vinden kan, meer vrywillig, uyt yver voor 't Gemeenebest, als door bedwang, 't geen het volgende kan bewaerheden.
Naer dit verhael in't gemeyn, staen wy den Leser aen te wijsen, drie soorten van Schutteryen van oudts hier geweest, en noch ter tijt sijnde, naementlijck de Voet-boog, Handtboog, ende de Bussche.
Van de twee eerste, als de oudtste, maecken de Stads Archives veel gewach, en blyckt daer uyt, dat deselve al voor eenige eeuwen, onder gesloten Broederschappen sijn bekent geweest, en haer gebruyck hadden, dat wanneer den Graef van Vlaenderen sodanig Op-bod als waer van wy gesproocken hebben, quam te doen, sy daer toe voor het aendeel der Stadt gewillig uytgingen, en menigmaelen in voornaeme Veldt-slaegen en Belegeringen, veel lof en eer, met treffelijcke Voor-regten behaelt en verkregen hebben.
Sulcx t'eenemael geloof-weerdig is, dat uyt de selve Op-booden, | |
| |
en vrywillige diensten, de Schutteryen in 't gemeyn, haer oorspronck hebben genomen.
Dese hadden d'eer van Voor-togt, en besloegen de voornaemste plaets in alle Veldt-slaegen, en diergelijcke ondernemingen, en wierden tot Lijf-wagt van den Prins gebruyckt.
Maer 't sedert dat de manier van Oorlogen is verandert, heeft oock dit gebruyck der Schutteryen opgehouden, hoewel de Broederschappen der selver van tijt tot tijt onder haer oude Voor-rechten gebleven, en in de meeste Plaetsen van Nederlandt alsoo noch in wesen sijn, nemende tot hun oeffening, voor tijt-korting of vermaeck, van met der selver oude Wapentuygen op Doelens en andersints, om prijs of eer te schieten.
Nu sullen wy ons begeven tot de Schutteryen, anders geseyt, Gilden van Triumphe deser Stadt, welcke hier boven alreede genoemt sijn, en noch onderhouden werden.
Die van den Voet-boog onder ha- | |
| |
ren Patroon den Ridder St. Joris, vinden wy al gedacht op het Jaer 1213.; maer alsoo by het laetste overgaen der Stadt Anno 1645. met en onder de papieren van die Broederschap te soeck sijn geraeckt der selver oude Voor-rechten, kan daer van geen Verhael worden gedaen.
Uyt de voorsz Papieren is ten Jare 1657. noch te voorschijn gekomen den Gilde-boeck, beginnende mettet Jaer 1631., waer in de Magistraet deser Stadt tot herstelling van de selve Broederschap, heeft doen aenteeckenen de volgende Acte:
BY occasie dat op gisteren bekomen is desen Boeck van 't Gulde van St. Joris binnen deser Stede van Hulst, hanterende de Voet-boge; en dat 't selve Gulde, 't sedert het overgaen ende Reductie deser voorseyde Stadt, in den Jare 1645. die Confrerye is onderbleven, soo verre, dat geschapen staet, door het overlyden van meest alle de Gulde-broeders, 't selve Gulde t' eenemael geabandonneert, ende de goederen
| |
| |
van 't voornoemde Gulde gepraescibeert ende illusoir souden blyven, waer op gedelibereert sijnde, is goetgevonden ende verstaen, 't selve Gulde van St. Joris te restabilieren met dese conditien: dat geene andere persoonen tot Gulde-Broeders aenveert sullen worden als de overblevene Gulde-Broeders, jegenwoordige en gewesene Bailliu, Borgemeester en Schepenen, Griffier en Thesorier, ende sodanige andere Persoonen als de voorseyde Confrerye by pluraliteyt van stemmen sullen oordeelen capabel en gequalificeert te sijn, ende sal d'eerste Reeckeninge gedaen worden den vyfden November deses jaers 1657. ende soo voorts daer inne continueren; ende syn tot administrerende Deken verkoren, d' Heeren Hans Willem van Duyven ende Jacob de Vriese, mitsgaders tot Bailliu, d' Heer Philips van Zyll, ende tot Besorgers d' Heeren Willem de Clerck ende Laurens vander Vight, mits dat de Heer vander Vigt den eersten afgaenden Besorger sal syn. Actum in 't Colegie van Bailliu, Borgemeester
| |
| |
en Schepenen deser Stadt Hulst, den 9. October 1657. My t'oirkonde als Griffier, was onderteykent, Jean Hojel.
Vervolgens is de voorseyde Broederschap meer en meer toegenomen, onder welckers gemeynschap soo voor als naer de Reductie, hun oock doorgaens vervoegt en ingeteyckent hebben verscheyde Personen van hoge geboorte en qualiteyt.
Die van den Handt-Boog, onder haren Patroon St. Sebastiaen, vinden wy al aengeteyckent op het Jaer 1300. als wanneer deselve Broederschap had opgestelt een Landtprijs, daer over beroepen en verschenen waren die van veel andere Steden, hebbende die van Gendt seven silvere Schaeckels tot prijs bekomen.
Onder de Papieren van gemelte Broederschap, is my vertoont geweest seecker Handt-vest of Voor-reght, aen de selve vergunt by Graef Philips, van den 18. December 1445. tot Gendt gegeven, by het welcke naer een verhael van de lange ende trouwe diensten door dese Broeder- | |
| |
schap aen welgemelten Grave in de Oorlogen bewesen, aen den Koninck, Dekens en Gildebroeders, als dan ende namaels sijnde, wert toegestaen, te mogen dragen eenderley soort van Rocken, Klederen en Caproenen, van sodanigen couleur als hun soude behaegen.
Daer nevens werdt ook gesien een Brief van Maximiliaen, Roomsch Koninck, en den Aerts-hertog Philips sijn Soon, Graef van Vlaenderen, gegeven hier binnen Hulst den 26. Juny 1486.; behelsende meer andere Voor-reghten, de selve Broederschap eygen sijnde, doch door quaede bewaring seer gestickt en onleesbaer, 't geen ons verhindert heeft de selve alhier by te brengen.
Het Gilde of Broederschap vande Busse, onder haren Patroon St. Christoffel, anders genoemt Couleuvreniers ofte Cleveniers, is alhier opgeregt eenigen tijt voor het Jaer 1530. ten welcken Jare Keyser Carel de Vyfde, aen deselve de volgende Brief van octroy of Voor-reght heeft verleent.
| |
| |
KAerle, by der gratie Godts Roomsche Keyser &c. Allen den genen die desen onsen Brief sullen sine saluyt. Doen te weten, dat van wegen Burgemeester ende Schepenen van onse Stede van Hulst, representerende 't geheel lichaem van der voorsz Stede, ons verthoont ende te kennen gegeven is geweest, hoe sekeren tijt geleden binnen der selver onser Stede gemaeckt, ende geordonneert is geweest ter eeren van St. Christoffel, een Broederschap ende Gilde van de Couleuvren, daer inne diverse Gesellen, Gildebroeders, gedegen sijn, den welcken om 't Spel ende Konste van den Coleuvre t'exerceerene, by den Supplianten geordonneert ende gedeputeert is een seecker Stede, Plaetse ende Hof, als nu verciert met Doelen, Baillien ende Zalen, proprie ende bequame, omme aldaer 't voorsz Spel ende Konste t'exerceren, mitsgaders een andere Plaetse om jaerlijcx t'eenen sekeren ende competenten dage den Gaey te Schieten, binnen onse voorsz Stede van Hulst, ende oock up solemnele dagen ende Hooghtijden,
| |
| |
inder Processie vander selver Stede, metten anderen Gulden van den Handt-boge ende Voetboge te gaene, ende de Coleuvre behoorlijcken gestoffeert te draegene, mitsgaders noch meer andere gratien, pointen, privilegien ende articulen, al naer d' oude gewoonte en observantie van diversche anderen, onsen Steden binnen onsen Landen van Vlaenderen, ende soo verre de Supplianten dat vermogen, niet min de voornoemde Gulde Broeders, hoe veel sy nu gemoveert ende geanimeert sijn, niet alleene 't voorsz spelende konste van de Couleuvre binnen onsen voorsz Stede van Hulst t' exercerene, maer oock diversche andere Steden ende plaetsen binnen onsen voorsz Lande van Vlaenderen, daer men 't voorsz spelende konste van Coleuvre om prys ende andere hantereysen exerceren sal te visiteren, ende aldaer de konste, blyschap ende triomphe van onsen voorn. Lande te helpen vermeerderen: en souden nochtans 't selve des voorsz es, niet willen vermogen nog derren bestaen te doene, sonder eerst ende alvooren daer
| |
| |
op te hebben onse Brieven van Octroye, oirlove ende consent, inhoudende bevrydinge vander plaetse ende hove, hemlieden geordonneert om schieten, alsoo sy seggen, ons om de selve seer ootmoedig biddende. Soo is't , dat wy de saecken voorsz overgemerckt, ende hier op gehadt 't advys van onsen lieven ende getrouwen, die President ende Lieden van onsen Camere vanden Raede in Vlaenderen, den selven Supplianten genegen wesende, tot heurer beden ende supplicatien, hebben geoctroyeert, geconsenteert ende geaccordeert, octroyeeren, consenteeren ende accordeeren hem lieden, gevende oorlof ende consent uyt sonderlinge gracie by desen onsen briefve, dat sy sullen mogen opstellen ende erigeeren de voorsz Broederschap ende Gilde van den Couleuvre, in onser voorsz Stede van Hulst, ter eeren van mijn Heer Sinte Christoffel, Patroon der selver Gilde, behoudelijck dat die gene, die in 't selve Gilde ontfangen sullen worden, sullen wesen goede paisible Mannen, van
| |
| |
goede fame ende renommé, maghtigh ende idoine deselve Couleuvre te voeren ende hanteren, ende uyt onse meerder gratie hebben bevryt, ende bevryen by desen de voorsz Plaetse ofte Hof, hem-lieden geordoneert om Schieten, hun-lieden voorts ende hunne successeurs, Gildebroeders, Octroyeren ende Accorderen, mitsgaders den genen die uyt recreatie ende sonder fraude ende argelist in hun-lieder Hof sullen willen komen Schieten op haere Doelen, dat indien 't geviele, dat by misvalle, breken van hare Couleuvre ofte andersints, staende ende schietende tusschen twee Doelen geroepen hebbende, den roep soo luyde als 't daer toe behoort ende gecostumeert is, jemandt gewondt, gequetst, gemenckt of gedoodt wierde, of oock in 't gaen van de Processie, gemeyne Vergaderinge, of schietende den Gaey, eenige Busse braecke, ende daer af yemandt eenig ongerief quame ofte gebeurde, dat in dien gevalle die gene, die alsoo den scheut geschoten, 't ongeval ofte 't feyt geperpetreert sal hebben, geensints
| |
| |
daerom begrepen noch gepunieert en sullen mogen worden by onsen Officiers, noch oock iets misbeuren sal tegens Ons ende de Justitie, noch daer af gehouden sal wesen te doene eenige reparatie ofte civile beternissen partye geinteresseerde, maer daer af sijn ende blyven paisibelijck vry, quyte, ongelast ende ongemoeyt tot eeuwige daegen, sonder dat men hem daerom in lyve of in goede sal mogen vervolgen oft molesteren in eeniger manieren. Ende te desen fyne sullen mogen dragen kledingen van Paruren ende Levryen, als sy sullen willen kiesen, ende dat de Gilde-broeders van der selver Broederschap, Gilde ofte Schutterye, sullen allene in onse Landen ende Heerlijckheden mogen gaen te Schiet-spele met hare Parure, Kledingen ende Couleuvren, om prijs te winnen, ende andersints sonder mesbeuren, oft dat sy ter oorsake ofte ocsuyne van dien, sullen mogen gemolesteert worden van onsen Officiers, onder 't dexele van eenige Placcaten en Ordonnantien hier op van onsen wegen gemaeckt, behoude-
| |
| |
lijck oock dat sy gaende ende passerende achter Lande, niet en sullen mogen schieten eenige Herten, Hinden, Wilde Verckens, Reygers, Buytooren noch eenigerhande Wilde Beesten by onsen Placcate verboden te schieten: wel verstaende oock, dat sy egeen Statuten noch Ordonnantien en sullen mogen maecken op d'onderhoud van de voorsz Gilde ende Broederschap, ten sy dat die eerst en al voren by hun-lieden gestelt, by geschrifte by ons ofte onsen Gecommitteerden gesien ende gevisiteert sullen werden, ofte die redelijck ende niet prejudiciable noch hinderlijck en sijn den Reghten, Costuymen ende Usantie van onsen Lande, ende dat daer op by ons geordonneert sal worden als 't behoren sal: ende dat sy voorts sullen mogen useren ende gebruycken van alle sulcke Privilegien, Vryheden ende exemptien, als andere gelijcke Gilde-broeders ende Schutters van de Couleuvren useren en gebruycken in andere onsen Steden van onsen Lande van Vlaenderen. Ontbieden daer omme en bevelen den voorsz van onsen
| |
| |
Raede in Vlaenderen, Bailliu van Gendt, van Brugge, van Ypre, van Cortrijck, van Audenaerde, van Dendermonde, van Hulst, ende allen anderen Justicieren ende Officieren dien dit aengaen sal mogen, hunnen Stadt-houderen, ende eenen jegelijcken van hun besondere, soo hun toebehooren sal; dat sy den voorsz Supplianten ende hunne nakomelingen in den voorsz Gilde van dese onse Gracie, Vryheyt, Octroy, Accord ende van allen den inhouden van desen: in der voegen ende manieren vooren verhaelt, doen laten ende gedogen, rustelijck, vredelijck ende volkomelijck genieten ende gebruycken, sonder hun-lieden te doene ofte laten geschien eenig hinder, stoot ofte letsel, ter contrarien in eeniger manieren, want ons alsoo gelieft. Des t'oirkonden hebben wy onsen Segel hier aen doen hangen. Gegeven in onse Stadt van Mechelen den xxij. dagh van September, in 't Jaer ons Heeren duysent vijf hondert en dartich.
| |
| |
En by naerder Octroy van den 20. Juny 1531. heeft den Hoochst-gedachten Keyser, tot beter beleyt van dese Broederschap, gewillekeurt de volgende Wetten:
| |
1.
DAt alle de gene die begeren ontfangen te sijn in 't voornoemde Gulde, sullen ontfangen worden by Koninck, Dekens en Geswooren, ende niemant anders: mits betalende voor haer-lieder inkomen een pondt Wasch, ten proffyte van het Gulde, den Cappelaen vier grooten, ende den Cnape twee grooten.
| |
2.
Dat alle de gene die in 't voorn: Gulde ontfangen sullen worden ende daer in blyven tot haer Overlyden, sullen volstaen, mits voor haer doodtschuldt betalende twee ponden Wasch; ende indien eenig Guldebroeder daer uyt komt te scheyden binnen sijn leven, is den selven gehouden te betalen, ten proffyte van het Gulde, thien schellingen grooten.
| |
| |
| |
3.
Dat van als doen voortaen t'elcken St. Chriftoffels dage vernieuwt sullen worden d'Officiers van 't selve Gilde: te weten een Deken en twee Besorgers die het Gulde sullen regeeren, ende daer van goede ende deugdelijcke rekeninge doen op haeren Eedt, des by de Gilde-broeders versogt sijnde.
| |
4.
Dat in 't voorsz Gilde niet meer Personen ontfangen en sullen worden, dan tot ses en twintig in 't getal, daer van de twintig sullen sijn geswooren, ende d' andere verbeyders van dien: wel verstaende, soo wanneer eenig van de voorsz geswoorens sterft, soo sal terstont by advijse van de andere geswooren een van de verbeyders, daer toe nut sijnde, in sijn plaetse werden gestelt, ende by anders geen middel.
| |
5.
Dat alle geswooren ende andere verbeyders van dien, gehouden sijn te
| |
| |
schieten naer den Papegaey, die altijt gerecht sal staen veertien dagen voor Sincxen-dagh, ende betalen ter recreatie van den genen die ten voorsz dage altijt Koninck werden sal, acht grooten Vlaems, die elck gehouden sal sijn te betalen, eerst ende alvoren hy naer den voorsz Gaey schieten sal mogen, komende ten selven dage ter maeltijt, redelijck etende en drinckende, sonder yet meer te geven, ten ware van Wijnen die hier buten gesteken is, ende dat op peyne die hier af in gebreke waren, van twintig schell: Parisis.
| |
6.
Dat alle Geswoorens ofte andere, Gulde-broeders wesende, gehouden sullen sijn binnen haer-lieder huyse te hebbene een Handt-busse, daer toe nog dienden haer gegoten loodt, ende een vierendeel kruyt, op peyne soo wie daer af negligent bevonden werden, by Koninck, Dekens ende Geswoorens, verbeuren sal vijf schellingen Parisis.
| |
7.
Dat alle Geswoorens gehouden sul-
| |
| |
len sijn den Wijn, hem-lieden vander Steden gepresenteert, alle Sondage te verdienene met vier Bussen, daerom die twintig Geswooren loten sullen om 't vooren schieten, ende soo voirt volgende sullen alle d' andere gehouden sijn viere en viere haren Sondag te bewarene, om den voorn: Wijn te verdienen, up peine van die hier af in gebreke ware, van dry schell: Parisis.
| |
8.
Dat soo wie voortaen Koninck van den voorn: Gulde bedege, sal gehouden sijn te gevene ter reparatie van den Papegaey, een Silveren Juweel van twintig schellingen Parisis, of 't geldt daer voren.
| |
9.
Dat indien yemant van den voornoemden Gulde bevonden ware sijnen Koninck, Dekens, Geswooren ofte andere sijne medebroeders leelicke ende injurieuse woorden gevende, prcederende ende toekomende ter causen van haeren Spele, Schutterye
| |
| |
ende Confrerye, die sal verbeuren jegens den Grave vijf schellingen Parisis, ende vijf schellingen Parisis jegens het Gulde: verbiedende ende interdicerende nochtans met desen den voorsz Koninck, Dekens ende Gesworen, alle jursidictie ende kennisse van saecken Civil ende Crimineel, maer willen dat deselve kennisse daer af blive, ende toebehooren d'ordinarissen Fuge ende Reghter.
| |
10.
Indien datter eenig geschil, discoort ofte twist geviel tusschen eenige Gildebroeders, in dien gevalle sullen Koninck, Deeckens ofte Gesworen, de selve geschillen middelen ende modereren, behoudens onse Hoogheyt, ende die in 't geschille sijn sullen gehouden sijn hun-lieden de saecke up te gevene, up peine die 't selve refuseerde, van twintig schellingen Parisis, ten proffyte van den Gulde, ende indien de overtreder van 't selve des voorsz is 't seggen ende appoinctementen van Koninck, Dekens ende Gesworen, niet
| |
| |
houden en wilden, sal daeromme ten eeuwigen dage uyt den voorsz Gilde geroyeert werden, wel verstaende dat hy terstont ende sonder dilay, gehouden wert up te leggen sijn dootschult, te wetene tien schell: grooten ende jaerkosten, up gelijcke peine als voren.
| |
11.
Ende indien gevalle dat by eenige in de betalinge van hare jaer-kosten, ofte andere boeten refuis ofte dilay den Dekens gedaen wierden van den kosten die sy schuldig sijn, ende boeten die sy verbeurt hebben, ende daer af by den Deeckens ofte Gesworens gecalengiert sullen wesen, soo sullen deselve Deeckens ofte Gesworens de selve boeten en jaer-kosten mogen doen executerene by Bailliu ofte Dienaer onser voorsz Steden, metten peine van vijf schellingen Parisis, soo wel de boeten die sy binnen den Hove verbeurt hebben als andersints.
Onder de voorseyde Broederschappen of Gilden van Triumph, werden oock in't gemeen gestelt de | |
| |
Rethorijcken, welckers oeffening bestaet in het Dichten of Rijmen, Verthooningen aen te reghten, en diergelijcke, en sijn hier voortijts genoemt geweest, het Gilde van de H: Transfiguratie.
D'eerste instelling van de selve Broederschap alhier is onbekent, en sijn derselver Voor-rechten oock niet te vinden: doch is my voorgekomen seecker oudt geschrift, waer uyt bleeck, dat inden Jare 1496. binnen Antwerpen een groot Feest en Landt-prijs van Rethorijcken was aengestelt, en dat onder de 28. Rethorijck-Kamers, die daer over uyt Brabant, Vlaenderen, Hollandt en Zeelandt gekomen en vergaedert waeren, oock sijn geweest die van dese Stadt.
Tegenwoordig is deselve Broederschap in ongebruyck, dan is my, onder enige papieren hun rakende, vertoont geweest een Reglement by deselve gemackt, en verniewt in den Jare 1621., alles in Rijm gestelt.
In 't begin van dit Hooftstuck, | |
| |
hebben wy aengewesen hoedanig de Schutteryen deser Stadt in 't bysonder, gelijck alle andere in 't gemeyn, voortijts gebruyckt wierden, om ter hulp van den Graef, by voorval van Oorlog, uyt te trecken: maer is oock seecker genoeg, dat deselve in anderen gevalle de eerste ende voornaemste waeren, om de Steden daerse t'huys hoorden tegen gewelt en overlast, soo van binnen als buyten, te beschermen, sulcx dese Stadts Archives overvloedig getuygen, en jongst by seeckere Ordonnantie of Voor-gebod vande Magistraet deser Stadt ten Jare 1572. dienthalven uytgegeven, niet alleen ten aensien van de Schutteryen, maer oock die van de voorn: Transfiguratie ofte Rethorica, van inhoudt als volgt:
NAer dien alle Officiers ende Wethouders, soo wel van Steden ende Dorpen als ander, expresselijck belast sijn, niet alleenelijck by voorgaende Placcaten, maer oock by iterative Letteren van sijne Excellentie
| |
| |
van wegen de Kon: Majesteyt an den Provincialen Raedt van Vlaenderen geaddresseert, sulcke ordre, wachte ende bewaernesse te stellene, dat de desordren, Moorden en Oultraigen, die dagelijcx gecommitteert werden by diversche Vagabonde, Fugitive en andere quaetwillige, mogen cesseren. Soo eis' t: Dat Bailliu en Schepenen der Stede Hulst, begerende ten selven Lettren t' obtempereren, ende goede Policie te stellen binnen deser Stede en Schependomme, naer diversche provisien ter causen van dien gedaen, soo van Waekinge als anders, onder anderen oock goet gedacht heeft te ordonneren soo sy ordonneren by desen, wel scherpelijck alle Gulde Broeders ende Confrerien van Schutteryen, mitsgaders die van de Transfiguratie deser selve Stede, ende elck van dien bysondere, soo verre eenege commotie rijst, 't sy by dage ofte nachte, ofte overlast gedaen wert an Cloosters, Kercken, Pasteurs, Geestelijke Personen, Officiers ofte andere particuliere Personen, Ingesetene deser Stede, dat sy hem-lieden voet-
| |
| |
staens ende sonder eenig dilay verthonen ter assistentie van Heere ende Wet, wel ende behoorlijcke gestoffeert met Wapenen, ende dat met vier Rotten, daer toe Dekens in Schutteryen van elck Gulde ordonneren sullen vier Rot-meesters, ende twee in 't Gilde van Transfiguratie, ende die doen confirmeren by Heer ende Wet, omme te wederstane ende an te tastene alle sulcke quaetwillege, ende dan of correctie te doen doene, volgende d'intentie ende wille van de voorsz sijne Majesteyt ende Excellentie, up den peynen in de selve Lettren ende Placcaten bredere begrepen. Actum den xix. Lauwe xvc. lxxvij. naer stijl van Utrecht, present Burgermeestere ende Collegie van Schpenen, in Cameren onderteyckent, Loodt.
Nu ter tijdt wert de Borgerye deser Stadt in 't gemeyn, soo wel die van de voornoemde Gilden van Triumph als andere, in Compagnien of Vaendels verdeelt, om wanneer het de noot vordert, het Gemeyne- | |
| |
best der Stadt te helpen beschermen, waer in hun deselve altijt, en jongst by den laetsten Oorloch met den Koninck van Vranckrijck, seer gewillig en yverig hebben betoont.
|
|
Auteursrechtvrij