Peel omnibus

[p. 5]

H.H.J. Maas

In januari 1958 overleed te Eindhoven op 81 jarige leeftijd, eenzaam, ontgoocheld en verbitterd, Herman Hubertus Joannes Maas.

Geboren in het dorp Oostrum bij Venray, studeerde hij voor onderwijzer en werd later leraar Nederlands aan een kweekschool.

Veel levensgeluk heeft hij niet gekend. Aan zijn onderwijzerscarrière kwam voortijdig een einde. Op 55 jarige leeftijd werd hij wachtgelder. Voor hem betekende dat bittere armoede tot aan zijn dood. Ook in huiselijke kring kreeg hij harde klappen te incasseren. Twee van zijn drie kinderen stierven op jeugdige leeftijd. Zijn vrouw werd krankzinnig en overleed, na twintig jaar, in een psychiatrische inrichting.

In 1932 uit het onderwijs gezet, vestigde Maas zich in Eindhoven, de Philipsstad. Hij moet er zich doodongelukkig hebben gevoeld. Na de tweede wereldoorlog deed hij een poging tot een literaire come back met de publikatie van een trilogie onder de verzamelnaam ONDER DE GLOEILAMP. Het eerste deel van deze grote hekelroman DE LIEFDE VAN JO FARO, werd om zijn chronique scandaleuse dermate overstelpt met luidruchtige kritiek, dat de auteur het werk verder niet heeft voltooid.

Trouwens Maas' liefde gold niet de stad. Hij was een man van het land. Hij raakte niet uitgepraat over zijn geboortegewest, de Limburgse Peel. Zich het lot van de gewone man aantrekkend, verdedigde hij hem tegen uitbuiting en slavernij. Met zijn vlijmscherpe pen ging hij schijnheiligheid, gekonkel en onrechtvaardigheid te lijf. Zijn sociale bewogenheid maakte hem tot een terriër die zich vastbeet en niet losliet als het om het welzijn van de misdeelde mens te doen was, in het bijzonder de mens van het platteland. Herman Maas is nooit een stedeling geworden. Zijn stadsromans halen het in kwaliteit dan ook niet bij zijn plattelandsverhalen.

Maas' produktiviteit is indrukwekkend, om niet te zeggen verbijsterend geweest. Behalve negen veelgelezen en veelbesproken romans schreef hij verhandelingen over psychologie, opvoedkunde en wijsbegeerte. Hij publiceerde honderden artikelen en schetsen over locale en gewestelijke geschiedenis. Van zijn hand verscheen voorts een vierdelige taalmethode voor de middelbare school.

Onder het pseudoniem Jan van Houtum zagen zijn SCHETSEN VAN EN OVER DE PEEL het licht. Maar het is om zijn romans dat de naam van Herman Maas een begrip zal blijven in de Nederlandse literatuur. Zijn boeken werkten als explosies in een zogenaamde ‘goede oude tijd’.

[p. 6]

Van de kansel af werd er de banvloek over uitgesproken. Tot in de Tweede Kamer viel men Maas aan. Men kreet hem uit voor oproerkraaier en volksbederver, terwijl hij niet anders deed dan - zij het in scherp zwart-wit - de vaak deplorabele sociale toestanden schilderen in de Peel van rond de eeuwwisseling.

Herman Maas beschreef het ‘miljoenenparadijs’, ontbloeid door de turfwinning, waarin de veenarbeider aan het eind van een zesdaagse werkweek (met dagen van twaalf tot zestien uur) met f 3.60 (drie gulden en zestig cent!) naar huis kwam. Door zijn jonge kinderen mee naar de peel te nemen, kon het gezinsinkomen wat opgetrokken worden. In de ‘goedbetaalde’ bouw verdiende men 12 cent per uur met kalk dragen en zand kruien. Veldarbeid leverde 25 cent per dag met de kost op.

Het is een stoet trieste wezens die door de boeken van Maas trekt, afgezien van de enkelingen die niets te kort komen. Zijn mannen zwoegen, zuipen, vloeken en geven zich over aan grove uitspattingen. Zijn vrouwen en kinderen gaan gehuld in lompen, lijden honger en vervuilen. Werkeloosheid is troef.

In 1907 verscheen de eerste grote roman van Herman Maas DE VERSTOTELING, het schrijnende verhaal van Floortje Belmans, frisse dorpsschone die door de wulpse burgemeester en zijn dito zoon verleid wordt en wier zoon Jan, hoofdfiguur in het boek, als een verstoteling door het barse leven moet.

Twee jaar later publiceerde Maas zijn belangrijkste werk, het minutieus gedocumenteerde HET GOUD VAN DE PEEL, dat veel stof deed opwaaien. ‘Een brok werkelijkheid, van a tot z’, noemde de auteur het. Zonder iemand of iets te sparen, beschreef hij in deze roman de ronduit hemeltergende praktijken van enkele grote verveners. Het moet destijds niet moeilijk zijn geweest te raden welke veenderijen en welke personen de schrijver op het oog had.

Zijn tegenstanders verweten Maas dat hij faam als auteur trachtte te verwerven door vooral het primaire instinctleven van de landelijke bevolking te beschrijven; door bewust een onverkwikkelijke sensatiesfeer te scheppen en door in zijn erotische detailweergave de grenzen van het toelaatbare verre te overschrijden. Aantijgingen die men - had Maas in onze dagen geleefd en gewerkt - met een nuchter schouderophalen zou afdoen. Ze waren dan ook ongegrond. Uit het werk van Maas spreekt een diepe bewogenheid met het lot van de misdeelde en achtergebleven mens.

Men heeft daarnaast wel eens beweerd dat Maas een amateuristische schrijver was, maar deze bewering kan men niet staande houden als men bijvoorbeeld zijn boeiende, knap gecomponeerde en raak vertelde novelle LANDELIJKE EENVOUD leest. Een streekroman van de geijkte soort: twee elkaar dwarszittende boeren wier kinderen elkaar vinden

[p. 7]

in de liefde. Een gegeven dat door menige auteur van streekromans is gehanteerd, maar zelden zó voortreffelijk als door Herman Maas.

De werken van Herman Maas spreken zeer zeker ook de lezer van onze tijd nog aan. Vereerder van de Tachtigers, met name van Willem Kloos met wie hij een drukke briefwisseling onderhield, gaat Maas zich in zijn verhalen soms te buiten aan een overdaad van zelfgevormde woorden en uitdrukkingen. Dat was mode in die jaren. Misschien doet zijn taal hier en daar gekunsteld of ouderwets aan, maar niemand zal kunnen ontkennen dat hij herhaaldelijk een grote mate van uitbeeldingskracht bereikt.

In deze omnibus zijn de drie beste werken van Maas bijeengebracht. De karakteristieke stijl van de auteur is bij de bewerking zoveel mogelijk gehandhaafd. Slechts het Limburgse dialect in de dialogen werd ‘vertaald’. Reeds lang in onbruik geraakte woorden en uitdrukkingen, waarmee de huidige generatie geen weg meer weet, zijn vervangen door moderne equivalenten. Dit alles geschiedde met de bedoeling het werk van Maas toegankelijker te maken voor een brede kring lezers. Het verdient namelijk die bredere aandacht ten volle, alleen al als belangwekkend sociaalhistorisch document!

Herman Maas verdient ook in onze dagen - juist in onze dagen - de waardering die men hem weleer onthouden heeft. Hij was zijn tijd verre vooruit. Deze Maasomnibus wil een hommage zijn aan een miskend man die om zijn ‘slechte’ boeken door bekrompen burgergeesten de bijnaam kreeg van de Limburgse Zola.

Toon Kortooms