Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

(1863)–Jacob van Maerlant, Philip Utenbroecke, Lodewijk van Velthem



[p. 282]
I partie. VII boek. Van Tyberius ende van sinen zeden. I. + Alse Augustus was verstorven, Hevet tRoemsche rike verworven Tyberius sijn1) stiefsone. Int jaer ons Heren begonst die gone, 5 Dat men XVI screef, dits waer, Ende regneerde XXIII jaer. Dese was int beghin Ghevoughe een deel, ende min Wildi eeren dan men hem dede, 10 Alse hi quam ter hoochede. Smeekers ende diene wilden prisen Die scuwedi in alre wisen; Hordi stille oft openbare Van hem eenege cranke mare 15 Oft vanden sinen, hi liet al varen, Ende seide: ‘Elc mach wel te waren Spreken al dat hem dinct goet.’ Hovesch ende wel ghemoet Was hi alse in ommekeerne, 20 Omme te groetene ende lieden teerne2). Sinen bailliuwen screef hi te waren, Die die tributen wilden verswaren, Also: dat herden souden sceren Hare scape ende niet verteren. 25 + Waersaghers dreef hi uter stede3); Maer daer na, alsijs daden bede, So hevet hise weder ontfaen, Updat si der dinc wilden afstaen. Daer naer wart hi goliaes,+ 30 Van wiven dul ende dwaes, Ende at ende dranc dach ende nacht, Entie meest dranc was best geacht, Ende hi gaf hem heerscapien, Lant, goet ende bailgien; 35 Nochtanne was hi sere vrec Sijns gelds, al was hi somwile gec. Daer naer sette hi sinen zin Omme roof, omme sulc ghewin, Ende dede lieden jugieren omme dat, 40 Omme dat si hadden groten scat, Gelijc of si mesdadich waren, Ende nam alt hare sonder sparen. En geen dach en conste gebliven, Hi en dede lieden ontliven, 45 Entien lieden was verboden Te claghene van haren doden. Wie so wroeghen wilde, was ontfaen Ende gehovet4); maer, sonder waen, Daer ne was ontscout gheene, 50 Sine storven omme sake cleene. Alsemen iemene te hove ontboet, So seker was hi der doot;
[p. 283]
Dattere genouch dronken venijn Int hof vorden ogen sijn. 55 Sulke gaven hem dootwonde, Nochtan nammense in corter stonde, Ende men leidse ende sloot Indien kaerker half doot1). Die doot dochtem so mare scinen2), 60 Dat, alse hi eenen wilde pinen, Dies gheware wart te voren Ende wildem selven eer versmoren, Doe liet hi dese wort uutgaen: ‘Wapene! dese es mi ontgaen.’ 65 Eenen anderen pijndi, die hem bat Dat hi hem corten wilde dat: - ‘Neen,’ sprac hi: ‘dats onverdient; Noch en bestu niet so mijn vrient!3)’
Van sinen manieren. II. + Een man waest sterc sere inden strijt, Over die scouderen entie borst wijt; Anders toten voeten neder Wel ghemaect, vort ende weder. 5 Metter luchter hant gerader4) Dan metter rechter altegader; Vingren stijf5) ende ogen goet mede. Nachts, alst was deemsterhede, Sach hi clare, dans gene ghile; 10 Maer dat was eene corte wile, Alse hi van enen slape ontspranc; Maer dan verdonkerden eer iet lanc Sine ogen, dat hi niet en sach In deemsterheden, daer hi lach. 15 Hi ginc stijf in sinen ganc, Daertoe van sinen leden stranc, + Ende nickende ende stille6): Vele swighens was sijn wille. Metten vingre hi wisens plach, 20 Daer al overmoet an lach. Gesont was hi meest talre stont Van live, ende van leden ront. Omme die gode achti cleene; Want hem gaf sijn waen alleene, 25 Dat alle dinc alsonder wet Ghesciede, alst ware gheset; Nochtanne so was hi vervaert, So welken tijt dat donderende waert, Ende dan so drouch hi achter Rome 30 Eenen hoet van lauwerbome, Omme datmen seget datter en can En gene blexeme gevesten an. Gheleert so was hi wale Indien aert diemen heet liberale; 35 Maer in sijn dichten no in sijn scriven Ne consti genen ende ghedriven7). In sinen tiden so ghesciede+ Een wonder onder die heidine liede Tote Rome indie stede, 40 Daermen omme met rechte mede Alle die gode mochte begeven, Alset nu hier staet bescreven.
Vrouwen Paulinen mesfal. III. Ene edele vrouwe, hiet Pauline,+ Scone, reine, getrouwe, fine Haren man, die was geminnet Van eenen here, dien soe kinnet 5 Moghende, edel ende rike; Maer hine constse sekerlike In manieren en gene geboghen, Hoe nauwe dat hire omme dede pogen, Noch bi mieden no bider bede. 10 Doe peinsdi eene behendichede, Die riddere die Mundus hiet: Hi belovede, gaf ende behiet
[p. 284]
Den papen die Ysis temple wachten Der godinnen, dat si achten 15 Souden omme alsulke saken, Dat hi der vrouwen mochte genaken; Ende si visierden dat Anubis1), Een god, hadde gewagen dus2), Dat soe tote dien temple quame, 20 Ende soe sinen wille vername; Want met haerre suverhede Wildi sine heimelichede Hebben up ene stille nacht. Dus hebbent die papen vortbracht, 25 Ende soe was dies sere vro, Ende seit haren man also, Datse Anubis begerde, Die god, ende soe node werde Sinen wille also in desen, 30 Soene wille onderhorich wesen. Dus es soe bi haers mans wille Gegaen inden tempele stille, + Aldaer Ysis in was godinne, Ende niemene dan soe en blever inne, 35 Omme die heilecheit tontfane. Soe reedde hare om te biddene te gane, Ende peinsde ende nam dies ghoem, Ende waent dat in haren droem Anubis haer god sal comen. 40 Die nacht heeft sinen ganc genomen Also verre dat soe sliep. Mundus die here, diet al beliep, Dede maken alsulke gedane Ende sulc abijt, alse dbeelde hadde ane, 45 Dat in Anubis eere daer stont. Hi cussese eerst an haren mont, Ende dat wijf die wart in wake. Doe seidi in siere sprake, Dat hi Anubis ware die god. 50 Twijf gelovets, soe was sot, Ende seide, dat soe salich ware, Dat hi wilde comen te hare. Alse hi sinen wille bat, Soe en ontseide niet al dat; 55 Maer soe vragede: ‘Mach een god dan Sijn met vrouwen alse een man?’ - ‘Wat seghestu?’ seiti: ‘bestu sod? Jupiter, doverste god, En was hi niet met Alchmenen? 60 Ende der gode menech eenen Mogestu weten ende connen, Die sijn van vrouwen gewonnen. Du salt met eenen god oec wesen, Ende eenen god oec winnen an desen.’ 65 Twijf dede al dat hi hare bat, Ende keerde tharen man na dat, Die hem vroylike gheliet, Dat sinen wive dus es geschiet. Nu coemt hare Mundus te gemoete, 70 Ende bespottedse in sine groete, Ende seide: ‘Paulina! Anubis, Die grote god die dijn vrient is, Riep mi te sinen dienste mede, Aldaer ic minen wille dede3).’ 75 Alse twijf verstont die waerheit des, Dat soe aldus daer gehoent es, Hevet soet gheseit haren man, Diet vort brochte Tyberiuse dan, Dien sere vernoyede der onnere 80 Van sulker vrouwen, van sulken here, Ende dede Ysis papen vaen, Die der scalcheit lijeden saen, Ende deedse alle ontliven daer. Die godinne dedi daer naer 85 Werpen indie Tybre saen, Ende haren tempel in sticken slaen. Mundus die behilt sijn leven, Maer hi was des lants verdreven; Wantene minne daertoe dwanc, 90 Bidi waest dat hi ontspranc. Scamen mochten si hem sere, Die sulken god hilden over here,
[p. 285]
+ Die hem hare wijf dus scent. Dus es dese boerde ghehent. 95 Egissipus1), die heileghe man, Brinct ons dit vor waerheit an.
Wat in Tyberius tiden gevel. IIII. + In Tyberius eerste jaer Regneerde Herodes, dats waer, Archelaus broeder, in Galylee, XXXII2) jaer ende nemmee, 5 Naer dat Archelaus was Gebannen, alsemen eersten las. In Tyberius derde jaer Staerf Ovidius, dats waer, Bi Tomus3) inder Geten lant, 10 Van Rome gebannen alse viant. Omtrent LX jaer was hi out, Also alse die cornike inhout. Iot dertiende jaer dat hi was Keyser, so ghesciede das, 15 Dat met eere erdbeve vel Meneghe stede ghevest wel. Dese Tyberius sendde mede4) Tote Jherusalem in de stede Prokerere Valerius. 20 Van hem seghet Josephus, Dat hi bejach in alre wise Hilt over eene dinc van prise. Dese vercochte harentare Dat paepscap doen al openbare, 25 Dat te voren indie Juedsce wet Den rechten hoire toe was geset, Also alsi van Aaron quamen. X jaer was hijt te samen Bailliu in Jherusalem. 30 Doe quam Pylatus na hem, Van Tyberius ghesent. In sinen tiden, so eist bekent Dat Herodes, in des keysers ere Tyberius, maecte ende veste sere 35 Dat al noch heet Tyberien. Desen Tyberius horic lien,+ Dat hi te dien tiden ontboot Menegen coninc ende heren groot. Dat si tote Rome quamen, 40 Die hi ontervede alle te samen, Ende nemmermeer en keerden weder Ende nam die lande vort ende weder. Pylatus, lesen wi vorwaer5), Was den Jueden fel ende swaer.
Van Jhans Baptisten dopene. V. Ten XVden jare dat Tyberius6)+ In Rome regneerde aldus, So was Jan Baptiste de goede In die wostine int aermoede, 5 Ende predecte doepsel ende doepte mede, Ende hiet den volke dat elc dede Penetentie van sinen sonden; Want het soude in corten stonden Die ghene comen ende wel houde, 10 Die de sonden vergeven soude. Ene hare hadde Jan+ Van kemels hare, die drouch hi an, Een gordel van pelsen gesneden. Die spise van siere menscelicheden 15 Dat was sprinkele enegertiere, Diemen eet in wilder maniere, Ende wilt honech at hi mede7). Doe quam daer ter selver stede8) Jhesus Cristus, omme tontfane 20 Van hem doepsel indie Jordane. Daer behort toe menege dinc, Twi die Gods Sone doepsel ontfinc,
[p. 286]
Daer so menege redene dus af seget: Eerst, want hi wille dat men pleget 25 Oetmoedicheit, omme dese dinc Waest dat die Here ontfinc Doepsel alse van sinen knecht. Ander redene wasere echt, Dat was, om dat hi niet en woude, 30 Dat hem iemene daer af ontscoude, Sindent hi hem dopen liet, Die dies noot en hadde niet. Derdewaerf, omme dat hi mede Den watre gaf die mogenthede, 35 Waer bi dat sine macht soude ontfaen, Ende alle sonden daer bi afdwaen1). Ende doe was hi out XXX jaer, Ende also vele meer, dats waer, Alse van Kerstdaghe tote XIIIdach2), 40 Daer sijn doepsel up gelach. Aldus willen somege heren, Die ons die waerheit leeren. + Daer baerde hare die Drievoudichede, Diet seide aldaer ter stede: 45 ‘Dits mijn uutvercorne Sone!’ Selve was hi daer die ghone Indie menscelike gedane, Daer toe die Heilege Geest vort ane Quam in eere duven gelike 50 Upten Gods Sone van hemelrike.
Hoe onse Here in die wostine ginc. VI. + Naden doepsele, wi lesent dus3), Ginc in die wostine Jhesus (Ende dat was een wildert doe Tusscen Jherusalem ende Jerico), 5 Om dat hi gehingen woude, + Dattene die duvel proeven soude. Dus wildi hem coren laten, Ons te vordeele ente baten; Niet dat noint meer oft min 10 Coringe quam in sinen zin, Dan die duvel van buten sprac, Dat sinen zin niet an en stac. Sonder coringe, wet nochtan, Sone levet gheen heilech man; 15 Want Gregorius spreect dit wort: ‘Die duvel,’ seit hi, ‘die en cort Den ghenen niet, dit wiltmen weten, Dien hi vrilije hevet beseten.’ Die duvel peinsde in sire laghe: 20 ‘Dese, die vasten mach XL daghe Sonder spise, mach dit wesen Die Gods Sone?’ Maer in desen Twifeldi te min oec des, Want hi wel wiste, dat Moyses 25 Ende Helyas vasten mede XL daghe elc nadie waerhede. Maer alse hi vernam die dinc, Dattem hongher aneghinc, Ginc hi proeven ende mecken, 30 Oft hine in sonden mochte trecken, Ende omme te wetene openbare, Dat hi die Gods Sone ware, Die hi wel wiste dat comen soude, Maer hine wiste niet so houde; 35 Want hi waende, sonder saghe, Sine coemst te doemesdaghe. Hi proevedene in drien saken: Teerst, oft hine guls mochte maken; Teersten, dat hi den steen gebode, 40 Dat hi hem verkere in brode. Anderwaerf in vrecheden, Daer hine teere hoger steden Up eenen berch drouch, ende togede Hem die rijcheit, ende pogede 45 Bider gierecheiden strec, Oft hine mochte maken vrec. Derdewaerf in hoverden, Daer hine drouch siere verden Uptie penne vanden temple,
[p. 287]
50 Oft hi hem, nader fierheit exempele, Openbaren1) wilde int gone, Dat hi ware die Gods Sone.
Hoe Baptiste onsen Here wijsde. VII. + Alse hi dus ghecuert hadde Gode2), Stac hine woch met sinen gebode, Ende dingle quamen ende dienden hem daer. Jan Baptiste stont daer naer, 5 Ende hadde jongren daer hem tween ‘Sente Andries was die een’, Ende hi sach waer Jhesus quam, Ende seide: ‘Dit es de Gods Lam.’ Die jongers die volgeden hem mede, 10 Ende besaghen Jhesus stede, Waer dat hi te woenne plach. Andries sach oec updien dach + Symoene, die sijnt Pieter hiet, Sinen broeder. Als hine siet, 15 Seget hi: ‘Wi hebben Kerst vonden.’ Voer Jhesus Ieedde hine tien stonden, Die doe seide, dat hi woude Dat Symoen Pieter heeten soude. Ten anderen daghe Jhesus vant 20 Phillippe, ende seidem altehant: ‘Volch mi!’ ende hi deet also wel. Doe vant Phillip Nathanael, Ende brochtene te Jhesus vort. Doe seide onse Here dese wort: 25 ‘Siet hier eenen Ysraelite Waerlijc alre loosheit quite.’ Nochtan wilde God niet van desen, Dat hi soude apostel wesen, Want hi was uut wel geleert3), 30 Maer die simpele heefti geheert4); Want hi met eenvoudegen diede Wilde verwinnen die wise liede.
Hoe God maecte van watre wijn. VIII. Jhesus was gevoert hier na5)+ In een dorpkijn, heet Chana, Ende es oec in Galylee, Hi ende sijn moeder ende daer toe mee 5 Sine jongers, teere brulucht, Nadie lants zede entie tucht. Daer maecte God van watre wijn, Daert anesagen die jongers sijn. Het willen wanen wel si some, 10 Dat dese selve brudecome Jhehan was Ewangeliste, Dien Jhesus daer, diet al vorwiste, Alse hi huwelijc doen woude, Hiet dat hi hem volgen soude. 15 Hier naer dede onse Here mee6) Up dat mere van Galylee, Dat een lac es, een staende mere, Soete te drinkene dies heeft gere. Pietre, Andriese sach hi ghinder, 20 Jacobpe ende Janne, Zebedeus kinder, Ende riepse vander visscerien, Om dat si leerden bi hem castien, Ende over vissche lieden vaen, Die den duvel wilden ontgaen. 25 Dien dedi met sinen worde Haerre beeder scepe, van borde te borde, Vul vissce vaen; si volgeden naer, Doch keerden si thuus weder daer. Daer na quamen si in Nazaret, 30 Daer Jhesus was teere lesse geset7), Ende las eene prophetie, Die van hem vorsprac Ysaye. Daer seidi al openbare, Dat hi dat selve ware, 35 Daer die prophetie af sprake. Hem allen wonderde der sake.
[p. 288]
Upten paschen es hi saen In Jherusalem gegaen, Ende stac uten monster1) onsochte 40 + Die daer cochte ende vercochte. Aldaer so quam hem die mare, Dat Johan gevangen ware. Doe liet hi Judea saen, Ende es in Galylee gegaen.
Hoe Baptiste was gevaen. IX. + Herodes, coninc van Galylee2), Vinc Baptisten om els nemmee, Dan hi hem in alre wijs Dat lachterde over mesprijs, 5 Dat hi sinen broeder met gewelt Sijn wijf nam ende hem onthelt, Die Phillip bi namen hiet. Herodias, die dit versiet, Herodes wijf, omme dese dinc 10 Dede dat men Janne vinc, Ende dedene in eenen kaerker leggen. + Jhesus, die dit horde seggen, Es te Cafernaum comen, Ende hevet tpredeken an hem genomen. 15 Openbaerlike sprac hi tien stonden3): ‘Doet penetencie van uwen zonden, Hemelrike sal u naken.’ Dus ginc hi sermoene maken Duer Galylee, ende waerheit togen 20 Inder Jueden synagoghen, Ende genas scone ende wale Alle siecheit, alle quale Onder tfolc van sire paertien. Sijn name ginc al dore Surien, 25 Ende hem volgeden vele liede: Sulc omme dwonder datter gesciede, Dat sijt wilden anescouwen; Sulke volgeden hem met trouwen, Omme dat si leeren wouden, 30 Hoe dat si hem behouden souden; Selke omme evel dat hem wach, Want hise alle te genesene plach; Sulke volgeden hem ende sochten, Of sine iet begripen mochten4); 35 Sulc omme datse honger dwanc, Alse ghi sult horen eer iet lanc, Dat hi voedde V{suM} man Met lettel broots. Dus gingen si an, Ende alse onse Here dit versach, 40 Dattem tfolc dus anelach, Es hi up eenen berch gheseten, Ende riep tote hem, alse wijt weten, XII, die hi Apostelen hiet. Dit sijnsc nu, en vergeetse niet: 45 Pieter, Andries, Jacob de meeste, Jhan, Phillips, Matheus, die feeste Onsen Here maecte ende tetene gaf, Doe hi stont der toelnen af; Jacob die mindere, Bartholomeus, 50 Symoen ende Judas Thadeus, Thomas, die lange in twifle was, Entie verradere Judas. Dese hevet hi Apostel genoemt. Hem entien volke datter coemt5)+ 55 Maecti een sermoen daer ter steden,+ Ende leerdem VIII salicheden, Dats VIII pointe, dat hise houde, Wie so heilech wesen woude. Daer naer so leerdi hem mede6),+ 60 Hoe si doen souden haer ghebede Ende leerdem Pater Noster daer, Dat cort es ende in worden niet swaer. Dies maket cort onse Here, Dattem niemen ontsculdege der lere. 65 Daer in so sijn VII ghebeden: Al dat ons ter zalicheden, Ter zielen bedaerf enten levene, Dat hebben in dese sevene.
Hoe God dapostelen predeken sendde. X. Alse dit sermoen was gehent7),+
[p. 289]
Heeft God sine apostelen gesent Predeken, ende gaf hem in desen, Dat si evel mochten genesen; 5 Want die miraclen maecten dwort Ghelovelic, dat men daer hort. Hi wijsdem waer si souden gaen, Wat scuwen ende wat anevaen, Ende wat ontsien ende wat niet ontsien. 10 Vandien berghe gingen si mettien1), Ende ghenas daer eenen lasersen man, Sonder die hant te doene daer an. In Cafernaum ginc hi nadas, Daer hi eenen knecht ghenas, 15 Die diende eenen centurioen. Pieter, die oec hiet Symoen2), Hadde eene swegher, die hi oec mede Aldaer ghenas van dien rede. Daer naer quam hi teere port, 20 Diemen Naym noemen hort. Vordie porte vander stede Verwecti eenen doden mede, Ende was eere weduwen sone. Doe voer hi over na dat ghone3) 25 Over dat mere van Galylee. Doe verstormde die wint die zee, Ende hi gheboot hem sinen wille; Doe laghen si beede gader stille, Die zee entie wint te hant, 30 Want hise mettien worde bant. Alse hi quam an dander lant, Twee man dat hi ghinder vant, Die met duvelen waren beseten. Hi dede hem der liede vergeten, 35 So dat si Gode baden, Dat si den zwinen moesten scaden4). Hi gaefs hem orlof in sijn wort; Daer hebben siere II{suM}5) versmort. Doe vloen die herden indie stat, 40 Ende seiden haren heren dat. In Cafernaum keerdi weder. Doe lietmen eenen juchtegen neder Dordie latten6) voer sine voete; Dien gaf hi sijns evels boete, 45 Ende verliet hem sine sonden. Doe leet hi ten selven stonden7)+ Dor Samarien dat lant. Upten put quam hi te hant Bi Sychem, die Jacobs heet. 50 Daer sat Jhesus ende ontbeet; Hi was moede, ende oec mede Waren die jongers in die stede Omme eten. Daer quam hem anc Een wijf, eene Samaritane; 55 Die bekeerdi ende overmids hare Volcs eene grote scare. In Galylee quam hi na tgone8), Daer hi eens mogens regulus sone9), Daer hi selve niet en was, 60 Met sinen worden saen genas. Ende alse hi met Mattheus at, Seidi aldaer ter stat, Dat hi comen ware te waren, Om te bekeerne die sondaren. 65 Oec verwecte hi vander doot10) Jairus dochter, eens heren groot, Ende vanden bloetevele een wijf, Eer hi gaf der andere tlijf. Tween blenden gaf hi dat sien111), 70 Ende eenen anderen oec nadien, Die blent, doof was ende niet sprac, Hevet hi genesen sijn ongemac. Daer na, alst somech meester set,
[p. 290]
So quam hi in Nazareth 75 In Symoens huus, die lasers hiet1); Daer quam Magdalene, ende hi verliet Hare al hare sonden swaer: Dies soe volgede soe hem naer.
Hoe God vander roedsen was gesteken. XI. + Jan Baptiste lach ghevaen2), Ende hevet inde karker verstaen Twonder dat Jhesus Cristus dede. Sine jongers, die twifelhede 5 Hadden, oft dat Cristus ware, Hevet hi an hem gesent aldare, Die brochten dattem was geladen. Jhesus antworde met staden, Ende verteldem tiere stede 10 Die miraclen die hi dede; Ende alse die jongren woch gaen, Prijsde God Janne saen, Ende seide, dat geboren van wive En geen meerre ware van live. 15 +. Hier naer heeft geset onse Here3) LXXII jongers, omme mere Te predeken in sire namen, Ende sendese emmer II ende II tsamen; Die quamen blide weder ende vro, 20 Dat hem ghevallen was also, Datse in die name Jhesus Die duvele ontsaghen aldus. Up eenen Saterdach daer naer Ginc onse Here ende mettem daer 25 Die jongers, ende mettien si leden Dor een coren daer ter steden, + Ende hem hongerde, ende si namen Van den cornehare4) te samen, Ende wrevent ende atent daer. 30 Die Phariseene quamen daer naer, Ende seiden dat si in diere maniere Braken des Saterdages viere. Onse Here ontsculdegedse bider noot, Ende proevet bi Davite al bloot, 35 Die broot at ende selve nam, Alset hem ter noot so quam, Dat niemene at int ghemeene, Sonder die papen alleene. Up eenen anderen Saterdach, 40 Daert menech Juede anesach, Was hi indie synagoghe, Daerne wachte menech oghe; Daer ghenas hi altehant Eenen met eere manker hant. 45 Hi brake die viere, seiden die dwase, Dat hi tSaterdages ghenase. Daer na quam hi in sijn lant5), Ende castiede daer te hant. Hem wondert ende haddent ommare, 50 Wanen sulke sake ware Een smeets sone nu ghesciet; Want Joseph, die sijn vader hiet, Was een smet van houtinen werke, Ende luut alleene onder die clerke 55 Temmerman ende smet also wale: Dies seghet ment smede in Dietscher tale6). Omme dus ongelovege wort Dede hi lettel indie port Miraclen, ende seide mede, 60 Datmen en ghene werdichede Den propheete doet in sijn lant. Hier omme bolghen si te hant, Ende hebbene uter stat verstoten, Ende leeddene up enen berch duergroten,
[p. 291]
65 Daer eene steile roedse was, Om af te werpene; maer das Ne mochten si vulbringen niet, Want hi hem so niet doen en liet: Hi leet dor hem alsonder noot1) 70 Noch sietmen daer ter stat al bloot, Van Nazareth eene mile, Die stede, ende heet nu ter wile Ons Heren spronc, ende noch es daer Van sinen clede lijctekijn waer, 75 Also alse hem die roodse weec, Ende alset oec sijn mantel streec, Ende hoe sijn rigge stont inden steen, Noch eist gesegelt al nu vor een2).
Van Jhans Baptisten doot. XII. + Te dien tiden soude Herodes houden3) Feeste, alst die costumen wouden Van sire feesten4); daer tumde ende spranc Eene dierne vor sconinx banc, 5 Die was dochter Herodias. Doe swoer die coninc vor datter was, Dat hi hare gheven soude, + So wat soe bade ende hebben woude. Doe bat soe, alse die moeder riet, 10 Baptisten hovet ende anders niet. Daer wart hare brocht in een plateel Baptisten hovet al gheel. Sijn lachame was geleghet In Sebasten, alst tware seghet; 15 Sijn hovet sere verre van hem Indie stat van Jherusalem, Bi dies outs Herodes zale. Men weet dies die waerheit wale, Dat die quade Juliaen 20 Alse hi trike hadde ontfaen Van Rome, dat in sinen tiden Dat heidijn volc sere beniden Die miraclen die daer gescieden, Ende ontgroeven met haren lieden 25 Sijn gebeente met gewelde, Ende spaersdent daer achter velde. Doe versaemdensise echt sciere, Ende verbrandendse in eenen viere, Ende worpen dat pulver te winde, 30 Omme datment nemmermeer en vinde; Maer some moenke waerre mede, Daermen dese quaetheit dede, Ende lasenre vele vanden beenen. Sijn hovet was vonden sint van eenen, 35 Die Maercellus hiet bi namen: Dats behouden al te samen. Hier seghet Jan Damasseen,+ Dat hi ghelesen hadde vor een An Josephuse, die doet verstaen, 40 Hoe Jhesus Cristus was gedaen: Dattem sine windbraeuwen beede Versaemden in den ghesceede Boven der nesen, sine ogen beede Waren van scoenre gestadechede5), 45 Ende sijn anscijn lanc ende gherecht. Jeronimus die scrivet echt, Dat die maget, der mageden kint6), Ghelike en vant noch en vint; Van mans wille en quam hi groet no clene, 50 Maer hi quam van Gode alleene, Ende hadde indie ogen sijn Eerande sterre scijn; En hadde dat niet gewesen, En ware niet comen te desen, 55 Dattem dapostelen van enen upsien So saen gevolget hadden indien; Maer alsemen sien mach, diere up meet, Hoe een steen die naelde trect, Ende menne weet hoet mach gescien, 60 Also was Jhesus upsien.
[p. 292]

Hoe God V{suM} man versaedde. XIII. + Herodes horde openbare1) Van Jhesus Kerste die niemare, Ende seide: ‘Ic dede Janne ontliven, Wie mach nu dit wonder driven?’ 5 Gherne haddi Jhesus ghesien; + Maer onse Here wildem ontflien, Ende trac danen in ene wostine, Daer hem na volgeden die sine, Ende menech ander sonder noden, 10 Ende daer hi met vijf broden Ende met II visscelkine nochtan Versaedde V dusent man, Ende II corven sijnre upgeheven Vanden crumen diere bleven. 15 Doe wilde tfolc in allen saken Van hem enen coninc maken; Want onder hem, als hem dochte, Bi hem gebreken niet en mochte2); Up eenen berch ontginc hi hem allene. 20 Sine jongers ghemeene3) Ghinghen in een scip te waren, Want si tmere over souden varen; Maer die wint die was hem jegen, Ende worden harentare gedregen, 25 Alse wint ende water geboot. Jhesus sach hare pine groot4) Ende quam nachts te hem gegaen Upt water, ende si worden ondaen; Want si waenden alremeest, 30 Dattet hadde ghesijn een geest, Ende troostese. Pieter sprac ter stat: ‘Here! oftu selve best dat, Heet mi te di comen dan.’ - ‘Com!’ ende alse here twifelen began, 35 Wart hi vervaert ende sanc. God halp hem, dat hi niet verdranc. Altehant so viel die wint, Entie storm wart niet een twint. Ten anderen daghe in meniger wise 40 So prijsden die liede die spise, Die hi indie wostine gaf; ‘Maer manna,’ seidsi, ‘daer wilen af Onse ouderinge lange af aten, Es meer te prisene utermaten." 45 Doe seidem Jhesus al bloot, Dat hi ware des levens broot, Entie hem oec niet en ate, Dat hi verlore al die bate, Die ware int euwelike leven. 50 Dit wort die hem saten beneven Ne constent niet wel verstaen: Dus sijnre vele van hem gegaen. Hier naer so battene een Pharisee5) Met hem, ende hine wiste nemmee 55 An hem te lachterne van ommaten, Dan dat sine jongers aten Met handen al ongedweghen. Doe sprac onse Here daer jegen, Dat die ziele niet besmet, 60 Datmen ongedwegen et; Maer quaet gepens vander herten Dat doet die ziele al verswerten6). Daer naer hevet hi hem geset7) Int lant van Surs ende van Sayet8)
[p. 293]
65 Te begane neven der zee. + Doe quam een wijf van Chananee, Die met haerre oetmoedichede Ende met nerenstelikere bede Bejagede ane hem al dat, 70 Dat die viant, die besat Haerre dochter, hevet1) verdreven, Ende soe vort gesont es bleven. Van danen es hi saen gegaen Int lant, dat name heeft ontfaen 75 Van X steden, ende dat is Dlant datmen heet Decapolis. Aldaer hevet hi ghenesen Eenen, die lange hevet gewesen Stom ende doof. Daer na van hem2) 80 Ghinc hi in Jherusalem Toter Probatica Pissine. Daer ghenas hi vander pine Up eenen Saterdach eenen man. Doen seiden die Jueden dan, 85 Dat hi tSaterdages viere brake, Dat hi dade sulke sake. Oec seidi ghenouch openbare, Dat hi die Gods Sone ware, Ende hem macht ware gegheven, 90 Den doden te gevene tleven3) Ende oec voerseidi hem saen, Dat si Antkerst souden ontfaen. Doe ghinc hi danen bider zee4) Indie wostine van Galylee, 95 Daer hi voedde teere stat IIIIm5) man ende maecte sat Met VII broden ende lettel visschen, Sonder dattere saten ten disschen Vele wijf ende vele kinder. 100 Van danen so voer hi ghinder In Vulgedaen6), daer hi mettien Eenen blenden dede sien. Doe so quam hi saen daer na7) Bi Phillips Cesaria, 105 Daer hi vragede, wie hi ware, Den apostelen al openbare. Voer alle dandere seide Pieter dus: ‘Du best die Gods Sone Cristus.’ Daer belovedi sekerlike 110 Hem die slotele van hemelrike, Ende daer seidi hem al bloot Sine passie ende sine doot.
Ons Heren transfiguratie. XIIII. Over VI daghe daer na dan8)+ Nam hi Pietre, Jacobpe, Jan, Ende leidese up Tabarie, Uptie berghe alle drie, 5 Ende verkeerde sine ghedane Voer hem, daer sijt saghen ane. In sinen sterffeliken leden Die claerheit der ontstervelicheden Liet hi hem daer anesien. 10 Oec spraken an hem mettien Moyses ende oec Helye,
[p. 294]
Die si saghen in die paertie1) + Ten naesten daghe hi ghenas Eenen die beseten was, 15 Omme dats hem die vader bat, Want sine discipelen en consten dat Niet ghedoen met gheere dinc. Voert te Cafernaum hi ginc2) Daer quamen die den Roemschen scat 20 Innenden ende heeschten dat, Dat hi van sinen weghe ghave Dien Roemschen scat, die rechte have. Doe senddi Pietren ter zee: Den eersten visch ende nemmee 25 Vinc hi, ende nam uut sinen monde, Alst hem te voren God orconde, Daer hi vor hem ende Jhesus Mede betaelde: het was aldus. Indien weghe die apostelen streden, 30 Welc ware van meerre werdicheden. Doe leerdem onse Here oetmoet, Ende seide: ‘Die hem onderdoet, Die sal dalre hogheste wesen.’ Daer na seidi hem na desen 35 Parabolen ende bispele, Die hier toe behoerden, vele: Alse vanden scape dat was verloren, Ende hoe hijt haelde, diet hadde vercoren; Ende vanden verlorne bisante mede, 40 Die twijf sochte met nerenstelichede; Ende vanden sone, die sijn goet Overdede metter spoet. Ende daer gaf hi Pietren den raet,3) Dat hi sijns evens kerstijns mesdaet 45 Vergave sdages, alse hem bedaerf, Tote VII waerf LXX waerf; Ende dat toghedi biden here, Die den knecht, dies hem bat sere, Vergaf eene grote scout, 50 Ende doe hi daer naer met gewout Sinen schuldere, die knecht, Niet en verliet, nam hi hem echt Al dat hi hem hadde gelaten4), Die here daer na, te sire ombaten. 55 Echt es hi in Judea gegaen5), Ende dede den Phariseen verstaen, Dat niemene en sciede van sinen wive Dan omme mesdaet van haren live. In Galylee es hi gegaen6), 60 Want die Jeuden wildene verslaen. Een gijlre was in ghenen daghen Ende ginc predeken ende ghewaghen, Dat hi die Gods sone ware. Hem volgede eene grote scare, 65 Dien hi belovede in sijn sermoen, Wilden si hem sacrificie doen, Dat hi voer haren ogen te waren Up te hemele soude varen. Pylatus hevet dit vernomen, 70 Dat si in Garisim sijn comen, Ende ontsach hem sulkere voere, Want die Jeuden waren in roere, Ende begincse ende slouch aldare+ Den ghijlre ende al sine scare. 75 Doe voer Jhesus quam die mare, Doe seidi al openbare, Dat die Jeuden selken7) soude naken,
[p. 295]
Sine beterden hare saken. Echt up eenen Saterdach1) 80 Ghenas hi een wijf, die lach Ghetorment vanden viant, Ende ontbant hare den bant, Daer soe mede XVIII jaer Hadde gebonden wesen swaer. 85 Doe begrepene die Jeuden echt, Doch verwan hise alle int recht.
Hoe God dat sondeghe wijf quijtte. XV. + Nu naket der Jeuden feestes2). Sine maghe, mindste ende meeste, Wilden dat hi te Jherusalem Voere, ende si dan met hem 5 Eere hadden indie stede, Omme die miraclen die hi dede. Hi en dede niet dat si rieden. Die ghemeente vanden lieden Seiden some van hem daer, 10 Die eene loghene, die ander waer. Doch quam hi ter feesten dare, Maer al niet int openbare; Entie Jeuden sendden saen Boden diene souden vaen; 15 Maer alse sine horden spreken, En consten sire hem niet toe gebreken, Ende keerden sonder vangen daer. Indien temple quam hi daer naer3), Daermen hem brachte tien stonden 20 Twijf, die in sonden was vonden. Daer hiet hi werpen den eersten steen Die ware sonder zonde gheen, Daer hise telivereerde mede. Daer leerdi vort scuwen vrechede, 25 Want cort es des menscen leven; Ende hevet hem bispel gegheven Vanden riken vrecken ries, Dien sijn coren so wel wies, Ende maecte sine schure wide, 30 Ende hiet sine ziele wesen blide, Hi hadde noch lange te levene. Doe sprac hi mede daer benevene, Dat hi ware der werelt lecht, Entie Gods Sone oec gherecht, 35 Ende hi ware eer Abraham was. Hier omme so bolgen si hem das, Ende wildene steenen omdie dinc; Maer hi dectem ende ontginc. Hi ginc henen ende ghenas4) 40 Eenen die blent geboren was; Entien jongelinc, die hem vraget5), Hoe men tlange lijf bejaget, Leerdi die rechte saken, Die den mensce vulmaect maken. 45 Euwelijc leven hi behiet Ende hondertvout loen hem, die liet+ Sijn wijf, sijn goet ende sine vriende, Ende hem getrouwelike diende. Den vrecken seidi dat bispel, 50 Dat den riken man ghevel, Die Lazaruse ontseide die crumen, Daer hi omme moeste in die helle tumen. Up eenen Saterdach, alse hi sat6) In eens Phariseus huus ende at, 55 Daer sine wachten, want vierdach was, Eenen vul waters hi ghenas, Ende proevedem dat gheorlovet ware, Want weldoen nes nemmer ommare;
[p. 296]
Want viele eene beeste in enen pit, 60 Men moeste wel uuthalen dit. Daer sprac hi jegen die hoverde, Alsemen eenen bidt dore werde Tetene, dat hi neder zitte1); Want meerre eere ware hem ditte, 65 Datmenne up bet hogere trake, Dan menne bat nederstake; Entie werscepe maken sal, Bidt hi den riken, hi hevet al Dats hem wert in desen live; 70 Maer bidt hi aerme keytive, Dat sal hem verghelden God, Diet hevet al in sijn ghebot.
Hoe Lazarus wart verwect. XVI. + Teere kercwijnghen ginc2) Onse Here naer dese dinc Te Jherusalem teenen male, Binnen Salomoens portale. 5 Die Jeuden hebbene beringhet, Ghevraget vele ende ghedinghet, Omme dat hi openbare Seide, dat hi Gods Sone ware. Doe seidi, si mochtent merken 10 Openbare an sine ge werken. Oec seidi vor hem allegader, Dat hi één ware metten Vader. Daer togedi hem bider scrifturen, Datmen in somegen uren 15 Erdsche liede gode noemt, Daer dat gebot Gode toe coemt. Met desen twifele vander namen Payedi hem allen te samen3). Henen ginc hi over die Jordane4); 20 So datmen hem dede te verstane, Dat sijn vrient Lazarus ziec lage. Doe vermerrede hi twee daghe, Om dat hi IIII dage ware versceden, Eer hi hem daer toe wilde gereden5). 25 Doe quam hi in Bethania, XV stadien Jherusalem na, Daer Maria ende Martha hem seiden, Waer si haren broeder leiden. Onse Here, die de helle dwanc,+ 30 Dat soe die ziele an haren danc Ghelossen moeste, riep dit wort Al wenende: ‘Lazarus, com vort!’ Daer quam hi, die bi naturen stanc,+ Levende ghegaen6) sinen ganc. 35 Dit was voer Paschen indie weke, Ende vele volx was sekerleke Te Jherusalem binnen comen Omme die feeste, die wi noemen, Ende vele Jeuden saghent mede, 40 Daer hi Lazaruse upstaen dede; Entie miracle quam vort Te Jherusalem indie port. Die bisscoppe entie Phariseen Gingen te rade over een, 45 Ende ontsaghen hem, bi hem Te verliesene Jherusalem, Lant ende volc ende hare wet; Want alt volc hem daer toe set, Alse hem te volghene naer. 50 Cayfas die sprac aldaer, Die bisscop was in ghenen jare,
[p. 297]
Eene prophecie clare, Dat nuttre ware dat hi storve, Ende beter, dan alt volc bedorve. 55 Jhesus trac bet af entie sine Bi Estrem1) neven die wostine. + Hier blivet der ewangelie scrifture, Ende telle u eene aventure, Die2) groten Karle, sonder waen, 60 Sendde die paues Adriaen.
Vanden coninc Agabarus. XVII. + Het was een coninc, alsemen hort, Tote Edissen indie port (Viere dachvaert, wanic over waer, So staet soe Anthyochen naer), 5 Agabarus hiet hi, die here. Die horde Jhesuse prisen sere Omme die miraclen die hi dede, Ende screef an Jhesus in sine bede, Dat hi te hem comen woude, 10 Ende hi die Jeuden laten soude, Die emmer stonden naer sijn leven, Ende hi sinen volke wilde gheven Die gratie die hi den Jeuden onde. Jhesus screef weder hem ter stonde: 15 ‘Begeredstu vlescelike te siene ane Mijn anscijn ende mine ghedane, Ic sende di, in een cleet bescreven, Mine ghedane in mijn leven, Daer du den brant van dinen gedochte 20 Bi temperen moges ende maken sochte3), Ende du en twifels niet daer bi, Dattet ongelovich si, Dattu van mi heves vernomen. Alsten ende es vulcomen 25 Dat voersereven es van mi, So salic senden te di Een miere jongers, die den dinen Sal gheven gesonde van pinen, Die u oec met waren dingen 30 Sal ten gelove bringhen.’ Men vint oec in ene andere stede, Dat Agabarus boden mede,+ Doe si keerden mettien clede, Daer Gods anscijn in stont gerede, 35 Alsi thuus quamen, dat si datte Staken onder eene latte4), Alsi waren bider zale, Ende indie latte also wale Mede bleef ons Heren gelike; 40 Ende dat cleet was sekerlike Te Rome gevoert; de latte mede Bleef tote Edissen indie stede, Daermen af seghet over waer, Dat soe es noch heden daer.
Hoe Jhesus Agabaruse sereef. XVIII. Eusebius seget, horter na,+ In Ecclesiastica, Dat Agabarus was here Over Eufrata met groter ere, 5 Ende was so siec, dat hi en conde Ghevinden ne ghene gesonde. Doe hi Jhesumme horde nomen Ende sine miraclen van somen, Met eenen oetmoedegen brieve 10 Bat hi dor sine heileghe lieve5), Dat hi sine bande ontbonde,
[p. 298]
Want hem niemen gehelpen conde; Maer Jhesus verstem dat genesen. Oec dedi hem eere in desen, n="15">Dat hi weder screef, sonder waen, Dat sijn wille soude sijn saen. Eusebius die dar des lijen, Dat hi inder librarien Tote Edissen vant bescreven 20 In des selves Agabarus leven, Ende begonste die wort aldus: ‘Euchanien sone Agabarus Jhesum den behoudere goet, Die hem openbaren doet 25 Omtrent Jherusalem, saluut! Hets mi gheseit al over luut, Hoe du sonder medicine Ghenesen does van alre pine; Dattu met dinen worden allene 30 Den blenden sien does gemene, Entie croplen recht does gaen, Den lasersen claer wesen saen, Ende verdrives quade gheeste, Sware evele die alre meeste 35 Ende lange quale geneestu saen, Ende oec doestu die dode upstaen. Ende alsic dit hebbe gehort, Peinsic in mine herte vort, Dattu God sijs hier nedercomen, 40 Oft Gods Sone tonser vromen. Hier omme biddic ende scrive di, Dattu comen wils te mi Dor dine werdichede, Om te genesene mine siechede, 45 Die mi langhe hout ende sware. Oec hebbic vernomen mare, Dat die Jeuden upti raden,+ Hoe dat si di sullen scaden. Ic hebbe eene suverlike stede, 50 Al en es soe niet sere groet mede, Nochtan es soe groot genouch Ons tween omme onse gevouch.’ Jhesus hevet dus weder gescreven, Ende hevet den brief ghegheven 55 Ananian den messagier. Nu hort dat transscrifte hier: ‘Salich bestu, Agabarus, Die mi beghers te siene aldus, Ende ghelove ane mi draghes, 60 Ende mi noch nie en saghes. Hets gescreven: die mi sien, Sullen mi met gelove vlien; [Ende die mi niene scouwen an, Sellen an mi gheloven ende leven dan1) ]. 65 Dattu screves dat ic quame Tote di ende dijn evel bename, Ic moet sien dat al si gehent, Daer ic omme bem ghesent; Ende alst al es vuldaen ten ende, 70 Te hem keric2) die mi sende; Ende alsic van hem ben ontfaen, Salic eenen minen jonger saen An di senden, die di al Dijn evel ghenesen sal, 75 Ende di enten dinen gheven Daertoe teuwelike leven, Ende dire stat gheven die eere, Datmense verwint nemmermere.’
[p. 299]

Hoe Aghabarus ghenas. XIX. + Oec so was dit mede daer an In Suriaens1) gescreven nochtan. Alse onse Here te hemele waert Was ghevaren, naer sine upvaert 5 Was Thadeus daer ghesent Vanden apostelen, alsement kent. Alse hi daer quam indie stede, Ende Agabarus sach mede Die miraclen die hi wrochte, 10 Quam hem daer in sijn gedochte, Dat hi dat ware ende niemen el, Daer Jhesus brief af sprac so wel. Doe senddi omme Thadeus waert2), Thobien, ende sprac: ‘Sech metter vaert, 15 Eist waer, es met di een man, Die vele groter wijsheit can? So sech hem dat hi come te mi.’ - ‘Gherne, here!’ seide hi. Doe hevet hijt Thadeuse gheseit. 20 - ‘Ic come,’ antwordde hi ghereit: ‘Want ic meest omme hem bem comen.’ Thadeus hevet den woch genomen Te hem upten naesten dach, Ende alsene die coninc comen sach, 25 Sach hi die claerheit fijn In des apostels anscijn, Alse oft ware eene godlichede. Doe neech hi hem aldaer ter stede, Dies wonderde menegen man, 30 + Die dat licht nieten sach an. Agabarus die sprac: ‘Waerlike, Du best bode sekerlike Jhesus Gods Soens van hier boven.’ Thadeus sprac: ‘Dijn geloven, 35 Dattu ane hem hads onbekent, Hevet mi hier te di ghesent.’ - ‘Ic ghelove also an hem,’ Sprac hi, ‘dat ic Jherusalem Gherne soude ende alle die Jeuden 40 Destruweren, die quade reuden, Diene cruusten, haddic there, Ende nontsaghic niet de were Vander Roemscher moghenthede.’ Thadeus antworde dede: 45 ‘Onse Here Jhesus die hevet algader Vuldaen dattem hiet sijn Vader, Ende alse hijt al hadde vuldaen, Voer hi up te hemele saen.’ Agabarus sprac: ‘Ic weet wel; 50 An hem ende an niemene el Ghelovic ende an sinen Vader.’ Thadeus sprac: ‘Ende omme dit algader Leggic mijn hant in sinen name Al hier nu up dine mesquame.’ 55 Alse hi dit dede, so wart hi Thant alre siecheit vri. Hi ghenas daer niet alleene Den coninc, maer alle ghemeene: Eenen,hiet Abdus, ende sinen sone, 60 Rike ende aerme ende aldie ghone, Die met evele waren beswaert, Dies menech mensce wonderende waert, Ende leerdem ons Heren wort. Doe sprac Agabarus bet vort: 65 ‘Bider macht Gods so doestu dit; Nu doe dat di mijn herte bit, Ende telle mi, diet gerne wiste, Die coemst van Jhesus Criste, Ende dat wonder dat hi dede, 70 Daer af ic hebbe gehort oec mede.’
[p. 300]
Thadeus seide: ‘Doe maerghen vroe Alle dine borghers versamenen so; Ic sal hem allen cont maken Sine coemst, ende bi wat saken 75 Dat hi alleene nederquam, Ende met groter menechte upclam Tote sinen Vader, daer hi sit.’ Agabarus hi dede dit, Ende hiet hem allen van siere port, 80 Dat si quamen horen Gods wort, Ende men Thadeus gheven soude Vele van selvere ende van goude. Hi wederseit sere utermaten, Ende seide: ‘Wi hebben donse gelaten; 85 Sone waren wi niet harde vroet, Stonden wi omme vremde goet.’ Daer bekeret Thadeus al. Nu keric vort meer weder al Ter ewangelien ystorie, 90 + Daer ic af sciet omme memorie Te doene van desen dinghen, Die buten der ewangelien ghingen.
Hoe God X lazerse ghens. XX. + In Tyberius XVIIIde jaer1) Jhesus Cristus, naer dat waer Die propheten hadden vorsproken, Wildi die felle doot bestoken2). 5 In sijn XXXIIIste jaer So tydi boudelike daer Te Jherusalem ter stede, Daer hi wilde sterven mede. Daer hi henen ginc daerwaert saen, 10 Quam hi teenen castele gegaen, Daer hem te ghemoete dan Quamen X laserse man, Die ghesonde wilden ontfaen. Dien hiet hi ten papen gaen, 15 Ende alsi daerwaert souden tiden, Ghenasen si in dien woch tien tiden. Deen vanden X es weder gegaen, Ende dat was een Samaritaen, Ende danctes Gode twaren. 20 Dandere IX, die Jeuden waren, Ne danctens clene no groet tien tiden. Ons Heren woch lach in sijn liden Dor tlant van Samaria. Hi voerseide sinc doot daer na, 25 Ende dat hi soude, sonder waen, Ten derden daghe van dode upstaen. Nu waenden Zebedeus kinder3), Jacob die grote ende Jan ginder, Dat hi soude cortelike 30 Besitten een erdsch conincrike In Jherusalem. Die twee broedere Brachtent te voren haerre moeder, Dat soe bade eene bede Onsen Here, diet gherne dede. 35 Soe bat, alse hi ten rike quame, Dat hi hare II kindere name, Ende sette an elke zide eenen. Jhesus die verstoet haer meenen, Ende leerdem oetmoet, 40 Die gevet die vaert ente spoet Ten hemelrike, niet werelt ere4).
[p. 301]
Doe naecti Jerico sere1), Daer maecti enen blenden siende. Daer quam Zaeheus die hem diende, 45 Ende diene in sijn huus ontfinc; Dien bekeerdi eer hi ghinc. Bi dien weghe, alse wijt vinden, Quam hi gaende bi tween blinden, Daer deen Berthelmeus af hiet; 50 Dien gaf hi tlicht eer hi wech sciet.
Hoe God upten ezel reet. XXI. + Dus es hi, hebben wi vernomen2), Vor Paschen in Bethania comen, Daer hi verwecte Lazaruse, Ende was daer in Symoens huse, 5 Die lasers hadde gewesen, + Ende van Gode was ghenesen. Vele Jeuden quamen daer mettien, Niet omme dat si wilden sien Jhesus onsen Here alleene, 10 Maer Lazarus mede gemeene, Die van dode was verweet. Nu hevet dat paepscap gemect Omme Lazaruse te verslane, Want groot volc hilten daer ane. 15 Een wersceep gaven hem de vrient, Ende Martha es eene die daer dient, Ende Lazarus sat mede ende at. Onder tfolc, dat ghinder sat, Dedi vele dinghen verstaen: 20 Hoe die helle ware gedaen, Entien torment entie pine. Dus lesement in sente Augustine. Dus hevet die helle onlanc vonden Haren wroughere indien stonden3). 25 Maria ontdede een rike vat, Ende ghoot diere specie uut dat, Ende salvede Jhesus hoeft wel soete, Ende daer naer sine heilege voete, Ende droghedse met haren hare. 30 Dit hadde Judas onmare, Datment den aermen niet en gaf, Want hi ontfangre was daer af, Ende hadde besiden sinen zac, Aldaer hi sine diefte in stac, 35 Ende so drought die kaytijf Sinen kinderen ende sijn wijf. Tileke daer na upten Zondach4),+ Die voer Jhesus passie lach, Trac hi in Jherusalem: 40 Sine jongers waren mettem,...5) Dedi den ezel halen. Ende alsi neder souden dalen Vanden berghe van Oliven, Quamen kinderen, man met wiven, 45 Ende worpen cledere inder straten, Ende scoten palmen vele utermaten, Ende riepen ende songen also wel: ‘Osanna! coninc van Israel!’ Somech Phariseus hem bit: 50 ‘Verbiet dinen jongers dit.’ Doe seidi: ‘Swighen dese cleene, So sullen roupen dan die steene.’ Ende aldus ghesciede die dinc, Doe Jhesus andie cruce hinc, 55 Entie jongers stille moesten maken, Die steene sceurden ende spraken. Ende alse hi quam een deel bet vort6), So beweendi die goede port, Alse oft hi seide: ‘Du wenets gereet, 60 Wistu wat di te comene steet.’

[p. 302]
Hoe God die copinghe uten tempele waerp. XXII. + Mettien ginc God inden temple, Omme ons te ghevene exemple, Dat wi eerst int bedehuus gaen, + Alse wi eene dine bestaen, 5 Ende Gode upgheven onse gebede, Ende dan doen onse besichede. Dander was, omme dat hi woude, Dat die werelt merken soude, Dat hi sijns dancs quame mede 10 In also openbaerre stede, Alse die tempel was; dat hi anginc Die doot sonder bedwongene dinc. Tderde dat hi wilde togen1) Den paepscepe vor die ogen, 15 Dat al bider papen quaethede Ghedestruweert soude sijn de stede, Daer hi omme hadde gheweent. Want die papen hadden hem verheent, Want elc grote offrande woude, 20 Datmen altoes vinden soude Beesten ghenouch in dien portale; Ghebrake oec iemene teenigen male Ghelt te eopene die beesten, So vonden si2) diet mochten geleesten 25 Penninghen sonder wouker mede Ghereet daer up sekerhede, Sonder wouker, maer up miede. Onse Here voer aldie liede Maecte eene ghesele ghinder, 30 Ende waerpt al uut, meerre ende minder, Copers ende vercopers te waren, Leenres ende wisselaren. Men leset, dat uut sinen ogen ginc Eene elaerheit, eene vruchtege dinc, 35 Dies die papen hem ontsaghen, Ende en dorstene niet verjaghen. Jheronimus spreect teser stede: Van aldien, dat Jhesus dede, Dinct mi dit meest wonders waert, 40 Dat een man, versmaet, onwaert, So cleene gherekent in haren dingen, Dat sine binnen der weken hingen, Die scriben entie Phariseen, Diere menech daer was over een, 45 Ende haren wasdoem gherne saghen, Met eere swepen mochte jaghen Ende so vele volx utesteken3), Taflen vellen, zetelen breken, Ende anders vele, ende sonder were, 50 Dat een ongetellet here Niet so lichte en hadde gedaen. Maer men mach dat wel verstaen, Datse vervaerde sijn aensichte, Daer die godlicheit uut lichte.
Wat hi predecte inden tempel. XXIII. Inden temple quamen hem gehende4)+ Vele cropelen ende blende, Die hi haers evels maecte claer. Doe quam hem an dat paepscap daer, 5 Ende seiden: ‘Wat tekijn doestu dan, Dattu dese dinc vaes an?’ Hi seide: ‘Werp desen tempel neder, Ic makene in derden daghe weder;’ Alse of hi seide: ‘Mijn lachame,+ 10 Dien ic gaf des tempels name, Die wert van u nedergetrect, Ende binnen derden dage verwect.’ Die rike heeft hi daer versien, Die inden bloc worpen mettien 15 Hare offrande groot ende clene. Doe sach hi ene weduwe allene, Aerm, diere in warp II dinge Alse coperine vingerlinge5);
[p. 303]
Doe seidi: ‘Dese heeft meer gegeven 20 Dan alle dander; want hem es bleven, Daer si hem getroosten in, Maer deser en bleef meer no min.’ Doe seidi hem een bispel na desen, Hem die heilech waenden wesen, 25 Hoe inden tempel waren gestaen Een Phariseus ende een publicaen. Die Phariseus hem verheughet Siere weldaet, siere deughet; Die publicaen hi bat verlaet 30 Gode van siere mesdaet. Die sondare, die hem bekent, Bleef behouden, dander gescent. Ende alst avont was daer na1), Ginc hi in Bethania, 35 Want niemen en was inde stat, Die den aermen Jhesus bat, Omme dat hi niemen smeken woude. Waest dat hi herberge hebben soude Ofte broot metten sinen, 40 Hi moester omme in Bethania pinen. Doe2) quam hi ten temple, ende saen Navonds es hi weder gegaen: Dat was aldie pineweke Si gaen, si keren sekerleke, 45 Ende noch eist recht dat de kerstine In die weke dogen pine.
Van Nichodemuse ende oec ander dinghe. XXIIII. + Nichodemus, die meester was Vanden Jeuden, scaemdem das Daghes te horne ons Heren lere; Nachts sprac hi an onsen Here, 5 Die hem leerde properlike Den woch vanden hemelrike. + Des Maendages quam God inden temple3), Ende gaf den volke daer exemple, Ende castiede ende leerde 10 Die zondaren ende bekeerde. Oec waren ten Paschen comen Heidine; sulke van hem somen Seiden te Phillippe naer dien, Dat si Jhesumme wilden sien. 15 Doe nam hi Andriese daer. Si seident Jhesuse ende hi daer naer Voerseidem, dat die heidine houde Hem te hem bekeren soude. Oec seidi: ‘Die erdsche here 20 Wert saen uutverstoten sere;’ Daer meendi den viant mede,+ Dien sine doot vele scaden dede. - ‘Ende ic,’ sprac hi daer beneven, ‘Werdic vander erden verheven, 25 Ic saelt ane mi trecken al;’ Dat meent datmenne crucen sal. Navonds, alse hi dit hadde geleert, Es hi in Bethania gekeert. Des Disendages quam hi echt doe4).+ 30 Dat paepscap bevragedem doe: ‘In wies macht eist dattu does, Dattu predekes ende niet geroes?’ Jhesus antwordde alse in een bispel, Ende seide: ‘Dat ghevel 35 Dat een man hadde twee kinder; Doe seidi ten eenen ghinder: ‘Ganc henen,’ seiti,‘in minen wijngart.’ - ‘In does,’ sprac hi ende hat onwaert. Daer naer berau hem dat hijt liet, 40 Ende dede dattem die vader hiet. Daer naer sprac hi den andren toe: ‘Ganc henen,’ seiti: ‘Vader, ic doe;’ Nochtan sone dedijs niet. Welc haerre dede dat die vader hiet?’ 45 Daer naer so seidi hem mere5), Hoe dat wilen was een here: Sinen wijngaert dorpers vermieden, Die doot sloughen sine lieden Ende sinen enegen sone tsamen,
[p. 304]
50 Alsi omme die rente quamen. Doe sprac hi van des coninx feeste, Daer toe quamen mindste ende meeste; Entie niet en hadde sijn brudecleet, Moeste daer ghedoghen tleet. 55 Die Phariseene verstonden vele1), Dat up hem gingen die bispele, Ende proeveden nauwe ende sochten, Hoe dat sine begaen mochten, Ende gaven hem teersten enen prijs, 60 Ende seiden: ‘Meester! dattu sijs Warachtech, des sijn wi vroet; Want dune smeecs om niemens goet. Weder eist recht so niet, Dat dat Jeudsche volc des pliet, 65 Dien van Rome te gevene tseins?’ Hi, die horde haer gepeins, Seide: ‘Eenen penninc toget mi.’ Si dadent, ende doe seide hi: ‘Wies es tgebeelde datter in staet, 70 Entie lettre diere omme gaet?’ - ‘Des keysers,’ seidsi; doe seidi echt: ‘Ghevet den keyser sijn recht, Ende ghevet Gode dat sine mede.’ Haddi gheseit daer ter stede 75 Simpelike: ‘Gheeft uwen tseins,’ So was dat in haer gepeins, Om dat dat Jeudsce volc dient In offranden ende goet vertient, Dat hi dan bi selker sake 80 Swaerlike up die wettens prake2); + Ende haddi gheseit: ‘Gevet hem niet;’ So hadsi gheseit: ‘Hi verbiet Den Romeinen tsine onderdaen,’ Ende haddene dan ghedaen3) vaen. 85 Daer na verwan hi die Saduceen, Die wederseiden over een Dat ghene verrisenesse en ware, Met haren bouken al openbare, Dat men verriset naer dese doot. 90 Een Phariseus, een meester groot4), Leerdi5) welc tnaeste gebot ware, Ende wele sijn recht naest daer nare6), Biden man, die gewont also Was tusscen Jherusalem ende Jerico, 95 Ende dien een Samaritaen Also wilde in staden staen. Oec proevedi al openbare Daer, dat hi Gods Sone ware, Bi Davite. Ende daer naer mede7) 100 Leerdi den volke daer ter stede, Dat si die leeringhe over een Hilden vanden Phariseen; Maer dat si souden begeven Te levene naer haer leven. 105 Oec schalt hi aldaer ten stonden Die Phariseus van vele zonden, Van ongelove,van gierecheden, Van quader leere, van ghulsecheden, Van vrecheit, van overdaden, 110 Van ypocrisien, van ongenaden. Ende hi es uten temple gegaen, Ende voerseide alsonder waen, Datment al destruweren soude, Ende seidem tekene menechfoude 115 Van diere dinc, van diere plaghe, Van siere coemst ten joncsten daghe. Doe sprac hi sinen jongers ane8): ‘En wetti nietin uwen verstane, Dat naer II daghe Paschen es, 120 Ende des menschen sone up des Verraden sal sijn ende oec vercocht, Ende oec ander crucen brocht?’
Hoe Judas Gode vercochte. XXV. Een Woensdaehe9) daer na so quamen10)+
[p. 305]
Die meesters der paepscap tsamen; Want Jhesus was woch gegaen, Ende hadden an hem verstaen, 5 Dat hi gheseit hadde te dien: ‘Ghine sult mi nemmermeer sien.’ Si quamen int hof Cayphas, Ende droughen over een das, Dat sine emmer wilden ontliven; 10 Maer hem dochte beste dat bliven Tiere feesten: dats omme tgescal, Dat tfolc daer maken sal. Judas hevet dit verstaen, Ende es daer te hem gegaen, 15 Ende boot te cope sinen coninc, Rechts alse eene onwerde dinc; Want dat men te cope biet, + Dat en schijnt also wert niet, Alse datmen dinghet ende souct. 20 Daer gavene die scalc vervlouct Omme XXX selverine 1) tier stede, Alse elc X cleene dedes2). Omme dat Jhesus was vercocht Upten Woensdach, so eist vort brocht, 25 Dat dat die rechte vastene si Naden Vrijndach, die des es vri. Alse tcovent was vast gemaect, Souct Judas, peinst ende haect, Hoe dat hine best int gevouch 30 Verrade ende heimelijcst genouch.
Vanden witten Donresdage. XXVI. + Ten Donresdaghe, diemen heet wit3), Hiet God sinen jongren dit, Dat si ginghen in die stat, Ende seidem lijctekijn te dat; 5 Want hem goet dochte ende hi woude Datmen hem ghereeden soude Sinen Paschen, dat was dat lam, Daer die Paschen ave quam; Ende anders waent men vor waer dat, 10 Dat onse Here gheen vleesch en at, Sonder dat paschelam alleene, Ende dat was oec te maten cleene. Navonts sat hi daer ende at Met sinen jongers, ende wart ter stat 15 Van hem ende es upgestaen4), Ende dwouch hem hare voete saen, Ende ginc weder sitten mede. Doe seidi them, dat hijt dede Omme exemple, dat hi woude 20 Dat elc anderen dienen soude. Doe seidi tehem met staden: ‘Uwer een sal mi verraden.’ Elc seide: ‘Bem ic dat, Here?’ Doen seidi een lettel mere: 25 ‘Die sine hant in mijn vat Met mi al nu maket nat, Dats die mi verraden sal;’ Want si XII plaghen al Ute eenen vate, aldaer si quamen, 30 Mettem tetene te samen. Jan lach in ons Heren scoot, Ende at met genouchten groot; Doe tekende Pieter, dat hi vragede5) An onsen Here, ende hi bejagede 35 An onsen Here, dat hijt wiste Bider soppen ende met liste. - ‘Bem ict, Meester?’ sprac Judas doe. ‘Du seghes,’ antworde Jhesus daer toe. Judas ginc woch ende het wert nacht. 40 Onse Here wijsdem daer de cracht, Sinen jongers, den lachame sine Te sacreerne in brode, in wine, Ende leerdem die worde mede, Ende gaf hem selven daer ter stede 45 Eten ende drinken dor sine goede Sinen lachame met sinen bloede.
[p. 306]
+ Jhesus voerseidem mettien, Dat si hem alle souden ontflien; Maer Pieter seide: ‘Dor tsterven, Here! 50 Wet dat ic van u niet en kere.’ Doe seide Jhesus: ‘Du sult te nacht Drie waerf mijn slooch enen in desere jacht.’ + Nu es onse Here utegegaen1) Bi Monte Oliveete int hof saen, 55 Dat Judas wel kende mede Dat hi gherne was tier stede. Daer bat hi driewaerf onsen Vader (Omme onse bederve waest algader), Ende sijn zweet wart al bloet root, 60 Also hi vacht jeghen die doot; Ende hi quam te sinen jongers gegaen, Die sliepen, ende hi hietse upstaen. - ‘Hi es hier bi,’ sprac hi met staden, ‘Die ghene die mi sal verraden.’
Hoe onse Here wart gevaen. XXVII. + Nochtoe dat hi in dese tale was2), Quam met siere scaren Judas, Die hem die papen ende Pylate Ghegheven hadden tsiere bate. 5 Gewapent quamen si ende brochten lecht. Een tekijn gaf hem Judas echt, Dien hi custe, dat hijt ware. Hi custe Jhesum daer nare. Jhesus seide: ‘Wien soucti?’ 10 - ‘Jhesum,’ seidsi. Doe seide hi: ‘Ic bemt.’ Dit wort stacse ter neder; Nochtan so stonden si up weder, Ende vinghene ende hebbene gebonden. Tote Annen leedesine tien stonden, 15 Die Cayfas sweer doe oec was; Daer naer ten bisscop Cayfas. Alle die jongers ontvloen hem daer. Pieter volgedem van achter naer3) Al tote des bisscops int hof, 20 Daer hijs Gode driewaerf ginc of. Alse hi den hane crayen hort, Ghedochtem ons Heren wort, Ende ginc uten hove tien kere, Ende weende bitterlike sere. 25 Des maerghens leverdesine Pylaten4), Ende beloghene sere utermaten. Teersten dat dat sach Judas, Berau hem alte sere das, Ende seide ten papen: ‘Ic hebbe mesdaen.’ 30 Die XXX warp hi saen Inden tempel. Naer dese dinc Ghinc hi daer hi hem selven hinc. Pylatus vragede den Jeuden dan5),+ Wat si seiden uptien man. 35 Si seiden, dat hi openbare Seide, dat hi Gods Sone ware, Ende hi ontriet ghemeenlike Tseins te gevene den keyserike. Pylatus keert, alse hi dit siet; 40 Omden cheins en vraget hi niet, Maer hi vragede openbare, Of hi der Jeuden coninc ware.+ Onse Here sprac: ‘Mijn rike nes niet Van deser werelt diemen siet.’ 45 - ‘So bestu coninc dan?’ sprac hi. - ‘Du seghes dat ic coninc si,’ Sprac onse Here: ‘ic quam hare, Omme te seggene dat ware.’ - ‘Wats waerheit?’ sprac Pylate. 50 Doe ghinc hi uut siere strate Ende seide ten Jeuden: ‘Wat so men make, In vinde an desen ne ghene sake.’ Doe seiden si: ‘Hi hevet met siere voere Al dat volc ghemaect in roere, 55 Omme ende omme, weder ende vort, Van Galylee tote deser port.’
Van Herodes ende Pylaten. XXVIII. Alse Pylatus horde das6),+ Dat Jhesus van Galylee was,
[p. 307]
Ende Herodes daer bi hem Was doe in Jherusalem 5 (Die selve Herodes, die sente Jan Baptisten sijn hovet afwan), Hevet hi hem Jhesum ghesent, Omme dat hi wille dat hine kent, Want hi was van sinen lande, 10 Weder hi wert es eere of scande. Herodes sach dorgherne dien, Want hi iet tekens waende sien Van hem; maer so wat hi sprac, Jhesus altoes gheen wort ontbrac1). 15 Doe hiltene Herodes voer sot, Ende cleedene met witten dor spot, Ende sendene weder Pylaten. Pylatus pijnde utermaten, Hoe hi Jhesum verlossen soude; 20 Maer dat Jeudsce volc en woude, Ende riepen alle: ‘Cruust den man!’ Pylatus wijf die sendem an2), Dat hi hem niet en bewonde Van dien rechten man tier stonde. 25 Pylatus sine hande dwouch, Ende seide voer menegen man genouch: ‘Ic [bem] onschuldich, ghi siet an, Des bloets van desen rechten man.’ Die Jeuden antworden ghinder: 30 ‘Up ons come ende up onse kinder!’ Doe dedene gheselen Pylate3) An eene columme sere utermate, Daermen noch ane siet sijn bloet, Ende heet dat men ant cruce doet.
Ons Heren crusinghe. XXIX. + Pylatus ridders, diene namen4), Daden hem an altesamen Eenen roc ende eene dornine crone, Ende bespottene onscone, 5 Ende spuweden up hem. Daer na saen Hebben si hem dat afgedaen, Ende daden hem an sinen roc, Ende gaven hem sinen galgestoc Te draghene daer buter port, 10 Aldaer hi ane was vermort.+ Naer Jhesum quam menech wijf, Die beweenden sijn suver lijf. Doe sprac hi: ‘Weent om mi niet, Maer om die scade ende om tverdriet 15 So weent, dat u toe comen sal.’ Te Calvarien quamen si al, Dat upt fosseit was vander stede, Daer sine cruusten; maer sine bede Was daer over hem algader; 20 Want hi bat: ‘Vergef hem, Vader! Wat si doen en wetensi niet.’ Sine cleedere hi af liet5), Want hi hinc ant cruce naect. Daer af hebben si IIII sticke gemaect, 25 Vandien mantele hem vieren een deel; Maer die roc hi bleef gheel. Elken ridder quam een stic Diene cruusten, dus wanic; Maer die roc gheviel bi lote 30 Eenen ridder vandier rote. Pylatus hi screef dese dinc Boven sinen hovede: ‘Der Joden coninc Es dit, Jhesus van Nazareene.’ Dit was in Ebreus gemeene, 35 In Griex ende in Latijn gescreven, Dat lase wiere ginge beneven. Tusscen tween dieven hinc onse Here.+ Die Joden die bespotten sere, Ende deen dief bespotten mede6). 40 Dander begreep sinen onsede: - ‘Ghedinc mijns,’ sprac hi: ‘Here mijn! Alstu coems int rike dijn.’ Jhesus sprac: ‘Ic wille du sijs Heden met mi int paradijs.’ 45 Maria, sijn moeder, ende Jan Ende Magdaleene nochtan Ende Maria Cleophaee Stonden daer bi ende andere mee.

[p. 308]
Ambrosius vander moeder Gods. XXX. + Up dat wort spreect Ambrosius Vander moeder een wort aldus. Voer dat cruce stont Marie, Die edele moeder, die maget vrie, 5 Ende sach met haren soeten ogen Haren sone die wonden togen. + Soene merete niet haer kints doot, Maer onse salichede groet; Want machlichte soe bekende 10 Der werelt verlos bi sinen ende. Die edele zale, daer God in lach, Waende mede up dien dach, Want soe hare daer ter pinen boot, Iet ghehelpen mogen met haerre doot. 15 Maer Jhesus, diet hevet verstaen, Hevet der moeder wille ontfaen; Maer hine rochte els helpe gene, Die menscheit te verlossene allene. Doe beval die soete man 20 Sire moeder sinen vrient sente Jan. Die vulmaecte suverhede, Dat magedoem, die reinechede, Ne beval hi gheenen manne Dan der reinre maghet Janne, 25 Omme dat een soete geselscap ware, Een vulmaect man ende een clare, Ende oec elc anderen soude verchieren Met siere reenre edelre manieren.
Vander zonnen vergane. XXXI. + Anden middaghe, dats ware dinc1), Dat Jhesus andie cruce hinc, So wart over al die werelt mede Uutgrote donker deemsterhede; 5 Want die zonne niet sien en mochte Haren Here, die staerf onsochte. Want wi lesen, dat doe alleene Die clergie was tote Athene2), Ende ne gheen philosophien 10 En conste die redene gesien Van derre dinc in gere wijs. Doe seide die Ariopagita Denijs, Dat die God vander nature Pine gedogede in dier ure. 15 Dies maecten si hem daer In siere eeren eenen outaer, Ende screven3) daer boven: hi horde doe Den onbekenden gode toe. Sijnt vantene sente Pauwels daer, 20 Ende predecte ghinder, ende daer naer Bekeerdi dien vroeden Denijs, Ende wart sijnt bisscop van Parijs. In heidinen boeken vinden wi mede, Dat doe was dese deemsterhede,+ 25 Dat erdbeve was in Bithinen, Ende dat vielen vander pinen In Nychena die goede stede Husen cleene ende grote mede. Aldus scrivet Eusebius. 30 Voert so scrivet hi mede aldus, Dat een Flegon, een wijs man, Daer vele leringhen leghet an, Entie dien tijt wel besciet, Desen tijt niet achter en liet, 35 Hine bescreeft in sinen jaren, Ende seghet: omtrent middach twaren Dat die dach wart donker nacht, Entie deemsterheit haddedie macht, Datmen sterren, sonder waen, 40 Andien hemel mochte sien staen: Dit es al [een] met onsen doene4). Alset quam omtrent rechts noene5),+ Riep Jhesus sinen Vader an, Ende gaf sinen gheest up dan; 45 Entie cortine, die daer hinc Inden temple, daermen ginc Tusscen Sancta Sanctorum ende Sancta, Scuerde ontwee verre ende na. Steene sceurden, erde bevede,
[p. 309]
50 Ende menech man die levede Horde roupen in die lucht: ‘Maken wi henen in die vlucht!’ Die dode gingen uten graven, Die tale ende antworde gaven, 55 Meneghe in Jherusalem. [Een] senturio entie waren met hem, Entie wachten onsen Here, Maecten hem inwaert ten kere, Ende lijeden openbare tgone, 60 Dat hi ware die Gods Sone. + Ende want die grote Saterdach1) Upten naesten daer na gelach, Ende het ware onschone dinghe, Dat iemene an die galghe hinge, 65 Baden die Jeuden, datmen brake Hare been ende mense aftrake. Doe braken si der dieve been, + Maer an Jhesus braken si geen, Omme dat sine vonden doot; 70 Maer een ridder daer vort scoot, Ende ontdede hem die zide dan, Daer water ende bloet ute ran; Ende diene stac, alsement bevint, Hiet Longius ende was blint; 75 Ende mettien bloede, dat ran neder, So wart hi daer siende weder, Ende gelovede an onsen Here. Sidert gesciedem die eere, Dat hi dat ridderscap upgaf, 80 Ende stont derre werelt af Ende alder quaetheit, ende woende daer na Int lant van Capadocia, In Cesarien der port, Daer hi bider apostelen wort 85 Wart bekeert ende geleert mede; Ende daer indie selve stede Levedi XXXVIII jaer, Van zonden fijn ende claer, Ende menegen bekeerde mede: 90 Hort sine passie daer ter stede.
Van Longius die Gode stac. XXXII. Die dinc es also gheschiet,+ Dat een bailliu Octavius hiet, Diene voer hem comen dede, Ende vragedem hoe hi hiet mede. 5 - ‘Ic heete,’ seiti, ‘Cristiaen, Want men moet lijen, sonder waen, Al te voren in dit leven Die gratie, die God heeft gegeven.’ Die bailliu sprac: ‘Die vor di waren, 10 Die en hebben niet te waren An desen name gewonnen mede! Sech dinen name na de waerhede.’ - ‘Longus2),’ sprac hi, ‘bem ic genant, Ende Ysaura heet mijn lant; 15 Wel geboren, ende edele vrient Hebbic ente werelt gedient3); Ende al dat mi verstaerf oec an, Gavic minen broederen dan, Die ghaven mine rente daer of, 20 Die gavic vort dorden Gods lof.’ Die bailliu sprac: ‘Doe edelhede, Entie goden anebede, Dattu leven moges met genaden, Ende dine pine niet en verladen.’4). 25 Longius seget: ‘Dus spreect onse leren: Niemen en mach dienen II heren; Want mijn God die raet al goet, Ende dine gode al onspoet.’ - ‘Du spreex te vele,’ sprac die baeliu; 30 ‘Maer diene onse gode nu, Ende dijn God saelt di vergeven, Want du bester toe verdreven, Ende oec so togen wel dine ogen, Dattu en souds die pine gedogen.’ 35 - ‘Neen,’ sprac Longius: ‘laet dit staen; Maer du sout kerstijndoem ontfaen, Ende dijn here saelt di vergeven,+ Alse dune kennes diet al doet leven.’ Die bailliu wart hier omme gram,
[p. 310]
40 Ende dede datmenne daer upnam, Ende ute sinen hovede die tande brac Entie tonge, daer hi met sprac. Longius bleef nochtan de sprake, Ende seide: ‘Gelovestu derre sake, 45 Dat warachteghe gode sijn, Daer an leget die gelove dijn1), Ghedooch dat icse moge breken, Ende moghen si, latet hem wreken; Ende eist dat si mi mogen scaden, 50 Ic wilre ane roepen genaden; Ende of si en doen mi ghene dere, So gheloof an minen Here.’ Doe gaf hijs hem orlof tier wile. Longius nam eene bile 55 Ende sloucht al sticken, quaet ende goet, Wat so in dien tempel stoet. Die duvelen sijn utegevaren, Ende vloghen met haren scaren Inden bailliu ende indie papen; 60 Doe gingen si briesscen ende gapen. Longius sprac: ‘Nu segt mi dat, Wat doedi in dit beelde vats2)?’ Si seiden: ‘Daer men Jhesum Kerste Niet en noemt ende sijns es berste, 65 Daer es onse wandelinghe.’ Does prac Longius gemeenlinge: ‘Wildi u desen goden3) antien, Oft weder wildi hem ontflien? Siet hier uwen bailliu onsoete, 70 Scumende, liggende onder mine voete.’ Die lieden riepen hem alle an: ‘Wi bidden di, Gods heilech man, Verdrijf dese uut derre stede.’ Longius dede sine bede, 75 Ende si ghingen henen jaghen. Vele, die dit anesaghen, Die geloveden an onsen Here. Saen daer naer so corde sere Die quade gheest den bailliu. 80 - ‘Longius,’ sprac hi: ‘ic merke nu, Dat bider kerstijnre toverie Ghesceden es dese stede vrie Vanden goden; vernemet dat Die keyser, hi verderft die stat.’ 85 Affrodius4) sprac: ‘Wat sal dit wesen? Hem, die ons allen heeft genesen Ende ghesuvert heeft die stede, Wildstu dien doen dorperhede?’ Die bailliu sprac: ‘Daer was niet an; 90 Hi betoverde ons, die man.’ Affrodius sprac: ‘Gelovet mie, Wacht datti niet wers ghescie, Oftu an desen mesdoes meer nu.’ Doe wart erre die bailliu, 95 Ende dede Affrodosiuse afsniden Sine tonge ten selven tiden. Doe wart hi blint daer ter stede+ Altehant bi Longius bede. Doe riep hi Affrodosiuse an: 100 ‘Ay! bidt Longiuse, den heilegen man, Dat hi voer mi bidde saen; Want ic hebbe sere mesdaen.’ Affrodosius antwort: ‘Ic seit ende ic was onghehort: 105 Nu doe den goeden man geen quaet; Ende hore hoet met mi staet, Dat ic sonder tonghe spreke.’ Die bailliu sprae sekerleke: ‘Niet alleene en bem ic blent, 110 Ne maer mijn lijf al omtrent Dinct mi swaerlike gepijnt wesen.’ Longius sprac: ‘Wiltu genesen, Doe mi ontliven cortelike; Ic bidde vor di dan sekerlike, 115 Ende dus so mogestu ghenesen.’ Doe dedine onthoveden na desen, Ende bat hem up ghenen dach Ghenade, daer sijn lachame lach, Wenende voer sine zonden,
[p. 311]
120 Ende hi wart siende tien stonden, Ende groevene met groter eere, Ende bleef kerstijn vorwaert mere. Hier so sullen wi weder keren An die ystorien ons Heren.
Hoe Joseph onsen Here afdede. XXXIII. + Des Vrijndages, alse onse Here hinc1), Een goet man, hiet Joseph, hi ginc Spade an Pylatuse ende sprac hem hier ave, Dat hi hem Jhesus lachame gave. 5 Nychodemus ginc met hem. Pylatus sprac: ‘Ganc ende nem.’ Vander crucen daden sine gereet, Ende leidene in een dinne cleet, Ende salvedene ende bondene mede 10 Met clederen, na der Joden zede2), Ende leidene in een nieuwe graf, Dat der roedsen gehouwen was af. Bider crucen waest in een hof, Daer sine hadden gedaen of. 15 Nychodemus ewangelie seghet, Daer van Jhesus vele in leghet, Alse die Jeuden dat vernamen, Dat Joseph ende Nychodemus tsamen Begraven hadden onsen Here, 20 Dat sise sochten nauwe ende sere, Ende andere diere waren mede; Maer elc ontscoot in sine stede; Maer Nychodemus die quam vort, Alse die prince was in die port3), 25 Entie goede Joseph mede, Die gevaen wart daer ter stede. In eenen kaerker hi saen lach Tote over den Saterdach, Datmenne verdoen soude na dat. 30 An dat prisoen en was geen gat Dan eene dore diemen sloet, + Ende leider voren hoede groot; Oec bezegeledse, alsict las4), Anna ende Cayfas. 35 Maria Magdaleene sach5) Ende eene andre Marie, waer lach Jhesus, ende mercten die stede, Ende gereden met groten wille mede Hare specie, sulc alsi wouden, 40 Daer si Jhesum met salven souden. Entie Jeuden daden wachten Dat graf vaste ende met crachten.
Hoe Jhesus die helle brac. XXXIIII. Nu rustedat vleesch inden grave;+ Die ziele, die versciet daer ave, Es ter hellen saen gevaren. Die so rovedi te waren 5 Mogendelike, sonder waen, Van dien heilegen die waren gevaen. Abraham entie andre mede Die nam hi ute met mogenthede, Ende leedese mids dor die viande, 10 Ende brac te stride hare bande. Hets waer, al hiet dit ene helle, Daer Abraham ende menich geselle Heilech in was, hi entie sine Waren daer in sonder pine, 15 Ende niet sonder rouwe algader; Want si haecten weltijt die Vader Sinen Sone senden soude, Omme dat elc oec wesen woude In hemelrike ende Gode anscouwen, 20 Die dende es van allen rouwen; Ende sonder dat Gods anscijn Sone mach ghene bliscap sijn. Die nacht naden Vrijndach leet,+ Die Saterdach daer na gereet 25 Entie nacht naden Saterdach, Daer Jhesus vleesch in sijn graf lach. Des Zondaghes verrees hi vroe6)
[p. 312]
Beslotene grave1); want alsoe Alse hi quam ten erdschen rouwen 30 Beslotene lachame tonser Vrouwen, Also verrees hi beslotene grave. Eenen moenc twifelde hier ave Te Rome, seget die scrifture, Tsente Laureins buten mure, 35 Ende wart, al gegordes riemen, + (Wiet hem dede en wiste niemen) Sijn rieme gesloten geworpen neder Voer sine voete, ende geseit weder: ‘Cristus mochte in derre wisen, 40 Beslotene sinen grave, risen.’ Dit ghesciede, ende het was waer, Alsemen scrijft XI^C jaer Ende XI Gods incarnatioen2). + Men tellet ons over waer dit doen, 45 Dat derde bevede alse God upstont, Ende daer naer in cortre stont Quam dingel ende dede af den steen, Entie wachters over een Hadden den vaer doe so groot, 50 Dat si laghen over doot. Doe quam Maria Magdaleene3), Vul van rouwen ende van weene, Met anderen haren gesellinnen, Ontsteken metter Gods minnen, 55 Ende saghen dat graf ondaen, Enten inghel, sonder waen, Sittende daer upten steen. Vervaert waren si over een, Ende Maria die sach bet in; 60 Den doden en sach soe meer no min. Dinghel vragede, wat soe sochte. Wenende antworde soe alsoe mochte, Ende seide: soe sochte onsen Here. Mettien siet soe omme tien kere, 65 Waer Jhesus daer stont bi hare. Soe waende dat een hofman ware, Ende teersten dat hi ‘Maria!’ seide Kende soene, ende sonder beide Soe te sinen voeten sciet; 70 Maer hi sprac: ‘En com an mi niet.’ Thanden wilde soe wech metter mare4) Entie andre wijf met hare, Ende Jhesus quam hem te gemoete; Aldaer hilden si sine voete. 75 Dus brochten si al openbare Den apostelen die niemare.
Van ons Heren vertogenesse. XXXV. Verstaen suldi dit over waer,+ Dat int neghentiende jaer Dat Tyberius keyser was, Cristus staerf enter doot genas. 5 Sine verrisenesse proevedi waer Met menegen lijctekine claer:+ Dat was, dat hi vaste woude Datter niemen an twifelen soude. Hi toghede lachame ende wonden, 10 Hi at,hi dranc te vele stonden. XL daghen sekerlike Wandeldi up erderike; Ende dewangelie doet verstaen, Dat hi5) X waerven, sonder waen, 15 Hem verbaerde oec hier binnen Sinen vrienden diene minnen: Twee waerven, alse ghi mi doet scriven, So verbaerdi hem den wiven; Die derde waerf Pietren alleene; 20 Die vierde tween jongers gemeene, Die tote Emaus souden gaen; Ter vijfter waerf, hebwi verstaen, Den X apostelen, daer Thomas Te jegenworden niet en was. 25 Dese vijf waerf, dans ghene saghe, Waren inden Paschedaghe.
[p. 313]
Daer naer den X ende Thomas mede, Doe hi hem die wonden tasten dede; Echt doe VII jongers waren 30 Indie zee visschen ghevaren; Echt, daer si omme waren in porre, In Galylee te Montaborre1); Ende upten dach van siere upvaert Den XI apostelen, daer hi up waert, 35 Mettem etende tien male; Ende na dien etene, wet dat wale, Also ghingen uter stede Die jongers entie wiven mede Upten berch van Oliven, 40 Daer hi wilde te hemele cliven, Dese X waerf seghet claer Dewangelie, ende het es waer; Nochtan willemen dat weten, Dats meer was, al eist vergheten; 45 Want sente Pauwels ende andere ystorien Hebben dat noch in memorien. Nychodemus ewangelie seget Die dinc die hier na gheleghet.
Van Joseph van Aramatijen. XXXVI. + Alse leden was die Saterdach Dat Joseph inden kaerker lach, Heeft dat paepscap ontboden, Dat menne brochte omme doden. 5 Men ginc ten kaerkere ende men vant Gheel beede slot ende bant, Aldaer tslot met was ghebonden; Maer Joseph en was niet vonden. Hem allen wonderets, niet hem somen. 10 Met desen es een ridder comen2) Van dien diet graf hadden3) gewacht, Ende hi seide: ‘Ons gheviel tnacht Erdbeve, eert begonste daghen. Mettien wi den inghel saghen, 15 Ende wi hadden vreese so groot, Dat wi laghen over doot. Den inghel horden wi nochtan,+ Hoe hi sprac den wiven an, Ende seide: “Jhesus es verresen, 20 In Galylee sal hi wesen.”’ Altehant die Jeuden namen Alle die ridders te samen, Ende seiden: ‘Wie waren die wijf dan, Daer die inghel dus sprac an? 25 Ende twine haddise gevaen?/rs - ‘Wine weten,’ seidsi, ‘sonder waen, Wat wive het waren, ende de vaer En lietse ons niet houden daer.’ Die Jeuden seiden: ‘Wat soes gesciet, 30 Wine geloven u des niet.’ Doe seiden die ridders: ‘Dans geen wonder: So menech scone tekijn besonder, Alse ghi Jhesuse saghet doen, Ghine achtes noit II oude scoen, 35 Wat soudi ons geloven dan? Gheeft ons Joseph uwen man, Dien ghi in dien karker vinghet, Wi doen datmen u Jhesus bringhet.’ Si seiden: ‘Gaet tArimathien, 40 Daer vindi Joseph, alse wi lijen.’ Doe seiden die ridders: ‘Wat sal des mee? So es Jhesus in Galylee: Dus seide dingel toten wiven.’ Doe quam een vaer an den keytiven, 45 Ende seiden:‘Coemt dit onder die liede, Het sal ghescien dat nie gesciede; Want al tfolc, groot ende cleene, Sal an hem gheloven alleene;’ So dat si ghaven grote miede, 50 Up dat si seiden onder die liede, So waer si quamen openbare, Dat hi hem bestolen ware. Daer naer quamen drie andere man, Ende spraken den groten heren4) an 55 Enten Jeuden, daer menech dinget, Ende seiden: ‘Jhesum, dien ghi hinghet, Sagen wi te Mont Olyveten
[p. 314]
Sinen jongers spreken ende eten, Ende daer naer te hemele varen.’ 60 Daer naer beswoerense die heren twaren, Dat sijt en seiden vor gene liede, Ende gaven hem scat ende miede, Ende elc die stat rumde met eren, Ende hietse weder thuus waert keren.
Vanden selven Josephe. XXXVII. + Alle die Jeuden die quamen In eere steden al te samen, Ende maecten groet hantgeslach, Ende seiden: ‘Wat es up desen dach 5 Ons ghesciet, sondege keytiven!’ Mettien si an Josephe scriven, Dat hi in Jherusalem quame, Ende hi vast gheleede name. Dus quam hi, ende dien ontfinc wale 10 Nychodemus in sine zale, Ende festeerdene alsemen doe plach. + Die Jeuden vragheden upten andren dach: ‘Sech ons die waerheit te waren, Hoe du ons dus best ontfaren?’ 15 Joseph seide: ‘In Zonnacht, Daer ic gevaen was in uwe cracht, Ende ic in bedingen was, Verbevede thuus al daer ic las, Ende ic sach Jhesus in diere gebare, 20 Alse oft eene claerheit ware, Ende vander vreesen vielic thant. Doe nam hi mi bider hant, Ende hief mi up ende custe mi, Ende seide: “Nu en vervare niet di, 25 Ic bem Jhesus.” Alse hi dit seide, Leedde hi mi, daer ickene leide, Ten grave; doe wistic openbare, Dat dat selve Jhesus ware. Althant gincgickene benedien. 30 Doe leeddi mi in Arimathien In mijn huus te miere steden, Ende hi sprac: “Nu wes in vreden, XL daghe blijft thuus met eren, Ic wille te minen jongers keren.”’ 35 Omme dus sonderlange wort Wart elc vervaert diese hort, Ende riepen: ‘Wapene, keytive! Wats gesciet in onsen live?’
Van Symeoens tween kindren. XXXVIII. Joseph sprac: ‘U wondert des,+ Dat Jhesus dus verresen es; Maer dins te wonderne niet clene, Hine es verresen niet alleene: 5 Maer menech van hogen doene Kenneden den pape Symoene, Die Jhesum inden tempel ontfinc, Doe sijn moeder ten temple ginc; Hi hadde II sonen die sijn versceeden, 10 Ghi holpse ter erden gheleden; In hare graven en sijn si niet, Gaet tArimathien ende siet, Ghi vintse daer in hare gebede. Gaen wi omoedelike1) ter stede, 15 Lichte si sullen ons seggen iet, Wat dese verrisenesse bediet.’ Des words menech man vro was. Daer ginghen Anna ende Cayphas, Nichodemus ende Gamaliel 20 Ende Joseph selve also wel. In Arimathia indie stede Vonden sise in hare gebede. Met beden, die si daden an hem, Brochten sise in Jherusalem. 25 Hoveschelike beswoerense si Bidien God Adonay, Dat si hem seiden openbare, Of si gheloveden dat Cristus ware Diese verwecte vander doot, 30 Dat sijt hem seiden al bloot. Carinus ende Leontius2) (Die twee gebroederen hieten dus) Si cruusten hare tongen beede3),+
[p. 315]
Ende doe seidsi hem ghereede: 35 ‘Gheeft ons brieve, wi scriven ter stede, Dat wi saghen ende horden beede.’
Vanden selven tween kinderen. XXXIX. + ‘Wi doe wi waren in deemsterhede Ende andere onse vrient daer mede, Ons quam thant aldaer geronnen Claerheit gelijc der claerre zonnen. 5 Doe sprac onser alre vader Metten patriaerken algader, Die waren, ende seide: “Dit lecht Bediet den makere der claerheit echt, Diemen ons toesenden sal.” 10 Die propheten spraken al Elc dat sine, ende Symoen Doude wart vro omme dit doen, Ende seide: “Omme dese selve dinc Wasic vro, alsic [hem] ontfinc 15 Inden tempel.” Jan Baptiste Was vro, want hijt wiste. Hier omme wart die viant gram. + Ende met desen een daer quam, Die die porten ondoen hiet. 20 - “Wie bestu,” sprac men, “die daer gebiet?” Anderwaerven riep men also, Ende men antwordem de gelike doe. Derdewaerven seide hi: “Ondoe!” Entie inglen quamere toe, 25 Ende ontdaden die vaste slote. Daer sach ane die heileghe rote Dat licht comen van hemelrike, Ende roven ghemeenlike Die helle vanden prisonieren, 30 Die waren in swaerre manieren. Dus brachte God in derre wijs Die sine int Paradijs. + Te gemoete quam der paertije Enoch ende sijn geselle Helye, 35 Diese blidelike ontfingen, Ende jegen die scaren gingen. Die dief, die bi onsen Here hinc, Was een die daer mede ghinc, Ende drouch ons Heren tekijn daer, 40 Een cruce scone ende claer.’ ‘Dit es,’ seiden si indien,+ ‘Dat wi gehort hebben ende gesien, Die rechte waerheit, ende niet een wort Ne moeten wijs u scriven vort.’ 45 Hare brieven hebben si upgegeven, Daer dit aldus in was bescreven, Ende daertoe wonderliker dinc, Dat ic cortelike overghinc. Alsemen die brieven las over een, 50 Waest alleens vanden tween, Niet eene lettre no mee no min In deen dan dander hadde in. Dese brieven, neder ende hoghe, Hilden die vander synagoghe, 55 Ende Joseph ende Nichodemus Gavens transscrifte Pylatus.+ Dese wort ende dese dinghe, Die hier staen dus sonderlinge, Staen in enen bouc, alsic weet, 60 Die Nychodemus Ewangelie heet. Van desen Joseph van Arimathien.+ Maken hare favelien Die logenaren vanden Grale, Dat ic vor niet boude altemale. 65 Nu hort vort, daer wi an keren, Vander hoghere upvaert ons Heren1). Upten XLsten dach so sat2)+ Jhesus Cristus ende at Met sinen jongers te waren, 70 Ende was dat tiende verbaren Van dat hi upstont vander doot. Hare onghelove, hare archeit groet Scalt hi, ende beval hem dat, Dat si niet en rumden die stat 75 Jherusalem, maer siere gaven Ontbeiden souden: hi soudse laven Mettier cracht van hemelrike. Doe hiet hi hem ghemeenlike,
[p. 316]
Dat die manne metten wiven 80 Gingen upten berch Oliven. Daer quamen si, hi sprac ter ure: ‘Gaet die werelt durenture, Predect dewangelie daer gi loept. Die ghelovet ende diemen doept, 85 Te behoudenessen hi coemt: Dies niet ghelovet, es verdoemt.’
Van ons Heren upvaert. XL. + Alse hi hem hadde ghecastijt1) Ende daer naer ghebenedijt, Voer hi up daer si toesaghen, Met siere cracht upgedraghen, 5 Ende sit ter rechter hant sijns Vader, Alse diet noch doemen sal algader. Ende alse hi hem was uten ogen, Nochtan saghen si, alse die pogen Emmer hem te scouwene naer. 10 Doe quamen twee ingle daer Troestende ende seiden: ‘Hi coemt weder + Noch in derre manieren hier neder, Dat ghine nu varen saghet.’ + Ter stat waert keren si onversaget 15 Ende vro, alse die hoepten sere Omme die gichten van onsen Here. In desen, alsict hebbe verheest, Eer ghesent was die Heilech Gheest, Ghingen dapostelen te samen, 20 Ende bi ghemeenen rade si namen Hem tween uter jongren scaren, Die ne ghene apostelen en waren, Mathien ende Joseph Barsabas, Die Symoen ende Juden broeder was, 25 Ende ons Heren moyen sone. Hare bede daden si voer die ghone, Dat God daer vertoghen woude, Wien men aldaer setten soude In Judas des verraders stede. 30 Lot worpen si nader ouder wet zede, Ende dat lot viel up Mathien: Dus moesti teenen apostele dijen. Niet dat Joseph Barsabas Derre dinc onwerdich was, 35 Maer Mathias hadde die eere: Aldus so wilt onse Here. Dese Joseph Barsabas Leet dort ghelove, alsict las, Vanden Jeuden vele pinen, 40 Want hi predecte den sinen. Dese moeste drinken venijn; Maer dat ghelove sijn Was so staerc, dat hem en dede Altoes ne ghene pijnlijchede. 45 Int lant van Jherusalem Staerf hi, lesen wi van hem. Sijn dach was up de derde calende Voerden Oest2), alsict kende.
Vandes Heilechs Gheests coemst. XLI. Upten rechten Tsinxene dach,+ Also alsict bescreven sach, Waren die jongers Gods tsamen In een huus, alse wi vernamen, 5 C ende XX teere scaren, Onder man ende wijf te waren, Ende beiden ghemeenlike Omme tgelof van hemelrike, Ende waren in haer ghebede. 10 Aldaer so quam daer ter stede Een groot geruusch inde lucht, Ende was des Heilechs Geests gerucht, Ende vervulde, groot ende cleene, Alle die int huus ghemeene. 15 Elc sach up anders hovet echt Alse eene tonge gemaect een lecht. Doe spraken die oude metten jongen In alre manieren van tongen. Nu waren in Jherusalem liede, 20 Doe al dese dinc gesciede, Van allen tongen diemen sprac. Alsi horden dat ghecrac
[p. 317]
+ So groot comen indie lucht, Liepen si met groter vlucht 25 Ten apostelen, daer elc wale Horde spreken sine tale, Ende wilden seggen al openbare, Dat dat volc al dronkijn ware; + Maer Pieter sprac den lieden an, 30 Ende seide: ‘Ghi heren, ghi man! Ne waent niet dat wi dronken sijn, Wine ontbeten noch heden wijn; Maer dit es die Heileghe Gheest, Alse ghi wel hebbet verheest, 35 Dat het wilen was beheeten Van Gode biden propheten; Ende dese gratie hevet ghesent Jhesus, dien ghi daet torment, Die Gods Sone es verresen.’ 40 Doe vielen si in rouwen met desen, Ende vrageden: ‘Wat doen wi dan?’ Pieter seide: ‘Vaet doepsel an, Ende ontfaet den Heileghen Gheest, So suldi spreken, alse ghi verheest 45 Dat wi spreken, met allen tongen.’ Daer quamen doude mettien jongen, Ende vinghen kerstijndoem daer an, Omtrent XXX hondert man. Dit was up die Tsinxene dach. 50 Mettien voer die porte lach Vandien tempele, alse wijt horen, Een man, hadde sine leden verloren1); Ende Pieter ende Jan Gyngen inden temple dan, 55 Entie cropel lach ende bat. Pieter sprac: ‘In hebbe wat, Selver noch oec gout met mi; Maer dat ic hebbe dat ghevic di. In Jhesus name van Nazareene! 60 Stant up ende wes dijns evels rene.’ Hier bi so stoet menech man, Die Pietren sere saghen an. Pieter seide: ‘Wat saels wesen? Wat siedi up ons van desen? 65 Wine beterden niet sine mesquame; Maer in des Gods Soens Jhesus name, Dien ghi voer Pylatuse ontseit2), Ende daet sulke dorperheit, Dat ghine selve crucen daet, 70 In sinen name eist dat dese gaet.’ Doe quam dat Jeudsce heerscap daer, Ende nament hem harde naer, Dat sine maecten so groot, Dien si brochten toter doot, 75 Ende hebbense daer ghevaen Ende in vangnessen gedaen. Maer vele, die dat wonder saghen Ende Jhesus horden gewaghen, Gheloveden, ende hem wiesen an 80 Dies daghes V^M man. Ten anderen daghe die heren quamen, Diese vreesden ende namen, Ende verboden hem meer vort+ Te predeken alsulke wort 85 Van Jhesus. Die apostelen spraken: ‘Wi saghen ende horden die saken; Wine conent niet ontlien Te seggene dat wi hebben gesien.’ Dus was der heileger kerken begin:+ 90 Dus aerme lieden, dus crane zin Begonste die kerstine wet: Dus machmen merken, dat geset Van Gode was, diese began Ende diese staende hout vort an; 95 Want upt gelove vander kerke Hebben so vele groter clerke Ende so grote heren gestreden, Ende doen toten daghe heden, Alse u wel wert cont hier naer. 100 Hildse God selve niet claer, Soe ware lange ter scende: Nu staet soe toter werelt ende.
Der heilegher kerken begin. XLII. Int begin der heilegher kerke,+ Die ne ghene diere clerke
[p. 318]
Fondeerden, maer die Helege Geest, Hebwi in scrifturen verheest, 5 Was der kerstijnre goet gemeene, Ende herte ende ziele was alleene1). Van Cypre Joseph Barsabas2), Niet hi die met Mathien was Gheset ter cuere, hi vercochte 10 Sijn lant, ende dat ghelt hi brochte Ende leit ter apostelen voete, Omme dat men daer mede boete Elken den sinen, dies heeft noot. Aldus dede elc: cleene ende groot 15 Vercochten huus ende lant, Ende gavent inder apostelen hant, Ende si gaven naer die persone Elken sinen noetdorste schone. Een Ananias ende een Selfiere3), 20 Sijn wijf, daden quade maniere; Want si oec vercochten thare, Ende som tgelt in stilre ware Hilden si; ende Pieter hevet verheest Ende vernaemt biden Heilegen Geest, 25 Ende scaltse omme die quaetheit groet: Daer vielen si bede neder doot. + Van danen vort sone quam daer inne Niemen met geveinsden zinne. Dapostelen daden tekine groot, 30 Miraclen sulc, dat dies genoot Noint wart gehort in gene sage, Ende kerstijnheit wies alle daghe, So dat die lieden inder straten Hare zieke leiden dorder baten, 35 Dat Pieters scade, alse hi lede, Up hem quame; want die ziechede Ware quite talre tijt4). Des hadde dat Jeudsce paepscap nijt, Ende hebben dapostelen gevaen 40 Ende in gevangnesse gedaen. + Nachts quam dingel ende ondede Die doren ende leededse uut mede, Ende gingen tileke inden temple, Ende leerden den volke goede exemple. 45 Doe quamen die heren ende met beden, Ende leededse danen met vreden; Want si ontsaghen der meenten daet, Ende settense mids in haren raet5).
Vanden VII dyaken. XLIII. Die bisscop stont up daer ter stat+ Ende seide: ‘Wi verboden u dat, Dat ghi niemene en castiet Indien name daer ghi up lijet’ 5 (Hine wilde niet Jhesum noemen). ‘Nu es die dinc so verre comen, Dat ghi hebbet aldie port Vervullet al, ende in dat wort.’ Si seiden: ‘Bet doetmen dat wille God, 10 Dan men doet der liede gebot.’ Omme dit wort so waersi gram. Gamaliel dat wort upnam, Een out man, wert ende sere wijs, Ende dien oec al tfolc gaf prijs, 15 Ende hiet dapostelen buten wesen. Aldus begonste hi van desen: ‘Ghi liede,’ sprac hi, ‘van Israel, Nu hort ende verstaet mi wel! Ne sijt te haestich noch te zwaer 20 Desen lieden, radie vorwaer; Want sijn dit geveinsde dinghen Vanden lieden sonderlinghe, So moet neemen swaren val; Ende eist van Gode comen al, 25 So moet emmer staende bliven: Hier omme laet een stic dit driven.’ Doe proevedi hem overwaer Met ghescrichte harde claer, So dat sijn raet daer wart gedaen, 30 Ende men liet dapostelen gaen; Maer eer waersi gegeselt wel,
[p. 319]
Dattem al root wart dat vel. Si gingen danen blide ende vro, Dattem comen was also, 35 Dat si smerte ende mesquame Dogeden omme Jhesus name. + Kerstijnheit wies emmer an. Doe maecten die apostelen dan VII dyaken van goeder namen, 40 Dat si tfolc souden tsamen Van uterleker dinc versien; Entie apostelen souden plien Predecagen ende sijn in beden. Daer so coren si upter steden 45 Stevene, Phillippe, Prothorus, Nychanor, Chimo, Nicholaus Ende Permenas1): dese sevene Hadden name van goeden levene. Over hem baden si in haer gebede, 50 Dapostelen, ende leiden hem mede + Die hant upt hooft, ende hebbense bracht Te berechtene haer ambacht. Dwort Gods wies indie stat, Ende vele papen geloveden an dat, 55 Ende dat kerstijnheit dat wies Alle daghe, sijt seker dies.
Hoe Steven was ghedoot. XLIIII. + Stephanus was in die stede Vul ons Heren gratie mede. Meneghe miracle gesciede Bi hem onder vele liede, 5 So dat die Jeuden disputeren Up hem, ende constent niet verweren, Want die Heilege Gheest sprac vor hem. Doe namen si in Jherusalem Valsche orconden, die seiden des, 10 Dat hi der wet Moyses Ende Gode lachter hadde gesproken; Dies hevet hi hem, die dit gestoken, Ghenouch gedaen vor alden raet2). Doe seidi vort: ‘Hart ende quaet 15 Hebdi oint ghesijn sekerlike Jegen Gode van hemelrike, Dat ghi den Heilegen Geest niet ghelovet.’ Mettien hief hi up dat hovet Ende seide: ‘Ic zie den hemel ondaen, 20 Ende Jhesum Cristum selve staen Toter rechter hant sijns Vader.’ Doe stopten si die oren allegader, Alse oft hem allen rechts mesquame. Dat si horden Jhesus name. 25 Altehant worpsine uter stede, Entie up hem valsche waerhede Seiden, leiden hare cleder Bi Sauls voete, diene hadde leder Dan iemene vanden Jueden el, 30 Want hi was den kerstinen fel. Daer worpsine met steenen doot. Alse hi stont indie meeste noot, Seidi: ‘Nu vergevet hem, Here, Hare zonden; want si min no mere 35 Ne weten, dat si doen mesdaet.’ In desen hem dat lijf utegaet. Dit was deerste maertelare Doer Jhesum inder kerstijnre scare. Dese percecucie, dese mort 40 Dreef alle die desciplen uter port, Want soe was groot ende ghemene, Sonder die apostelen alleene, Die bleven binnen gelijc den herden. Die de wulven gerne werden. 45 Dandere gingen verre ende na, In Judea, in Samaria. Oec waerre vele, die altehant Slechts rumden der Joden lant, Alse Marthe dede ende Marie 50 Ende Maximini entie paertie3), Daermen af sal seggen hier naer Hare aventure ende waer.

[p. 320]
Hoe Jacob die minder bisscop wart. XLV. + Nu versaghen dapostelen wel, Dattem die Jeuden waren fel, Dattem stonde om volc te leerne Enten heidinen te keerne1). 5 In desen so vorpensen si hem, Den kerstinen in Jherusalem Te latene, dien si mogen horen. Si hebben bisscop daer vercoren Den minderen Jacob in de stede, 10 Ende leiden hem up die hande mede Pieter, Jan, Jacob de grote, Ende wijedene bisscop over de rote. Noch daer men bisscop wijen moet, Noch eist recht datment mettem drien doet. 15 Maer Saulus scuerde tkerstijnhede, Ende vinc wive ende manne mede, Die kerstijn name hadden ontfaen, Ende heefse in prisoene gedaen. Die uter stat waren gesteken, 20 Ghingen dwort ons Heren spreken Omme ende omme, verre ende na. + Phillip quam in Samaria, Die dyaken, Stevens geselle. Daer was een Symoen, een felle, 25 Een toverare, die verkeerde de stede; Maer Phillip predecte mede, Ende dede miraclen overgrote, Ende doeptere eene mekele rote. Alse sulc wonder sach Symoen, 30 Ende bijt selve en conste gedoen, Liet hi hem dopen ten beginne Met eenen gevenijnden zinne2), Dattem Phillip te min vorwachte, Dat hi dien aert entie crachte 35 Leeren mochte, die Phillip dede. Te Jherusalem indie stede Quam mare, ende men deet verstaen, Dat Samaria hadde ontfaen Ons Heren wort; si senden dan 40 Pietren te hem ende Jan, Dat si den Heilegen Geest souden ontfaen, Daer si die hant up leiden saen; Want dat recht was algemene Der XII apostelen alleene. 45 Noch heden en vermt niemen el Dan bisscoppe, weetmen wel. Alsi dus quamen, wie die gelovet, Leiden si die hant up thovet, Updat si doepsel hadden ontfaen; 50 Ende dan ontfingen si saen Den Heilegen Geest, ende spraken wale Alrehande liede tale. Int beghin der heileger kerken+ Was noot dusgedaenre gewerken, 55 Omme dat volc te bringene mede Met miraclen ten kerstijnhede.
Van Symoene den toverare. XLVI. Teerst dat Symoen, die toverare,+ Dit wonder dus sach openbare, Dat si den Heileghen Geest dus gaven,+ Brochti vele ghelts ende haven, 5 Omme te copene die mogenthede. Pieter seide aldaer ter stede: ‘Dijn ghelt ende dine have si In verdoemenessen metti! Dijn herte en es in Gode niet recht, 10 Omme dattu souds wanen echt, Dat Gods ghichte te copene ware. Bidt Gode, dien du verbolges sware, Dat hijt di moete vergeven.’ Van desen Symoene es bleven 15 Symonie hare name, Die vor Gode es onbequame. Dese selve Phillip doepte daer naer Van Ethyopen overwaer Candacis der coninghinnen seriant, 20 Die hare tresore hadde in hant. Ethyopen leghet bi Endi, Ende wie daer coninghinne si Die heet Candacis bi namen,
[p. 321]
Ende indie lande en quamen 25 Anders coningen dan vrouwen. + Dese Phillips hadde in trouwen Een wijf ende drie dochtren daer bi: Prophetessen so waren si Alle drie indie nieuwe wet. 30 Sijn graf dat was hem gheset Tote Cesarien indie stede, Daer liggen sine drie dochtren mede, Mageden ende prophetessen: Dus vinden wijt in waerre lessen. 35 + Saulus hine vermeet hem niet, Hine dede scade ende verdriet Uptie kerstinen, hi was rasch. Doe nam hi lettren in Damasch Te vaerne, ende oec te vane 40 Die kerstine wort hem traken ane. Indien weghe quam hem daer Een licht vanden hemele claer, Ende sloughene daer ter neder. Oec sprac hem ene stemme weder: 45 ‘Waer omme strijdstu te mi waert? Hets di swaer stunen jegen den gaert1).’ - ‘Here!’ sprac hi: ‘wie bestu dan?’ - ‘Ic bem Jhesus, dien du strijts an,’ Ende onse Here seide, wien hi woude 50 Dat hi te Damasch souken soude. Doe stont hi up blent vander erde, Ende men ledene siere verde Tote Damasch indie stede. Daer ontfinc hi doepsel mede, 55 Ende sine ogen worden claer. Doe ginc hi predeken openbaer Dat kerstijn gelove den Jeuden. Aldaer leeddene2) die quade reuden. Die borghers waren in die port, 60 Laghedene ende haddene vermort, Ne maer dattene die Jueden thanden Over den muur met eere manden + Nederlieten, ende hi ontginc. + Hier latic der apostelen dinc, 65 Tes ickere weder come an, Ende sal u vort seggen dan Van onser Vrouwen, van3) hare upvaert Te hemele was gheopenbaert. Myletus screvere af dat hi wiste 70 Bi sente Janne ewangeliste.
Dits tprologhe van onser Vrouwen. XLVII. Vrouwe, moeder alre vroude!+ Fonteine van onsen behoude! Precieus boven allen goude! Dierst alre steenen menechfoude! 5 Mi bedinken mine scoude, Die ic wrochte in onghedoude. Nu waert tijt dat ic mi scoude, Ende ic bade omme uwe houde. Dies so biddic een deel boude, 10 Welken tijt so mijn herte spoude, Dats alse dende coemt van mire oude, Hoet mi vanden helschen coude, Dat mi dat vier niet en bescoude, Laet tfleesch hem mingen metter moude! 15 Ghehinghet, Vrouwe, dat die zondaren Lesen ende horen u upvaren, Also alsement bescreven vint. U es die waerheit al bekint, Ende wi sijn hier inden waen: 20 In uwer namen willict ontfaen. Some scrifturen si belijen Vander moeder Gods Marien, Dat soe upt ander jaer daer naer, Naer ons Heren upvaert claer, 25 Mensceliken ende dede, Ende soe int selve jaer oec mede Met vleesche upvoer over een. Nu dinct mi seggen Damasseen, Dat soe met Janne ewangeliste, 30 Die hare heimelicheit wiste, Levede XXIIII jaer: Onse Here selve weet dat waer.
[p. 322]
+ Hier volghen wi Miletus das, Die bisscop te Samarien was1), 35 Ende seit het seidem sente Jan. Nu hort hoe dat hijs began.
Miletus van onser Vrouwen. XLVIII. + Miletus spreect dus, alsict las: Een Leonius2) met ons was Ende met dien apostelen mede, Die den woch liet der waerhede. 5 Hets waer, der apostelen vite Screef hi som wel ende met vlite; Maer haer leven ende haer castien Screef hi al vul heresijen. Onser Vrouwen ende ende hare upvaert 10 Screef hi also hinderwaert, Dat die kerke scuwet die wort, Ende daertoe lesen niet en hort3). Maer dat wi horden ende wisten Van sente Janne ewangelisten, 15 Dat sullen wi hier sekerlike Scriven wel ende properlike. Alse onse Here den jongelinc, Daer hi anden cruce hinc, Janne siere moeder beval, 20 Doe bleef sij in siere hoeden al. Tote dien dat elc apostel nam Sijn lant, dattem anequam In te predekene, nam Jan Ephesum, want het viel hem an, 25 Ende onse Vrouwe bleef algader Met sire moeder, met sinen vader, Beneden den berch der Oliven. Over dander jaer, horen wi scriven, Dat Jhesus Cristus te hemele clam, 30 Onser Vrouwen int herte quam Dat ghepens van haren Sone, Ende soe wart wenende omme tgone; Ende dinghel die quam te hare, Diese groete al openbare, 35 Ende brachte van ere palmen een rijs, Dat wies in dat paradijs: - ‘Dit hebbic di brocht dus hare: Dit sultu voer dine bare Doen draghen; want inden derden dage 40 Wert dine ziele, sonder zaghe, Van dinen lachame ontfaen4), Ende dijns ontbeit, sonder waen, Die Gods Sone entie dine, Ende alle die ghesellen sine 45 ‘Ontbeiden dijns met haerre partije.’ Doe antworde aldus Marie: ‘Ic bidde dat dapostelen tsamen Te mi comen in Gods namen.’ Dinghel seide: ‘Dit sal wesen,’ 50 Ende hi sciet danen met desen.
Hoe die apostelen quamen tote hare. XLIX. Maria heeft die palme ontfaen,+ Die sere claer was, sonder waen, Ende drouchse in hare hant Upten Olivenberch te hant; 5 Ende alse tgebede was gedaen, Keerde soe weder neder saen; Ende sente Jan, die aldoe was In Ephesum, alsict las, Die was daer brocht altehant. 10 Elc apostel, in dat lant+ Dat hi predecte, wart gedraghen Sonder pine in corten daghen, Ja in eere onlangere stont, Daer onse Vrouwe hiet ongesont5), 15 Ende Paulus ende Barnabas Quamen daer, sijt seker das.
[p. 323]
Elc hevet anderen gegroet, Ende wonderdem in haren moet, Hoe dat elc van siere stat 20 Daer comen was ende omme wat; So dat elkerlijc verkende, Dat was om onser Vrouwen ende. In huus so sijn si gegaen, Ende groeten Marien saen. 25 Weder so heeft soese gegroet, Ende seide: ‘God, die Here goet, Hevet mi nu ghehort indien, Dat ic u mach anesien. Nu biddic dat ghi waect vor mi, 30 Onthier ent die wile si Dat God coemt: hi ontfaet Mine ziele, alsoe woch gaet.’ Si seiden dat sijt gerne daden. Alsi aldus waren beraden, 35 Ende bi onser Vrouwen saten, Ende Gode loveden utermaten, Alst quam anden derden daghe, Omtrent tierdse1), dans gene saghe, Quam hem allen een slaep an, 40 Die daer waren, wijf ende man; Sonder dapostelen alleene So sliept al, groot ende cleene, Ende drie magheden diere waren. Doe so quam aldaer gevaren 45 Jhesus Cristus met sinen hove, In sange ende oec in Gods love, Ende in claerheit oec nochtan. Jhesus sprac siere moeder an: ‘Com, mijn moeder! up verheven2), 50 Com int euwelike leven.’ Doe viel soe neder uptie erde, Ende anebedene met groter werde, Ende dancte mede onsen Here, Die sine dierne coes tiere eere, 55 Daer hise toe brochte mildelike. Ende soe seide dese gelike: ‘God van alre bliscap! ghedinc Doer dine eere mijns aerminc3). Du wetes ende hets di bekint, 60 Hoe ic di hebbe ghemint, Ende gewacht ende verholen Den scat, dien du mi hads bevolen. Ontfaerme di mijns, ende gef mi vrede Vanden inglen der deemsterhede, 65 Dat mi niet en come te gemoete Sathanas volc sere onsoete, Ende ic die quade niet en sie Comen te ghemoete mie.’ Jhesus antwordde dese dinc: 70 ‘Doc ic andien cruce hine,+ Quam hi tote mi aldaer; Maer alse hi niet en vant een haer Ane mi, daer hi an talen mochte, Vloe hi tebarenteert onsochte. 75 Du sultene sien den quaden geest, Naer dat die menschelichede eest, Want bidi du moets enden mede Nadie rechte menscelijchede; Maer hi en sal di niet moghen deren: 80 Ic bem diene di sal verweren. Com! want dijns ontbeit gemeenlike Tridderscap van hemelrike, Di te bringene int paradijs.’ Alse hi sprac in derre wijs, 85 Es Maria te bedde gegaen Ende gaf up die ziele saen. Die apostelen sagen daer Hare ziele so doreclaer, Dat ghene sterfelike tonge 90 Noch geseide, noch gesonge. Ten apostelen sprac onse Here: ‘Neemt den lachame met groter ere; An de zuud oest zide vander stat Es een graf, legtene indat, 95 Ende ontbeit mijns: ic sal comen.’ Michiel hevet die ziele genomen, Die meester vanden paradise, Ende onse Here in derre wise
[p. 324]
Die es metter inglen scaren 100 Up te hemele ghevaren.
Hoe mense ten grave drouch. L. + Die drie mageden, die int waken Mede waren te derre saken, Hebben den lachame gedwegen, Alse volc van ordinen pleghen1). 5 Ende alsoe was van clederen bloot, Quam die claerheit daer so groot, Ghene ogen en constse ghesien, Al mochtmense tasten indien. Die bare hevet Pietre geheven 10 Ten hovede, ende Pauwels hem beneven, Ende songen ende loveden onsen Here; Dander songen mede sere. Jan ginc voren, hare sone, Entie palme drouch die ghone. 15 Eene crone, alst van swerke ware, Quam over den lachamc dare, Ghelijc alsemen scouwet ane Eenen rinc omtrent de mane. Een groot here van ingelen boven 20 Singhende ende Gode loven, So dat derde weder clanc: So groot, so scone was die sanc. Vele volcs trac ute dan, Bi naer XV^M man, 25 Ute Jherusalem der port. Alsi dit hebben ghehort, Wonderde hem in haer gedochte, Wat dinghe dat dit wesen mochte; + Also dat si hebben bekent, 30 Dat Jhesus moeder es gehent, Ende dat es siere jongren scare, Die so singhen omme hare. Met desen hebben si die bare gesien Met groter vrouden henen tien. 35 Doe was daer der papen een, Die dalre voerbaerste sceen, Ende sprac in erren worde, Alse hi gheene feeste horde: ‘Siet waermen tabernacle draghet 40 Des gheens, die ons heeft gejaget Ende onteert heeft ende ontgoet! Siet welc eere men hem doet!’ Doe liep hi omme ende wilde dare Dbedde afwerpen metter bare. 45 Doe worden hem die handen droge Al vort toten elleboghe, Ende hi bleef clevende ande bare, Ende wart ghepijnt harde sware. Dingelen maecten dander blent, 50 Die daer waren al omtrent. Doe riep die Juede: ‘Ic bidde di, Pieter! ontfaerme di van mi! Mi es so wee, ic en weet wat ic doe.!’ Pieter sprac: ‘Mine gaets niet toe2); 55 Maer wiltu met herten geloven An Jhesum, die God es hier boven, So cusse dbedde ende sech tgone: “Ic ghelove anden Gods Sone, Dat dese lachame drouch desen:” 60 Die miltheit Gods sal di genesen.’ Hi deet, ende daer uptie stede Wart hi ghesont in al die lede. Doe benedijede hi onsen Here, Ende lovede daer sine eere 65 Uten bouken Moyses3). Den apostelen wonderde des, Ende weenden van groter vrouden. Pieter hiet hem die palme houden, Ende indie stat daer mede varen 70 Toten ghenen die blent waren: ‘Die gheloven wille anden hogen, Lech hem die palme up de ogen, Si sullen ontfaen dat sien.’ Hi deet ende ghenas mettien 75 Alle die gheloven wilden. Selke hem oec so hart hilden, Dat si storven onbekent,
[p. 325]
Ten live enter zielen blent1). Die selve Jeude es gekeert 80 Metter palmen ende heeft geleert Den apostelen, wat gesciede Onder dongeloveghe liede.
Hoe soe te hemele voer. LI. + Den lachame droeghen mede Die apostelen toter stede, Aldaer si een niewe graf vonden, Ende leidene daer in tien stonden, 5 Ende loken tgraf, ende hebben ontbeden + Alle gader daer ter steden Die apostelen, alst God hiet. Niet langhe daer na God ne liet, Hine quam aldaer ter stede, 10 Ende mettem menech ingel mede, Met groter claerheit, ende sprac te desen: ‘Vrede moete met u wesen!’ [Si seiden: ‘Die ontfarmenesse dijn, Here! moete met ons sijn2)!’] 15 Hi sprac: ‘Dese hebbic vercoren, Alse diere af wilde sijn geboren. Wat wildi wat ickere doe bi?’ Si seiden: ‘Here! ghenoeghet di, Ghelijc dattu sijs verresen 20 Van dode te live, dattu oec desen Lachame up does staen te waren, Ende metti ter bliscap varen.’ Hi sprac: ‘Het sal also wesen, Alse ghi hebt geseit van desen.’ 25 Hi hiet den inghel Michael Die ziele halen, ende hi deet wel, Ende Gabriel quam daertoe saen Ende hevet den steen upgedaen. Doe sprac Jhesus: ‘Stant up, minne! 30 Mine alre liefste vriendinne! Omme dat noint in al dijn leven Dine herte an manne was gegeven, So sal dijn lachame verrisen Reene boven al datmen mach prisen.‘ 35 Maria es thant verresen Ende dancte haren Sone van desen; Ende Jhesus sine apostelen custe, Ende voerde mettem inder ruste Siere moeder met sire scare. 40 Dapostelen worden harentare Elc ghedreghen in sijn lant, Daer hi predekende was becant.
Wat men hier af geloven moet. LII. Alne wille niet die kerke+ Die ystorie, noch de clerke Int nauste hem daer ane houden, Omme dat si niet wel getrouden, 5 Wiese maecte of wanen soe quam, Nochtan, also alsict vernam, Sone eist tiegen tgelove niet, Ende menech heilech clerc die pliet In goeden wane te houdene dat, 10 Dat Maria, dat reene vat, In hemelrike es te samen Met ziele ende met lachamen, Ende dit moetmen geloven wel,
[p. 326]
Sonder eenech valsch bispel. 15 Want Augustinus in een sermoen Spreect aldus up dit doen: Die Marien in dit lijf Al minnede voer andre wijf, Dat hi van hare ontfaen woude 20 Vleesch, alse hi man wesen soude, Hets hovesch datmens gelove mede, Dat hi sonderlinge hovescede Hare dede in des levens ende1). Die worme die sijn des vleesch scende2), 25 + Ende hier af so was Jhesus quite, Dies machmen geloven met vlite, Dat hi mede wilde vrijen Daer af die nature Marien; Want Jhesus vleesch ende dat hare 30 Dat was al een al openbare. + Oee vinden wi gheset, Dat eene nonne3) Elyzabeth, Die heimelijc was onser Vrouwen, Ede hare diende in goeder trouwen, 35 Vertoget was van haerre upvaert, Dat hier nu wert gheopenbaert. Hier naer suldi weten bet, Wie soe was dese Elizabeth: Dus spreect die bouc die van hare bleef, 40 Entie men seget dat soe screef.
Wat sente Elizabeth hier af sach. LIII. + ‘Up doctave vander upvaert, Dat soe voer te hemele waert, Onse Vrouwe daert al an leget, Omtrent alsemen messe seghet, 5 Wasic al buten minen sinne. Doe verbaerde hare die coninginne Van hemelrike, die goedertiere, Mine troesterigge, na hare maniere. Doe badic hare aldaer ter steden, 10 Also alse mi hadde gebeden Een onser oudere in sire bede4): ‘Vrouwe! uwe goedertierhede Latet ghenoughen, of gijt gebiet, Ende maect ons hier af seker iet5), 15 Of ghi te hemele voert alleene Mettien gheeste, so ghemeene Met ziele ende met lachame mede.’ Ende soe antworde daer ter stede: ‘Dit en canstu gheweten noch; 20 Het es te ghesciene doch, Dat bediet6) dit wort openbare.’ Voerwaert meer in alden jare Ne dorstic niet vraghen das Den inghel die mi heimelijc was, 25 Noch onser Vrouwen oec te waren, Alsoe mi wilde hare verbaren; Maer hi, die mi dit vraghen dede, Hi loet mi so menege bede, Daer ict mede soude bejaghen. 30 Alse tjaer was omme gedragen, Dat hare upvaert quam na desen, Haddic langhe ziec ghewesen, Ende ic lach in mijn bedde cranc. Ter wilen datmen messe sanc, 35 Quam mi een ommacht, daer ic lach, So dat ic wel verre sach
[p. 327]
Een graf, sere claer ende rike, Ende ic sach alse eens wives gelike Aldaer, ende staen bi hare 40 Van ingelen eene grote scare; Ende cortelike wart soe upgerecht Vandien grave, ende met hare echt Inghelen vele hare beneven, + Ende up harde hoghe verheven 45 Inden hemel. Daer na saen So quam onse Vrouwe ghegaen Ter dore, daer icse plach Te siene up somegen dach, Ende soe stont ende togede mi mede 50 Hare glorie, hare claerhede. Doe was mi mede dinghel bi. Doe vragedie hem wat het si, Dat ic aldaer hadde gesien. Hi seide: ‘Di es getoget indien, 55 Hoe met live ende met ziele mede Onse Vrouwe upvoer ter hoger stede.’ Doe vragedic anderwaerf an hare, Hoe langhe stont dattet ware Van haren ende tote dat quam 60 Dat soe up te hemele clam; Ende dit hevet soe mi verclaert Ende goedertierlike geopenbaert, Ende hevet mi also gheseghet: Ter tijt dat hare upvaert leghet1), 65 Ten halven Oeste, heeft soe gegeven Den gheest ende gehent dat leven, Ende over XL daghe daernaer, Uptie neghende kalende, dats waer, Van Octobre, wart soe verheven 70 Metten vleesche Gode beneven; Maer die heileghen hier achter waert, Die van haerre vlescelike upvaert Niet en wisten clene no groot, Namen den dach van haerre doot, 75 Ende hietene mede also nomen, Alse of soe up dien dach ware genomen. Echt daer naer over II jaer Verbaerde hare onse Vrouwe daer. Alsoe mi vele dincs ontdede, 80 Doe bevragedic hare mede, Hoe langhe soe was in desen aert Na haer Soens Jhesus upvaert. - ‘Een jaer,’ sprac soe, ‘ende meer vort Alse toten halven Oeste behort.’ 85 Doe seidic: ‘Vrouwe! segt mi hier ave, Waren dapostelen niet tuwen grave?’ - ‘Ja si,’ sprac soe, ‘altemale, Ende met eeren ende harde wale Brochten si mi aldaer ic lach.’ 90 Echt up onser Vrouwen dach, Alsemen hare boodscap2) begaet, Verbaert soe hare ende bi mi staet. Doe vragedic hoe out soe ware, Doe dingel boodscap drouch an hare 95 Dat wort, ende soe Gode ontfinc. Doe antworde soe dese dinc: ‘Ic hadde,’ sprac soe, ‘XV jaer, Ende also vele meer voer waer, Alse van dat men hout den dach 100 Daer mine gebornesse up lach, Tote dat quam ten3) daghe daer na Dat dinghel sprac: “Ave Maria4)!”’ Dus vele hebben wi vonden bescreven+ Van onser Vrouwen, dat ons geven.+
[p. 328]
105 Bouken diemen geloven mach. Nu sindent haren lesten dach, Dat soe levede up erderike, Hevet soe gedaen sekerlike Meneghe miracle ende noch doet. 110 Wie so minnet in sinen moet Marien, hi hore hier naer Van hare someghe miracle waer1).
Van onser Vrouwen pylare. LIIII. + Wilen so maecte Constantijn Eene edele kerke, scone ende fijn, In deere der moeder ons Heeren. Hi dede bringhen hare teeren 5 Colummen groot, scone ende diere; Maer altoes in ghere manieren Ne constse die meester gherechten. Hi ginc striden, pinen, vechten Daer jeghen; maer en diedde niet. 10 Van pinen hi hem sere mesliet, So dat onse Vrouwe te hem quam In drome, ende seide: ‘Wes niet gram. Nem uter scolen III kinder Maerghijn in dine hulpe ghinder; 15 Met haerre hulpen sultu wale Die dinc vulbringen altemale.’ Des maerghens so dedi dat. Groot volc quam uter stat Gheent grote wonder te siene an. 20 Dat menech C^M man Ne consten vulbringhen nie, Dat vuldaden die kindere drie Snellike ende met cleenre pine: Dus wart vulmaect de kerke fine.
Hoe onse Vrouwe clagede in Toletten. LV. + Tote Toletten in Spaengen gevel Up onser Vrouwen dach also wel, Alsemen hare upvaert soude vieren, Ende men in scoenre manieren 5 Die messe vanden daghe dede, Ende tfolc stont in sine gebede, Riep daer ene stemme up dien dach: ‘O wi! leider! o wi! o wach! Wat groter plaghen es dit, 10 Dat hier volc over een zit, Die mijns Soens tekijn draghen Int vorhovet ende sijns gewagen Alle daghe in hare gebede, Enter Jeuden verwoethede 15 Onder hem regneren sal (Dits mesprijs ende ongheval!), Die minen Sone, der werelt lecht, Ende zalecheit der kerstijnre echt, Mesprijs ende scande doen anderwerven, 20 Ende wilne echt metter crucen doen sterven!’ Die meentucht ende andere liede Horden dat daer gesciede; Maer die bisscop ende al die raet Vander stat te samen gaet,+ 25 Ende sijn dies over een gedraghen, Dat si souken willen ende dorvragen Der Jueden huus van alder stede, Nerenstelike met groter wijshede, Te siene oft si mochten vinden 30 Dinc dies hem die Jueden bewinden, Dat onse Vrouwe claghen mochte. So nauwe croopmen ende sochte, Datmen een wassijn beelde vant, Dat die Jueden altehant 35 Bespottet hadden ende geplat, Bespuwet ende gegatsat, Ende soudent hebben gecruust mede Ter lelicheit den kerstijnhede. Alse dit daer die kerstine vonden, 40 Wraken si aldaer tien stonden
[p. 329]
Die mordaet uptie Jueden, Ende sloughense gelijc rueden, Ende wraken die reene maghet, Diet jammerlike hadde geclaget.
Van hem die Jhesum sette tenen borghe1). LVI. + In Bisantia eene stede Was een van groter rijchede, Ende wilde sijn van hoger namen, Ende verdede al te samen 5 Sijn goet ende sine scone rente Inder werelt parlemente, So dat sijn goet al overginc Ende hem ontsiende sine dinc2). Doe ghinc hi borghen ende leenen 10 Te sinen vrienden meenech eenen, Ende hilt ende verdeet oec mede In eeren ende in hovescede. Also dat hi no ghelt, no vrient, Noch kerstinen ghenen hadde gedient, 15 Also dat hi hem leenen woude Selfs eenen pennine van goude3), Eenen Juede hi versochte, Dien hi bat al dat hi mochte, Dat hi hem iet leende indie hant. 20 Die Juede eeschede eenen pant, Entie kerstijn en hadde ghenen, No weder groten nochte cleenen. Doe eeschedi borghe; maer hi seide: ‘Voer mi en stonde indie beide 25 Niemen dien ic levende weet, Dune wilds nemen ghereet Te borghe alleene minen Here Jhesum Cristum, dien ic eere.’ Die Juede seide: hine wiste 30 No oec en kende Jhesum Criste Over God; ‘doch wetie dan, Dat hi was een gherecht man Ende een propheete. Geefstune mi, Ic wille dat hi dijn borghe si.’ 35 Doe sprac die kerstijn: ‘Want hi ten worde Hier niet en es noch ter antworde, Willickene di te borghe gheven Bider ymagien alse in sijn leven;+ Ende eist dat ic breke dijn recht, 40 Ic wille bliven dijn eigijn knecht; Nochtan so willic datmen hout Mi selven schuldich ande scout4).’ Die Juede sprac: ‘Si dan alsoe!’ Beede te samen gingen si doe 45 Met haren vrienden, diet anscouwen, Ter kerken van onser Vrouwen, Daer soe met haren kinde sat. Die kerstijn man nam na dat Dat kindekijn bider hant, 50 Ende gaeft borghe ende pant Voer hem den Juede vor dat gelt. Die Juede ontfinet ende telt Dien kerstijn tgelt metter vaert.
[p. 330]
Die kerstijn sijn ghelt bewaert 55 An menegerande comenscepe, Ende maectem henen met scepe In verren lande, ende vercoept, Souct sijn vordeel, ende loept In fordsen, in maercten harentare, 60 Ende coept weder ander ware, Ende hevet sijn scip weder geladen Met harde menegen gewaden. Ende binnen dien dat hi tghent coept Ende hi harentare loept, 65 Omme te doene sijn bejach, So quam die gherechte dach Van te quitene dat goet, Daer sijn borghe voren stoet, So dat hem int herte stac; 70 Ende alse waer een dach gebrac1), Ende hi was verre vander stat, Daer hi schuldich was den scat, So sere hi hem omme dit ververde, Dat hi nederviel up derde, 75 Alse een man die sterven woude Ende sinen zin verliesen soude. Toe so lopen sine ghesellen Ende vragen; hine wilt niet tellen; Doch dat hi den toren verwan, 80 Ende sprac aldus hem selven an: ‘Wat diet omme niet gesorghet? Hevet mi Cristus niet verborget? Hem salie leveren dat ghelt, Ende doere mede dan sijn gewelt2).’ 85 Des Jueden schuit dat hi geprant, Ende deedse in eene scrine te hant Altemale3), no min no mee, Ende leidse rechts indie zee. Ghelt ende scrine hi beval 90 Hem die zee maecte ende al, Ende Marien siere moeder4). Dits wonder, dat alsonder roeder, Also alse wilde die Gods cracht, Dreef verre waters5) in ere nacht 95 Tote Bisanten indie stat, Voer des Jueden huus, dat sat Upten oever vander zee. Des maerghens, no min no mee,+ So ginc uut een knecht mettien, 100 Ende hevet dat scrinekijn versien, So dat hi die hant toestac; Maer dat scrinekijn ontbrac6). Thuus es die knecht gelopen sere, Ende seide dat wonder sinen here. 105 Die Juede quam ende met cleenre pine Trac hi te lande die scrine, Ende drouchse in huus ende heefse ondaen. Dat ghelt nam hi ute saen, Ende sette onder dbedde sine 110 Ydel ende sonder ghelt de scrine. Daer naer so verhort hi mare, Dat die kerstijn comen ware, Ende comanscepe hadde gebrocht, Daer hi bate an hadde gecocht, 115 Ende es tote hem gegaen Gram ende erre, sonder waen, Ende sprac dusdaen wordekijn:
[p. 331]
‘Ay! hoe vray die kerstine sijn!’ Dander seide: ‘Twi spreecstu dat?’ 120 Die Juede seide: ‘Du heves gehat Mijn ghelt te dinen groten bejage, Ende du en gholds mi niet ten daghe.’ Dander sprac: ‘Laet desen strijt: Ie gaf di alt dijn wel te tijt.’ 125 Die Juede sprac: ‘Ic mach doen staen1), Dattu mijn ghelt heves ontfaen; Maer dune coens dat niet gehouden, Dat duut mi heves vergouden.’ Die kerstijn sprac: ‘God selve allene 130 Eis mijn ghetughe, dins niet clene, Die voer mi mijn borge was: Coemt vort ende hort de waerheit das.’ Ter kerken so sijn si gegaen, Ende vele die daer bi hem staen, 135 Daer die kerstijn Marien vint Ende in haren scoot haer kint. Doe sprac die kerstijn: ‘Here Jhesu! Alse gewaerlike alse du Gods sone best ende Marien kint, 140 Ende du wets dware, so ontbint Die waerheit altemale hier of, Oft ic gedaen hebbe mijn gelof.’ Dat beeldekijn sprac daert menich horde: ‘Du heves gehouden vorworde; 145 Daer tgelt in was, die selve scrine Staet onder dbedde sine.’ Den Juede wondert als hijt hort, Hine can geseggen jeghen dwort; Maer dat Juedscap heefti begeven 150 Ende es vortmeer kerstijn bleven.
Hoe Maria bescudt hare vrient. LVII. Bi Orliens een stedekijn steet,+ Dat Avenioen hiet oft heet2), Daer die porters altesamen Hadden in deere der namen 5 Marien ghemaect eene kerke. So dat si eens harde sterke Beleghen vanden vianden waren,+ Ende begonsten hem vervaren, Ende in die kerke liep met rouwen 10 Beede die man entie vrouwen Voer Marien, ende baden Hare omoedelike ghenaden. Dat beelde hebben si oec genomen, Ende sijn weenende ten mure comen, 15 Ende settent up die poerte voren, Om haerre vianden toren, Ende omme dat soe die porte behoet. Een, die bachten dbeelde stoet Van binnen, dede grote daet, 20 Ende hevet dien van buten gescaet3), So dattene een van buten sach: - ‘Entrouwen,’ seiti, ‘dijn sterfdach Die es nu comen, mordenare! Dine wert nemmer geholpen van hare, 25 Die du waens datti helpen mach: Soene heves macht up desen dach,’ Ende schoot een quareel doe saen. Onse Vrouwe es upgestaen, Ende rechte hare ende ontfinc 30 Den scote vorden jongelinc. Dander was vroe, dien wel behaget,
[p. 332]
Dattene also bescermt die maget. Een quareel hi upleide, Enten ghenen, die mesprijs seide 35 Onser Vrouwen, scoot hi doot. Dese mare uteschoot Onder there. Men riep dese wort: ‘Onse Vrouwe vecht over die port!’ Den vianden wonders saen, 40 Hare wapenen hebben si afgedaen, Ende maecten pays jegen die stede. Selve ghingen si binnen mede, Ende offerden offranden groot; Oec beloveden si al bloot, 45 Dat si voerwaert meer en daden Up die stat nemmeer scaden. Noch staet dat geheelde daer Gherecht, ende hevet over waer In hem stekende dat quareel, 50 Ende sal alse langhe alst es gheel.
Van hem dien soe halp in wanhopen. LVIII. + Een clerc was van haven rike, Ende levede verweendelike; Maer die ymmene1) van onser Vrouwen Ende hare gedinenesse met trouwen 5 Hilt hi vaste voer alle dinc. Alse hi dordie kerke ginc, Noch sorghe nochte besichede, Noch oec ghene onlede mede, Nochte verghetelhede en nam hem dat, 10 Hine knielde neder ende bat Ende seide des ingels vers daer na ‘Ave Maria, gratia plena!’ Ende daer na: ‘Zalech si de lichame, Die drouch Cristus, den soeten name! 15 Ende salech [die] borste, die hi sooch, Onse behoudere, onse Here hooch!’+ So dat dese in een evel quam, Ende hem wanhope den troest benam, Ende dattene devel maecte so mat, 20 Dat hi tonge ende lippe at, Ende so haddi sine ogen2) beede, Hadde hijs gehat mogenthede Vanden ghenen, diet hem benamen. Lippe ende tonge was woch tsamen, 25 Ende was einselijc te scouwene an, Want het was een onsinnet man. Doe sach hi tsinen bedde staen Eene scone persone saen (Het schijnt, alsemen proeft om tware, 30 Alse offet sijn inghel ware), Diene clagede aldus alleene: ‘Ay! Vrouwe! der genaden fonteine! Dits die dine gratie ende dine glorie Altoes hadde in sine memorie; 35 Dats die tonge, die prijsde mede Dijns lachamen heilechede Entie dracht diere in lach, So menech jaer, so menech dach, So dat hi cume indie kerke 40 Dede ander eenege gewerke.
[p. 333]
Laetstu die dine onberaden, Wie sal den sinen staen in staden? Doedijt niet, moeder uutvercoren1)! Want alle hope es verloren, 45 Eist dat die werelt onberaden An di en vint ghene genaden.’ Dese dinc die en sach Niemene dan hi, die daer lach. In desen quam Maria daer, 50 Die den haren altoes es naer, Ende ontsculdegede hare mede, Alse van haerre roekeloeshede, Ten bedde, daer die zieke lach. Hare borste, daer hi toe sach, 55 Stac soe den sieken inden mont, Ende droepte daer in ter selver stont Den dau van haerre soeter melc Up siere lippen elc Ende up sine tonge mede; 60 Ende hi genas daer uptie stede An lippe, an tonge, die was keytijf, Ende oec over al sijn lijf, Ende wart siere zinne ghesont, Ende stont up ter selver stont. 65 Oec so togedi wel mede, Dat God sine ontfaermechede Mettem daer hadde gedaen; Want hi al verkeerde saen Van naturen ende van zeden: 70 Sijn goet gaf hi in goeden steden, Ende hevet die werelt begeven, Ende leedde vortmeer heilech leven.
Vander vrouwen die soe halp in de vloet. LIX. Te sente Michiels in Bertaengen+ Staet in ere hogere montaengen Ene kerke in siere eere.+ Daer vloyet hoghe ende harde sere, 5 Ende es versceden van anderen landen2). Alset ebbet, machmen thanden Over toten berghe gaen; Maer die vloet coemt dan so saen Ende loept oec mede so dapperlike, 10 Dat ors en es dat hare ontstrike. Tote sente Michiels feeste So gingen daer mindste ende meeste, Ter hogher tijt, over dat sant, Dat breet ende hart es ende vlac lant. 15 Ende alse si indie middelt quamen, Was een wijf mettem tsamen Aerm ende met kinde swaer, Ende men horde ruusschen daer Die vloet, ende tfolc liep ende ran, 20 Alse oft waren verwoede man. Dat wijf bleef alleene daer, Want die gruwelike vaer Verwan also hare ghedochte, Dat soe tselves niet staen en mochte. 25 Soe riep helpe met groten weene, Maer elc was vor hem selven allene; Want elc voer sijn leven siet, Dies en achteds niemene niet. Alse hare menscen troest ontfaert, 30 Riep soe up Gode ende mesbaert,
[p. 334]
An sente Michiele, an onser Vrouwen. Liede, diet oec van verren scouwen Ende stonden in sekere stede, Hieven up die hande mede, 35 Ende riepen ane die moeder ons Heren. Maria quam haer selven teeren, Also alse ghenen wive dochte, Dat soe hare mouwe brochte1), Ende decte gheent vervaerde wijf 40 Also, dat an hare lijf Selves een dropel niet en was; Maer indie seker stede soe genas Van eenen zone, sonder vaer2), Tote dien dat ebbe was daer naer, 45 Ende soe mochte te lande gaen. Dus quam soe ten berghe saen Haer anderen3), die indie vloet Alleene bleef ende te voet. Dit wonder ende dese miracle sach 50 Menech mensche updien dach.
Vander abdessen die soe verloeste van schanden. LX. + Ene abdesse wilen was, Die hare bewant al das Dat soe hare ordine wel helt; Oec so dwanc soe, alsemen telt, 5 Haer covent te houdene mede Hare regle na dien zede. Maer want der goeder leven Dicken nijt heeft upgeheven Inder quader liede sin4), 10 Die nonnen, diere waren in, Daer omme dat soese ter doget dwanc,+ Wistens hare groten ondanc, Ende pijnden omme haren scamp, Hoe sise gebrochten in eenegen ramp; 15 Entie duvel, die nacht ende dach Emmer indie laghe lach, Die ghesellede hem oec mede Ander nonnen nidechede, So dat hi so verre gewrochte, 20 Dat hise in eene scande gebrochte; Want dat soe bi haren drussate Wart met kinde: dat was onmate. Doch en liet soe clene no groot, Soene dede dat dordine geboot, 25 Ende soe mede den nonnen dede Hare regle houden ende haren zede, Ende waren sijs blide ofte erre, Soe en lietse niet lopen verre. Alsoe haers ghenesens was bi, 30 Die nonnen, die waren onvri, Worden dies an hare geware Ant gaen, want soe wart te sware; So dat dese dinc wart cont In haer alre ghemeene mont. 35 Alle ghemeene worden sijs vro, Dat sise te wroegene wisten also,
[p. 335]
Omme dat soe hem achter dede Dicken laten hare quaethede. Lettren sijn thant gescreven 40 Enten bisscop ghegheven, In wies bisscopdoem dat was; Ende soe en wiste oec niet das, Dat daer die bisscop comen soude Hare te proevene also houde. 45 Soe ontsach harde haer eere, Die soe dicken wachte sere. Alsoe wat en wiste doen, Endse niet en liet gheroen Die sorghen1), diese altoos quellen, 50 Es soe in eere capellen Gegaen in hare heimelichede2). Alle daghe soe tselve dede, Ende daer bat soe onser Vrouwen, So soe best conste met trouwen. 55 Daer viel soe al nu indie bede Met lachamen, met herten mede3); Met diepen zuchten ende met tranen Ghinc soe bidden ende vermanen Die genadeghe moeder ende4) maghet, 60 Dat soe hare aflaet bejaghet Van haren zonden ende bevrede Inder grotere scanden mede. In desen rouwe, in dit mesbaren Es soe in eenen slaep gevaren, 65 Alse haer dochte van groter rouwen. Aldaer sach soe onser Vrouwen Met tween inglen comen te hare, Diese troeste vanden mesbare, Ende seide: ‘Ic hore dine bede. 70 Ic hebbe di bejaghet mede An minen Sone van dinen zonden+ Aflaet nu te desen stonden Ende quitenesse van dire scande, Die du nu ontsies voer hande.’ 75 In dien slape soes ghenas. Maria hiet den inglen das, Dat si dat kint draghen souden Eenen hermite, die dat houden Soude altote VII jaer: 80 Dhermite en woende niet verre van daer. Dit hebben dinglen ghedaen. Mettien ontwiec dabdesse saen, Ende vant haer selven vanden laste Ontladen, diese bant so vaste. 85 Soe dancte ons Heren milthede Ende oec siere moeder mede. Nu es die bisscop daer comen Ende hevet capittele ghenomen, Ende ontboot dabdesse saen. 90 Soe quam indie capittele gegaen, Ende ghereedde hare te sittene mede Vorden bisscop in hare stede. Doe hi sach dat soe daertoe ginc, Scalt hise seere omme die dinc, 95 Ende met fellen worden saen Hiet hise daer neder gaen.
[p. 336]
Soe ginc danen, alsemen hare hiet, Entie bisscop hi ghebiet II clerken, dat si gaen an hare 100 Ende haers buux nemen ware. Si ginghen naer ende proeveden Alse vele alsi behoeveden Tondersoukene van sulker saken. Ten bisscop quamen si ende spraken, 105 Dat sise ombeschult van kinde Vinden inden ondervinde1). Nu waent die bisscop vanden lieden, Dat si sijn verkeert met mieden, Ende wille hem selven vander saken 110 Eenen ondersoukere maken, Ende doeter toe al dat betaemt Bisscop te doene, die hem scaemt: Hi vintse onschuldich der boeten. Die bisscop valt hare te voeten, 115 Ende bidt vergeffenesse saen Van dien dat hi hevet mesdaen; Ende alle dandere, die haer lachter Hadden gesproken van achter, Dien was hi2) gram ende dede gebieden, 120 Dat si uut dien cloester scieden. Die abdesse die hare kende Schuldich wel van sulker scende, Alse hare daden hare nonnen, Al waser felheit met geronnen, 125 Hadde lievere dat soe seide Den bisscop die waerheit gereide, Dan si souden sijn ontvoughet, Diese daer hadden gewroughet3); So dat soe hem te voeten vel, 130 Ende seidem waer ende niet el Van al dat hare was gheschiet:+ Een wort sone decte soes niet. Van wondere moeste benedijen Die bisscop der maget Marien, 135 Dor wien dat God dat wonder dede. Twee clerken sendde hi ter stede Ten hermite, te vragene das, Of dat kindekijn daer was. Si voeren daer ende vonden 140 Waerheit van dien kinde tien stonden. Dhermite sprac dese dinghe: ‘Hier quamen nu twee jongelinge, Die gaven mi dit nieboren kint, Ende seiden, het hadde mi ghesint 145 Maria selve, al over waer, Ende hietent mi houden VII jaer.’ Die clerken setten hem ten kere, Ende telden dit al haren here. Vroe was die bisscop ende liet 150 Dat kint, alse onse Vrouwe hiet, Mettien hermite VII jaer. Doe ontfinc hijt selve daer naer Ende settet ten lettren, ende wart vroet Ende van levene heilech ende goet.
[p. 337]
155 Alse doude bisscop, sijn meester, staerf, Waest sulc dat het verwaerf Den stoel sijns meesters, ende met trouwen Dienet Marien onser Vrouwen, Die hem enter moeder mede 160 Sulke scone gratie dede.
Van hem diese metten vingerline verchierde1). LXI. + Kinder ende scolaren jonc, Alse up haren eersten spronc, Speelden wilen vor ene kerke, Alse noch dicken pleghen clerke: 5 Elc warp anderen eenen bal. Nu waser een onder dandre al, Die een vingerlijn oec drouch, Dies hi weigher2) was genouch: Een sijn lief gaeft hem up minne. 10 Doe ontsach hi hem daer inne, Dat ment ontwee werpen mochte. In die3) kerke hijt doe brochte, Of hijt ieweren besteden conde, Dat hijt naden spele vonde. 15 Doe sach hi onser Vrouwen staen In eene ymagie wel ghedaen, Dies4) hem harde wonderen began Om die scoenheit, die hare lach an. Neder knieldi up hare voete, 20 Ende sprac hare eene groete Ende seide: ‘Te waren, uwe scoenhede Gaet boven al, ende boven hare mede, Die mi gaf dit vingerlijn Up getrouwe minne fijn! 25 Dies utic mi haerre minne5), Ende wille u dienen vort met zinne, Up dat ghijs danket mi, Ende ic dies noch werdich si, Dat ghi mi weder hebbet lief.’+ 30 Mettien hi tfingerlijn uphief, Ende staect andes ghebeelden vinger, Dat no wijder was noch inger, Entie vingher die stont hem recht. Dat6) beelde, alse oft antworde den knecht, 35 So deetter een tekijn toe, Want het loec den vinger doe Indie palme nederwaert. Van wondere wart hi vervaert, Ende riep totem allen besonder 40 Die daer waren ende togdem dwonder, Ende teldem mede te waren, Hoe hi ter dinc hadde gevaren. Si rieden hem, die dit vernamen, Dat hi der werelt uutte te samen7), 45 Ende hi altoes niet en stonde of, Hi en dade al sijn belof, So mochti vrient sijn met trouwen
[p. 338]
Jhesuse ende oec onser Vrouwen1). Nu was die jongelinc sere rike 50 Ende en horde niet wel gewillike, Ende liet dat belof al liden, Ende wilde ter werelt tiden. Hi nam een wijf bider wet, So dat hi quam bi hare upt bet, 55 Ende hi quam in eenen vake. Nu hort wonderlike sake: Hem dochte, dat hi gevoelde ende sach, Dat tusschen hem enter bruut lach Onse Vrouwe, die maghet fijn, 60 Ende togedem dat vingerlijn, Ende hem sine trouwe verweet. Uten vake schoot hi gereet, Ende taste al omme, daer hi lach, Omme dat beelde dat hi sach, 65 Maer hi en vant een twint niet noch. Doch2) hilt hijt over een gedroch. Echt viel hi in eenen vake, Doe sach hi aldie selve sake, Waer onse Vrouwe vor hem stoet, 70 Ende toghedem wreeden moet Ende hem tanscijn hevet ontkeert, Ende scide them: hi wert onteert, Omme dat hi hare hevet tebroken Die vorwaerde diere was besproken. 75 Die jongelijnc hi wart vervaert Vander maningen, ende hi en spaert Langhere niet, hine liet al varen: Des nachts sloep hi woch te waren. In eenen cloestre wart hi begeven, 80 Daer hi leedde moenken leven, Ende diendere der maghet Marien, Sire uutvercorne lievere amien, Met trouwen, sonder schult van wive, Toten ende van sinen live.
Van hem dien soe loeste uter zee. LXII. Het was een scip mids in de zee,+ Daer in pelegrimme mee Dan ander have in was geladen, Ende wilden, wilds hem God ghestaden,+ 5 Int heileghe lant van over mere. Mettien quam hem eene derc, Dat tscip inden bodem scurde. Die stierman dat zeil aventurde Ende hevet den boot toeghescoten3). 10 Die voerbaerste van alder roten Hevet hi mettem in ontfaen, Ende liet dander volc daer staen, Ende seide: ‘Ghi heren, clene ende groot, Ghi siet voer u die doot, 15 Ende daer en es geen ontgaen. Bidt Gode, dat hi moete ontfaen Uwe ziele, want omme sine doot Sidi comen in deser noot.’ Dit daden si so si best conden, 20 Ende [in] eere cortre stonden Sanc dat scip ende alle die liede. Een bisscop sach dat daer gesciede4), Ende dreef rouwe ende jammer groot Omme siere gesellen doot;
[p. 339]
25 Maer alsi ten boete ghinghen, Die bisscop mettien edelinghen1), Ontfiel hem een man inde zee, Van dien ne saghen si nemmee. Alsi te lande wart dus varen 30 Ende screien ende mesbaren Omme die verdronkene scare, Sien si omme harentare, Oft si ieweren saghen driven Die hare, die si saghen ontliven. 35 Niet eenen en hebben siere vernomen; Maer uten watre saghen si comen Tortelduven wit ende scone, Die upwaert vloghen inden trone. Dat hilden si over dat tekijn ware, 40 Dat die verdronkene scare Te hemele voeren indier gelike. Te lande quamen die heren rike, Ende alse die bisscop te lande quam, Sach hi vor hem ende vernam 45 Den man ontgaen vander doot, Die tusscen den scepe entien boot, Daer sijt saghen, ginc te gronde. Sere hem wonderen begonde, Ende warens vroe ende vrageden saen, 50 Waer bi dat hi ware ontgaen. Hi sprac: ‘Doe ic int water scoot, Aneriepic te miere noot Maria met minen monde, Ende also roepende gingic te gronde; 55 Maer die moeder der ontfarmechede, Die altoes ghene vergetelhede Te hem waert en can gedraghen, Die omme hare doghet gewaghen, Hevet mi met haren mantele gedect2) 60 Ende uten watre hier getrect.’ Alle diet horen loven ende lijen Upter moeder Gods Marien.
Vanden abt dien soe halp uter zee. LXIII. Enen abt gheviel oec mee,+ Dat hi indie Baerdsche zee3)+ Met eenen sere swaren tempeeste Begaen was, tellet die jeeste, 5 So dat si alle sonder blijf Ende elc sorgede omme sijn lijf4). Elc riep up sinen sint, Dien hi kent ofte mint, Entie elc waende dat machten meest 10 Hadde inder zee tempeest. Alse dabt siet dat elc roept eenen, Nu den groten, nu den cleenen, Ende niemene roept min no mee Andie sterre vander zee5), 15 Sprac hi: ‘U roupen wat saelt dogen? An die gheene die minst moghen, Daer up roepti alden dach; Ende hare diet al vermach, Daer an leghet niet u moet6). 20 Hets waer, hets goet dat ghi doet; Bet aneriepti, waerdi vroeder, Der ontfaermecheden moeder.’ Doe riepen si alle daer ghemene An Marien der maghet reene, 25 Dat si haers ontfaermen soude.
[p. 340]
Selve die abt also houde Riep an hare met allen crachten, Nochtan dat hi binnen II nachten Gherust en hadde, groot no cleene, 30 Ende gheten dan een appel allene. Hi begonste in die zee Te singene: ‘Felix namque,’ Mettien verse daertoe also, Dats: ‘Ora pro populo1).’ 35 Sine moenken songen mede. Cume endden si haer gebede, Upten mast en stont openbare Een licht oft eene tortijtse ware, Dat dat scip verclaerde met allen, 40 Entie storm was tevallen. Die zee wart slicht, ende onse Vrouwe Brochtse te lande sonder rouwe.
Van hare die hare vierte brac. LXIIII. + In dat vorbouch van Noyoen2) Was een joncfroukijn, aerm in sijn doen, Die met spinne metter hant Hare lijfnere sochte ende vant. 5 Eens up onser Vrouwen dach, Alse hare boetscepe gelach, Alse hare dinghel Gabriel Anebrochte dat smaecte so wel, So soudsoe spinnen ende dede quaet; 10 Ende daer soe nette haren draet, Claf hare die draet daer ter stede An tonge ende ane lippe mede, So dat hare die leppe swal Entie tonge, dat soe naer al 15 Hadde verloren hare tale. Die mont mede altemale Was met spuwe al omme bescumet; Want die nature, die dat rumet,+ Was hare altemale ontfaren3). 20 Screyen moeste soe ende mesbaren, Alse die en wiste wat doen. Men lededse in Noyoen; Tsente Eloye es hare geladen Omme te biddene genaden; 25 Maer daer en vant soe negheene. Doe gingen si alle ghemeene Ter hoeftkerken onser Vrouwen, Hare te biddene met trouwen, Aldaert menech sach tier stat, 30 Die oec mede vor hare bat. Aldaer ontbant hare lippe ende tonge, Entie aerme dierne jonge Hevet onser Vrouwen geheert, Ende es gesont thuus gekeert.
Vander keyserinnen van Rome. LXV. Een keyser te Rome was,+ Dien onse Here jonste das, Dat hine brochte teenen wive, Edel van zeden ende van live, 5 Entie scoenste diemen vant; Noch en gheenen oncusschen bant4) Sone drouch soe in haren zinne, Maer gherechte huwelix minne. Den keyser quam wille an te waren,
[p. 341]
10 Dat hi verre wilde varen Visiteeren heileghe steden, Omme te doene sine ghebeden, Ende dat bi sijns wijfs gemoede. Sijn lant liet hi indie hoede 15 Sinen broeder, dien hijt beval, Die zin ende herte leide al Ane die scone keyserinne; Doch ontecti sine minne Der vrouwen, diene al ontseide; 20 Maer so naer doch hijt haer leide, Dat soes qualike conste ontgaen, Ende soe dede hem verstaen, Dat soe soude doen sinen wille. Hier binnen dede soe maken stille 25 Eenen tor, daer soe in dede Twee jongelinge ende daer mede Twee joncvrouwen, die dienen souden Den swagher. Daer wilsoene in houden, Ende men hem met eere line 30 Uphale die lijfnere sine. Nu quam die dach, dat soe behiet Te doene den jongelinc dat hi riet, Dies hi vro was ende blide. Hi ghinc voren also betide, 35 Ende alse hi binnen der dore was, Sloot soene daer binnen ende liet das Niemene dan hare den slotel draghen. Rome was in ghenen daghen In goeden payse ende in vreden, 40 Ende dat al bi haerre wijsheden. Die keyser merrede jare vive. So dat mare quam sinen wive, Dat hare here quam int lant, + Soe waes vroe ende dede te hant 45 Die baroenen jegen hem varen. Den swagher liet soe uut twaren Onversien1); want soe woude, Dat hi den broeder groeten soude. So dedi oec eer dan die vrouwe. 50 Die keyser sprac: ‘Nu sech up trouwe, Broeder! twi bestu dus gedaen?’ - ‘Here!’ seghet hi, ‘sonder waen, Dit hevet gedaen u quade wijf, Die niemene heeft ontseit haer lijf, 55 Ende mi wilde soe daertoe mede Bringen te sulker quaethede; Ende omme broederlike trouwe Slotic mi vor die quade vrouwe In eenen tor tote nu, 60 Ende come aldus jeghen u.’ Alse die keyser horde die mare, Dies hi niet en was in vare2), Viel hi in ommacht uptie erde. Doe hi bequam ginc hi ten perde3) 65 Ende reet vort. Des dages daer naer Quam jegen hem al sonder vaer Die keyserinne, die niet wiste No clene no groet van desen twiste; Ende also helsen waent haren here, 70 Slouch hise int ansichte sere, Ende riep II knechten ende seide: ‘Spoet! Dit quade wijf neemt ende verdoet Int wout, daert niemen en weet.’ Si ledense int foreest gereet, 75 Omme hare te gevene de doot; Maer die scoenheit was so groot, Dat si droughen over een, Dat soude sijn haer negheen, Hine soude eer daer sijn met hare,
[p. 342]
80 Eer dat soe ontlivet ware, So dat si an hare vinghen Ende wilden hare vuulhede vulbringen; Maer soe sach te hemele waert Ende roept up Gode ende mesbaert. 85 Up onser Vrouwen riep soe mede, So dat geviel ter selver stede, Dat een edel man daer leet, Die hare horde driven tleet, Die met geselscap, dat hi brochte, 90 Die apostelen te Rome sochte. Ende alse hi horde dat ghescal, Reet hire toe ende dandre al, Ende saghen die eerlike persone Van knechten handelen onscone, 95 Ende sloughense beede gader doot. + Der vrouwen vrageden si, welke noot Datse brochte daer ter stede. Soe decte hare werdichede1), Ende leide te samen hare hande 100 Ende bat, dat hise uten lande Mettem voere ende soe na desen Sine dierne moeste wesen. + Dit dede die here gerne te waren, Ende soe es dus mettem gevaren. 105 Des mans vrouwe heefse ontfaen Lievelike ende beval hare saen Hare eighine2) kint; dit was haer mare, Ende soe hilt alst haer kint ware. Spel ende feeste plach soe te spaerne, 110 Indie kerke was soe ghaerne; Maer die duvel volgede haer naer Ende heefse mede gecort aldaer; Nochtan omme niet hijs began, Want hine wanre altoes niet an. 115 Een ridder was daer inden hove, Die minde dese vrouwe van love, Ende ginc hare an met scoenre tale, Met belove scone ende wale, Om te hebbene sijn gevouch. 120 Soe sprac, soe mindene genouch Reinlike, alse den broeder haers heren; Maer anders en waerre geen keren3). Alse hi siet dat niet bespeeft4), So peinst hi nauwe ende beweeft, 125 Dat hi sulke dinc mach vinden, Dat hi moghe dat wijf scinden, Dat mense dode oft verdrive. Nachts so stont up die keytive, Daer soe sliep ende dat kint mede, 130 Dat hare up getrouwechede Bevolen was, ende morderde tkint, Ende leide tmes so datment vint In haer bedde, up dat ment souct. Te bedde gaet die man vervlouct, 135 Ende dat bloet vanden kinde mede Ende5) liep onder hare ter stede. Soe wart ontwake daer soe lach, Ende soe riep: ‘Keytive! o wach!’ Die moeder stont up entie6) vader 140 Ende dat inghesinde algader, Ende vinden tkint bi hare doot Ende tmes bi hare van bloede root. Lichte machmen geloven das,
[p. 343]
Dat groot rouwe ghinder was; 145 Ende hi die mordenare mede Weende ende maecte serechede, Ende wilde die vrouwe hebben doot, Diere af en wiste clene no groot. Hi sprac: ‘Du heves dit wijf ontfaen, 150 Diemen soude hebben verdaen In anderen lande om hare mesdaet: Men bernse, dats mijn raet.’ Maer die here die verboot, Datse niemene en sloeghe doot. 155 Scipliede ontboot hi te hande, Diese voerden in vremden lande. Aldus moeste soe sceden dane, Ghesletens haers, latende trane, Ende ginc te scepe, alse die soude 160 Varen so waer so men woude. Alse die scipmanne in de see quamen, Ende si hare scoenheit vernamen, + Spraken si an hare lude ende stille, Of soe wilde doen haren wille; 165 Maer daerne diet ghene bede, Want soe minde suverhede. Si seiden: ‘Nu kies deen vanden tween: Du moets met ons sijn over een, Of sonder twifel over bort.’ 170 Die vrouwe sprac: ‘Vorwaer dat hort, Dat ic lievere hier verdrinke Dan ic mine suverheit minke.’ Die scipmanne sien dat aldus staet, Ende keerden anders haren raet, 175 Dat sise upsetten tien stonden Daer si eene hoghe roedse vonden, Daer soe al dien nacht alleene Sonder slaep was groot of cleene, Van screiene ende van vastene mat, 180 Alse die binnen drien daghen en at. Indie dageraet quam haer an Een slaep, dat haer vaken began1), Ende onse Vrouwe quam te hare, Die troost es van allen vare 185 Ende der glorien coninghinne, Met bliden anschine, daermen inne Alle bliscap mochte scouwen. - ‘Hoghe,’ sprac soe ter vrouwen: ‘Omme dattu heves sekerlike 190 Omme die trouwe van huwelike Vele ghedoghet ende gedraghen, Nu meer vort van desen daghen Sal die coringhe van di scheden, Ende du salt dijn lijf met payse leden, 195 Ende donrecht, dat di es gedaen, Dat wert openbare saen. Nem onder dijn hovet dat cruut: Wie so es lasers andie huut, Ghevet hem drinken in miere namen, 200 Hi gheneset alte samen.’+ Die vrouwe ontwiec met desen doene Ende was vro vanden visioene, Ende las dat cruut daer updien dach, Dies ghelijc soe noit en sach, 205 Ende hevet haer handscoen afgedaen Entie beede ghevullet saen. Omtrent mestijt quamen daer Scipliede, diemen waent vor waer Datse onse Here ghinder sende. 210 Soe riepse, alsoe tscip verkende, Ende hem ontfaermde, dat so scone Ende so edelike persone Was in so swaerre aventure. Si voerdense in een lant tier ure, 215 Daer soe enen lazersen sach,
[p. 344]
Daer vele eiselijcheden an lach; Ende soe gaf hem drinken met wine Vandien heileghen crudekine Indien name van onser Vrouwe, 220 Ende hi genas van sinen rouwe. Haer name ginc harentare, Also dat oec quam die mare + Indie stede ende indie port, Daer hi woende, die vermort 225 Sijn neve hadde in haren aermen. Nu mochts elken mensce ontfaermen, So dore packers was die ghone1). Vele bat men hare omme tghone, Eert diet datmen omme haer sent2), 230 Doch so quam soe al ombekent. Haer here bat up ghenaden, Dat soe den broeder stae in staden, Men sal hare geven dat soe heest. - ‘Ic doe,’ sprac soe, ‘ende aldermeest 235 Dit up eene voerworde, Dat hi segge van worde te worde Alle dinghe hier ter stede Voer hem VII, die hi oint dede.’ Men maecte vast die dinc tien stonden. 240 Die zieke seide vele zonden, Maer altoos die quade mort Ne dorsti niet bringen vort. Doe seide soe: ‘Mine medicine Es an di verloren pine, 245 Houtstu eneghe dinc behuut3).’ Doe sprac die broeder: ‘Brinc al uut Dattu mesdaen heefs, groet ende clene.’ Mettien so wart hi in weene Ende seide die mort vanden kinde. 250 Doe sprac hi die de vrouwe minde, Dattem tferlies noch also groet Vanden wive ware alse van skints doot. Doe wilde soe daer haer selven melden4), Ende seide: ‘Quaet met quaden ghelden 255 Ne willic pleghen te gere stont.’ Mettien maketsine gesont. Die here bat dat soe ware bleven, Hi wilde hare teenen manne geven Den broeder, dien soe hadde genesen, 260 Ende soe sprac: ‘Dit mach niet wesen;’ Ende soe es danen ghevaren, Ghenesen die lasers waren, Ende te Rome indie stede5), Al ombekent van hem allen mede. 265 Des keysers broeder was lasers mede, Dat die wrake ons Heren dede, So dat hem ant leven ghinc. Doe was daer omme dese dinc Die vrouwe gehaelt al ombekent, 270 Om hem te beterne sijn torment, So dat soe sprac: van desen man Daer nes geen genesen an, Hine segge sine mesdaet ter cure Voerden paues entie senature, 275 Vorden keyser ende voer hare. Doe seidi met groten vare, Hoe hi belooch die keyserinne. Die keyser was na uten zinne, Ende riep: ‘Ay mi! aerm keytijf! 280 Hebbic dus verloren mijn wijf!’ Ende alle die dit horden mede Weenden ende dreven jammerhede Ende meslieten hem om die vrouwe;+
[p. 345]
Maer soe sachte haren rouwe, 285 Alsoene al hadde genesen, Ende seide: ‘Weest in payse van desen: Ic bem daer ghi omme mesbaert.’ Die bliscap die ghinder waert Ne mochte getellen geen man. 290 Die keyser die wildse dan Teere vrouwen neemen ende te wive1); Maer soe bat hem dat die dinc blive, Want soe belovet hadde onsen Here Man te kenne nemmermere; 295 Ende bat den paues ende andere man, Dat sijs hare geholpen dan. Dus es soe der werelt ontronnen Ende begeven daer met nonnen, Daer soe Gode ende onser Vrouwen 300 Diende wettelijc ende met trouwen.
Vander vrouwen die een kint wan an haren sone. LXVI. + Te Rome so was hier te voren Een man rike ende wel geboren, Ende hadde een wijf des gelike, Edel sere ende daertoe rike. 5 Alle dinc quam hem wel int gevouch, Els dan die vrouwe geen kint en drouch. An Gode hebben si hem ghekeert, Ende sine aerme gherne geheert, Dat hi hem gave een kint, 10 Ende God hevet hem toeghesint. Ende teersten dat wart geboren, Keerde in feesten al die toren, Entie vader hevet vermint Also sonderlinge dat kint, 15 Dat die lieve sonder mate Verduwede die karitate, Ende liet achter alte sere Gode te dankene vander eere2). Somwile bepensdem die man, 20 Ende keerde tsinen weldaden dan; Ten lesten dedi Gode belof Te stane der werelt of Ende te vaerne in eene wostine, Ende3) met herten ende metter pine 25 Gode te dienne tsinen live; Maer die bant van sinen wive Dwanckene, dat hi metten rechte Ne conste gecomen uter hechte4), Dies hem gheorlovede ongerne 30 Ende seide: ‘Want mij swaer tonberne Dat geselscap es van di, Up eene dinc getroestic mi, Dattu vor mi kies die Gods minne Ende anders niemen in dinen zinne. 35 Want oec van Gode coemt dit belof, So sceldic di quite hier of; Alleene, dat ic in dinen zinne Bliven moet met reender minne5).’ Deser dinc waren si bede vro. 40 Die vrouwe plach vort also Der aermer een deel te bet,
[p. 346]
+ Omme dat soe was ombeslet1). Maer dat kindekijn ghewies, Ende moeste der mammen dor dies 45 Onberen; want so verre quam. Die vrouwe gheent kint met hare nam Te spisene, te beddene, ende helt Weeldelike, alsemen telt2). Nachts sliept bi hare, ende het sat 50 Sdaghes altoos met hare ende at. Ende omme dat vleescelike minne Dicken verblent des menscen zinne, So ghesciede sulke scende, Dat dat kint die moeder bekende 55 Ende dat soe met kinde waert. Alsese die dracht hevet verswaert, Viel soe wel naer in wanhopen; Nochtan bleef die hant open In aelmoesene, in dogheden mede, 60 Ende dicken was soe int gebede. Hier binnen so quam die dach, Dat soe der droever dracht gelach; Ende cume waest ter werelt comen, Soene hevet hem dat lijf genomen, 65 Ende waerpt in ene proveie daer nare3), Omme dat der werelt niet wert mare. + Nu heefse die dievel ghevaen Indie ziele, ende wilse saen Voer aldie werelt doen verderven 70 Ende jammerlike dode sterven. Dus maecti hem alse enen clerc gedaen, Ende so henen te Rome saen, Ende so te hove omme dese mare. Die grote heren wordens geware 75 Ende vrageden, wie dat hi si. - ‘Een clerc,’ sprac hi, ‘ende oec es mi Cont harde meneghe scrifture, Ende oec wetic wel ter cure Te vindene verstolen goet: 80 Hier af bem ic sere vroet.’ Dus quamen hem vele liede an, Ende hi berechte elken man, So dat alle die dieve thant Afstaen moesten ende rumen tlant. 85 Dus gewan hi vanden heren Werdicheit ende vele eeren. Alse hi sinen tijt versach, Sprac hi dus up eenen dach Anden keyser ende andie heren: 90 ‘Wildi, so soudic u leeren Ende cont maken eene dinc: Noint keyser noch coninc Sone horde dies ghenoot. Wapene! dat niet al nes doot 95 Rome die stat, oft verdronken, Oft metter lovien versonken4) Hier te voren in langere stonde! Want so dorperlike sonde Es ghevallen te Rome binnen: 100 Een wijf, ghelijc ere godinnen, Die hier heeft so goed eene wort5), Die hevet haer kint vermort, Dat soe wan an haren sone.+ Hoe mach God ghedoghen tgone?’ 105 Dit wort hadde onwert hem allen, Ende seiden: ‘Ries, laet staen dijn callen! Want wi alle, dit beghome,
[p. 347]
Houdense over die beste van Rome.’ - ‘Dit es,’ sprac hi, ‘dat ic vermoede; 110 Maer come vore de vossine hoede1), Ende men make up de maerct een vier, Ic does haer2) lijen, of ic wille hier Dat men mi werpe inden brant.’ Dat dochte den keyser recht thant, 115 Ende hiet datmense soude halen Om antworden te derre talen. Men haledse met derre tale; Ende teersten soe quam inde zale, Eist jeghen hare al upgestaen3), 120 Entie keyser deedse saen Bi hem sitten, alse hi woude, Ende hiet datmen daer swigen soude, Ende hevet hare voren gheleit Wat die meester hevet gheseit, 125 Ende hiet dat soe dade onscout, Ofte lijede sulker ongedout. Soe, die vroet was ende wijs, Sprac: ‘Omme dat dese mesprijs Swaer es, diemen mi over leghet, 130 So eeschic, of dat recht geweget, Datmen mi gheve raet ende dach, Dat ic mi ontsculdeghen mach.’ Dus wart hare verste ende dach gegeven. Up alle menschen die leven 135 Ne trooste soe niet van enen baste4), Maer an Gode hout soe haer vaste, Ende dat was met berouwe groet, Omme te comene uter noot. Tien tiden, wi lesent dus, 140 Was een paues, hiet Lucius.+ Te sinen voeten dat soe quam, Entie dinc, die hare mesquam, Hevet soe hem gebrocht al vort (Soene dectes niet een wort), 145 Ende bat hem van derre wonde Medicine thaerre ghesonde. Hi, diese sach in berouwe groet, Ontfaermde haerre groter noot. Hi trooste hem der Gods genaden5), 150 Ende seide: hi soude hare beraden. ‘Dochter,’ sprac hi, ‘weene al mate; Gods ons Heren caritate, Sine miltheit uptie zondaren Ne mach verblenden no vervaren 155 Al die quaetheit, die mach wesen, Die hem berouwet dan van desen. Hem es alle grootheit cleene. Pieter ende Magdaleene, Alse hem berau hare mesdaet, 160 Hoe saen waersi in heilegen staet! Ic radi vor recht ersatrie, Dattu die moeder Gods Marie+ Eers ende an hare roeps genaden; Want soe hevet al beraden: 165 Soe es vandien sondegen de sake6). Niemene hevet haers oec brake, Die met ongheveinsder herte An hare roept in sine smerte. In wille u niet te sere laden,
[p. 348]
170 Want mine mages nu niet gestaden; Maer Pater Noster si nu te desen stonden Absolucie van dinen zonden1).’ Met desen worde, met derre tale, Was dat wijf getroest doer wale, 175 Ende bat onser Vrouwen Marien, Dat soese moeste bevrien Vanden viant diese anespreect, Ende vander zonden die utebreect Ter werelt inder lieder mont. 180 Die dach quam, die niet en stont, Ende soe hevet hare vriende genomen Ende es aldus te hove comen. Haer troost, hare hope was sekerlike An Marien van hemelrike; 185 Noch soene begafse oec niet mede Die moeder es der ontfaermechede, Die haer zuchten hevet bescouwet Entie mesdaet, die haer rouwet; Maer ongesien aldaer ter stede 190 Met haerre jeghenwordichede Was [soe] aldaer int ghedinghe, Ende bescermedse sonderlinghe. Dus quam int dingehuus gegaen Die vrouwe ende wille te rechte staen, 195 Daer soe wart ontfaen met eeren Vanden keyser ende vanden heren. Doet al sweech wijf ende man, Sprac die keyser den clerc an: ‘Sie hier twijf, nu sprec dan, 200 Daer die redene omme began, Ende daer du af heves gheseit Onghehorde dorperheit.’ Die valsche clerc sach ende dochte, Wie die vrouwe wesen mochte, 205 Ende seide: ‘Dese es hare ongelike, Hets eene andere sekerlike.’ Doe seiden si alle: ‘Sech dine wort.’ - ‘Neen,’ sprac hi, ‘die de quade mort Dede ende dat overspel, 210 En es dit niet, dat wetic wel. Dese es scone, heilech ende claer, Ende vul dogeden over waer. In dar niet spreken, het moet wesen: Maria hevet met hare gewesen, 215 Ende hoetse al noch voert an2).’ Mettien so seindem elc man3), Entie duvel hi voer dane, Alse een rooc te scouwene ane. Alle sijn si vro diet scouwen 220 Ende benediden onser Vrouwen. Entie vrouwe die bleef vri Ende ghewan in Rome daer bi+ Van deser saken grote name: Dus genas soe der blame.
Van dat soe hare vertogede enen dyaken. LXVII. Het was een pape in eere stede,+ Die eer dor ghelt dan dor Gode dede, Vul van goede, vul van zonden, In werelt eere sere ontbonden. 5 Dese hadde in siere cure Eenen edelen te ghebure, Die rike was, ende oec mede Eene vrouwe sonder rijchede, Eene aerme weduwe. Dese twee laghen 10 Up haren ende ende saghen,
[p. 349]
Datmen tgelach moeste betalen. Elc bat om den priester halen. Die priester hi wart ontboden, Dat hi quame te sulken noden 15 Ende horen wille den riken, Moengen ende met olie bestriken, Entien zieken1) bevelen Gode. Ghewar2) was hi mettien bode, Alse die tscaep minde alleene 20 Om die wulle; maer groot no clene Sone achti noch en hadde ghere, Hoe hi hem den wulf verwere. Thant ghinc hi indie zale, Ter camere in also wale3), 25 Daer die rike sieke lach In bont, in graeu. Alse hi dit sach, Sprac hi: ‘Hier si pays ende vrede!’ Maer dit was omme niet een bede. Daer sach hi staen lieden vele, 30 Die grote priselike bispele Smekende spraken vanden man4); Maiseniede ende kindere daer an Die beweenden haren here; Doch so was daer sulc die mere 35 Minde tgoet dan die daer lach, Al maecten si buten gheclach. Die mont riep wapene groot, Therte bat al omme de doot. Die pape vragede ende hi las, 40 Ende nam bijechte sulc alsoe was. Hi sat, hi smeecte; al dat hi telt Es algader omme ghelt. Hi troost, hi vraghet, waert hem meest si, Ende maect den man met talen vri, 45 Die nochtan al onbewaert Moet onder des duvels swaert; Entie quade valsche propheete Smerdene met sinen beheete5), Den verdoemden riken man, 50 Daer gheen behout en was an. Hier binnen so quam een saen Vander aermer weduwen gegaen, Ende bat hem dat hi quame ter noot, Want soe laghe up die doot; 55 Maer die pape ne antworde niet, Want hi al upten riken ziet. Maer die dyaken, die bi hem stoet,+ Die sprac dus in sinen moet: ‘Hets grote zonde tonsen behouf, 60 Entien wive vrese grouf, Eist dat dese aerme weduwe ent Sonder bijechte ende sacrament.’ So dat hijt sinen here seide, Die hem dese antworde anleide: 65 ‘Snuedel! lettel ghi ghevroet, Dat dese edel man ende goet Alleene moet varen hene Omme eene oude verlevede quene.’ Doe antworde die dyaken: 70 ‘Here, en belghet niet der saken!
[p. 350]
Wildi, ic gaesse visenteren.’ - ‘Gaet henen,’ sprac hi, ‘wien maecht deren!’ Die dyaken hevet genomen Ons Heren lachame ende es comen 75 Daer die aerme weduwe lach. An hare en was geen bejach, Aerm van goede, van deugeden rike, Ende si lach ontfaermelike Up derde ende een lettel stroes daer mede, 80 Maghere ende verhongherde lede. Cume was hi binnen comen, Dat hi ghinder hadde vernomen Dat huus ingelen al vul, Aldaer dat wijf lach int mul; 85 Enter moeder Gods Marien, Metter mageden compaengien, Sach hi aldaer dat soe steet Ende drogede der weduwen dat sweet Met eenen cledekine sere wit. 90 Alse die dyaken sach dit, Stont hi ende wart wonderende sere. Aldaer hi brochte onsen Here, Knielde Maria ende al hare scare Ter erden neder vor Jhesum dare; 95 Ende teerst dat si up waren gestaen, Hiet soene coenlike ingaen, Ende oec so maectene daer mede Onse Vrouwe een sitten ter stede, Ende hietem dat hi sitten ginghe. 100 Hi sat ende horde die dinghe, Die de weduwe hem doe seide. Hi bijechtedse sonder beide, Ende gaf hare den lachame ons Heren, Ende las over hare Gode teeren 105 Salme, ende beval die ziele Gode ende sente Michiele. Vroe ende blide metter vaert Ginc hi srijcs mans huse waert. Teersten dat hi binden huse quam, 110 Sach hi ghinder ende vernam Swarte catten, sonder waen, Om des rijcs mans bedde staen, Entie zieke sachse mede Met groter vervaerlijchede, 115 Ende lach ende riep al over luut: ‘Jaghet die catten, die catten uut, Ende helpt mi, si sullen mi scoren!’+ Een duvel, gelijc swarten moren, Quam met enen hake tien spele 120 Ende stac den riken indie kele, Entie ziele vliet ende bevet, Alse die en ghenen troost en hevet In al die daet, die soe keytive Dede binnen haren live, 125 Entie doot die ginc hem an. Die moer brieste, ende dander stan, Ende hi trac hem dien haec uut. Doe gaf dander een swaer luut, Ende gaf up den droeven gheest. 130 Doe quamen daer andere duvelen meest, Die ghene ziele sere sloughen Ende danen sleepten ende droughen Indien donkeren pitte groot, In die euwelike doot. 135 Alse die dyaken dit sach, Langhe hi in ommacht lach. Maria verbaerde hare daer Ende troestene in sinen vaer, So dat hi them selven quam 140 Ende beter leven anenam, Dan hi te voren hadde geploghen. Onser Vrouwen ende Gode den hogen Dancti alre ghenaden, Ende bleef voert in weldaden.
[p. 351]

Vanden bisscop Bonitus. LXVIII. + Tote Cleermont in Alverne Was een bisscop, die niet gherne Sinen tijt verloes in idelheden. Onser Vrouwen in suverheden 5 Ende Jhesum Cristum haren1) sone Diendi ghewillike die ghone. Eens ghinc hi in sente Michiels kerke, Met vele lieden, leeke ende clerke, In eenen winkel alleene staen, 10 Sine herte heefti te Gode ondaen. Die bisscop hiet Bonitus. Die dienst nam ende aldus. Doe ginc tfolc groot ende cleene; Maer hi bleef staende alleene 15 Ende gesloten oec daer in: Dies was hi bouder in sinen zin, Ende bleef vaste in sine gebede Met herten ende met zielen mede. Eene stemme hordi inden trone, 20 Alst ware recht een liedekijn scone; Mettien eene claerheit quam. Eene russchinge hi vernam, Alse of groot volc daer quam gaende. Mettien sach hi daer al staende 25 Waer onse Vrouwe quam Marie Met eere uutclaerre paertie Van zielen ende van inglen inne, Ghelijc alse eene coninginne, Die coemt met enen groten here, 30 Ende zongen met groten ghere, Ende onse Vrouwe die sanc mede + Eere ende lof der Godlijchede. Mids dorden choer ginc die schare, Ende alsi quamen ten outare, 35 Vragedemen, wie messe singen soude. Maria antworde also houde: ‘Hier es Bonitus, die bisscop goet Hi eis wel wert dat hise doet.’ Alse hi dit horde, wildi vlien. 40 Noch machmen daer tekijn sien, Hoe hi wech tart, inden steen, Oft hi en hadde hartheit gheen. Doch so was hi daer ghesocht Ende voer onser Vrouwen brocht, 45 Ende gheghaerwet, ende gedaen Messe ghinder aneslaen2), Die hi eerlijc daer dede. Onse Vrouwe danckets hem mede, Ende gaf hem teenen juwele rike 50 Een cleet gemaect in hemelrike3). Dit machmen sien, ende niet te scerne, Tote Cleermont in Alverne, Want men toget daer den lieden; Ende niemene en can bedieden, 55 Hoe men dat gemaken mochte: Wit ende licht eist ende sochte. Naer desen Bonitus so quam Een ander, diemen te bisscoppe nam, Die ongelijc was sinen voersate. 60 Hi vermat hem te siere ombate Iet dies gelijcs te winne mede, Up dat hi sine ruste dede In sente Michiels kerke daer, Ende dit wildi proeven waer. 65 Daer ghinc hi in, dronken ende sat, Ende also bleef hi daer ter stat Slapende, alse die wijn geboot. Doch sciet hi danen sonder noot; Want doe hi in wake waert, 70 Hine wiste hoe hi quam an de vaert,
[p. 352]
Maer hi vant hem sonder scade In sijn selves kemenade. Dus wart die dulle prophete Bedroghen bi sinen gheheete, 75 Ende leerde met omoedicheden Gode te soukene ende met beden.
Van eenen man bi Awenchijn dien soe ghenas. LXIX. + In Ostervaus bi Awenchijn1) Woende een aerm mannekijn. Eens soudi dor een dorp liden, Ende een steen lach tsiere ziden, 5 Daer hi sinen voet an stac, Ende met torne hi dit sprac: ‘In sduvels namen over een So was daer gheleit die steen.’ Thant quam hem daer an groet leet; 10 Want gelijc dat men water heet Hem int anscijn hadde gegoten, Wart hi daer te hant gescoten2), So dat hi vorder en conde gegaen. + Uut sinen ogen so droep saen 15 So vele waters, dat hi van dien Een twint meer en conde gesien. Thuus ledemen, hine const gedogen. Daer verloes hi een sire ogen, So dat hem dat anscijn zwal, 20 Ogen, neuse, mont ende al. Ten vierden daghe wart altemale Sijn anscijn eene rode ghale3), So datmen waende al openbare, Dat hi al puur pakers ware. 25 Daer naer ginct vort ende weder Tevel al toten voeten neder, Ende hem vercrompen alle die lede, So dattem die hielen mede Vercrompen anden ende waren. 30 Menech leet, menech mesbaren Dogedi, ende verloes oec mede Dat ghevoelen an al die lede. Men moesten draghen telker stat, Daer hi soude doen dit oft dat. 35 Sijn huuskijn stont ander strate: Daer lach hi ende bat der karitate Vanden lieden, diere leden Ofte ghinghen ofte reden; Ende hi was in swaerre hoeden 40 Van evele ende van aermoeden. Nochtan in al sijn rouwen Lovedi Gode ende onser Vrouwen, Ende bat over die ghene mede, Die hem daden hoveschede. 45 Hi vaste, hi clagede sine zonden, Daer voren bat hi tallen stonden. Alse die tijt quam ende God woude Dat hi sijns ontfaermen soude, Teenen Paschen, alst soude sijn, 50 Hordi te Awenchijn Mattene luden4), ende metter vaert Keerdi thovet darewaert. Hi boot die hande, die hi allene Roeren mochte ende niet de bene; 55 So siet hi ene eerlike persone Van eere vrouwen dore scone,
[p. 353]
Edelike ende wel ghecleet, Dien verdochte sijn grote leet Ende sine grote verduldichede, 60 Ende seide: ‘Wet dat dine bede Voer Gode gehort sal sijn. Doe di draghen tAwenchijn Voer tgebeelde Marien der maget, Ende bidt hare dat soe dijns gewaget: 65 God die sal di helpen saen.’ Dit hevet ghene man gedaen, Ende ghenas daer up die stat Van alre dinc die hem messat.
Vander Jodinnen die soe verloste. LXX. + Ene Jodinne lach hier te voren1) In aerbeide, alse wijt horen, So swaer2) ende daertoe so onsochte, Dat hare niemen gehelpen mochte: 5 + Men beidde alleene om die doot. Mettien in hare pine groot Quam up hare van boven een lecht, Ende eene stemme daer ute recht Die seide: ‘Roep an Marien, 10 Jesus Moeder, soe sal di vrien.’ Dat licht voer wech; maer dat wort Hevet hare therte so dorbort, Met goeder herten ende wel beraden Riep soe an Marien genaden. 15 Thant so gaf hare onse Vrouwe Eenen sone alsonder rouwe. Die Juedsche wijf, die bi hare saten, Horden dien name, dien si haten, Ende wildense morderne om dat wort; 20 Maer onse Vrouwe halp hare vort, Dat die wijf dat lieten wesen; Ende alse die vrouwe al was genesen, Vloe soe ter kerken ende haer kinder, Ende ontfingen dat doepsel ghinder.
Vanden kindekine dat an Jhesumme riep pappa. LXXI. Tote Spieren upten Rijn3)+ Es een geheelde scone ende fijn In onser Vrouwen eere geset. Daer quam een wijf ende haer kint met, 5 Ende soe knielde ende bat. Hare kindekijn stont vor hare ende at, Ende sach upt scone Jhesueel4). Doe braect van sinen brode een deel Ende boot dien beeldekine. Daer na 10 Seit in sijn Duutsch: ‘Pappa! pappa!’ Dat beeldekijn begonde weder Spelen jegen dat kindekijn daer neder, Ende seide: ‘Du5) sult pappen met mie, Alse leden sijn der daghe drie.’ 15 Die moeder horet ende wart versaget. Ghere wort soe ghewaghet Eenen ouden canoenc vanden chore,
[p. 354]
Die seide: ‘Goet wijf, nu hore! Hout dijn kint tote an dien dach, 20 Want dijn niet langer sijn en mach1).’ Den kinde quam die rede te hant. Ten derden dage men dit waer vant; Want Jhesus voeret met hem Onder die kindere van Bethlehem.
Vanden wive die soe bekeerde van zonden. LXXII. + Een wijf was, die enen andren wive Haren man nam als eene keytive. Nochtan alsoe ter kerken ginc, Plach soe emmer eene dinc, 5 Wat besicheden hare over lach: Alsoe onser Vrouwen sach, So sprac soe des ingels groete, So soe best conste met goeder moete. Haer amijs getrouwet wijf 10 Dien vernoyede haer lijf, Om dat soe sach haren man Tander wijf hem trecken an, Ende hadde geent wijf sere leet. + Nu soe el wat doen en weet, 15 Keert soe hare an onser Vrouwen Ende bidt leet ende vele rouwen Over twijf an die Gods gewout, Die hare haren man onthout. Alsoe haren wille al 20 Waent dat men hare doen sal, Hevet onse Vrouwe hare verbaert An hare die wrake begaert. - ‘Wat bidstu,’ sprac soe, ‘over dit wijf An mi wrake up haer lijf? 25 In dar hare doen ghene plaghe; Want soe groet mi alle daghe Metter uutnemender groete, Die mi boven alle dinc es soete.’ Doene dorste gheent wijf niet soeken 30 An onser Vrouwen meer met vloeken, Ende ghemoete dat wijf up enen tijt, Ende sprac alse hare gaf die nijt: ‘Ay! vule vrouwe, dorper ende quaet, Wat ghi mi al leets beraet, 35 Dat ghi mi neemt minen man, Dien ic metter wet gewan! Nochtan en scuwedi mi niet! Hoe gherne dadic u verdriet, Want ghi neemt mi alle daghe 40 Mine bliscap, dats mine claghe. Ic hadde eenen troost alleene Op Marien, der maghet reene, Om mi te wrekene dien toren; Maer dien troost hebbe ic verloren. 45 Soe seide mi: sone mach geen wee An di doen, omme dattu Ave Alle daghe voer hare spreex, Daer du den toren al bi breex.’ Dander seide vort hier naer: 50 ‘Hout van mi over waer2), Dat ic di late dinen man: Nemmermeer comickere an; Ende vortmeer van deser stede So belovic suverhede 55 Hare, die mi ghenade dede Om so cleenen dienst oec mede.’ Dus stont deen af siere sonde, Dandere vort van ghere stonde Hadde haren man quite ende vri: 60 Bi onser Vrouwen ghenasen si.
[p. 355]

Van O Intemerata1). LXXIII. + Het was een man edel ende rike Ende nochtan sekerlike Jegen die aerme milde ende sochte, Des den duvel sere verdochte, 5 Ende dede an eenen lachame Van eenen, die in deuwelike blame Verdoemt was omme sine sonden, Ende quam te hem te dien stonden, Ende hi hevetene over enen knape gehuurt. 10 Die gheene dient ende besuurt Meer dan dander VII knechte2), So dat hi alle sine dinc berechte, + Ende hi hem te hoedene beval Een huus, daer hi in leide al 15 Die zieke, die hem quamen toe, Omme dat hi hem hare noot vuldoe; Maer altoes pogedi ende dochte, Hoe hi den here bedriegen mochte, Waest upt water, waest upt lant; 20 Maer die duvel die en vant Wech no sake, tijt no stonde, Dat hine belopen conde: Also haddi hem bewaert Met weldoene alsonder aert. 25 So verre ginc van hem de mare, Dat vele lieden quamen dare Te besiene den milden man; So dat een bisscop zin ghewan, Dat hine mede wilde sien, 30 Die wel was ontfaen van dien; Maer die viant haddene vernomen Ende en wilde niet te voren comen. Ter maeltijt vraget die here das: ‘Waer es u knape die hier was?’ 35 So langhe dat hi te voren quam. Alsen die bisscop vernam, Verstont hi biden gheest te hant, Wie hi ware, die seriant. Doe so vragedi te desen: 40 ‘Hoe langhe heefti hier gewesen?’ - ‘Langhe,’ sprac die goede man, ‘Ende daer es vele bederven an3), Want hi es getrouwe ende recht.’ Die bisscop sprac: ‘Dits een quaet knecht 45 Entie duvel uter hellen.’ Hi riepene ende hietene tellen, Wat hi daer ter stede sochte. Die viant sach dat hi en mochte Nieweren ontgaen, hi en moeste lijen. 50 - ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘van dien partijen, Die uten troen waren gesteken. Nu can dese een ghebede spreken, Dat hi seghet alle daghe; Daer bi ontgaet hi miere plaghe, 55 Ende dicken, alsic al was bi Hem te hebbene, ontginc hijs mi.’ Dies lijede die quade keytijf. Doe liet hi dat dode lijf Voer hem allen liggen up derde, 60 Ende voer henen siere verde. Die bisscop den man anelach Ende vragedem, wat hi te lesene plach, Daer hi den viant bi ontran. Doe sprac hi, alse een leec man, 65 Dat hi lettren en ghene kint; Maer ter tijt dat hi was een kint,
[p. 356]
Leerdi een ghebede alleene, Ende dat can hi ende el ne gheene, Van onser Vrouwen, die hi noch wiste, 70 Ende van sente Janne ewangeliste, Ende dat seidi, hoe soet gha, Ende dat was: ‘O Intemerata.’
+ Vanden riddere die hare ghenamene spaerde. LXXIIII. + Het was een ridder rike ende vrome, Die also berechte home, Dat hi huwelijc ontseide, Want het dochtem ledicheide1); 5 Want men dicke de wapene begevet, Alsemen vrouwen te lief hevet. Nochtan en liet hi niet bliven Daer omme tgeselscap van wiven. Eens tijddi in Normendie 10 Teenen tornoie met sire partie, Ende soude dor enen casteel liden, Daer hi omme indien tiden Sine ogen liet gaen harentare2). Doe wart hi eere maget geware, 15 Die daer dor die strate ghinc, Ende hem met haerre scoenheit vinc. Sinen knape riep hi ane Ende seide: ‘Pijndi te verstane, Wie vader ende moeder sijn 20 Van deser scoenre maghet fijn. Sech dat sise3) mi te nacht Te bedde gheven sonder cracht, Ic wille hare4) dan X gheven Ende wel cleeden daer beneven.’ 25 Die knape diene liet achter niet Hine dede dat hem sijn here hiet, Ende brochte die maget vercleet5) Te sijns heren herberghe geleet; Want vader ende moeder woude, 30 Dat soe den knape volgen soude. Naden male sone was anders wedde Dan soe ginc in des heren bedde6). Dien ridder dient7) wel behaget, Dat hi metter reinre maghet 35 Hebben sal al sijn gevouch; Ende soe was diet swaerlike verdrouch Met geweene, met groter cracht8); Ende het was eens Tsaterdages nacht, Die vele goeder lieden vrijen 40 In deere der moeder Gods Marien. Die ridder seide: ‘Nu segt, bequame, Hoe es uwe kerstine name? Hoe ontfadi mi in deser wijs Over viant, niet over amijs? 45 Gadijs uwen vader af, Die mi u sijns willen gaf?’ Soe antworde met groter scame: ‘Here! Marie es mine name. Ic mach wel sware herte dragen 50 Ende over mi selven claghen; Want mi beter es die doot Dan te levene in scanden groot,
[p. 357]
In miere suverheden verloren; Want ic belovede hier te voren 55 Mier suverhede onser Vrouwen, Ende Gode te dienne met trouwen. Ic hadde gherne nonne gewesen, Maer mijn vader es te aerm te desen. + Ic bem een deel gheleert ter lide 60 Ende can onser Vrouwen ghetide1), Dat mi een aerme clere oec leerde, Die tonser herberghen ginc ende keerde.’ Die heileghe gheest hi quam daer in Altehant in des ridders zin, 65 Die uut sinen zinne dede Den brant der onsuverhede, Ende seide: ‘Ja! du heets Marie, Ende oec eist recht dat men vrie Den nacht van den Saterdaghe. 70 Wes vri van mi vander plaghe, Hare teeren die es dine genanne; Ende daertoe meer nochtanne, Want du nonne wilt wesen vri, Voer Gode so belovic di, 75 Eist dattu met mi varen wout, Dattu dinen wille hebben sout.’ Up dese voerworde sliep soe dien nacht Bidien ridder alsonder cracht. Des maergens voer soe haerre verde 80 Mettien ridder up eenen perde Tote daer bi dat lach dat velt, Daermen den tornoy up helt. Daer liet hise teere abdien Ende belovede hare bi Marien, 85 Dat hi soude over hare ontfaen Den cloester so in staden staen2), Eist dat God sijn leven spaert, Dat sijs bleven al ombeswaert, Ende daertoe wille hise daer nare 90 Visenteeren alle jare. Maer dese chaertre bleef ombescreven; Want die ridder es doot bleven Saen daer naer upt tornoys velt Ende begraven daer, alsemen telt: 95 Want het was tien tiden zede Ende der werelt werdichede, Bleef iemene in tornoyes spel, Datmenne grouf daer also wel. Die joncvrouwe pijnde hare in desen,+ 100 Hoe dat soe sulc mochte wesen, Dat Gode bequame in alre wijs, Ende omme haren reinen amijs Peinst soe, welken tijt hi keere: Dien beval soe onsen Here. 105 Doet al keerde sonder hi, Des balch dabdesse bidi Dat hare trouwe was tebroken, Ende ginc der joncvrouwen an met sproken, So dat soese met tranen dede 110 Onser Vrouwen anroepen inder bede, Dat soe togede doer hare goede, Hoet met ghenen ridder stoede; Ende onse Vrouwe heeft hare verbaert Ende seide: ‘Soete lieve! spaert, 115 Laet staen dijn weenen ende dijn zuchten: Ic bem Maria, ghine dorvet niet vruchten. Dijn lief, die di dede begeven, Es in dien tornoy doot bleven Ende begraven ter selver stede.+ 120 Ende want hi mi die eere dede
[p. 358]
An di, eist recht dat hijs genoot1). Hi hadde berou voer sine doot Ende es in die behoudenesse. Nu ganc toter abdesse 125 Ende segge, dat soene hale te hant Ende hier legge over den pant2), Dat hi der beden hier gheniete, Ende hare troost3) te dinen verdriete, Daer du eene rose sies up een graf, 130 Die daventure daer niet en gaf, Want soes gewortelt diepe in derde Ende riect soete ende werde4).’ Vro es die maghet na dmesfal Ende seghet der abdessen al; 135 Maer soe hadde onwert die sprake Ende hilt over gheveinsde sake; Entie joncvrouwe valt weder Met beden an Marien neder. Doe sprac Maria tier stonde: 140 ‘Sech hare in lijcteken dese zonde, Dat soe hier af bijechte spreke, Dat God up hare niet en wreke5).’ Doe seide hare die joncfrouwe dat, Ende soe kennet uptie stat, 145 Ende ghinc oec ende haer covent Up des tornoys velt ommetrent, Onthier ende soe up dat lant Den ridder bider rosen vant. In haren cloester heeft soene gedregen, 150 Ende dede sijns met eren plegen.
Van enen scrivere6) die Marien eerde. LXXV. Een scrivere was in Vlaenderlant,+ Die malen conde andie want Ende met pincelen beelden maken. Hi eerde ende diende in sinen saken 5 Onser Vrouwen. Van hem ginc mare, Dat hi een groot meester ware. Alse hi den duvel maken soude, Naer dat hi conste ende woude, Maecte hine so hi lelijcst conde; 10 So dat die duvel tere nacht stonde Hem vragede in drome ere saken, Twi hine wilde so lelijc maken: Hi waers hem onhout ende fel. Die meester seide: ‘Ic doe wel, 15 Want dattu best die mi raet Alle dorperlike daet.’ Die viant seide: hi soudem deren, Oft hi soude dies ontberen. Daer omme en wilds dander niet laten 20 Hine screvene lelijc utermaten. Eens soudi in enen portale Eene ymagie scone ende wale Maken na onser Vrouwen gedane. Daer leidi sinen zin vaste ane 25 Ende pijndem ende dochte, Hoe hise scoenst gemaken mochte. Vort leidi sinen zin daer ane, Hoe hi naer serpents ghedane+
[p. 359]
Den viant formeerde onsoete, 30 Liggende onder hare voete. Dit sach die viant ende met treken Peinst hi hoe hi dat sal wreken. Die mielre stont up sine stage Ende pingierde ghene ymage: 35 Een storm quam ende een gecrac Dat ghene stagie ommestac. Alse die scrivere dit beseft, An Marien hi therte heft Ende biet die handen ende bit genaden. 40 Maria heeftene saen beraden; Want dbeelde hiltene bider hant Ongescaet ende ongescant, Tote dien datmen hem hulpe brochte, Dat hi nederquam al sochte.
Van enen die Marien versprac. LXXVI. + Het sat een, na minen wane, Ende dobbelde ter Losane, So dattem niet wel viel te sise1). Hi versprac in dorpere wise 5 Gode so hi lelijcst conde. Daer naer met sinen dorpren monde Es hi tonser Vrouwen ghekeert, Ende sprac dattem die duvel leert. Ant hovet hi sijn beghinsel nam, 10 So dat hi ten borsten quam2); Doe vloucti den lachame, Die Gode was also bequame, Dat hire selve in wilde rusten. Maer niet meer en mochts hem lusten: 15 Want3) sonder vuerste clene of groet Bleef hi up die stede doot. Den vader quam dese mare, Die daer ginc verdroevet sware Om te beweenne sijn kint. 20 Indien weghe dat hi vint Sinen ghebuur, dats wonder groot, Die nieuwinge was bleven doot, Ende seide: ‘Ic bringhe di eene mare Jammerlike ende harde sware: 25 Dijn sone die es hier doot bleven Ende euwelike int ander leven; Ende dit lijctekijn van mi hout: Du vintene van achter gespout Sijn ruggebeen altemale4), 30 Sijn herte ghescuert also wale.’ Met desen verloos hine te hant, Entie vader al dit waer vant.
Van hem die haers niet loochghenen en woude. LXXVII. In Acquitaengen in eere steden+ Waren twee ridders, die met vreden Haer lant hilden dattem ginc an; Maer die een was des anders man5). 5 Alse die meeste here soude sterven, Sijn goet dat soude aneerven Sinen sone, die niet was groot. Den anderen ridder hi ontboot Ende seide: ‘Ic bevele di algader+ 10 Mijn kint ende wes sijn vader. Leert ende wijst ende voet,
[p. 360]
Alse die hoir es in mijn goet.’ Die ridder staerf, dander nam tkint, Dat hi vaderlike mint 15 Ende leerdem alle doghet. Maer alse tkint quam te siere joghet, Wart ghesellijch met keytiven, Diet in tavernen ende met wiven Mettem daden ommegaen, 20 Noch hine wilde nemmeer verstaen Die leere van dien goeden man; Maer sijn goet corten began. Alse sijn maghetoghe dat sach, Hi cochte dattem gelaghe lach 25 Ende losset, daer hijt te wets liet, Up aventuren, oft hi noch iet Hem betren wilde oft hem verdochte, Dat hijt weder lossen mochte1); Maer dander tsuffede vort an, 30 Ende bleef een verloren man. Nu was een bailliu indie stede, Die met dien dievel ommeginc mede, Ende riep den jongelinc ende sprac: ‘Mij noset sere dijn ongemac. 35 Wilstu volghen minen rade, Ic bringhe di uut alre scade.’ - ‘Jaic,’ sprac hi, ‘danc hebt dan.’ Hi stac hem goede clederen an Ende hi nam te hant II paerde. 40 Navonds voeren si haerre vaerde Daert donker was in ene wostine. Daer quam die duvel entie sine, Daer die bailliu met ommeghinc. Vervaert so wart die jongelinc. 45 Die bailliu sprac: ‘Wes niet vervaert: Dese sal di maken rike ende waert.’ Alsene die viant bi hem siet, Riep hi: ‘Hets al omme niet! Die kerstine sijn valsch ende quaet. 50 Eist nochtan dat hi buten gaet Cristus, ic willene maken rike.’ Die ghene deet, maer onwillike; Om gheen bedwanc, om geen berouwen, En wildi sceden van onser Vrouwen2). 55 Doe hietene varen siere verde Die viant met groter onwerde, Entie bailliu haddene te leder. Hi nam hem weder paert ende cleder, Ende hietene woch gaen ende plien 60 Siere quader hyraudien3). Die ghene ginc in dole in die stat,+ So dat hem daventure gaf dat, Dat hi ghinc in eene kerke, Daer die papen entie clerke 65 Mattene songhen vander upvaert Marien te hemele waert. Onser Vrouwen geheelde hi sach, Daer hi wenende voren lach, Ende bat oec an hare ghenaden,+ 70 Dat soene moeste beraden. Onser Vrouwen geheelde hem neech, Daer hi ter erden neder seech. Dit sach die ridder, die daer was
[p. 361]
Te mattene ende sijn gebede las, 75 Ende sijn voghet was te voren. Het haddem van eersten toren, Dat hine daer hadde ghesien; Maer doe hi dit sach gescien, Hevet hine besiden gheleet 80 Ende beswoerne onder enen eet, Dat hi hem dade verstaen, Ofte hi iet goets hadde gedaen, Ende hi hem sine herte ondade: Hem en quamer nemmer af scade. 85 - ‘Wat vragedi, here! van mire doghet? Ic bem ontset ende al ontvoghet, Ende ghae te scerne ente spotte Alder werelt gelijc den sotte. Wat dogeden so soudic doen? 90 Dese nacht en liet mi geroen, In moeste doen so sware zonde, Dat gheen kerstijn gehoren conde.’ Ende hi tellede hoe hi hadde gevaren. Dies seide die ridder te waren: 95 ‘Goet ghesciedi emmermere, Dattu Marien daets die eere; Al wistuus niet, laet di geweken1), Soe dede di een ghenadich teken; Want haer beelde neech di weder, 100 Daer du laghes ter erden neder. Laet varen dine aermoede, Nem mine dochter met minen goede. Na mine doot willict di vrijen2): Dits dijn in deere van Marien.’
Vanden conveers van Clervaus. LXXVIII. + Een edel man, alsict vernam, Was die tote sire ouden quam. Doe liet hi die werelt varen Ende wart een conveers te waren 5 Te Clervaus indie abdie; Ende al en consti ghene clergie, Daer omme sone liet hijs niet Hine dede dattem die regle hiet. In eenen oest het hem ghevel, 10 Dat hi mede ginc also wel Alse dandere broederen ten labure. Doe hiet men ter selver ure Sitten gaen, want die hande sine Waren onghewone ter pine. 15 Hi sat ende slouch voer sine herte, Ende het dedem binnen smerte, Dat dandere pinen ende hi sit. Te hem selven seidi dit: ‘Ay! keytivech man verloren! 20 Hoe menech man wel geboren Ende edel so gaet hi

Spieghel historiael. Deel 1. Partie I (1863)

I partie. VII boek.

Van Tyberius ende van sinen zeden. I.

Van sinen manieren. II.

Vrouwen Paulinen mesfal. III.

Wat in Tyberius tiden gevel. IIII.

Van Jhans Baptisten dopene. V.

Hoe onse Here in die wostine ginc. VI.

Hoe Baptiste onsen Here wijsde. VII.

Hoe God maecte van watre wijn. VIII.

Hoe Baptiste was gevaen. IX.

Hoe God dapostelen predeken sendde. X.

Hoe God vander roedsen was gesteken. XI.

Van Jhans Baptisten doot. XII.

Hoe God V{suM} man versaedde. XIII.

Ons Heren transfiguratie. XIIII.

Hoe God dat sondeghe wijf quijtte. XV.

Hoe Lazarus wart verwect. XVI.

Vanden coninc Agabarus. XVII.

Hoe Jhesus Agabaruse sereef. XVIII.

Hoe Aghabarus ghenas. XIX.

Hoe God X lazerse ghens. XX.

Hoe God upten ezel reet. XXI.

Hoe God die copinghe uten tempele waerp. XXII.

Wat hi predecte inden tempel. XXIII.

Van Nichodemuse ende oec ander dinghe. XXIIII.

Hoe Judas Gode vercochte. XXV.

Vanden witten Donresdage. XXVI.

Hoe onse Here wart gevaen. XXVII.

Van Herodes ende Pylaten. XXVIII.

Ons Heren crusinghe. XXIX.

Ambrosius vander moeder Gods. XXX.

Vander zonnen vergane. XXXI.

Van Longius die Gode stac. XXXII.

Hoe Joseph onsen Here afdede. XXXIII.

Hoe Jhesus die helle brac. XXXIIII.

Van ons Heren vertogenesse. XXXV.

Van Joseph van Aramatijen. XXXVI.

Vanden selven Josephe. XXXVII.

Van Symeoens tween kindren. XXXVIII.

Vanden selven tween kinderen. XXXIX.

Van ons Heren upvaert. XL.

Vandes Heilechs Gheests coemst. XLI.

Der heilegher kerken begin. XLII.

Vanden VII dyaken. XLIII.

Hoe Steven was ghedoot. XLIIII.

Hoe Jacob die minder bisscop wart. XLV.

Van Symoene den toverare. XLVI.

Dits tprologhe van onser Vrouwen. XLVII.

Miletus van onser Vrouwen. XLVIII.

Hoe die apostelen quamen tote hare. XLIX.

Hoe mense ten grave drouch. L.

Hoe soe te hemele voer. LI.

Wat men hier af geloven moet. LII.

Wat sente Elizabeth hier af sach. LIII.

Van onser Vrouwen pylare. LIIII.

Hoe onse Vrouwe clagede in Toletten. LV.

Van hem die Jhesum sette tenen borghe1). LVI.

Hoe Maria bescudt hare vrient. LVII.

Van hem dien soe halp in wanhopen. LVIII.

Vander vrouwen die soe halp in de vloet. LIX.

Vander abdessen die soe verloeste van schanden. LX.

Van hem diese metten vingerline verchierde1). LXI.

Van hem dien soe loeste uter zee. LXII.

Vanden abt dien soe halp uter zee. LXIII.

Van hare die hare vierte brac. LXIIII.

Vander keyserinnen van Rome. LXV.

Vander vrouwen die een kint wan an haren sone. LXVI.

Van dat soe hare vertogede enen dyaken. LXVII.

Vanden bisscop Bonitus. LXVIII.

Van eenen man bi Awenchijn dien soe ghenas. LXIX.

Vander Jodinnen die soe verloste. LXX.

Vanden kindekine dat an Jhesumme riep pappa. LXXI.

Vanden wive die soe bekeerde van zonden. LXXII.

Van O Intemerata1). LXXIII.

+ Vanden riddere die hare ghenamene spaerde. LXXIIII.

Van enen scrivere6) die Marien eerde. LXXV.

Van enen die Marien versprac. LXXVI.

Van hem die haers niet loochghenen en woude. LXXVII.

Vanden conveers van Clervaus. LXXVIII.