De Middelnederlandsche Tauler-handschriften

[p. 109]

Be. 1.

Handschrift op papier, 1458, berustende in de Pruisische Staats-Bibliotheek te Berlijn, Ms. German. Fol. 823, bevattende 7 sexternen en één sextern, waarvan blad 8, 9, 10 en 12 weggesneden zijn, alles samen 92 bladen, metende 251 bij 190/192 mm.; afgeschreven met inkt in twee kolommen, van 202/208 bij 74/78 mm. en gelijnd voor 42 à 45 regels per kolom. Er zijn geen signaturen of reclamen: het hs. is sterk afgesneden. Moderne folieering met potlood 1 tot 90; de laatste twee bladen, die niet beschreven zijn, zijn ook niet gefolieerd. Fol. 90 is gerestaureerd, evenals de twee onbeschreven bladen, waar uit den bovenhoek rechthoekige stukken van ca. 5½ bij 8 cm. geknipt waren. Vóór en achter 3 blanco bladen uit de 18e eeuw, waarvan de eerste en de laatste tegen den band geplakt zijn.

Inhoud:

Het hs. bevat de volgende sermoenen van Tauler, soms voorzien van een opschrift, soms niet:

1a:	Des vierden sondaghes inder aduent Een sermoen hoe die mensche tot waren ghelaten heit sal comen hoe hi hem seluen inder waerheit in sinen gronde vernieten sal	(S. II)
2d:	Een sermoen opten seluen dach hoemen tot eenvoldicheit des herten sal comen ende van onderscheit der inwendigher beelden	(Bas. B)
4a:	Een sermoen van sinte iohannes ewangelista van drien tucken daer hi mede ghetoghen wort daer een yghelic guet mensche ghetoghen sal worden	(Cor. II, 10)
4d:	Opten heylighen dertiendendach een sermoen Hoe die mensche sal opstaen die ihesum wil zoeken van aldien dat god niet en is ende van twierleye vrede des grondes als van gheware ende wassche(!) vrede en waer bi mense bekennen sal ∾	(5)
5c:	Een sermoen opten seluen dach van dat zueken der zielen ende vanden lichte daer god in gheuonden

[p. 110]

	wert ende dat hi dien ontbliuet die in haren natuerliken lichte hem meynen te vinden ende van dryer
5d	hande ‖ offer datmen brenghen sal ∾	(4/3)
7c:	Tot nyemants raet &c Opten anderden sonnendach inder vasten hoe ihesus vanden valschen gronde vut gaet ende van banghicheit ende iacht des gheestes Ende van een deuoet exempel hoe een deerne cristi inwendeliken gheiaghet wort Een sermoen	(9)
9b:	Des sonnendages voer palmen hoe die mensche gheerne
9c	liden soude ende hoe die iacht ‖ ende dorst des beghinnenden mensches gheliket wort bider iacht ende dorst des herten En hoe die mensche van hem seluen niet en vermach Een sermoen	(11)
11b:	Opten palmdach hoe die eyghen natuerlike wille van node inden mensche steruen moet Ende van onderscheit hoe dat steruen ghescien sal in twierhande lude want anders salt gheschien in beghindende menschen ende anders in volcomen menschen	(14)
12c:	Opten seluen dach hoe die mensche inder waerheit een sal werden ende van vierehande steruen beide gheestelic ende lichamelic ende hoe datmen dat bescouwende leuen somwijls laten sal om dat werkende leuen Ende merct wel ∾ ∾	(XIII)
13c:	Opten heilighen paeschen dach Hoe xs hem verbarghet van dien ghenen die mitten creature becommert sijn Ende waer om datmen xs minnen sal Ende van drie punten daermen die ghewaere minne bi kennen sal	(Bas. L)
14c:	Van inwendich ende vutwendich oefeninghe ende van
14d	onderscheit dier ij.(?) Van ‖ biechten. van inwendich dranghe. van inwendighe lichte. van ghelatenheit ende eyghenscap sijns selues. ende van gaen ten heilighen sacramente	(Cor. I, 13)
16b:	Des manendaghes in die cruysdaghen. Wat bidden cloppen ende sueken si ende wie die vrient si die tot ons compt vander reysen ende hoe die mensche desen vrient sal thuus halen ende watmen verstaet biden brode en wat biden vissche ende wat bijden eye Sermo	(60a)
18b:	Des anderen sonnendages na biloken pinxteren van onderscheit des warscops ende van ghenade die inden heilighen sacramente licht Ende waer om men den doet ons heren alle daghe nyes begaet en van cleyn moedicheit sommigher menschen	(60g + y)

[p. 111]

19d:	Estote misericordes sicut & pater vester misericors est &c	(38)
22a:	DVc in altum & laxate vechia vestra in capturam	(63)
23b:	Opten tienden sonnendach. Wat iherusalem ende dat volc is daer xs op weent ende van valscher vrede ende ghenoechte ende welc die tempel si daer xs in gaet en wat copen ende vercopen si gheestelic ende hoemen die vutuercoren ondersceiden mach bi dat wroeghen der consciencien ∾ ∾ ∾	(72)
24c:	Opten seluen dach hoe die mensche een tempel ende ghebede huys goeds wort Ende wie die cooplude sijn diemen vut driuen sal Ende wat totten ghebede hoert ende van drie punten daermen mede mach comen in
24d	dat ri- ‖ ke der zielen Sermoen	(78)
26a:	Opten twalefften sonnendach dat die olde ee figure heuet gheweest der nyer En hoe een yghelic gheestelic mensche vermits der older ee totter nyer bereyt sal worden Ende dat die me[n]sche die gode begheert inder waerheit ghelaten moet wesen	(73)
26d:	BEati oculi qui vident que vos videtis &c	(64)
28d:	REcumbentibus vndecim discipulis apparuit eis Jhesus	(60b)
30d:	QVi manducat carnem meam &c	(60c)
32c:	QVod scimus loquimur & quod vidimus testamur &c	(60d)
34b:	QVi maducat carnem meam et bibit sanguinem meum in me manet &c	(60f)
36b:	Hvmiliamini sub potenti manu dei &c	(60h)
38c:	HJc venit in testimonium &c	(61)
41a:	Op den xiii sonnen dach BEati oculi qui vident que vos videtis &c.	(45)
43a:	EGo si exaltatus fuero a terra omnia traham ad meipsum &c	(65)
44d:	PRimum querite regnum dei &c	(66)
46c:	FLecto genua mea ad patrem domini nostri ih'u x	(67)
48d:	ANgeli eorum semper vident faciem patris &c.	(68)
50b:	THis huden die kerck wyynghe inder hogher moeder der heiligher kerken inden groten dome	(69)
51c:	FRatres Obsecro vos ego vinctus in domino	(70)
52c:	FRatres Renouamini spiritu mentis vestre &c.	(56)
54d:	KInder ic rade ende bidde v dat ghi leert gode inderlic ende blotelic biechten al uwe ghebreken ende leert	(58)
55b:	Moyses sprac O israhel	(60)
55d:	QVi habet aures audiendi audiat quid spiritus dicat ecclesijs Qui vicerit non ledetur a morte secunda	(Rsbr. IV bec.)
57b:	AVdi israel deus tuus vnus est &c.	(60, verkort)
57c:	ERat ioseph et maria mater ih'u cristi	(1)

[p. 112]

59c:	REpleti sunt omnes spiritu sancto & ceperunt loqui &c	(26)
61d:	ERat dies festus Judeorum &c	(8)
64a:	VIdens ihesus turbas ascendit in montem & accesserunt ad eum discipuli eius & aperiens os suum &c	(76*)
67a:	DIe mensche die godes wil, sijn dien gheboren toe ses stucke	(Bas. CC)
67b:	DIcebat ihüs ad eos qui credebant ei ex iudeis &c	(Bas. H)
68b:	FVit in diebus herodis regis &c	(40)
71a:	QVi spiritu dei aguntur Hij filij dei sunt	(43)
74a:	ECce vobiscum sum omnibus diebus vsque ad cosummacionem seculi	(Bas. O)
76c:	DIliges dominum deum tuum &c.	(54)
79a:	TWie van ihesus jongheren ghinghen in dat casteel van emaus	(Bas. I)
81d:	IOb seit Des mensche leuen opter eerden	(Bas. W)
83c:	EN was onse herten niet bernende in ons	(Bas. K)
85d:	ISt dat die weyten koern sterft so brenctet veel vruchten	(Bas. R)^I)
87b:	Een tractaat, dat woordelijk overeen blijkt te komen met het 10e hoofdst. van Der maeghden Spieghel, o.a. overgeleverd in twee hss. der Mij. v. Letterk. te Leiden, nl. nr. 341 en 342. In nr. 341 beslaat het fol. 141a-149b. Hss. Rsbr. M^1 en M^10, eveneens afkomstig uit Nazareth, behelzen óók fragmenten van dit werk (zie De Vreese, p. 107, 156).
	O Mijn ziele benedie den here ende alle mijn innerste sinen heilighen name die hemele der hemelen moeten die ghebenedien ende louen ¶O xp̄e coninc scepper der enghelen ende der menschen daer eeruen (!) ende snee in alre dinghen die in sijn beuoelen ende ombeuoelic sinlic ende onsinlic ende also alle die dinghen die in menigherhanden
87c	wisen haren wonder- ‖ like scepper bewisen also bewisen si v in haren ghebruuc ende in haren werke noch veel wonderliker want du gheen dinc te vergheues noch sonder sake noch sonder reden in groten noch in cleynen na haren bewisen te vergheues ghescepen en hebste ende alle wandelbair dinghen die inder tijt ghescepen sijn hebben onwandelbaerlic in di in hare eerste zaken gheleuet ende so wat nae formen ende ghedaenten nae ordinancien die behaechlic was inder tijt voert te brenghen dat heeft in dijnre ghesichticheit voer alle tijt gheweest Ende also du here hemelen ende eerde sonder anderheit der kennissen inden beghinnen onder onderscheit dijns werckes beyde ghemaect
89a expl.:	Hier om willen wi maken seuen columpnen^1) mitten seuen gauen des heilighen gheest daer die bloeme na enen gheesteliken sin op rusten mach Ende bewisen

I) Oók in hs. Deventer, Athen. Bibl. 101 E 7, fol. 133a.

1) hs.: colup̄nē.

[p. 113]

	daermede hoe die vruchte der menichuoudigher gracien van dier
89b	sonderlinghe bloemen ‖ comt Ende hoe die bloeme vander roede ghewassen is ende der heiligher kerken voert ghegheuen Amen	(ε)
	DIe coninghen quamen vut orienten In desen ewangelio staen ons twie punten te merken Dat eerste is vander zueken der coninghen hoe si dit kijnt sochten Dat anderde is van hare offerhande die si den kijnde brochten der alle minnende ziele heymelic in gheleert worden Jnden eersten male hoe si hem hebben sullen in die zoeken des kindes Jnden anderen male hoe si dat kint mit gheestelike offerhande sullen eren Jnden heymeliken des kijnts sijn vier dinghen te merken
90c expl.:	Want doe si den coninc herodes ghehoert hadden ghinghen si van hem ende boden hem die rugghe om van hem te sceyden ende vonden dat kijnt ih'm dat is die ewighe salicheit ende dat in bethlehem dat oueruloedicheit des brodes bedudet Want hi wort alle der oueruloedigher verdienten xp̄i ende sijnre heiligher mede deelachtich Hier vint hi oec dat kijnt mit sijnre moeder maria dat is mit ontsprekeliker toevloynghe der gracien goods Want si was vol van ghenaden Welker ghenaden ons deelachtich maken moet die vader die soon ende die heilighe gheest Amen	(ζ)^I)
	Zes regels verder:^II)
	Symoni symonis
	Weer een paar regels daar onder:
	Explicit liber sermonum magistri conradi cognomento^1) (?) taular ordinis predicatorum doctoris deuotissimi Anno domini M^o cccc^o lviii^o in autumpno^2)
	90d en de volgende 2 bladen onbeschreven.

I) Een kort uittreksel hiervan in hs. Deventer, Athen. Bibl. 101 E 7, fol. 101a.

II) Zie afb. XII.

1) 9to

2) autup̄no

Schrift:

Het geheele hs. is geschreven in een vaste, duidelijke, regelmatige, nog al zware, zeer eenvoudige, afgeronde gothische letter, zooals wij zagen in den herfst van 1458.

De y heeft zelden een stip, i en ij meestal streepjes. De u heeft soms twee streepjes, die naar beneden toe convergeeren: dit is steeds het geval, waar deze u een w voorstelt: sŭighende (33b). Interpunctie: punt of hoog-punt, die elkaar soms naderen, en soms een loodrecht streepje. De afkortingen zijn behalve de gewone, d' voor daer en dan sporadisch de volgende, die wel uit het voorbeeld zullen stammen: w̓heit - waerheit, w̓toe - waertoe, g^oter (13a), s (85a).

[p. 114]

Dat v̓ - voer door afschrijver niet begrepen werd, blijkt wel uit v̓smake - voersmake (84b) en even verder (84b): vergaender ghenaden waar het voorbeeld wel v̓gaender gehad zal hebben.

Rubrieken van den kopiïst: rood doorstreepte hoofdletters, bij uitzondering ook kleine letters; parafen (¶), onderstreping van eigennamen en voor den lezer belangrijke woorden; roode lombarden, die leelijk gevormd zijn, 3 regels hoog, soms met kleine versiering in de menie uitgespaard (de M van la is wat uitvoeriger versierd), en tenslotte de roode opschriften, die den inhoud aangeven, in dezelfde bewoordingen als in andere handschriften van deze groep (hs. L, hs. D en hs. G. 1). Deze opschriften komen bij 16 sermoenen voor, bij de overige is daarvoor ruimte open gelaten. De menie is op sommige plaatsen bijna geheel verbleekt, zoodat de opschriften vaak uiterst moeilijk te lezen waren. Op eenige doorhalingen na, die tijdens het afschrijven gemaakt werden, heeft het hs. geen enkele verbetering. Waarschijnlijk werd afgeschreven uit meer dan één hs., want de leesbaarheid van den tekst is zeer verschillend. Sommige passages zijn duister door de vele fouten.

Van een andere hand is de aanteekening van twee regels op fol. 1a De eerste regel is zoo goed als geheel afgesneden:

Dit boeck hoert tot(?) ... [cmaer(?) toe sinte marien]
In naseret ende het is een conuents boeck

Misschien is van deze hand ook het overigens fijner geschreven opschrift van 41a: Op den xiii sonnen daech

Wat Symoni symonis aan het einde (90c) beduidt is mij niet duidelijk: ‘Aan Simon Simons zoon’?

Tegenover fol. 1r door een hand uit den tijd van den aankoop:

Anfang V.
	Jo. Tauler's Predigten Th. 1. Frf. a.M. 1826
		Seite 78.

Deze hand schreef ook in den bovenhoek van fol. 1b: access 6728.

Watermerken:

I.	fol. 1 (passim): Ossenkop met stang en St. Andrieskruis, zonder neusgaten, gelijk aan Briquet 14181 (Antwerpen, 1443-'49; Leiden, 1446).

[p. 115]

II.	fol. 30: Gothische Y met stang en kruis, gelijk aan Briquet 9182 (Stadsrekeningen Keulen nr. 44, 1467).
III.	fol. 60: Een variant van het vorige, gelijk aan Briquet 9177 (Antwerpsche schepenbrieven, 1451-'53).

Herkomst:

Het hs. is dus afkomstig uit het vrouwenklooster van S. Maria in Nazareth bij Bredevoort in Gelderland, en niet, zooals de catalogus aangeeft, uit Antwerpen: een vergissing, die berust op een verkeerde oplossing van de afkorting voor ‘autumpno’ op fol. 90c.

Van latere bezitters geen spoor.

Het hs. werd 9 Febr. 1860 door de Koninklijke Bibliotheek te Berlijn gekocht van Fred. Muller te Amsterdam.

Band:

Het hs. is gebonden in een band uit het einde der 18e eeuw, met lederen rug en hoeken. Op den rug met gouden letters:

MANUSCR.
SERMOENEN
1458

Daarboven een ten deele afgescheurd wit rondje met het cijfer: 85. Onderaan een rechthoekig etiketje van rood leder met gouden letters:
Ms. germ.
Fol. 823.
uit den modernen tijd.