Duytse lier

[p. 73]

[p. 75]

Achste Verdeeling. ⁽²⁹⁾

O Dat de min zich zelf bespiegelen wou,
Aan 's anders schade, aan 's anders na berou,
Aan 's anders schande, en los gewenschte trou, ^r3

En groote elenden,

Men hoorden niet van zo veel bitter leet,
Van zo veel ramps, door losse min gesmeet,
Van zo veel spijts, die 't harte knaagt en eet,

En 't al kan schenden.

Maar 't is vergeefs, wat voorbeeldt dat men stelt:
Hoe ver het naar de grootste jam'ren helt, ^r10
Noch doet het op de liefde geen gewelt, ^r11

Het is verlooren.

Hy drayt het oog ten klaren spiegel af, ^r13
En schelt de schroom en vrees, voor blô en laf, ^r14
Wat goude les men oyt dien dwazen gaf,

Hy wou niet hooren.

Men spreek, men preek, men leer vry jaren lang,
De dart'le min gaat zijnen ouden gang,
Hy lacht, en acht het al voor kind're zang,

En beuzelingen.

Dies is 't onnut, dat ik mijne uuren spil,
Met leering die ik lang voor ydel hiel: ^r22
Ik laat de min zijn gangen gaan, en wil

Van zoetheyd zingen.

TWee beminnende gezellen
Roemden van haar Vrysters schoon:
Melleker zou het oordeel vellen,

(29) In deze verdeling is het liefdesverlangen tussen de aanstaande bruidegom en bruid het hevigst.

r3 los gewenschte trou: lichtvaardig nagestreefde relaties

r10 Hoe ver… helt: Hoe kras het naar de grootste rampen verwijst

r11 gewelt: uitwerking

r13 Hy → Amor op de gravure
ten: van de

r14 blô: bang

r22 ydel: inhoudsloos

[p. 76]

 

Die, of deze spant de kroon:

5

Hofrijk zou 'er onder fluyten, ^r5

 

Op het besten dat hy kon:

 

De Echo teeg terstont aan 't stuyten, ^r7

 

Met als Bloemert dus begon: ^r8

't MOet alles wijken voor de schoone Gaardelijne;
Wijk witten Yssel-swaan, verschuyl u in het riet,

Uw blankheyd gelt 'er niet.

Mijn Nimph is blanker dan de schoonste maneschijne.

Eelhart.

By Gloroos witte deugt, mach sneeu, noch hagel halen;
Waar is 'er schoonder schoon, als wijsheyd, eer, en deugt,

In 't bloempjen van de jeugt?

Men ziet de kuysheydt uyt haar zeedige oogen stralen.

Bloemert.

Mijn lief is jeugdiger dan d' eerst ontsloote Rozen;
Haar kaaken gloeijen als het bloosjen van de Pers, ^r18

Haar lippen als een Kers;

Mijn lief is bolder dan de purpre Abrikozen. ^r20

Eelhart.

Gelijk den dageraat, wanneer zy door komt breeken,
Nu bleek is, en nu bloost, en purpert veld en zee,

Zo word mijn Gloroos mee,

Wanneer men haar bekijkt, in kuysse schaamte ontsteeken. ^r24

Bloemert.

Haar vroolijk wezen doet de koutste harten vonken, ^r25
Haar loddere oogen, vol aanlokkelijke brant, ^r26

Zo bruyn als Diamant, ^r27

Die schieten, drayende, beweegelijke lonken. ^r28

Eelhart.

Mijn Gloroos, als zy maar met ymant komt te spreeken,
Zy buygt haar kniën, en bewijst hem schuldige eer, ^r30

Zy slaat haare oogen neer;

Mijn liefsten is volmaakt, wie wijst my haar gebreeken?

r5 'er onder fluyten: ondertussen op de fluit spelen

r7 teeg: toog
stuyten: weerkaatsen

r8 Met als: Meteen toen

r18 Pers: perzik

r20 bolder: molliger

r24 ontsteeken: ontstoken

r25 wezen: gezicht

r26 loddere: lieve

r27 bruyn: schitterend

r28 beweegelijke: ontroerende, opwindende

r30 schuldige: verschuldigde

[p. 77]

 

Bloemert.

 

Mijn Nimphjes byzijn kan 't geselschap staag vermaaken,

 

Ze is fier en dart'ler dan een jongen Geyt, ^r34

35

Die in de klaver weyt;

 

Wanneer zy danst, dan schijnt zy d'aarde niet te raaken.

 

 

 

Eelhart.

 

Mijn Lief hangt niet te veel aan spel, en speelnootinnen:

 

Zy loopt niet dikmaal uyt, maar stemmig, stil van geest,

 

Zit zy in huys en leest,

40

Of aan haar Moeders zijde, en spilt den tijd met spinnen. ^r40

 

 

 

Bloemert.

 

Wat deugden zal ik meer de Nijt voor ogen stellen?

 

Wie is zoo redenrijk, als 't Nimphjen dat my blaakt? ^r42

 

Wie is 'er zo volmaakt?

 

Zy weet wanneerze wil, veel sprookjes te vertellen.

 

 

 

Eelhart.

45

Het past de Swaluw, die van achteren tot vooren, ^r45

 

Des landmans huys doorkruyst, te snat'ren, maar geen Vrouw,

 

Dat die zich stemmig houw:

 

Mijn Gloroos praat niet veel, het lust haar meer te hooren.

 

 

 

Bloemert.

 

Al 't kleyne pluym-gediert, gewoon in 't groen te springen,

50

Swijgt met de Nachtegaal, die met zijn kleyne tong,

 

Zo menig deuntjen zong,

 

Heel stil, en luystert toe, als zy begint te zingen.

 

 

 

Eelhart.

 

De boert, en stoejerey (een strik om 't hart te vangen) ⁵³

 

Die meenig jonge bloem haar maagdom heeft geschaakt,

55

Die word van haar gewraakt: ^r55

 

Ze is achterdenkende, en voorzichtig als een Slange. ^r56

 

 

 

Bloemert.

 

O Gaardelijn, hoe ver verwinnen uwe haaren,

 

Zoo blond, de geele verf, der uytgedijde pruym, ^r58

 

Zo ver als 't goud zijn schuym,

60

Zo ver als 't rijpe graan de tijdelozer aren. ^r60

r34 fier: zelfbewust

r40 spilt: besteedt

r42 redenrijk: onderhoudend

r45 Swaluw → hier als symbool van de babbelzucht

53 boert: grappenmakerij

r55 van haar gewraakt: door haar afgekeurd

r56 achterdenkende: bedachtzaam

r58 uytgedijde: volgroeide

r60 tijdelozer: jongere

[p. 78]

 

Eelhart.

 

Alle ydeltuytery, en alle slimmigheden,

 

Doortraptheyd, dat een gek verstant en wijsheyd hiet, ^r62

 

Die gasten huyst zy niet.

 

Wat ziert een Maagd zo, als eenvuldigheyd en zeden?

 

 

 

Bloemert.

65

Mocht ik de slaapkoets van mijn Nimphjen eens genaken, ^r65

 

Een blooten krop, een arm zo blank, zo schoon, zo bol,

 

Zo zacht gelijk een mol,

 

Deede u bezeffen, wat daar schuylden onder 't laaken.

 

 

 

Eelhart.

 

Wat hoef ik mijn gezang noch verder uyt te breyden?

70

Men vind geen schoonder schoon, dan wijsheyd, eer en deugt,

 

In 't bloempjen van de jeugt.

 

Nu Melker, oordeel, wie de kroon strijkt van ons beyden. ^r72

Tymena.

DE dageraat begint te blinken,
De Roosjes zijn aan 't open gaan;
De nucht're-Zon komt peer'len drinken, ^r3
De zuyde wind speelt met de blaan:
Het Nachtegaaltjen fluyt,
En 't Schaapje scheert het kruyt;

Hoe zoet

Is een gemoet,

Met zulk een vreugd gevoet.

Hofrijk.

O Harderin! wat meugt gy zingen? ^r10
Van 't geen gy in den uchtend ziet;
Van vreugd, van duyzend zoete dingen:
De rechte zoetheyd kent gy niet;

r62 hiet: noemt

r65 slaapkoets: bed

r72 de kroon strijkt: het wint, het best af is

r3 nucht're-Zon: ochtendzon

r10 wat… zingen?: hoe je ook mag zingen

[p. 79]

 

Wat is een bloot gezicht, ^r14

15

Van beemde, en morgen licht?

 

Ik vin

 

Voor mijne zin

 

Daar geen vernoeging in.

 

 

 

Tymena.

 

Wat keurt gy Harder dan voor 't besten?

20

Te slurpen uyt Silenus kan? ^r20

 

En 't lijf met lekk're spijs te mesten,

 

Zoo veel de buyk verdragen kan?

 

Of is het noch al meer?

 

Kom wijze Harder, leer

25

My 't wit, ^r25

 

En 't rechte pit,

 

Dat in de vreugden zit.

 

 

 

Hofrijk.

 

Een mensche tong kan 't niet verbeelden,

 

Het is een eeuwig duurend vuur:

30

Een vuur dat al de wereld streelden

 

Van ouds; het is een zoet en zuur;

 

Het is de schoone Min,

 

Onnoos'le Harderin;

 

Geen beest,

35

Of't is geweest,

 

Bewoont van deze geest.

 

 

 

Tymena.

 

Onnoos'le Harder, loop vry heene,

 

Is dit het pit van zoetigheyd?

 

Dat tuygt uw zuchten, klagen, steene, ^r39

40

Uw ongeruste levens tijd;

 

O ver verdoolde gast!

 

Het spreekwoord dat gaat vast: ^r42

 

Die mint

 

Is blint,

45

Onnozel als een kint.

 

Wy kuyze Harderinne rijen,

 

Gaan onder lindeschaau ten dans, ^r47

 

Gerust, en onbelust op vrijen;

 

Wy pronken met de maagde-krans,

50

Ons allerbeste goet;

r14 een bloot gezicht: alleen maar de aanblik

r20 Silenus: de eeuwig dronken opvoeder van Bacchus

r25 't wit: de bedoeling

r39 Dat tuygt: Waarvan getuigt

r42 gaat vast: gaat op, is betrouwbaar

r47 lindeschaau: schaduw van de linde, de boom van de liefde

[p. 80]

 

Wat is de maagdom zoet!

 

Swijg vry,

 

Want Harder gy

 

Praat nimmer min in my.

 

 

 

Hofrijk.

55

Geveynstheyd is ten troon gezeten,

 

In 't wulps en brandend maagden hart: ^r56

 

Hoe spreekt men tegen zijn geweten!

 

Wat voed uw ziel al vuur'ge smart,

 

Om dat gy dragen moet,

60

Uw allerbeste goet, ^r60

 

Waart gy

 

Met eeren vry

 

Daarvan, wat waart gy bly.

OCh Leliana! och al mijn goet,
Die mijn hartje branden doet,
Door uw lonkjes,
Vol van vonkjes,
Vonkjes die van 't lodder oog, ^r5
Quetzen, als pijltjes van een boog.

Schoone, waar schuylje hier in 't groen?

'k Moet my laven met een zoen,
Voor de tipjes,
Van uw lipjes,
Lipjes die als rooze-blaan,
Zijn met een zoete dauw belaan.

't Rijzend zonnitjen gaat my voor,

Wenkt mijn lusjes, om zijn spoor,
Na te reppen,
En te leppen,
't Vochjen van uw montjen zoet,
Als hy 'et van zijn Lauren ⁽³²⁾ doet.

r56 wulps: dartel

r60 Uw allerbeste goet → de maagdenkrans

r5 van: vanuit

(32) Lauren: laurierbomen; verwijzing naar Daphne, door de Zon bemind, ook toen ze in een laurierboom was veranderd. Zie Ovidius' Metamorphosen I, 452-567. Er is ook te denken aan Petrarca's geliefde Laura, het prototype van schoonheid.

[p. 81]

 

Nu dan mijn waarde, sla geluyt,

20

Steek uw hooft ten groenten uyt:

 

Met dit wachten

 

Mijn gedachten

 

Raaken in een diep gepeyns;

 

Lelienhalsje, dat 's geen reyns. ^r24

25

Of hebt gy uyt boertery,

 

Voorgenomen, datje my

 

Wat zoud quellen,

 

En eens stellen,

 

In een vuur van ongedult,

30

'k Sweer datje 't my betalen zult.

 

Als ikje nu maar vinden kan,

 

Prille Nimph zo moetj'er an;

 

Hondert kusjes,

 

Zijn mijn lusjes,

35

Niet genoegzaam tot een wraak:

 

't Gelt dan u halsjen, mont, en kaak.

HY lacht, en acht, wiens fiere hart
Van liefde nooyt en wart
Bestookt, een minnaars klacht van pijn,
Voor louter veinzery.
By and'ren mach die denking zijn,
Maar anders is 't by my.

De smart die 't hart eens minnaars knelt,

Daagt alle smart in 't velt, ^r8
Indien dat hy rechtschapen mint,
En naar zijn Nimphjen zoekt,
En haar, of hare gunst niet vint,
Die smart die zy vervloekt.

Geen rust, maar lust, bekruypt de ziel,

Die in de strikken viel,
Van een bekoorelijke maagt;
Een lust die 't al verheert, ^r16
Die wijsberaat en rust vervaagt,
En vleesch en bloed verteert.

Acht weeken zag de nacht en dag.

r24 geen reyns: niet eerlijk

r8 Daagt […] in 't velt: Is sterker dan

r16 verheert: vernietigt

[p. 82]

20

Sint ik Klaryna zag,

 

My quynen als een bloem op 't veld,

 

Misdeelt van hemels nat;

 

Een bloem die op zijn steeltjen helt,

 

Door heete droogte mat.

25

Dit zong Urmedon in der nacht,

 

Bekans in lust versmacht; ^r26

 

By nacht! voor zijn Klarinaas duur; ^r27

 

Sy hoorden 't lietjen aan;

 

Zo droef een toon beweegen heur, ^r29

30

Ten rust-bedde af te gaan.

 

Sy stak haar hooft ten venst'ren uyt,

 

En sprak: Urmedon sluyt

 

Uw klachten, want my deert uw pijn;

 

Komt spreekt my morgen aan;

35

Ik zal voortaan zo straf niet zijn,

 

Mijn wrevel is gedaan.

EEn ander zing van krijg en moort,
Hoe datmen menschen smoort,
In 't laauwe bloed, door 't swaart geplengt,
En roep hem uyt voor vroom, ^r4
Die 't meeste volk om 't leven brengt,
En verft, of velt, of stroom. ^r6

Ik zing met aangenaam vermaak,

Van Liefde, een schoonder zaak:
Daar stort men bloed, maar niet langs 't velt
Ten kosten van den man;
Maar bloed waar uyt het leven swelt, ^r11
Dat staat my beter aan.

Is 't leven schoonder dan de dood,

Die 't alles 't hart afstoot? ^r14
Wat roemt men dan op moordery?
Men zing het schoonste lof,
Indien het leven 't schoonste zy,
De min is 's levens stof.

r26 Bekans: Bijna

r27 duur → lees: deur

r29 beweegen → lees: beweegden

r4 vroom: dapper

r6 verft → namelijk met bloed

r11 bloed waar uyt het leven swelt → namelijk in de huwelijksnacht; het sperma, meende men, zou uit het bloed zijn ontstaan

r14 't hart afstoot: ombrengt

[p. 83]

 

Al wat my op de weereld haagt,

20

Dat is een schoone Maagt,

 

Alle and're dingen acht ik niet,

 

Die harts-tocht trekt my meest;

 

Die voert de Scepter en gebied,

 

De tochten van mijn geest.

25

'k Zie Venus, die de geest vermaakt,

 

Veel liever moeder naakt,

 

Ontbroost, ontgord, ontslingerkleed, ^r27

 

Met alle deelen blood,

 

Als Mars in 't blanke staal besmeed,

30

Bespad met dierbaar rood.

RUyssende winden,
Door Yp en Linden,
Echoos stuyten, ^r3
Op 's Harders fluyten,
Door het dichte houd
Van 't groene woud,
Vleyd my veel meer als het klinken
Der trompet,
Die schel ten gil gezet,
De harten wet ^r10
En dorstig maakt om bloed te drinken,
En graag om 't swaart te zien besmet. ^r12

Als men ziet kommen

't * Nimphjen met blommen ⁽³⁴⁾ *Bloey-maant. ^r14
En met bladen,
Schoone sieraden,
Om het hooft gesiert,
Van 't woud gevierd, ^r18
Dan is het goed in 't velt te slapen.
Dien 't dan mach
Gebeuren met den dach
Te wand'len, ach
Wat kan hy lekkernye rapen!
Het singend woud maakt dan gewach. ^r24

r27 Ontbroost: van haar laarzen ontdaan

r3 Echoos stuyten Op: Het weerkaatsen door Echo Van

r10 wet: scherpt

r12 graag: gretig

(34) Nimphjen met blommen: de gepersonifieerde maand mei.

r14 Bloey-maant: mei

r18 Van […] gevierd: Door […] toegejuicht

r24 maakt […] gewach: doet zich horen

[p. 84]

25

Andere Vryers,

 

Lustige stryers,

 

Dap're knechten,

 

Vryen met vechten ^r28

 

't Muertjen van een stat,

30

Ik gun haar dat. ^r30

 

Vry een jonge Harderinne

 

Aan een stroom,

 

Begroeit langs haren soom

 

Met d' Else-boom,

35

Dat dunkt my is een beter minne,

 

Dat is een soeter levens droom.

VErbied gy my 't minne?
O schone wat 's dat? ^r2
Verbied gy my 't minne?
O schone wat 's dat?
Gy roofden mijn sinnen,
En wees my dat pad,
O schone wat 's dat!
Gy roofden mijn sinnen,
En wees my dat pat.

Aan u moet ik klagen

Mijn smart ende leed,
Aan u moet ik klagen
Mijn smart ende leed,
Gy kunt het vervagen, ^r14
Gy hebt het gesmeed,
Mijn smart ende leedt;
Gy kunt het vervagen,
Gy hebt het gesmeed.

Ach schone verkeer eens, ^r19

En wees niet meer wrang.
Ach schone verkeer eens,
En wees niet meer wrang.
Wor sachter, en leer eens
Des liefdens bedwang; ^r24
En wees niet meer wrang.
Wor sachter, en leer eens
Des liefdens bedwang.

r28 Vryen: proberen te veroveren

r30 haar: hun

r2 wat 's dat?: hoe heb ik het nu met je?

r14 vervagen: tenietdoen

r19 verkeer: verander

r24 bedwang: dwingende macht

[p. 85]

Het wachten valt pijnelijk. ⁽³⁵⁾ Se mille torments.

 

VErvager der dagen, zo stadig in 't jagen,

 

Hoe vliegt gy, hoe vliegt gy zo trage?

 

Nooyt susten uw 't rusten, of zoude 't u lusten ^r3

 

Een minnaar, een minnaar te plagen.

5

Wanneer ik verlange, dan tracht gy uw gangen, ^r5*

 

Dat valt my, dat valt my zo bange

 

Ik achte, te smachten, dit beyden, dit wachten ^r7

 

Dat smaakt my, dat smaakt my zo wrange.

 

Wanneer mijn beminde, haer by my laat vinden,

10

Dan kunt gy, dan kunt gy verslinden,

 

O guure, zo duure vergulde schoone uuren, ^r11

 

Dan tart gy, dan tart gy de winden.

 

Dan tart gy de stromen, die langs hare zomen

 

Als pijlen, als pijlen af komen.

15

De kusjes, de lusjes, van heden, van flusjes, ^r15

 

Die maakt gy, die maakt gy tot dromen.

 

Dit uurtjen is hene, dit weder verschene,

 

Dit kusjen, dit kusjen verdwene.

 

Dat glijden, der tijden is beter te lijden,

20

Als 't treuren, als 't treuren alleene.

 

Den dach is aan 't rijzen, en 't nachjen aan 't dijzen, ^r21

 

Ay rep u, ay rep u wat grijze,

 

Ga spoede, nooyt moede, dan noem ik u goede, ^r23

 

Dan zal ik, dan zal ik u prijzen.

VRaagt men wat 'er in het wezen, ^r1
Van de schoone Lea woont,
(Schoone Lea nooyt volprezen)
Wijl zy zulke krachten toont,
Wijl zy zulk een groot vermogen

(35) De tekst van dit lied wordt gesproken tot de voortjagende oude Vader Tijd.

r3 Nooyt… rusten: Het rusten had nooit iets aantrekkelijks voor je

r5* tracht: vertraagt

r7 achte, te smachten: denk te versmachten
beyden: verbeiden

r11 guure: wrede

r15 flusjes: zoëven

r21 dijzen: afdeinzen, terugwijken

r23 Ga spoede: Ga u haasten

r1 wezen: gezicht

[p. 86]

 

Heeft op harten koud en guur?

 

't Is geen wonder, want haar oogen

 

Zijn bezielt met Hemels vuur.

 

Als de Goden Nektar dronken,

10

Strooyden 't albeheersend wicht ^r10

 

Dartel twee geweyde voncken,

 

Van zijn eeuwig brandend licht:

 

Venus vingse strakx in eenen ^r13

 

Kruyk van helder Kristallijn,

15

Daar zy flikkerden en schenen,

 

Onverdronken in de Wijn.

 

Lea had pas eerst ontsloten

 

Bey haer oogen, als dit vat

 

Schoon daar in wierd uitgegoten; ^r19

20

Daar men 't vuur op 't hemels nat

 

Nu siet dryven, blik'ren stralen;

 

Lea schoonste die 'er leeft,

 

Al wat trots is doet gy dalen,

 

Als gy maar een lonkjen geeft.

IN 't rijzen van den koelen dach,
Als yder noch te slapen lach,
Zat Appelona, die ik sach
('t Zijn my geen dromen)
In de schaauw der bomen,
En streelde een Luyd,
Terwijl sy uyt
Een heldere boesem song.
Stil hiel de tong, ^r9
Die 't geveert ^r10
Van het hele Woud braveert, ^r11

Het singen,

't Springen,

't Fluyten

r10 't albeheersend wicht → Cupido

r13 strakx: meteen

r19 Schoon: Volledig

r9 de tong → van de zangvogel bij uitstek, de nachtegaal

r10 geveert: gevogelte

r11 braveert: overtreft

[p. 87]

15

't Tuyten,

 

En 't swieren,

 

Gieren

 

Dat

 

In de

20

Linde,

 

Leefde,

 

Sweefde,

 

Was nu stil, en sat

 

Te luysteren;

25

't Fluyst'ren

 

Van de blaan ging sacht.

 

O Goôn

 

Zo schoon

 

Een Zang

30

Haar dwang

 

Heeft my verkracht. ^r31

SPytig klaartje sou haar baden ^r1
Moedernaakt in eene beek,
Die langs klavere boorden streek,
Overschaaut van wilge-bladen;
Grage Reynoudt sat en keek,
Watertandend door de rietjes;
En hy riep eens soet met een:
Noch wat dieper, tot de knietjes;
Daer mee droop sy schaamroot heen.

ZEven dart'le Nimphjes vonden
Geyte oor, daer hy sliep in 't woud, ^r2
Elke Nimph was even stout,
Daad'lijk zach men Pan gebonden,
Hy schoot op en lach gewonden
In een zeel van kruyt en gras, ^r6
Meysjes riep hy; wat sal 't wesen?
Maar hy sag haast wat het was, ^r8
Elk wou 't eerste zijn genesen. ^r9

r31 verkracht: overweldigd

r1 Spytig: Ongenaakbaar

r2 Geyte oor: de bosgod Pan, tevens god van de geneeskunst; hij was van gestalte half mens, half geit

r6 zeel: koord

r8 haast: al gauw

r9 genesen → van minnepijn

(30) Dit lied is de inleiding tot een discussie tussen herders over de kwaliteiten van hun beminden. Aan het slot moet herder Melker het oordeel vellen. Waarschijnlijk is het slotlied van de bundel, ‘Schoonheyd is bekoorelijk’, op te vatten als Melkers uitspraak (Meeuwesse 1977: 215-216).

(31) Dit lied vertoont overeenkomsten met de ‘Rey van d' Amstelsche harderinnen’ in Jan van der Veens Zinne-beelden oft Adams appel (Campen, 1658, p. 233-234).

(33) De thematiek van dit gedicht herinnert aan Luykens opdracht van zijn bundel aan Antonides van der Goes: het is beter te zingen van liefde dan van oorlog.

(36) Deze naam is gefingeerd.

(37) Ook deze naam is fictief.