Alle de brieven. Deel 13: 1700-1701

[p. 262]

Brief No. 222
9 Februari 1701

Gericht aan: Frederik Adriaan van Reede van Renswoude.

Manuscript: Eigenhandige, ondertekende brief. Het manuscript bevindt zich te Leiden, Universiteitsbibliotheek, B.P.L. 885, 3 kwartobladzijden.

GepubliceerdIn:

De Navorscher 14 (1864) [= Nieuwe Reeks, 4], blz. 351-352. - Vrijwel volledige Nederlandse tekst.

Korte inhoud:

Over poriën in wilgehout en een advies over verbetering van turf.

[p. 263]

Letter No. 222
9 February 1701

Addressed to: Frederik Adriaan van Reede van Renswoude.

Manuscript: Signed autograph letter. The manuscript is to be found in Leiden, Universiteitsbibliotheek, B.P.L. 885; 3 quarto pages.

Published in:

De Navorscher 14 (1864) [= Nieuwe Reeks, 4], p. 351-352. - Practically complete Dutch text.

Summary:

On pores in willow-wood, and an advice on the improvement of peat.

[p. 264]

D'H^r Frederik Adriaan

Baron van Rhede etc. etc.¹

Delft desen 9. Feb. 1701.

Hoog Edele Wel Geboore Heere.

Na presentatie van mijn onderdanigste dienst, en dankbaarheijt voor het onverdient onthaal, gaat hier nevens volgens af spraak de Copie van mijn Brief rakende de Veen stoffe enz: Maar neme² ook de vrijmoedigheijt, een afschrift van diergelijke tweede brief UE: Hoog Ed: Wel Geboore Heere toe te senden³.

⁺Ik kome inde brief van... Meij 1700. te seggen, van⁴ sagt en buijgsaam willigen Hout dat op het Welzand⁵ wierde uijtgegraven.

Dit was Hout dat uijtgegraven wierde doen UE. Hoog Edele wel geboore Heere, een door gravinge liet doen, om de Vijver ofte kom, die om het Hof van Renswoude loopt, te vereenigen⁶. Van welk Hout, ik een stukje mede nam, om thuijs komende het selvige na mijn vermogen te beschouwen, alsoo ik mij in beelde⁷ dat dit Hout lange tijd int water hadde gedreven, eer dat het na de gront gesakt, of onder het sand geworpen was; en daar door de bederffelijkheijt, al onderworpen⁸ was geweest, ende dat dus⁹ de meeste porij¹⁰ waar uijt het Hout bestaat, van binnen soude vergaan zijn, dog hoe sagt soo danig Hout is, soo bevond ik dat alle de porij nog in haar geheel waren.

⁺Ik hebbe voor leden soomer tot Aerhem¹¹ zijnde, veel Turf sien ontschepen, die men tot mij seijde dat uijt het Veen quam, ontrent het dorp dat inde kaart Veenendaal genoemt werd¹².

Ik nam een stukje van die Turff, en thuijs komende ondersogt ik het selvige, en vond daar in mede al eenige aan merkende¹³ saken, maar hebbe daar van geen aantekeninge gehouden.

1 De brief is gericht aan Frederik Adriaan van Reede van Renswoude (1659-1738). Zie het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 10, blz. 312. L.'s vorige brief aan Van Reede is Brief 211 [125] van 2 juni 1700, in dit deel.

2 neme, ik neem.

3 De bedoelde twee brieven zijn Brief 210 [126] van 20 mei 1700 en - waarschijnlijk - Brief 215 [129] van 10 juli 1700, beide aan de raadpensionaris Anthonie Heinsius, in dit deel.

+ Wilgehout.

4 te seggen, van, te spreken over.

5 Welzand, waterige, moerassige zandgrond.

6 In de zin ontbreekt het zinsdeel dat zou aangeven, waarmee de vijver of kom - dat is de grote vierkante vijver waarin het kasteel Renswoude ligt - verenigd werd. L. doelt hier op het graven van het kanaal dat die kom moest verbinden met de waterloop van de beken, opdat de gewenste doorstroming kon plaats vinden. Dit kanaal, dat later het Nieuwe Canaal werd genoemd, loopt in het verlengde van de oprijlaan recht op het kasteel af, geheel naar het model van Versailles. Zie Taets van Amerongen, Renswoude, blz. 6.

7 mij in beelde, meende.

8 de bederffelijkheijt, al onderworpen, al aan rotting onderhevig.

9 dus, zo.

10 porij, de in de 17de eeuw gebruikelijke vorm voor het meervoud poriën (vgl. WNT, Dl. 12, kol. 3483).

+ Turf.

11 Aerhem, oude vorm van Arnhem (vgl. Nomina Geographica Neerlandica, Dl. 3, blz. 25).

12 Zie voor de ontginning van het veen bij Veenendaal Stol, De veenkolonie Veenendaal.

13 aan merkende, opmerkelijke.

[p. 265]

Mr. Frederik Adriaan
Baron Van Rhede, etc. etc¹.

Delft, the 9th of February 1701.

Very Honourable Sir,

After presentation of my most humble services and my gratitude for the undeserved reception, I enclose herewith, according to the agreement, the copy of my letter concerning the peat, etc. But I also take the liberty to send you a copy of a similar second letter².

⁺In the letter of... May 1700 I spoke about soft and flexible willow-wood that was dug up out of the marshy sand soil.

This was wood that was dug up when Your Honour caused a cut through to be made in order to connect the pond or basin surrounding the garden of Renswoude³. Of this wood I took a bit along to observe it as well as I could when I returned home, since I thought that this wood had floated a long time in the water before it had sunk to the bottom or had been cast under the sand, and consequently had been subject to putrefaction. And thus most of the pores of which the wood consists would have decayed on the inside; but however soft this wood was, I found that all the pores were still intact.

⁺Last summer, when I was in Arnhem, I saw a good deal of peat being unloaded, which I was told had come from the peat bog, near the village designated as Veenendaal on the map⁴.

I took a bit of that peat, and when I had returned home, I observed it and found in it also some remarkable things, but I did not keep any notes about them.

1 The letter is addressed to Frederik Adriaan van Reede van Renswoude (1659-1738). See the Biogr. Reg., Collected Letters, vol. 10, p. 313. L.'s previous letter to van Reede is Letter 211 [125] of 2 June 1700, in this volume.

2 The two letters referred to are Letter 210 [126] of 20 May 1700 and - probably - Letter 215 [129] of 10 July 1700, both to the Grand Pensionary Anthonie Heinsius, in this volume.

+ Willow-wood.

3 That constituent of the sentence is lacking, which should have signified to what the pond or basin - i.e. the big square pond, which surrounds the castle Renswoude - was joined. L. here refers to the digging of the canal which was to link that basin to the watercourse of the brooks, in order to create the wished-for circulation. This canal, afterwards named the New Canal, runs straight towards the castle, in continuation of the driveway, closely following the model of Versailles. See Taets van Amerongen,Renswoude, p. 6.

+ Peat.

4 See for the exploitation of the peat bog near Veenendaal Stol, De veenkolonie Veenendaal.

[p. 266]

Dese Turf sag ik dat niet vast aan een klevende, maar seer ligt van malkanderen was brekende uijt welk gesigt ik in gedagten nam, of men dat Veen niet soude konnen verbeteren, als men het selvige inde Schuijt, ofte op het land gebaggert zijnde met de voeten ofte met laarsen aan de beenen, voor een weijnig tijd, door malkanderen trapte, of als¹⁴ knede, ende dit verrigt hebbende, dan met borden¹⁵ onder de voeten het op gebaggerde gelijk trapte. Waar door beelt ik mij in, de Turf niet alleen vaster, ofte aan een klevende¹⁶, maar ook int verbranden langer soude duuren en hier van soude men met een vierkante roede¹⁷ bagger, een proef konnen nemen.

Laat nu aan een Roede op gebaggerde Veen, een Arbeijder de tijd van een ure besteden om deselve te door kneden, ofte te doortrappen, en voor Arbeijt Loon¹⁸ genieten 1 ½ st¹⁹, soo sal op ijder tonne Turf dat maar ¼ stuijver komen te bedragen²⁰.

Gelieft het mij ten goede te nemen, dat ik UE. Hoog Edele Wel Geboore Heere, met dese mijne geringe gedagten ben lastig vallende, en sal onder des blijven sijne

Hoog Edele Wel Geboore Heere
Alderootmoedigsten en Verpligten Dienaar.
Antoni van Leeuwenhoek²¹.

14 als, als het ware.

15 borden, plankjes.

16 aan een klevende, lees hierna: zou worden.

17 Een vierkante roede is 14,19 m².

18 voor Arbeijt Loon, als arbeidsloon.

19 st, afkorting voor stuijver.

20 Een roede uitgebaggerd veen leverde 6 tonnen turf op. Zie de berekening en aant. 77 aan het eind van Brief 210 [126] van 20 mei 1700, in dit deel.

21 L.'s volgende brief aan Van Reede is Brief 229 [141] van 26 augustus 1701, (Sevende Vervolg Der Brieven..., blz. 379-386; Alle de Brieven, Dl. 14).

[p. 267]

I saw that this peat did not stick firmly together, but broke very readily apart, from which sight I considered whether this peat could not be improved if the latter, after it bad been scooped into the barge or on the land, were trod or kneaded as it were for some time with the feet or with boots on the legs. And after having done this, one then levelled the matter thus scooped up with boards underneath the feet. In consequence of this I think that the peat not only would become more firm or stick together, but would also last longer in burning. And this might be tested with a square rod⁵ of mud.

Now if a labourer were to spend one hour on a rod of scooped peat to knead or thread it thoroughly, and if he were to receive 1 ½ penny as wages, this will amount to only ¼ of a penny for every ton of peat⁶.

Please excuse me for importuning you, Very Honourable Sir, with these humble ideas of mine. Meanwhile I remain,

Very Honourable Sir,
Your most humble and obliged servant,
Antoni van Leeuwenhoek⁷.

5 A square rod is 14,19 m².

6 Dredging a rod of peat bog yielded 6 tuns of peat. See the calculation and note 27 at the end of Letter 210 [126] of 20 May 1700, in this volume.

7 L.'s next letter to van Reede is Letter 229 [141] of 26 August 1701 (Sevende Vervolg Der Brieven..., pp. 379-386; Collected Letters, vol. 14).