Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing. Deel 2. Omstreeks 1880 tot heden

[p. 420]

De belangrijkste huidige literaire tijdschriften

119

Al spelen de literaire tijdschriften na 1940 niet meer die grote rol die ze in de voorafgaande periode hadden, toch nemen ze nog een belangrijke plaats in het letterkundige leven in: èn omdat ze een aantal gelijkgezinden de kans geven zich nauwer aaneen te sluiten, èn omdat vooral jongere kunstenaars hier hun eerste publikatie-mogelijkheid krijgen.

Beginnend met de oudere tijdschriften verdient het meer dan honderdjarige blad De gids (1837) wel de ereplaats. Het is opmerkelijk te zien hoe dit ‘algemeen cultureel maandblad’ elke crisis weer heeft weten te overwinnen door het aantrekken van jongere krachten. De gids is zijn karakter van algemeen tijdschrift steeds trouw gebleven; ook nu vinden wij er literaire, algemeen culturele en wetenschappelijke bijdragen in.

In België is het katholieke Dietsche warande en belfort (1900) het oudste literaire tijdschrift. Het maandblad ontstond uit samenvoeging van Dietsche warande (1855), het tijdschrift van J.A. Alberdingk Thijm, met het Vlaamse Belfort (1886). De huidige redactie bestaat uit Zuid- en Noord-Nederlanders.

Liberaal getint als zijn oudere broer uit het noorden is De Vlaamse gids (1905). Ook in zijn samenstelling toont dit blad overeenkomst met De gids: letterkundige produkten wisselen af met wetenschappelijke bijdragen. Ook hier zijn enkele Noord-Nederlanders in de redactie opgenomen.

Het r.-k. tijdschrift in Nederland is Roeping (1922). Na de oorlog maakte Roeping een tijdperk van achteruitgang door; onder leiding van een nieuwe redactie is het thans een fris en lezenswaardig blad. In 1963 werd de naam aangepast aan de nieuwe omstandigheden, - het tijdschrift heet thans: Raam.

Na de oorlog 1940-1945 zijn er tal van letterkundige tijdschriften opgericht, waarvan de meeste echter na enkele jaren op geruisloze wijze weer de geest gaven. Het blad dat er steeds naar streefde de spreekbuis te zijn voor de jongere kunstenaars is Podium (1944), dat in de jaren van zijn bestaan recordhouder werd voor wat betreft het aantal redactiewijzigingen. Uit de eerste tien jaren van zijn bestaan werd een interessante bloemlezing bijeengebracht onder de titel Losse planken (1956).

Reeds in de oorlog ontwierp August Vermeylen het plan om tot een algemeen, alle richtingen omvattend, literair tijdschrift te komen: noch geloofsrichting, noch levenshouding, noch artistieke stroming zouden een rol mogen spelen, - de enige eis die aan de bijdragen gesteld zou mogen worden, zou die van kwaliteit zijn. Vermeylens bedoeling vond zijn verwezenlijking in het Nieuw Vlaams tijdschrift (1946), thans onder leiding van Herman Teirlinck, bijgestaan door een zeer uitgebreide staf van redacteuren.

De nieuwe stem (1946) werd de opvolger van het in de oorlog verboden tijdschrift De stem (1921). De ondertitel luidt: ‘maandblad voor cultuur en politiek’, en inderdaad wordt aan het laatste veel aandacht geschonken. In de redactie zijn behalve Nederland nog vertegenwoordigd: Suriname en de Antillen, Vlaanderen en Indonesië.

Het protestantse tijdschrift Ontmoeting (1946) mag dan niet veel bekende namen

[p. 421]

tellen, het is een door jongeren in frisse geest geregideerd blad dat ook openstaat voor de modernste uitingen.

Maatstaf (1953) wil evenals het Nieuw Vlaams tijdschrift een maandblad zijn waarin literatoren van elke richting, ongeacht dus gezindte of stroming, publikatie-mogelijkheid vinden; ook hier is de enige ‘maatstaf’ de kwaliteit. Het wel naar voren gebrachte bezwaar als zou een dergelijk blad geen ‘eigen gezicht’ vertonen, wordt o.i. ruimschoots opgewogen door het feit dat de lezer zó juist op de hoogte blijft van allerlei stromingen in de literatuur van zijn toch al niet zo grote land. Het plan voor Maatstaf ontstond bij de dichter M. Nijhoff en de uitgever Bert Bakker, maar evenmin als Vermeylen was het Nijhoff vergund de verwezenlijking van zijn ideaal te zien.

De lijn die voor de oorlog getrokken werd door de tijdschriften Het getij (1915), De vrije bladen (1924) en Forum (1932), werd na 1940 voortgezet door Criterium (1940-1942). In 1945 begint het tijdschrift opnieuw te verschijnen (in de redactie o.a. Bertus Aafjes en Adriaan Morriën; later W.F. Hermans, Adriaan van der Veen en Maurice Gilliams), doch in 1949 wordt Criterium voorgoed opgeheven. Tirade (1957) is er in zekere zin een voortzetting van, doch de toon is veel agressiever geworden en men toont een duidelijk genoegen in het choqueren van de burger en een hoge graad van volmaaktheid in ‘the gentle art of making enemies’. Randstad (1962), een driemaandelijks tijdschrift, neemt een eigen plaats in, mede door de grote aandacht die besteed wordt aan belangrijke buitenlandse auteurs, van wie dan werk in vertaling opgenomen wordt.

Voor wie op de hoogte wil blijven van de buitenlandse literatuur, met name de Franse, Duitse, Engelse en Amerikaanse, is van belang het - alleen maar kritische - tijdschrift Litterair paspoort (1946).

Tenslotte wijzen wij nog op de op jaarlijks verschijnende paperbacks Vandaag, waarin vooral jongere auteurs aan het woord komen, en Literair akkoord, een bloemlezing van de belangrijkste bijdragen uit alle Noord- en Zuidnederlandse tijdschriften, - een initiatief dat van het grootste belang is.

Tot slot volgen hier, chronologisch gerangschikt, de voornaamste literaire bladen met de volledige redacties:

De gids (1837). Algemeen cultureel maandblad. Redactie: A.L. Constandse, A. de Froe, Sybren R. de Groot, Ed. Hoornik en Harry Mulisch.

Dietse warande en belfort (1900). Redactie: Pieter G. Buckinx, Ernest Claes, Jos de Haes, André Demedts, Jan Engelman, Bernard Kemp, Paul Lebeau, R.F. Lissens, J. Muls, H. van Herreweghen, Emil van Hemeldonck, Valeer van Kerkhove, A. van Wilderode en A. Westerlinck.

De Vlaamse gids (1905). Algemeen maandschrift. Redactie: R. Brulez, A. de Ridder, P.H. Dubois, K. Jonckheere, P. Lambrechts, M. Rutten, J. Schepens, M. Stijns, H. Teirlinck, J. van Tichelen en H. van Werveke; redactie-secretaris: Jan Schepens.

Podium (1944). Redactie: Remco Campert, Johan van der Keuken, Hugo Raes, Alain Teister, Jan Vrijman.

Nieuw Vlaams tijdschrift (1946). Secretaris: H. Lampo; redactie: R. Brulez, Hugo Claus, M. Coole, J. Daisne, B. Decorte, M. Gilliams, M. Gijsen, R.

[p. 422]

Herreman, K. Jonckheere, J. Kuypers, R. Minne, A. Mussche, G. Stuiveling, P. van Aken, W. Vaerewijck, G. Walschap.

De nieuwe stem (1946). Maandblad voor cultuur en politiek. Redactie: O. Noordenbos, Jan Romein, V.E. van Vriesland, W.F. Wertheim, Lou Lichtveld (Suriname en de Antillen), Karel Jonckheere en Julien Kuypers (Vlaanderen), Soejono Hadinoto, Sunario Kolopaking en Soedjatmoko (Indonesië).

Ontmoeting (1946). Letterkundig en algemeen cultureel maandblad. Redactie: Frank de Haan, Inge Lievaart, Jan E. Niemeyer, Aize de Visser en Jac. M. Vreugdenhil.

Litterair paspoort (1946). Redactie: Jan van Geelen en Jan Vermeulen

Maatstaf (1953). Maandblad voor letteren. Redactie: Bert Bakker en Wim Gijsen.

Tirade (1957). Redactie: J.E. Kool-Smit, Adriaan Morriën, H. Mulder, G.A. van Oorschot, G.K. van het Reve en M. Verdaasdonck.

Raam (1963; voortzetting van Roeping, 1922). Redactie: Bernard Kemp, Fons Sarneel, Lambert Tegenbosch, Dr. C.W.M. Verhoeven.

Randstad (1962). Redaktie: Hugo Claus, Ivo Michiels, Harry Mulisch, Simon Vinkenoog.

Komma (1965). Redactie: Pierre H. Dubois, René Gysen, Willy Roggeman, weverberg, Paul de Wispelaere.

Raster (1967). Redactie: H.C. ten Berge.