Spieghel historiael. Deel 1. Partie I

[p. 282]

I partie. VII boek.

Van Tyberius ende van sinen zeden. I.

⁺ Alse Augustus was verstorven,

Hevet tRoemsche rike verworven
Tyberius sijn¹⁾ stiefsone.
Int jaer ons Heren begonst die gone,
Dat men XVI screef, dits waer,
Ende regneerde XXIII jaer.
Dese was int beghin
Ghevoughe een deel, ende min
Wildi eeren dan men hem dede,
Alse hi quam ter hoochede.
Smeekers ende diene wilden prisen
Die scuwedi in alre wisen;
Hordi stille oft openbare
Van hem eenege cranke mare
Oft vanden sinen, hi liet al varen,
Ende seide: ‘Elc mach wel te waren
Spreken al dat hem dinct goet.’
Hovesch ende wel ghemoet
Was hi alse in ommekeerne,
Omme te groetene ende lieden teerne²⁾.
Sinen bailliuwen screef hi te waren,
Die die tributen wilden verswaren,
Also: dat herden souden sceren
Hare scape ende niet verteren.
⁺ Waersaghers dreef hi uter stede³⁾;
Maer daer na, alsijs daden bede,
So hevet hise weder ontfaen,
Updat si der dinc wilden afstaen.

Daer naer wart hi goliaes,⁺

Van wiven dul ende dwaes,
Ende at ende dranc dach ende nacht,
Entie meest dranc was best geacht,
Ende hi gaf hem heerscapien,
Lant, goet ende bailgien;
Nochtanne was hi sere vrec
Sijns gelds, al was hi somwile gec.

Daer naer sette hi sinen zin

Omme roof, omme sulc ghewin,
Ende dede lieden jugieren omme dat,
Omme dat si hadden groten scat,
Gelijc of si mesdadich waren,
Ende nam alt hare sonder sparen.
En geen dach en conste gebliven,
Hi en dede lieden ontliven,
Entien lieden was verboden
Te claghene van haren doden.
Wie so wroeghen wilde, was ontfaen
Ende gehovet⁴⁾; maer, sonder waen,
Daer ne was ontscout gheene,
Sine storven omme sake cleene.
Alsemen iemene te hove ontboet,
So seker was hi der doot;

[p. 283]

 

Dattere genouch dronken venijn

 

Int hof vorden ogen sijn.

55

Sulke gaven hem dootwonde,

 

Nochtan nammense in corter stonde,

 

Ende men leidse ende sloot

 

Indien kaerker half doot¹⁾.

 

Die doot dochtem so mare scinen²⁾,

60

Dat, alse hi eenen wilde pinen,

 

Dies gheware wart te voren

 

Ende wildem selven eer versmoren,

 

Doe liet hi dese wort uutgaen:

 

‘Wapene! dese es mi ontgaen.’

65

Eenen anderen pijndi, die hem bat

 

Dat hi hem corten wilde dat:

 

- ‘Neen,’ sprac hi: ‘dats onverdient;

 

Noch en bestu niet so mijn vrient!³⁾’

Van sinen manieren. II.

⁺ Een man waest sterc sere inden strijt,

Over die scouderen entie borst wijt;
Anders toten voeten neder
Wel ghemaect, vort ende weder.
Metter luchter hant gerader⁴⁾
Dan metter rechter altegader;
Vingren stijf⁵⁾ ende ogen goet mede.
Nachts, alst was deemsterhede,
Sach hi clare, dans gene ghile;
Maer dat was eene corte wile,
Alse hi van enen slape ontspranc;
Maer dan verdonkerden eer iet lanc
Sine ogen, dat hi niet en sach
In deemsterheden, daer hi lach.
Hi ginc stijf in sinen ganc,
Daertoe van sinen leden stranc,
⁺ Ende nickende ende stille⁶⁾:
Vele swighens was sijn wille.
Metten vingre hi wisens plach,
Daer al overmoet an lach.
Gesont was hi meest talre stont
Van live, ende van leden ront.
Omme die gode achti cleene;
Want hem gaf sijn waen alleene,
Dat alle dinc alsonder wet
Ghesciede, alst ware gheset;
Nochtanne so was hi vervaert,
So welken tijt dat donderende waert,
Ende dan so drouch hi achter Rome
Eenen hoet van lauwerbome,
Omme datmen seget datter en can
En gene blexeme gevesten an.
Gheleert so was hi wale
Indien aert diemen heet liberale;
Maer in sijn dichten no in sijn scriven
Ne consti genen ende ghedriven⁷⁾.

In sinen tiden so ghesciede⁺

Een wonder onder die heidine liede
Tote Rome indie stede,
Daermen omme met rechte mede
Alle die gode mochte begeven,
Alset nu hier staet bescreven.

Vrouwen Paulinen mesfal. III.

Ene edele vrouwe, hiet Pauline,⁺

Scone, reine, getrouwe, fine
Haren man, die was geminnet
Van eenen here, dien soe kinnet
Moghende, edel ende rike;
Maer hine constse sekerlike
In manieren en gene geboghen,
Hoe nauwe dat hire omme dede pogen,
Noch bi mieden no bider bede.
Doe peinsdi eene behendichede,
Die riddere die Mundus hiet:
Hi belovede, gaf ende behiet

[p. 284]

 

Den papen die Ysis temple wachten

 

Der godinnen, dat si achten

15

Souden omme alsulke saken,

 

Dat hi der vrouwen mochte genaken;

 

Ende si visierden dat Anubis¹⁾,

 

Een god, hadde gewagen dus²⁾,

 

Dat soe tote dien temple quame,

20

Ende soe sinen wille vername;

 

Want met haerre suverhede

 

Wildi sine heimelichede

 

Hebben up ene stille nacht.

 

Dus hebbent die papen vortbracht,

25

Ende soe was dies sere vro,

 

Ende seit haren man also,

 

Datse Anubis begerde,

 

Die god, ende soe node werde

 

Sinen wille also in desen,

30

Soene wille onderhorich wesen.

 

Dus es soe bi haers mans wille

 

Gegaen inden tempele stille,

 

⁺ Aldaer Ysis in was godinne,

 

Ende niemene dan soe en blever inne,

35

Omme die heilecheit tontfane.

 

Soe reedde hare om te biddene te gane,

 

Ende peinsde ende nam dies ghoem,

 

Ende waent dat in haren droem

 

Anubis haer god sal comen.

40

Die nacht heeft sinen ganc genomen

 

Also verre dat soe sliep.

 

Mundus die here, diet al beliep,

 

Dede maken alsulke gedane

 

Ende sulc abijt, alse dbeelde hadde ane,

45

Dat in Anubis eere daer stont.

 

Hi cussese eerst an haren mont,

 

Ende dat wijf die wart in wake.

 

Doe seidi in siere sprake,

 

Dat hi Anubis ware die god.

50

Twijf gelovets, soe was sot,

 

Ende seide, dat soe salich ware,

 

Dat hi wilde comen te hare.

 

Alse hi sinen wille bat,

 

Soe en ontseide niet al dat;

55

Maer soe vragede: ‘Mach een god dan

 

Sijn met vrouwen alse een man?’

 

- ‘Wat seghestu?’ seiti: ‘bestu sod?

 

Jupiter, doverste god,

 

En was hi niet met Alchmenen?

60

Ende der gode menech eenen

 

Mogestu weten ende connen,

 

Die sijn van vrouwen gewonnen.

 

Du salt met eenen god oec wesen,

 

Ende eenen god oec winnen an desen.’

65

Twijf dede al dat hi hare bat,

 

Ende keerde tharen man na dat,

 

Die hem vroylike gheliet,

 

Dat sinen wive dus es geschiet.

 

Nu coemt hare Mundus te gemoete,

70

Ende bespottedse in sine groete,

 

Ende seide: ‘Paulina! Anubis,

 

Die grote god die dijn vrient is,

 

Riep mi te sinen dienste mede,

 

Aldaer ic minen wille dede³⁾.’

75

Alse twijf verstont die waerheit des,

 

Dat soe aldus daer gehoent es,

 

Hevet soet gheseit haren man,

 

Diet vort brochte Tyberiuse dan,

 

Dien sere vernoyede der onnere

80

Van sulker vrouwen, van sulken here,

 

Ende dede Ysis papen vaen,

 

Die der scalcheit lijeden saen,

 

Ende deedse alle ontliven daer.

 

Die godinne dedi daer naer

85

Werpen indie Tybre saen,

 

Ende haren tempel in sticken slaen.

 

Mundus die behilt sijn leven,

 

Maer hi was des lants verdreven;

 

Wantene minne daertoe dwanc,

90

Bidi waest dat hi ontspranc.

 

Scamen mochten si hem sere,

 

Die sulken god hilden over here,

[p. 285]

 

⁺ Die hem hare wijf dus scent.

 

Dus es dese boerde ghehent.

95

Egissipus¹⁾, die heileghe man,

 

Brinct ons dit vor waerheit an.

Wat in Tyberius tiden gevel. IIII.

⁺ In Tyberius eerste jaer

Regneerde Herodes, dats waer,
Archelaus broeder, in Galylee,
XXXII²⁾ jaer ende nemmee,
Naer dat Archelaus was
Gebannen, alsemen eersten las.

In Tyberius derde jaer

Staerf Ovidius, dats waer,
Bi Tomus³⁾ inder Geten lant,
Van Rome gebannen alse viant.
Omtrent LX jaer was hi out,
Also alse die cornike inhout.

Iot dertiende jaer dat hi was

Keyser, so ghesciede das,
Dat met eere erdbeve vel
Meneghe stede ghevest wel.

Dese Tyberius sendde mede⁴⁾

Tote Jherusalem in de stede
Prokerere Valerius.
Van hem seghet Josephus,
Dat hi bejach in alre wise
Hilt over eene dinc van prise.
Dese vercochte harentare
Dat paepscap doen al openbare,
Dat te voren indie Juedsce wet
Den rechten hoire toe was geset,
Also alsi van Aaron quamen.
X jaer was hijt te samen
Bailliu in Jherusalem.

Doe quam Pylatus na hem,

Van Tyberius ghesent.
In sinen tiden, so eist bekent
Dat Herodes, in des keysers ere
Tyberius, maecte ende veste sere
Dat al noch heet Tyberien.

Desen Tyberius horic lien,⁺

Dat hi te dien tiden ontboot
Menegen coninc ende heren groot.
Dat si tote Rome quamen,
Die hi ontervede alle te samen,
Ende nemmermeer en keerden weder
Ende nam die lande vort ende weder.
Pylatus, lesen wi vorwaer⁵⁾,
Was den Jueden fel ende swaer.

Van Jhans Baptisten dopene. V.

Ten XVden jare dat Tyberius⁶⁾⁺

In Rome regneerde aldus,
So was Jan Baptiste de goede
In die wostine int aermoede,
Ende predecte doepsel ende doepte mede,
Ende hiet den volke dat elc dede
Penetentie van sinen sonden;
Want het soude in corten stonden
Die ghene comen ende wel houde,
Die de sonden vergeven soude.
Ene hare hadde Jan⁺
Van kemels hare, die drouch hi an,
Een gordel van pelsen gesneden.
Die spise van siere menscelicheden
Dat was sprinkele enegertiere,
Diemen eet in wilder maniere,
Ende wilt honech at hi mede⁷⁾.

Doe quam daer ter selver stede⁸⁾

Jhesus Cristus, omme tontfane
Van hem doepsel indie Jordane.
Daer behort toe menege dinc,
Twi die Gods Sone doepsel ontfinc,

[p. 286]

 

Daer so menege redene dus af seget:

 

Eerst, want hi wille dat men pleget

25

Oetmoedicheit, omme dese dinc

 

Waest dat die Here ontfinc

 

Doepsel alse van sinen knecht.

 

Ander redene wasere echt,

 

Dat was, om dat hi niet en woude,

30

Dat hem iemene daer af ontscoude,

 

Sindent hi hem dopen liet,

 

Die dies noot en hadde niet.

 

Derdewaerf, omme dat hi mede

 

Den watre gaf die mogenthede,

35

Waer bi dat sine macht soude ontfaen,

 

Ende alle sonden daer bi afdwaen¹⁾.

 

Ende doe was hi out XXX jaer,

 

Ende also vele meer, dats waer,

 

Alse van Kerstdaghe tote XIIIdach²⁾,

40

Daer sijn doepsel up gelach.

 

Aldus willen somege heren,

 

Die ons die waerheit leeren.

 

⁺ Daer baerde hare die Drievoudichede,

 

Diet seide aldaer ter stede:

45

‘Dits mijn uutvercorne Sone!’

 

Selve was hi daer die ghone

 

Indie menscelike gedane,

 

Daer toe die Heilege Geest vort ane

 

Quam in eere duven gelike

50

Upten Gods Sone van hemelrike.

Hoe onse Here in die wostine ginc. VI.

⁺ Naden doepsele, wi lesent dus³⁾,

Ginc in die wostine Jhesus
(Ende dat was een wildert doe
Tusscen Jherusalem ende Jerico),
Om dat hi gehingen woude,
⁺ Dattene die duvel proeven soude.
Dus wildi hem coren laten,
Ons te vordeele ente baten;
Niet dat noint meer oft min
Coringe quam in sinen zin,
Dan die duvel van buten sprac,
Dat sinen zin niet an en stac.

Sonder coringe, wet nochtan,

Sone levet gheen heilech man;
Want Gregorius spreect dit wort:
‘Die duvel,’ seit hi, ‘die en cort
Den ghenen niet, dit wiltmen weten,
Dien hi vrilije hevet beseten.’

Die duvel peinsde in sire laghe:

‘Dese, die vasten mach XL daghe
Sonder spise, mach dit wesen
Die Gods Sone?’ Maer in desen
Twifeldi te min oec des,
Want hi wel wiste, dat Moyses
Ende Helyas vasten mede
XL daghe elc nadie waerhede.
Maer alse hi vernam die dinc,
Dattem hongher aneghinc,
Ginc hi proeven ende mecken,
Oft hine in sonden mochte trecken,
Ende omme te wetene openbare,
Dat hi die Gods Sone ware,
Die hi wel wiste dat comen soude,
Maer hine wiste niet so houde;
Want hi waende, sonder saghe,
Sine coemst te doemesdaghe.
Hi proevedene in drien saken:

Teerst, oft hine guls mochte maken;

Teersten, dat hi den steen gebode,
Dat hi hem verkere in brode.

Anderwaerf in vrecheden,

Daer hine teere hoger steden
Up eenen berch drouch, ende togede
Hem die rijcheit, ende pogede
Bider gierecheiden strec,
Oft hine mochte maken vrec.

Derdewaerf in hoverden,

Daer hine drouch siere verden
Uptie penne vanden temple,

[p. 287]

50

Oft hi hem, nader fierheit exempele,

 

Openbaren¹⁾ wilde int gone,

 

Dat hi ware die Gods Sone.

Hoe Baptiste onsen Here wijsde. VII.

⁺ Alse hi dus ghecuert hadde Gode²⁾,

Stac hine woch met sinen gebode,
Ende dingle quamen ende dienden hem daer.
Jan Baptiste stont daer naer,
Ende hadde jongren daer hem tween
‘Sente Andries was die een’,
Ende hi sach waer Jhesus quam,
Ende seide: ‘Dit es de Gods Lam.’
Die jongers die volgeden hem mede,
Ende besaghen Jhesus stede,
Waer dat hi te woenne plach.
Andries sach oec updien dach
⁺ Symoene, die sijnt Pieter hiet,
Sinen broeder. Als hine siet,
Seget hi: ‘Wi hebben Kerst vonden.’
Voer Jhesus Ieedde hine tien stonden,
Die doe seide, dat hi woude
Dat Symoen Pieter heeten soude.
Ten anderen daghe Jhesus vant
Phillippe, ende seidem altehant:
‘Volch mi!’ ende hi deet also wel.
Doe vant Phillip Nathanael,
Ende brochtene te Jhesus vort.
Doe seide onse Here dese wort:
‘Siet hier eenen Ysraelite
Waerlijc alre loosheit quite.’
Nochtan wilde God niet van desen,
Dat hi soude apostel wesen,
Want hi was uut wel geleert³⁾,
Maer die simpele heefti geheert⁴⁾;
Want hi met eenvoudegen diede
Wilde verwinnen die wise liede.

Hoe God maecte van watre wijn. VIII.

Jhesus was gevoert hier na⁵⁾⁺

In een dorpkijn, heet Chana,
Ende es oec in Galylee,
Hi ende sijn moeder ende daer toe mee
Sine jongers, teere brulucht,
Nadie lants zede entie tucht.
Daer maecte God van watre wijn,
Daert anesagen die jongers sijn.
Het willen wanen wel si some,
Dat dese selve brudecome
Jhehan was Ewangeliste,
Dien Jhesus daer, diet al vorwiste,
Alse hi huwelijc doen woude,
Hiet dat hi hem volgen soude.

Hier naer dede onse Here mee⁶⁾

Up dat mere van Galylee,
Dat een lac es, een staende mere,
Soete te drinkene dies heeft gere.

Pietre, Andriese sach hi ghinder,

Jacobpe ende Janne, Zebedeus kinder,
Ende riepse vander visscerien,
Om dat si leerden bi hem castien,
Ende over vissche lieden vaen,
Die den duvel wilden ontgaen.
Dien dedi met sinen worde
Haerre beeder scepe, van borde te borde,
Vul vissce vaen; si volgeden naer,
Doch keerden si thuus weder daer.

Daer na quamen si in Nazaret,

Daer Jhesus was teere lesse geset⁷⁾,
Ende las eene prophetie,
Die van hem vorsprac Ysaye.
Daer seidi al openbare,
Dat hi dat selve ware,
Daer die prophetie af sprake.
Hem allen wonderde der sake.

[p. 288]

 

Upten paschen es hi saen

 

In Jherusalem gegaen,

 

Ende stac uten monster¹⁾ onsochte

40

⁺ Die daer cochte ende vercochte.

 

Aldaer so quam hem die mare,

 

Dat Johan gevangen ware.

 

Doe liet hi Judea saen,

 

Ende es in Galylee gegaen.

Hoe Baptiste was gevaen. IX.

⁺ Herodes, coninc van Galylee²⁾,

Vinc Baptisten om els nemmee,
Dan hi hem in alre wijs
Dat lachterde over mesprijs,
Dat hi sinen broeder met gewelt
Sijn wijf nam ende hem onthelt,
Die Phillip bi namen hiet.
Herodias, die dit versiet,
Herodes wijf, omme dese dinc
Dede dat men Janne vinc,
Ende dedene in eenen kaerker leggen.

⁺ Jhesus, die dit horde seggen,

Es te Cafernaum comen,
Ende hevet tpredeken an hem genomen.
Openbaerlike sprac hi tien stonden³⁾:
‘Doet penetencie van uwen zonden,
Hemelrike sal u naken.’
Dus ginc hi sermoene maken
Duer Galylee, ende waerheit togen
Inder Jueden synagoghen,
Ende genas scone ende wale
Alle siecheit, alle quale
Onder tfolc van sire paertien.
Sijn name ginc al dore Surien,
Ende hem volgeden vele liede:

Sulc omme dwonder datter gesciede,

Dat sijt wilden anescouwen;

Sulke volgeden hem met trouwen,

Omme dat si leeren wouden,
Hoe dat si hem behouden souden;

Selke omme evel dat hem wach,

Want hise alle te genesene plach;

Sulke volgeden hem ende sochten,

Of sine iet begripen mochten⁴⁾;

Sulc omme datse honger dwanc,

Alse ghi sult horen eer iet lanc,
Dat hi voedde V{suM} man
Met lettel broots. Dus gingen si an,
Ende alse onse Here dit versach,
Dattem tfolc dus anelach,
Es hi up eenen berch gheseten,
Ende riep tote hem, alse wijt weten,
XII, die hi Apostelen hiet.

Dit sijnsc nu, en vergeetse niet:

Pieter, Andries, Jacob de meeste,
Jhan, Phillips, Matheus, die feeste
Onsen Here maecte ende tetene gaf,
Doe hi stont der toelnen af;
Jacob die mindere, Bartholomeus,
Symoen ende Judas Thadeus,
Thomas, die lange in twifle was,
Entie verradere Judas.
Dese hevet hi Apostel genoemt.

Hem entien volke datter coemt⁵⁾⁺

Maecti een sermoen daer ter steden,⁺
Ende leerdem VIII salicheden,
Dats VIII pointe, dat hise houde,
Wie so heilech wesen woude.

Daer naer so leerdi hem mede⁶⁾,⁺

Hoe si doen souden haer ghebede
Ende leerdem Pater Noster daer,
Dat cort es ende in worden niet swaer.
Dies maket cort onse Here,
Dattem niemen ontsculdege der lere.
Daer in so sijn VII ghebeden:
Al dat ons ter zalicheden,
Ter zielen bedaerf enten levene,
Dat hebben in dese sevene.

Hoe God dapostelen predeken sendde. X.

Alse dit sermoen was gehent⁷⁾,⁺

[p. 289]

 

Heeft God sine apostelen gesent

 

Predeken, ende gaf hem in desen,

 

Dat si evel mochten genesen;

5

Want die miraclen maecten dwort

 

Ghelovelic, dat men daer hort.

 

Hi wijsdem waer si souden gaen,

 

Wat scuwen ende wat anevaen,

 

Ende wat ontsien ende wat niet ontsien.

10

Vandien berghe gingen si mettien¹⁾,

 

Ende ghenas daer eenen lasersen man,

 

Sonder die hant te doene daer an.

 

In Cafernaum ginc hi nadas,

 

Daer hi eenen knecht ghenas,

15

Die diende eenen centurioen.

 

Pieter, die oec hiet Symoen²⁾,

 

Hadde eene swegher, die hi oec mede

 

Aldaer ghenas van dien rede.

 

Daer naer quam hi teere port,

20

Diemen Naym noemen hort.

 

Vordie porte vander stede

 

Verwecti eenen doden mede,

 

Ende was eere weduwen sone.

 

Doe voer hi over na dat ghone³⁾

25

Over dat mere van Galylee.

 

Doe verstormde die wint die zee,

 

Ende hi gheboot hem sinen wille;

 

Doe laghen si beede gader stille,

 

Die zee entie wint te hant,

30

Want hise mettien worde bant.

 

Alse hi quam an dander lant,

 

Twee man dat hi ghinder vant,

 

Die met duvelen waren beseten.

 

Hi dede hem der liede vergeten,

35

So dat si Gode baden,

 

Dat si den zwinen moesten scaden⁴⁾.

 

Hi gaefs hem orlof in sijn wort;

 

Daer hebben siere II{suM}⁵⁾ versmort.

 

Doe vloen die herden indie stat,

40

Ende seiden haren heren dat.

 

In Cafernaum keerdi weder.

 

Doe lietmen eenen juchtegen neder

 

Dordie latten⁶⁾ voer sine voete;

 

Dien gaf hi sijns evels boete,

45

Ende verliet hem sine sonden.

 

Doe leet hi ten selven stonden⁷⁾⁺

 

Dor Samarien dat lant.

 

Upten put quam hi te hant

 

Bi Sychem, die Jacobs heet.

50

Daer sat Jhesus ende ontbeet;

 

Hi was moede, ende oec mede

 

Waren die jongers in die stede

 

Omme eten. Daer quam hem anc

 

Een wijf, eene Samaritane;

55

Die bekeerdi ende overmids hare

 

Volcs eene grote scare.

 

In Galylee quam hi na tgone⁸⁾,

 

Daer hi eens mogens regulus sone⁹⁾,

 

Daer hi selve niet en was,

60

Met sinen worden saen genas.

 

Ende alse hi met Mattheus at,

 

Seidi aldaer ter stat,

 

Dat hi comen ware te waren,

 

Om te bekeerne die sondaren.

65

Oec verwecte hi vander doot¹⁰⁾

 

Jairus dochter, eens heren groot,

 

Ende vanden bloetevele een wijf,

 

Eer hi gaf der andere tlijf.

 

Tween blenden gaf hi dat sien1¹¹⁾,

70

Ende eenen anderen oec nadien,

 

Die blent, doof was ende niet sprac,

 

Hevet hi genesen sijn ongemac.

 

Daer na, alst somech meester set,

[p. 290]

 

So quam hi in Nazareth

75

In Symoens huus, die lasers hiet¹⁾;

 

Daer quam Magdalene, ende hi verliet

 

Hare al hare sonden swaer:

 

Dies soe volgede soe hem naer.

Hoe God vander roedsen was gesteken. XI.

⁺ Jan Baptiste lach ghevaen²⁾,

Ende hevet inde karker verstaen
Twonder dat Jhesus Cristus dede.
Sine jongers, die twifelhede
Hadden, oft dat Cristus ware,
Hevet hi an hem gesent aldare,
Die brochten dattem was geladen.
Jhesus antworde met staden,
Ende verteldem tiere stede
Die miraclen die hi dede;
Ende alse die jongren woch gaen,
Prijsde God Janne saen,
Ende seide, dat geboren van wive
En geen meerre ware van live.

⁺. Hier naer heeft geset onse Here³⁾

LXXII jongers, omme mere
Te predeken in sire namen,
Ende sendese emmer II ende II tsamen;
Die quamen blide weder ende vro,
Dat hem ghevallen was also,
Datse in die name Jhesus
Die duvele ontsaghen aldus.
Up eenen Saterdach daer naer
Ginc onse Here ende mettem daer
Die jongers, ende mettien si leden
Dor een coren daer ter steden,
⁺ Ende hem hongerde, ende si namen
Van den cornehare⁴⁾ te samen,
Ende wrevent ende atent daer.
Die Phariseene quamen daer naer,
Ende seiden dat si in diere maniere
Braken des Saterdages viere.
Onse Here ontsculdegedse bider noot,
Ende proevet bi Davite al bloot,
Die broot at ende selve nam,
Alset hem ter noot so quam,
Dat niemene at int ghemeene,
Sonder die papen alleene.
Up eenen anderen Saterdach,
Daert menech Juede anesach,
Was hi indie synagoghe,
Daerne wachte menech oghe;
Daer ghenas hi altehant
Eenen met eere manker hant.
Hi brake die viere, seiden die dwase,
Dat hi tSaterdages ghenase.

Daer na quam hi in sijn lant⁵⁾,

Ende castiede daer te hant.
Hem wondert ende haddent ommare,
Wanen sulke sake ware
Een smeets sone nu ghesciet;
Want Joseph, die sijn vader hiet,
Was een smet van houtinen werke,
Ende luut alleene onder die clerke
Temmerman ende smet also wale:
Dies seghet ment smede in Dietscher tale⁶⁾.
Omme dus ongelovege wort
Dede hi lettel indie port
Miraclen, ende seide mede,
Datmen en ghene werdichede
Den propheete doet in sijn lant.
Hier omme bolghen si te hant,
Ende hebbene uter stat verstoten,
Ende leeddene up enen berch duergroten,

[p. 291]

65

Daer eene steile roedse was,

 

Om af te werpene; maer das

 

Ne mochten si vulbringen niet,

 

Want hi hem so niet doen en liet:

 

Hi leet dor hem alsonder noot¹⁾

70

Noch sietmen daer ter stat al bloot,

 

Van Nazareth eene mile,

 

Die stede, ende heet nu ter wile

 

Ons Heren spronc, ende noch es daer

 

Van sinen clede lijctekijn waer,

75

Also alse hem die roodse weec,

 

Ende alset oec sijn mantel streec,

 

Ende hoe sijn rigge stont inden steen,

 

Noch eist gesegelt al nu vor een²⁾.

Van Jhans Baptisten doot. XII.

⁺ Te dien tiden soude Herodes houden³⁾

Feeste, alst die costumen wouden
Van sire feesten⁴⁾; daer tumde ende spranc
Eene dierne vor sconinx banc,
Die was dochter Herodias.
Doe swoer die coninc vor datter was,
Dat hi hare gheven soude,
⁺ So wat soe bade ende hebben woude.
Doe bat soe, alse die moeder riet,
Baptisten hovet ende anders niet.
Daer wart hare brocht in een plateel
Baptisten hovet al gheel.
Sijn lachame was geleghet
In Sebasten, alst tware seghet;
Sijn hovet sere verre van hem
Indie stat van Jherusalem,
Bi dies outs Herodes zale.
Men weet dies die waerheit wale,
Dat die quade Juliaen
Alse hi trike hadde ontfaen
Van Rome, dat in sinen tiden
Dat heidijn volc sere beniden
Die miraclen die daer gescieden,
Ende ontgroeven met haren lieden
Sijn gebeente met gewelde,
Ende spaersdent daer achter velde.
Doe versaemdensise echt sciere,
Ende verbrandendse in eenen viere,
Ende worpen dat pulver te winde,
Omme datment nemmermeer en vinde;
Maer some moenke waerre mede,
Daermen dese quaetheit dede,
Ende lasenre vele vanden beenen.
Sijn hovet was vonden sint van eenen,
Die Maercellus hiet bi namen:
Dats behouden al te samen.

Hier seghet Jan Damasseen,⁺

Dat hi ghelesen hadde vor een
An Josephuse, die doet verstaen,
Hoe Jhesus Cristus was gedaen:
Dattem sine windbraeuwen beede
Versaemden in den ghesceede
Boven der nesen, sine ogen beede
Waren van scoenre gestadechede⁵⁾,
Ende sijn anscijn lanc ende gherecht.

Jeronimus die scrivet echt,

Dat die maget, der mageden kint⁶⁾,
Ghelike en vant noch en vint;
Van mans wille en quam hi groet no clene,
Maer hi quam van Gode alleene,
Ende hadde indie ogen sijn
Eerande sterre scijn;
En hadde dat niet gewesen,
En ware niet comen te desen,
Dattem dapostelen van enen upsien
So saen gevolget hadden indien;
Maer alsemen sien mach, diere up meet,
Hoe een steen die naelde trect,
Ende menne weet hoet mach gescien,
Also was Jhesus upsien.

[p. 292]

Hoe God V{suM} man versaedde. XIII.

⁺ Herodes horde openbare¹⁾

Van Jhesus Kerste die niemare,
Ende seide: ‘Ic dede Janne ontliven,
Wie mach nu dit wonder driven?’
Gherne haddi Jhesus ghesien;
⁺ Maer onse Here wildem ontflien,
Ende trac danen in ene wostine,
Daer hem na volgeden die sine,
Ende menech ander sonder noden,
Ende daer hi met vijf broden
Ende met II visscelkine nochtan
Versaedde V dusent man,
Ende II corven sijnre upgeheven
Vanden crumen diere bleven.

Doe wilde tfolc in allen saken

Van hem enen coninc maken;
Want onder hem, als hem dochte,
Bi hem gebreken niet en mochte²⁾;
Up eenen berch ontginc hi hem allene.

Sine jongers ghemeene³⁾

Ghinghen in een scip te waren,
Want si tmere over souden varen;
Maer die wint die was hem jegen,
Ende worden harentare gedregen,
Alse wint ende water geboot.
Jhesus sach hare pine groot⁴⁾
Ende quam nachts te hem gegaen
Upt water, ende si worden ondaen;
Want si waenden alremeest,
Dattet hadde ghesijn een geest,
Ende troostese. Pieter sprac ter stat:
‘Here! oftu selve best dat,
Heet mi te di comen dan.’
- ‘Com!’ ende alse here twifelen began,
Wart hi vervaert ende sanc.
God halp hem, dat hi niet verdranc.
Altehant so viel die wint,
Entie storm wart niet een twint.

Ten anderen daghe in meniger wise

So prijsden die liede die spise,
Die hi indie wostine gaf;
‘Maer manna,’ seidsi, ‘daer wilen af
Onse ouderinge lange af aten,
Es meer te prisene utermaten."
Doe seidem Jhesus al bloot,
Dat hi ware des levens broot,
Entie hem oec niet en ate,
Dat hi verlore al die bate,
Die ware int euwelike leven.
Dit wort die hem saten beneven
Ne constent niet wel verstaen:
Dus sijnre vele van hem gegaen.

Hier naer so battene een Pharisee⁵⁾

Met hem, ende hine wiste nemmee
An hem te lachterne van ommaten,
Dan dat sine jongers aten
Met handen al ongedweghen.
Doe sprac onse Here daer jegen,
Dat die ziele niet besmet,
Datmen ongedwegen et;
Maer quaet gepens vander herten
Dat doet die ziele al verswerten⁶⁾.

Daer naer hevet hi hem geset⁷⁾

Int lant van Surs ende van Sayet⁸⁾

[p. 293]

65

Te begane neven der zee.

 

⁺ Doe quam een wijf van Chananee,

 

Die met haerre oetmoedichede

 

Ende met nerenstelikere bede

 

Bejagede ane hem al dat,

70

Dat die viant, die besat

 

Haerre dochter, hevet¹⁾ verdreven,

 

Ende soe vort gesont es bleven.

 

Van danen es hi saen gegaen

 

Int lant, dat name heeft ontfaen

75

Van X steden, ende dat is

 

Dlant datmen heet Decapolis.

 

Aldaer hevet hi ghenesen

 

Eenen, die lange hevet gewesen

 

Stom ende doof. Daer na van hem²⁾

80

Ghinc hi in Jherusalem

 

Toter Probatica Pissine.

 

Daer ghenas hi vander pine

 

Up eenen Saterdach eenen man.

 

Doen seiden die Jueden dan,

85

Dat hi tSaterdages viere brake,

 

Dat hi dade sulke sake.

 

Oec seidi ghenouch openbare,

 

Dat hi die Gods Sone ware,

 

Ende hem macht ware gegheven,

90

Den doden te gevene tleven³⁾

 

Ende oec voerseidi hem saen,

 

Dat si Antkerst souden ontfaen.

 

Doe ghinc hi danen bider zee⁴⁾

 

Indie wostine van Galylee,

95

Daer hi voedde teere stat

 

IIIIm⁵⁾ man ende maecte sat

 

Met VII broden ende lettel visschen,

 

Sonder dattere saten ten disschen

 

Vele wijf ende vele kinder.

100

Van danen so voer hi ghinder

 

In Vulgedaen⁶⁾, daer hi mettien

 

Eenen blenden dede sien.

 

Doe so quam hi saen daer na⁷⁾

 

Bi Phillips Cesaria,

105

Daer hi vragede, wie hi ware,

 

Den apostelen al openbare.

 

Voer alle dandere seide Pieter dus:

 

‘Du best die Gods Sone Cristus.’

 

Daer belovedi sekerlike

110

Hem die slotele van hemelrike,

 

Ende daer seidi hem al bloot

 

Sine passie ende sine doot.

Ons Heren transfiguratie. XIIII.

Over VI daghe daer na dan⁸⁾⁺

Nam hi Pietre, Jacobpe, Jan,
Ende leidese up Tabarie,
Uptie berghe alle drie,
Ende verkeerde sine ghedane
Voer hem, daer sijt saghen ane.
In sinen sterffeliken leden
Die claerheit der ontstervelicheden
Liet hi hem daer anesien.
Oec spraken an hem mettien
Moyses ende oec Helye,

[p. 294]

 

Die si saghen in die paertie¹⁾

 

⁺ Ten naesten daghe hi ghenas

 

Eenen die beseten was,

15

Omme dats hem die vader bat,

 

Want sine discipelen en consten dat

 

Niet ghedoen met gheere dinc.

 

Voert te Cafernaum hi ginc²⁾

 

Daer quamen die den Roemschen scat

20

Innenden ende heeschten dat,

 

Dat hi van sinen weghe ghave

 

Dien Roemschen scat, die rechte have.

 

Doe senddi Pietren ter zee:

 

Den eersten visch ende nemmee

25

Vinc hi, ende nam uut sinen monde,

 

Alst hem te voren God orconde,

 

Daer hi vor hem ende Jhesus

 

Mede betaelde: het was aldus.

 

Indien weghe die apostelen streden,

30

Welc ware van meerre werdicheden.

 

Doe leerdem onse Here oetmoet,

 

Ende seide: ‘Die hem onderdoet,

 

Die sal dalre hogheste wesen.’

 

Daer na seidi hem na desen

35

Parabolen ende bispele,

 

Die hier toe behoerden, vele:

 

Alse vanden scape dat was verloren,

 

Ende hoe hijt haelde, diet hadde vercoren;

 

Ende vanden verlorne bisante mede,

40

Die twijf sochte met nerenstelichede;

 

Ende vanden sone, die sijn goet

 

Overdede metter spoet.

 

Ende daer gaf hi Pietren den raet,³⁾

 

Dat hi sijns evens kerstijns mesdaet

45

Vergave sdages, alse hem bedaerf,

 

Tote VII waerf LXX waerf;

 

Ende dat toghedi biden here,

 

Die den knecht, dies hem bat sere,

 

Vergaf eene grote scout,

50

Ende doe hi daer naer met gewout

 

Sinen schuldere, die knecht,

 

Niet en verliet, nam hi hem echt

 

Al dat hi hem hadde gelaten⁴⁾,

 

Die here daer na, te sire ombaten.

55

Echt es hi in Judea gegaen⁵⁾,

 

Ende dede den Phariseen verstaen,

 

Dat niemene en sciede van sinen wive

 

Dan omme mesdaet van haren live.

 

In Galylee es hi gegaen⁶⁾,

60

Want die Jeuden wildene verslaen.

 

Een gijlre was in ghenen daghen

 

Ende ginc predeken ende ghewaghen,

 

Dat hi die Gods sone ware.

 

Hem volgede eene grote scare,

65

Dien hi belovede in sijn sermoen,

 

Wilden si hem sacrificie doen,

 

Dat hi voer haren ogen te waren

 

Up te hemele soude varen.

 

Pylatus hevet dit vernomen,

70

Dat si in Garisim sijn comen,

 

Ende ontsach hem sulkere voere,

 

Want die Jeuden waren in roere,

 

Ende begincse ende slouch aldare⁺

 

Den ghijlre ende al sine scare.

75

Doe voer Jhesus quam die mare,

 

Doe seidi al openbare,

 

Dat die Jeuden selken⁷⁾ soude naken,

[p. 295]

 

Sine beterden hare saken.

 

Echt up eenen Saterdach¹⁾

80

Ghenas hi een wijf, die lach

 

Ghetorment vanden viant,

 

Ende ontbant hare den bant,

 

Daer soe mede XVIII jaer

 

Hadde gebonden wesen swaer.

85

Doe begrepene die Jeuden echt,

 

Doch verwan hise alle int recht.

Hoe God dat sondeghe wijf quijtte. XV.

⁺ Nu naket der Jeuden feestes²⁾.

Sine maghe, mindste ende meeste,
Wilden dat hi te Jherusalem
Voere, ende si dan met hem
Eere hadden indie stede,
Omme die miraclen die hi dede.
Hi en dede niet dat si rieden.
Die ghemeente vanden lieden
Seiden some van hem daer,
Die eene loghene, die ander waer.
Doch quam hi ter feesten dare,
Maer al niet int openbare;
Entie Jeuden sendden saen
Boden diene souden vaen;
Maer alse sine horden spreken,
En consten sire hem niet toe gebreken,
Ende keerden sonder vangen daer.

Indien temple quam hi daer naer³⁾,

Daermen hem brachte tien stonden
Twijf, die in sonden was vonden.
Daer hiet hi werpen den eersten steen
Die ware sonder zonde gheen,
Daer hise telivereerde mede.

Daer leerdi vort scuwen vrechede,

Want cort es des menscen leven;
Ende hevet hem bispel gegheven
Vanden riken vrecken ries,
Dien sijn coren so wel wies,
Ende maecte sine schure wide,
Ende hiet sine ziele wesen blide,
Hi hadde noch lange te levene.

Doe sprac hi mede daer benevene,

Dat hi ware der werelt lecht,
Entie Gods Sone oec gherecht,
Ende hi ware eer Abraham was.
Hier omme so bolgen si hem das,
Ende wildene steenen omdie dinc;
Maer hi dectem ende ontginc.

Hi ginc henen ende ghenas⁴⁾

Eenen die blent geboren was;
Entien jongelinc, die hem vraget⁵⁾,
Hoe men tlange lijf bejaget,
Leerdi die rechte saken,
Die den mensce vulmaect maken.
Euwelijc leven hi behiet
Ende hondertvout loen hem, die liet⁺
Sijn wijf, sijn goet ende sine vriende,
Ende hem getrouwelike diende.

Den vrecken seidi dat bispel,

Dat den riken man ghevel,
Die Lazaruse ontseide die crumen,
Daer hi omme moeste in die helle tumen.

Up eenen Saterdach, alse hi sat⁶⁾

In eens Phariseus huus ende at,
Daer sine wachten, want vierdach was,
Eenen vul waters hi ghenas,
Ende proevedem dat gheorlovet ware,
Want weldoen nes nemmer ommare;

[p. 296]

 

Want viele eene beeste in enen pit,

60

Men moeste wel uuthalen dit.

 

Daer sprac hi jegen die hoverde,

 

Alsemen eenen bidt dore werde

 

Tetene, dat hi neder zitte¹⁾;

 

Want meerre eere ware hem ditte,

65

Datmenne up bet hogere trake,

 

Dan menne bat nederstake;

 

Entie werscepe maken sal,

 

Bidt hi den riken, hi hevet al

 

Dats hem wert in desen live;

70

Maer bidt hi aerme keytive,

 

Dat sal hem verghelden God,

 

Diet hevet al in sijn ghebot.

Hoe Lazarus wart verwect. XVI.

⁺ Teere kercwijnghen ginc²⁾

Onse Here naer dese dinc
Te Jherusalem teenen male,
Binnen Salomoens portale.
Die Jeuden hebbene beringhet,
Ghevraget vele ende ghedinghet,
Omme dat hi openbare
Seide, dat hi Gods Sone ware.
Doe seidi, si mochtent merken
Openbare an sine ge werken.
Oec seidi vor hem allegader,
Dat hi één ware metten Vader.
Daer togedi hem bider scrifturen,
Datmen in somegen uren
Erdsche liede gode noemt,
Daer dat gebot Gode toe coemt.
Met desen twifele vander namen
Payedi hem allen te samen³⁾.

Henen ginc hi over die Jordane⁴⁾;

So datmen hem dede te verstane,
Dat sijn vrient Lazarus ziec lage.
Doe vermerrede hi twee daghe,
Om dat hi IIII dage ware versceden,
Eer hi hem daer toe wilde gereden⁵⁾.
Doe quam hi in Bethania,
XV stadien Jherusalem na,
Daer Maria ende Martha hem seiden,
Waer si haren broeder leiden.
Onse Here, die de helle dwanc,⁺
Dat soe die ziele an haren danc
Ghelossen moeste, riep dit wort
Al wenende: ‘Lazarus, com vort!’
Daer quam hi, die bi naturen stanc,⁺
Levende ghegaen⁶⁾ sinen ganc.
Dit was voer Paschen indie weke,
Ende vele volx was sekerleke
Te Jherusalem binnen comen
Omme die feeste, die wi noemen,
Ende vele Jeuden saghent mede,
Daer hi Lazaruse upstaen dede;
Entie miracle quam vort
Te Jherusalem indie port.
Die bisscoppe entie Phariseen
Gingen te rade over een,
45 Ende ontsaghen hem, bi hem
Te verliesene Jherusalem,
Lant ende volc ende hare wet;
Want alt volc hem daer toe set,
Alse hem te volghene naer.
Cayfas die sprac aldaer,
Die bisscop was in ghenen jare,

[p. 297]

 

Eene prophecie clare,

 

Dat nuttre ware dat hi storve,

 

Ende beter, dan alt volc bedorve.

55

Jhesus trac bet af entie sine

 

Bi Estrem¹⁾ neven die wostine.

 

⁺ Hier blivet der ewangelie scrifture,

 

Ende telle u eene aventure,

 

Die²⁾ groten Karle, sonder waen,

60

Sendde die paues Adriaen.

Vanden coninc Agabarus. XVII.

⁺ Het was een coninc, alsemen hort,

Tote Edissen indie port
(Viere dachvaert, wanic over waer,
So staet soe Anthyochen naer),
Agabarus hiet hi, die here.
Die horde Jhesuse prisen sere
Omme die miraclen die hi dede,
Ende screef an Jhesus in sine bede,
Dat hi te hem comen woude,
Ende hi die Jeuden laten soude,
Die emmer stonden naer sijn leven,
Ende hi sinen volke wilde gheven
Die gratie die hi den Jeuden onde.

Jhesus screef weder hem ter stonde:

‘Begeredstu vlescelike te siene ane
Mijn anscijn ende mine ghedane,
Ic sende di, in een cleet bescreven,
Mine ghedane in mijn leven,
Daer du den brant van dinen gedochte
Bi temperen moges ende maken sochte³⁾,
Ende du en twifels niet daer bi,
Dattet ongelovich si,
Dattu van mi heves vernomen.
Alsten ende es vulcomen
Dat voersereven es van mi,
So salic senden te di
Een miere jongers, die den dinen
Sal gheven gesonde van pinen,
Die u oec met waren dingen
Sal ten gelove bringhen.’

Men vint oec in ene andere stede,

Dat Agabarus boden mede,⁺
Doe si keerden mettien clede,
Daer Gods anscijn in stont gerede,
Alsi thuus quamen, dat si datte
Staken onder eene latte⁴⁾,
Alsi waren bider zale,
Ende indie latte also wale
Mede bleef ons Heren gelike;
Ende dat cleet was sekerlike
Te Rome gevoert; de latte mede
Bleef tote Edissen indie stede,
Daermen af seghet over waer,
Dat soe es noch heden daer.

Hoe Jhesus Agabaruse sereef. XVIII.

Eusebius seget, horter na,⁺

In Ecclesiastica,
Dat Agabarus was here
Over Eufrata met groter ere,
Ende was so siec, dat hi en conde
Ghevinden ne ghene gesonde.
Doe hi Jhesumme horde nomen
Ende sine miraclen van somen,
Met eenen oetmoedegen brieve
Bat hi dor sine heileghe lieve⁵⁾,
Dat hi sine bande ontbonde,

[p. 298]

 

Want hem niemen gehelpen conde;

 

Maer Jhesus verstem dat genesen.

 

Oec dedi hem eere in desen,

 

n="15">Dat hi weder screef, sonder waen,

 

Dat sijn wille soude sijn saen.

 

Eusebius die dar des lijen,

 

Dat hi inder librarien

 

Tote Edissen vant bescreven

20

In des selves Agabarus leven,

 

Ende begonste die wort aldus:

 

‘Euchanien sone Agabarus

 

Jhesum den behoudere goet,

 

Die hem openbaren doet

25

Omtrent Jherusalem, saluut!

 

Hets mi gheseit al over luut,

 

Hoe du sonder medicine

 

Ghenesen does van alre pine;

 

Dattu met dinen worden allene

30

Den blenden sien does gemene,

 

Entie croplen recht does gaen,

 

Den lasersen claer wesen saen,

 

Ende verdrives quade gheeste,

 

Sware evele die alre meeste

35

Ende lange quale geneestu saen,

 

Ende oec doestu die dode upstaen.

 

Ende alsic dit hebbe gehort,

 

Peinsic in mine herte vort,

 

Dattu God sijs hier nedercomen,

40

Oft Gods Sone tonser vromen.

 

Hier omme biddic ende scrive di,

 

Dattu comen wils te mi

 

Dor dine werdichede,

 

Om te genesene mine siechede,

45

Die mi langhe hout ende sware.

 

Oec hebbic vernomen mare,

 

Dat die Jeuden upti raden,⁺

 

Hoe dat si di sullen scaden.

 

Ic hebbe eene suverlike stede,

50

Al en es soe niet sere groet mede,

 

Nochtan es soe groot genouch

 

Ons tween omme onse gevouch.’

 

Jhesus hevet dus weder gescreven,

 

Ende hevet den brief ghegheven

55

Ananian den messagier.

 

Nu hort dat transscrifte hier:

 

‘Salich bestu, Agabarus,

 

Die mi beghers te siene aldus,

 

Ende ghelove ane mi draghes,

60

Ende mi noch nie en saghes.

 

Hets gescreven: die mi sien,

 

Sullen mi met gelove vlien;

 

[Ende die mi niene scouwen an,

 

Sellen an mi gheloven ende leven dan¹⁾ ].

65

Dattu screves dat ic quame

 

Tote di ende dijn evel bename,

 

Ic moet sien dat al si gehent,

 

Daer ic omme bem ghesent;

 

Ende alst al es vuldaen ten ende,

70

Te hem keric²⁾ die mi sende;

 

Ende alsic van hem ben ontfaen,

 

Salic eenen minen jonger saen

 

An di senden, die di al

 

Dijn evel ghenesen sal,

75

Ende di enten dinen gheven

 

Daertoe teuwelike leven,

 

Ende dire stat gheven die eere,

 

Datmense verwint nemmermere.’

[p. 299]

Hoe Aghabarus ghenas. XIX.

⁺ Oec so was dit mede daer an

In Suriaens¹⁾ gescreven nochtan.
Alse onse Here te hemele waert
Was ghevaren, naer sine upvaert
Was Thadeus daer ghesent
Vanden apostelen, alsement kent.
Alse hi daer quam indie stede,
Ende Agabarus sach mede
Die miraclen die hi wrochte,
Quam hem daer in sijn gedochte,
Dat hi dat ware ende niemen el,
Daer Jhesus brief af sprac so wel.
Doe senddi omme Thadeus waert²⁾,
Thobien, ende sprac: ‘Sech metter vaert,
Eist waer, es met di een man,
Die vele groter wijsheit can?
So sech hem dat hi come te mi.’
- ‘Gherne, here!’ seide hi.
Doe hevet hijt Thadeuse gheseit.
- ‘Ic come,’ antwordde hi ghereit:
‘Want ic meest omme hem bem comen.’
Thadeus hevet den woch genomen
Te hem upten naesten dach,
Ende alsene die coninc comen sach,
Sach hi die claerheit fijn
In des apostels anscijn,
Alse oft ware eene godlichede.
Doe neech hi hem aldaer ter stede,
Dies wonderde menegen man,
⁺ Die dat licht nieten sach an.
Agabarus die sprac: ‘Waerlike,
Du best bode sekerlike
Jhesus Gods Soens van hier boven.’
Thadeus sprac: ‘Dijn geloven,
Dattu ane hem hads onbekent,
Hevet mi hier te di ghesent.’
- ‘Ic ghelove also an hem,’
Sprac hi, ‘dat ic Jherusalem
Gherne soude ende alle die Jeuden
Destruweren, die quade reuden,
Diene cruusten, haddic there,
Ende nontsaghic niet de were
Vander Roemscher moghenthede.’
Thadeus antworde dede:
‘Onse Here Jhesus die hevet algader
Vuldaen dattem hiet sijn Vader,
Ende alse hijt al hadde vuldaen,
Voer hi up te hemele saen.’
Agabarus sprac: ‘Ic weet wel;
An hem ende an niemene el
Ghelovic ende an sinen Vader.’
Thadeus sprac: ‘Ende omme dit algader
Leggic mijn hant in sinen name
Al hier nu up dine mesquame.’
Alse hi dit dede, so wart hi
Thant alre siecheit vri.

Hi ghenas daer niet alleene

Den coninc, maer alle ghemeene:
Eenen,hiet Abdus, ende sinen sone,
Rike ende aerme ende aldie ghone,
Die met evele waren beswaert,
Dies menech mensce wonderende waert,
Ende leerdem ons Heren wort.
Doe sprac Agabarus bet vort:
‘Bider macht Gods so doestu dit;
Nu doe dat di mijn herte bit,
Ende telle mi, diet gerne wiste,
Die coemst van Jhesus Criste,
Ende dat wonder dat hi dede,
Daer af ic hebbe gehort oec mede.’

[p. 300]

 

Thadeus seide: ‘Doe maerghen vroe

 

Alle dine borghers versamenen so;

 

Ic sal hem allen cont maken

 

Sine coemst, ende bi wat saken

75

Dat hi alleene nederquam,

 

Ende met groter menechte upclam

 

Tote sinen Vader, daer hi sit.’

 

Agabarus hi dede dit,

 

Ende hiet hem allen van siere port,

80

Dat si quamen horen Gods wort,

 

Ende men Thadeus gheven soude

 

Vele van selvere ende van goude.

 

Hi wederseit sere utermaten,

 

Ende seide: ‘Wi hebben donse gelaten;

85

Sone waren wi niet harde vroet,

 

Stonden wi omme vremde goet.’

 

Daer bekeret Thadeus al.

 

Nu keric vort meer weder al

 

Ter ewangelien ystorie,

90

⁺ Daer ic af sciet omme memorie

 

Te doene van desen dinghen,

 

Die buten der ewangelien ghingen.

Hoe God X lazerse ghens. XX.

⁺ In Tyberius XVIIIde jaer¹⁾

Jhesus Cristus, naer dat waer
Die propheten hadden vorsproken,
Wildi die felle doot bestoken²⁾.
In sijn XXXIIIste jaer
So tydi boudelike daer
Te Jherusalem ter stede,
Daer hi wilde sterven mede.
Daer hi henen ginc daerwaert saen,
Quam hi teenen castele gegaen,
Daer hem te ghemoete dan
Quamen X laserse man,
Die ghesonde wilden ontfaen.
Dien hiet hi ten papen gaen,
Ende alsi daerwaert souden tiden,
Ghenasen si in dien woch tien tiden.
Deen vanden X es weder gegaen,
Ende dat was een Samaritaen,
Ende danctes Gode twaren.
Dandere IX, die Jeuden waren,
Ne danctens clene no groet tien tiden.
Ons Heren woch lach in sijn liden
Dor tlant van Samaria.
Hi voerseide sinc doot daer na,
Ende dat hi soude, sonder waen,
Ten derden daghe van dode upstaen.
Nu waenden Zebedeus kinder³⁾,
Jacob die grote ende Jan ginder,
Dat hi soude cortelike
Besitten een erdsch conincrike
In Jherusalem. Die twee broedere
Brachtent te voren haerre moeder,
Dat soe bade eene bede
Onsen Here, diet gherne dede.
Soe bat, alse hi ten rike quame,
Dat hi hare II kindere name,
Ende sette an elke zide eenen.
Jhesus die verstoet haer meenen,
Ende leerdem oetmoet,
Die gevet die vaert ente spoet
Ten hemelrike, niet werelt ere⁴⁾.

[p. 301]

 

Doe naecti Jerico sere¹⁾,

 

Daer maecti enen blenden siende.

 

Daer quam Zaeheus die hem diende,

45

Ende diene in sijn huus ontfinc;

 

Dien bekeerdi eer hi ghinc.

 

Bi dien weghe, alse wijt vinden,

 

Quam hi gaende bi tween blinden,

 

Daer deen Berthelmeus af hiet;

50

Dien gaf hi tlicht eer hi wech sciet.

Hoe God upten ezel reet. XXI.

⁺ Dus es hi, hebben wi vernomen²⁾,

Vor Paschen in Bethania comen,
Daer hi verwecte Lazaruse,
Ende was daer in Symoens huse,
Die lasers hadde gewesen,
⁺ Ende van Gode was ghenesen.
Vele Jeuden quamen daer mettien,
Niet omme dat si wilden sien
Jhesus onsen Here alleene,
Maer Lazarus mede gemeene,
Die van dode was verweet.
Nu hevet dat paepscap gemect
Omme Lazaruse te verslane,
Want groot volc hilten daer ane.
Een wersceep gaven hem de vrient,
Ende Martha es eene die daer dient,
Ende Lazarus sat mede ende at.
Onder tfolc, dat ghinder sat,
Dedi vele dinghen verstaen:
Hoe die helle ware gedaen,
Entien torment entie pine.
Dus lesement in sente Augustine.
Dus hevet die helle onlanc vonden
Haren wroughere indien stonden³⁾.

Maria ontdede een rike vat,

Ende ghoot diere specie uut dat,
Ende salvede Jhesus hoeft wel soete,
Ende daer naer sine heilege voete,
Ende droghedse met haren hare.
Dit hadde Judas onmare,
Datment den aermen niet en gaf,
Want hi ontfangre was daer af,
Ende hadde besiden sinen zac,
Aldaer hi sine diefte in stac,
Ende so drought die kaytijf
Sinen kinderen ende sijn wijf.

Tileke daer na upten Zondach⁴⁾,⁺

Die voer Jhesus passie lach,
Trac hi in Jherusalem:
Sine jongers waren mettem,...⁵⁾
Dedi den ezel halen.
Ende alsi neder souden dalen
Vanden berghe van Oliven,
Quamen kinderen, man met wiven,
Ende worpen cledere inder straten,
Ende scoten palmen vele utermaten,
Ende riepen ende songen also wel:
‘Osanna! coninc van Israel!’
Somech Phariseus hem bit:
‘Verbiet dinen jongers dit.’
Doe seidi: ‘Swighen dese cleene,
So sullen roupen dan die steene.’
Ende aldus ghesciede die dinc,
Doe Jhesus andie cruce hinc,
Entie jongers stille moesten maken,
Die steene sceurden ende spraken.
Ende alse hi quam een deel bet vort⁶⁾,
So beweendi die goede port,
Alse oft hi seide: ‘Du wenets gereet,
Wistu wat di te comene steet.’

[p. 302]

Hoe God die copinghe uten tempele waerp. XXII.

⁺ Mettien ginc God inden temple,

Omme ons te ghevene exemple,
Dat wi eerst int bedehuus gaen,
⁺ Alse wi eene dine bestaen,
Ende Gode upgheven onse gebede,
Ende dan doen onse besichede.

Dander was, omme dat hi woude,

Dat die werelt merken soude,
Dat hi sijns dancs quame mede
In also openbaerre stede,
Alse die tempel was; dat hi anginc
Die doot sonder bedwongene dinc.

Tderde dat hi wilde togen¹⁾

Den paepscepe vor die ogen,
Dat al bider papen quaethede
Ghedestruweert soude sijn de stede,
Daer hi omme hadde gheweent.
Want die papen hadden hem verheent,
Want elc grote offrande woude,
Datmen altoes vinden soude
Beesten ghenouch in dien portale;
Ghebrake oec iemene teenigen male
Ghelt te eopene die beesten,
So vonden si²⁾ diet mochten geleesten
Penninghen sonder wouker mede
Ghereet daer up sekerhede,
Sonder wouker, maer up miede.

Onse Here voer aldie liede

Maecte eene ghesele ghinder,
Ende waerpt al uut, meerre ende minder,
Copers ende vercopers te waren,
Leenres ende wisselaren.
Men leset, dat uut sinen ogen ginc
Eene elaerheit, eene vruchtege dinc,
Dies die papen hem ontsaghen,
Ende en dorstene niet verjaghen.

Jheronimus spreect teser stede:

Van aldien, dat Jhesus dede,
Dinct mi dit meest wonders waert,
Dat een man, versmaet, onwaert,
So cleene gherekent in haren dingen,
Dat sine binnen der weken hingen,
Die scriben entie Phariseen,
Diere menech daer was over een,
Ende haren wasdoem gherne saghen,
Met eere swepen mochte jaghen
Ende so vele volx utesteken³⁾,
Taflen vellen, zetelen breken,
Ende anders vele, ende sonder were,
Dat een ongetellet here
Niet so lichte en hadde gedaen.
Maer men mach dat wel verstaen,
Datse vervaerde sijn aensichte,
Daer die godlicheit uut lichte.

Wat hi predecte inden tempel. XXIII.

Inden temple quamen hem gehende⁴⁾⁺

Vele cropelen ende blende,
Die hi haers evels maecte claer.
Doe quam hem an dat paepscap daer,
Ende seiden: ‘Wat tekijn doestu dan,
Dattu dese dinc vaes an?’
Hi seide: ‘Werp desen tempel neder,
Ic makene in derden daghe weder;’
Alse of hi seide: ‘Mijn lachame,⁺
Dien ic gaf des tempels name,
Die wert van u nedergetrect,
Ende binnen derden dage verwect.’
Die rike heeft hi daer versien,
Die inden bloc worpen mettien
Hare offrande groot ende clene.
Doe sach hi ene weduwe allene,
Aerm, diere in warp II dinge
Alse coperine vingerlinge⁵⁾;

[p. 303]

 

Doe seidi: ‘Dese heeft meer gegeven

20

Dan alle dander; want hem es bleven,

 

Daer si hem getroosten in,

 

Maer deser en bleef meer no min.’

 

Doe seidi hem een bispel na desen,

 

Hem die heilech waenden wesen,

25

Hoe inden tempel waren gestaen

 

Een Phariseus ende een publicaen.

 

Die Phariseus hem verheughet

 

Siere weldaet, siere deughet;

 

Die publicaen hi bat verlaet

30

Gode van siere mesdaet.

 

Die sondare, die hem bekent,

 

Bleef behouden, dander gescent.

 

Ende alst avont was daer na¹⁾,

 

Ginc hi in Bethania,

35

Want niemen en was inde stat,

 

Die den aermen Jhesus bat,

 

Omme dat hi niemen smeken woude.

 

Waest dat hi herberge hebben soude

 

Ofte broot metten sinen,

40

Hi moester omme in Bethania pinen.

 

Doe²⁾ quam hi ten temple, ende saen

 

Navonds es hi weder gegaen:

 

Dat was aldie pineweke

 

Si gaen, si keren sekerleke,

45

Ende noch eist recht dat de kerstine

 

In die weke dogen pine.

Van Nichodemuse ende oec ander dinghe. XXIIII.

⁺ Nichodemus, die meester was

Vanden Jeuden, scaemdem das
Daghes te horne ons Heren lere;
Nachts sprac hi an onsen Here,
Die hem leerde properlike
Den woch vanden hemelrike.

⁺ Des Maendages quam God inden temple³⁾,

Ende gaf den volke daer exemple,
Ende castiede ende leerde
Die zondaren ende bekeerde.
Oec waren ten Paschen comen
Heidine; sulke van hem somen
Seiden te Phillippe naer dien,
Dat si Jhesumme wilden sien.
Doe nam hi Andriese daer.
Si seident Jhesuse ende hi daer naer
Voerseidem, dat die heidine houde
Hem te hem bekeren soude.
Oec seidi: ‘Die erdsche here
Wert saen uutverstoten sere;’
Daer meendi den viant mede,⁺
Dien sine doot vele scaden dede.
- ‘Ende ic,’ sprac hi daer beneven,
‘Werdic vander erden verheven,
Ic saelt ane mi trecken al;’
Dat meent datmenne crucen sal.
Navonds, alse hi dit hadde geleert,
Es hi in Bethania gekeert.

Des Disendages quam hi echt doe⁴⁾.⁺

Dat paepscap bevragedem doe:
‘In wies macht eist dattu does,
Dattu predekes ende niet geroes?’

Jhesus antwordde alse in een bispel,

Ende seide: ‘Dat ghevel
Dat een man hadde twee kinder;
Doe seidi ten eenen ghinder:
‘Ganc henen,’ seiti,‘in minen wijngart.’
- ‘In does,’ sprac hi ende hat onwaert.
Daer naer berau hem dat hijt liet,
Ende dede dattem die vader hiet.
Daer naer sprac hi den andren toe:
‘Ganc henen,’ seiti: ‘Vader, ic doe;’
Nochtan sone dedijs niet.
Welc haerre dede dat die vader hiet?’

Daer naer so seidi hem mere⁵⁾,

Hoe dat wilen was een here:
Sinen wijngaert dorpers vermieden,
Die doot sloughen sine lieden
Ende sinen enegen sone tsamen,

[p. 304]

50

Alsi omme die rente quamen.

 

Doe sprac hi van des coninx feeste,

 

Daer toe quamen mindste ende meeste;

 

Entie niet en hadde sijn brudecleet,

 

Moeste daer ghedoghen tleet.

55

Die Phariseene verstonden vele¹⁾,

 

Dat up hem gingen die bispele,

 

Ende proeveden nauwe ende sochten,

 

Hoe dat sine begaen mochten,

 

Ende gaven hem teersten enen prijs,

60

Ende seiden: ‘Meester! dattu sijs

 

Warachtech, des sijn wi vroet;

 

Want dune smeecs om niemens goet.

 

Weder eist recht so niet,

 

Dat dat Jeudsche volc des pliet,

65

Dien van Rome te gevene tseins?’

 

Hi, die horde haer gepeins,

 

Seide: ‘Eenen penninc toget mi.’

 

Si dadent, ende doe seide hi:

 

‘Wies es tgebeelde datter in staet,

70

Entie lettre diere omme gaet?’

 

- ‘Des keysers,’ seidsi; doe seidi echt:

 

‘Ghevet den keyser sijn recht,

 

Ende ghevet Gode dat sine mede.’

 

Haddi gheseit daer ter stede

75

Simpelike: ‘Gheeft uwen tseins,’

 

So was dat in haer gepeins,

 

Om dat dat Jeudsce volc dient

 

In offranden ende goet vertient,

 

Dat hi dan bi selker sake

80

Swaerlike up die wettens prake²⁾;

 

⁺ Ende haddi gheseit: ‘Gevet hem niet;’

 

So hadsi gheseit: ‘Hi verbiet

 

Den Romeinen tsine onderdaen,’

 

Ende haddene dan ghedaen³⁾ vaen.

85

Daer na verwan hi die Saduceen,

 

Die wederseiden over een

 

Dat ghene verrisenesse en ware,

 

Met haren bouken al openbare,

 

Dat men verriset naer dese doot.

90

Een Phariseus, een meester groot⁴⁾,

 

Leerdi⁵⁾ welc tnaeste gebot ware,

 

Ende wele sijn recht naest daer nare⁶⁾,

 

Biden man, die gewont also

 

Was tusscen Jherusalem ende Jerico,

95

Ende dien een Samaritaen

 

Also wilde in staden staen.

 

Oec proevedi al openbare

 

Daer, dat hi Gods Sone ware,

 

Bi Davite. Ende daer naer mede⁷⁾

100

Leerdi den volke daer ter stede,

 

Dat si die leeringhe over een

 

Hilden vanden Phariseen;

 

Maer dat si souden begeven

 

Te levene naer haer leven.

105

Oec schalt hi aldaer ten stonden

 

Die Phariseus van vele zonden,

 

Van ongelove,van gierecheden,

 

Van quader leere, van ghulsecheden,

 

Van vrecheit, van overdaden,

110

Van ypocrisien, van ongenaden.

 

Ende hi es uten temple gegaen,

 

Ende voerseide alsonder waen,

 

Datment al destruweren soude,

 

Ende seidem tekene menechfoude

115

Van diere dinc, van diere plaghe,

 

Van siere coemst ten joncsten daghe.

 

Doe sprac hi sinen jongers ane⁸⁾:

 

‘En wetti nietin uwen verstane,

 

Dat naer II daghe Paschen es,

120

Ende des menschen sone up des

 

Verraden sal sijn ende oec vercocht,

 

Ende oec ander crucen brocht?’

Hoe Judas Gode vercochte. XXV.

Een Woensdaehe⁹⁾ daer na so quamen¹⁰⁾⁺

[p. 305]

 

Die meesters der paepscap tsamen;

 

Want Jhesus was woch gegaen,

 

Ende hadden an hem verstaen,

5

Dat hi gheseit hadde te dien:

 

‘Ghine sult mi nemmermeer sien.’

 

Si quamen int hof Cayphas,

 

Ende droughen over een das,

 

Dat sine emmer wilden ontliven;

10

Maer hem dochte beste dat bliven

 

Tiere feesten: dats omme tgescal,

 

Dat tfolc daer maken sal.

 

Judas hevet dit verstaen,

 

Ende es daer te hem gegaen,

15

Ende boot te cope sinen coninc,

 

Rechts alse eene onwerde dinc;

 

Want dat men te cope biet,

 

⁺ Dat en schijnt also wert niet,

 

Alse datmen dinghet ende souct.

20

Daer gavene die scalc vervlouct

 

Omme XXX selverine ¹⁾ tier stede,

 

Alse elc X cleene dedes²⁾.

 

Omme dat Jhesus was vercocht

 

Upten Woensdach, so eist vort brocht,

25

Dat dat die rechte vastene si

 

Naden Vrijndach, die des es vri.

 

Alse tcovent was vast gemaect,

 

Souct Judas, peinst ende haect,

 

Hoe dat hine best int gevouch

30

Verrade ende heimelijcst genouch.

Vanden witten Donresdage. XXVI.

⁺ Ten Donresdaghe, diemen heet wit³⁾,

Hiet God sinen jongren dit,
Dat si ginghen in die stat,
Ende seidem lijctekijn te dat;
Want hem goet dochte ende hi woude
Datmen hem ghereeden soude
Sinen Paschen, dat was dat lam,
Daer die Paschen ave quam;
Ende anders waent men vor waer dat,
Dat onse Here gheen vleesch en at,
Sonder dat paschelam alleene,
Ende dat was oec te maten cleene.

Navonts sat hi daer ende at

Met sinen jongers, ende wart ter stat
Van hem ende es upgestaen⁴⁾,
Ende dwouch hem hare voete saen,
Ende ginc weder sitten mede.
Doe seidi them, dat hijt dede
Omme exemple, dat hi woude
Dat elc anderen dienen soude.

Doe seidi tehem met staden:

‘Uwer een sal mi verraden.’
Elc seide: ‘Bem ic dat, Here?’
Doen seidi een lettel mere:
‘Die sine hant in mijn vat
Met mi al nu maket nat,
Dats die mi verraden sal;’
Want si XII plaghen al
Ute eenen vate, aldaer si quamen,
Mettem tetene te samen.

Jan lach in ons Heren scoot,

Ende at met genouchten groot;
Doe tekende Pieter, dat hi vragede⁵⁾
An onsen Here, ende hi bejagede
An onsen Here, dat hijt wiste
Bider soppen ende met liste.
- ‘Bem ict, Meester?’ sprac Judas doe.
‘Du seghes,’ antworde Jhesus daer toe.
Judas ginc woch ende het wert nacht.
Onse Here wijsdem daer de cracht,
Sinen jongers, den lachame sine
Te sacreerne in brode, in wine,
Ende leerdem die worde mede,
Ende gaf hem selven daer ter stede
Eten ende drinken dor sine goede
Sinen lachame met sinen bloede.

[p. 306]

 

⁺ Jhesus voerseidem mettien,

 

Dat si hem alle souden ontflien;

 

Maer Pieter seide: ‘Dor tsterven, Here!

50

Wet dat ic van u niet en kere.’

 

Doe seide Jhesus: ‘Du sult te nacht

 

Drie waerf mijn slooch enen in desere jacht.’

 

⁺ Nu es onse Here utegegaen¹⁾

 

Bi Monte Oliveete int hof saen,

55

Dat Judas wel kende mede

 

Dat hi gherne was tier stede.

 

Daer bat hi driewaerf onsen Vader

 

(Omme onse bederve waest algader),

 

Ende sijn zweet wart al bloet root,

60

Also hi vacht jeghen die doot;

 

Ende hi quam te sinen jongers gegaen,

 

Die sliepen, ende hi hietse upstaen.

 

- ‘Hi es hier bi,’ sprac hi met staden,

 

‘Die ghene die mi sal verraden.’

Hoe onse Here wart gevaen. XXVII.

⁺ Nochtoe dat hi in dese tale was²⁾,

Quam met siere scaren Judas,
Die hem die papen ende Pylate
Ghegheven hadden tsiere bate.
Gewapent quamen si ende brochten lecht.
Een tekijn gaf hem Judas echt,
Dien hi custe, dat hijt ware.
Hi custe Jhesum daer nare.
Jhesus seide: ‘Wien soucti?’
- ‘Jhesum,’ seidsi. Doe seide hi:
‘Ic bemt.’ Dit wort stacse ter neder;
Nochtan so stonden si up weder,
Ende vinghene ende hebbene gebonden.
Tote Annen leedesine tien stonden,
Die Cayfas sweer doe oec was;
Daer naer ten bisscop Cayfas.
Alle die jongers ontvloen hem daer.
Pieter volgedem van achter naer³⁾
Al tote des bisscops int hof,
Daer hijs Gode driewaerf ginc of.
Alse hi den hane crayen hort,
Ghedochtem ons Heren wort,
Ende ginc uten hove tien kere,
Ende weende bitterlike sere.

Des maerghens leverdesine Pylaten⁴⁾,

Ende beloghene sere utermaten.

Teersten dat dat sach Judas,

Berau hem alte sere das,
Ende seide ten papen: ‘Ic hebbe mesdaen.’
Die XXX warp hi saen
Inden tempel. Naer dese dinc
Ghinc hi daer hi hem selven hinc.

Pylatus vragede den Jeuden dan⁵⁾,⁺

Wat si seiden uptien man.
Si seiden, dat hi openbare
Seide, dat hi Gods Sone ware,
Ende hi ontriet ghemeenlike
Tseins te gevene den keyserike.
Pylatus keert, alse hi dit siet;
Omden cheins en vraget hi niet,
Maer hi vragede openbare,
Of hi der Jeuden coninc ware.⁺
Onse Here sprac: ‘Mijn rike nes niet
Van deser werelt diemen siet.’
- ‘So bestu coninc dan?’ sprac hi.
- ‘Du seghes dat ic coninc si,’
Sprac onse Here: ‘ic quam hare,
Omme te seggene dat ware.’
- ‘Wats waerheit?’ sprac Pylate.
Doe ghinc hi uut siere strate
Ende seide ten Jeuden: ‘Wat so men make,
In vinde an desen ne ghene sake.’
Doe seiden si: ‘Hi hevet met siere voere
Al dat volc ghemaect in roere,
Omme ende omme, weder ende vort,
Van Galylee tote deser port.’

Van Herodes ende Pylaten. XXVIII.

Alse Pylatus horde das⁶⁾,⁺

Dat Jhesus van Galylee was,

[p. 307]

 

Ende Herodes daer bi hem

 

Was doe in Jherusalem

5

(Die selve Herodes, die sente Jan

 

Baptisten sijn hovet afwan),

 

Hevet hi hem Jhesum ghesent,

 

Omme dat hi wille dat hine kent,

 

Want hi was van sinen lande,

10

Weder hi wert es eere of scande.

 

Herodes sach dorgherne dien,

 

Want hi iet tekens waende sien

 

Van hem; maer so wat hi sprac,

 

Jhesus altoes gheen wort ontbrac¹⁾.

15

Doe hiltene Herodes voer sot,

 

Ende cleedene met witten dor spot,

 

Ende sendene weder Pylaten.

 

Pylatus pijnde utermaten,

 

Hoe hi Jhesum verlossen soude;

20

Maer dat Jeudsce volc en woude,

 

Ende riepen alle: ‘Cruust den man!’

 

Pylatus wijf die sendem an²⁾,

 

Dat hi hem niet en bewonde

 

Van dien rechten man tier stonde.

25

Pylatus sine hande dwouch,

 

Ende seide voer menegen man genouch:

 

‘Ic [bem] onschuldich, ghi siet an,

 

Des bloets van desen rechten man.’

 

Die Jeuden antworden ghinder:

30

‘Up ons come ende up onse kinder!’

 

Doe dedene gheselen Pylate³⁾

 

An eene columme sere utermate,

 

Daermen noch ane siet sijn bloet,

 

Ende heet dat men ant cruce doet.

Ons Heren crusinghe. XXIX.

⁺ Pylatus ridders, diene namen⁴⁾,

Daden hem an altesamen
Eenen roc ende eene dornine crone,
Ende bespottene onscone,
Ende spuweden up hem. Daer na saen
Hebben si hem dat afgedaen,
Ende daden hem an sinen roc,
Ende gaven hem sinen galgestoc
Te draghene daer buter port,
Aldaer hi ane was vermort.⁺
Naer Jhesum quam menech wijf,
Die beweenden sijn suver lijf.
Doe sprac hi: ‘Weent om mi niet,
Maer om die scade ende om tverdriet
So weent, dat u toe comen sal.’
Te Calvarien quamen si al,
Dat upt fosseit was vander stede,
Daer sine cruusten; maer sine bede
Was daer over hem algader;
Want hi bat: ‘Vergef hem, Vader!
Wat si doen en wetensi niet.’
Sine cleedere hi af liet⁵⁾,
Want hi hinc ant cruce naect.
Daer af hebben si IIII sticke gemaect,
Vandien mantele hem vieren een deel;
Maer die roc hi bleef gheel.
Elken ridder quam een stic
Diene cruusten, dus wanic;
Maer die roc gheviel bi lote
Eenen ridder vandier rote.
Pylatus hi screef dese dinc
Boven sinen hovede: ‘Der Joden coninc
Es dit, Jhesus van Nazareene.’
Dit was in Ebreus gemeene,
In Griex ende in Latijn gescreven,
Dat lase wiere ginge beneven.
Tusscen tween dieven hinc onse Here.⁺
Die Joden die bespotten sere,
Ende deen dief bespotten mede⁶⁾.
Dander begreep sinen onsede:
- ‘Ghedinc mijns,’ sprac hi: ‘Here mijn!
Alstu coems int rike dijn.’
Jhesus sprac: ‘Ic wille du sijs
Heden met mi int paradijs.’

Maria, sijn moeder, ende Jan

Ende Magdaleene nochtan
Ende Maria Cleophaee
Stonden daer bi ende andere mee.

[p. 308]

Ambrosius vander moeder Gods. XXX.

⁺ Up dat wort spreect Ambrosius

Vander moeder een wort aldus.
Voer dat cruce stont Marie,
Die edele moeder, die maget vrie,
Ende sach met haren soeten ogen
Haren sone die wonden togen.
⁺ Soene merete niet haer kints doot,
Maer onse salichede groet;
Want machlichte soe bekende
Der werelt verlos bi sinen ende.
Die edele zale, daer God in lach,
Waende mede up dien dach,
Want soe hare daer ter pinen boot,
Iet ghehelpen mogen met haerre doot.
Maer Jhesus, diet hevet verstaen,
Hevet der moeder wille ontfaen;
Maer hine rochte els helpe gene,
Die menscheit te verlossene allene.
Doe beval die soete man
Sire moeder sinen vrient sente Jan.

Die vulmaecte suverhede,

Dat magedoem, die reinechede,
Ne beval hi gheenen manne
Dan der reinre maghet Janne,
Omme dat een soete geselscap ware,
Een vulmaect man ende een clare,
Ende oec elc anderen soude verchieren
Met siere reenre edelre manieren.

Vander zonnen vergane. XXXI.

⁺ Anden middaghe, dats ware dinc¹⁾,

Dat Jhesus andie cruce hinc,
So wart over al die werelt mede
Uutgrote donker deemsterhede;
Want die zonne niet sien en mochte
Haren Here, die staerf onsochte.
Want wi lesen, dat doe alleene
Die clergie was tote Athene²⁾,
Ende ne gheen philosophien
En conste die redene gesien
Van derre dinc in gere wijs.
Doe seide die Ariopagita Denijs,
Dat die God vander nature
Pine gedogede in dier ure.
Dies maecten si hem daer
In siere eeren eenen outaer,
Ende screven³⁾ daer boven: hi horde doe
Den onbekenden gode toe.
Sijnt vantene sente Pauwels daer,
Ende predecte ghinder, ende daer naer
Bekeerdi dien vroeden Denijs,
Ende wart sijnt bisscop van Parijs.

In heidinen boeken vinden wi mede,

Dat doe was dese deemsterhede,⁺
Dat erdbeve was in Bithinen,
Ende dat vielen vander pinen
In Nychena die goede stede
Husen cleene ende grote mede.
Aldus scrivet Eusebius.
Voert so scrivet hi mede aldus,
Dat een Flegon, een wijs man,
Daer vele leringhen leghet an,
Entie dien tijt wel besciet,
Desen tijt niet achter en liet,
Hine bescreeft in sinen jaren,
Ende seghet: omtrent middach twaren
Dat die dach wart donker nacht,
Entie deemsterheit haddedie macht,
Datmen sterren, sonder waen,
Andien hemel mochte sien staen:
Dit es al [een] met onsen doene⁴⁾.

Alset quam omtrent rechts noene⁵⁾,⁺

Riep Jhesus sinen Vader an,
Ende gaf sinen gheest up dan;
Entie cortine, die daer hinc
Inden temple, daermen ginc
Tusscen Sancta Sanctorum ende Sancta,
Scuerde ontwee verre ende na.
Steene sceurden, erde bevede,

[p. 309]

50

Ende menech man die levede

 

Horde roupen in die lucht:

 

‘Maken wi henen in die vlucht!’

 

Die dode gingen uten graven,

 

Die tale ende antworde gaven,

55

Meneghe in Jherusalem.

 

[Een] senturio entie waren met hem,

 

Entie wachten onsen Here,

 

Maecten hem inwaert ten kere,

 

Ende lijeden openbare tgone,

60

Dat hi ware die Gods Sone.

 

⁺ Ende want die grote Saterdach¹⁾

 

Upten naesten daer na gelach,

 

Ende het ware onschone dinghe,

 

Dat iemene an die galghe hinge,

65

Baden die Jeuden, datmen brake

 

Hare been ende mense aftrake.

 

Doe braken si der dieve been,

 

⁺ Maer an Jhesus braken si geen,

 

Omme dat sine vonden doot;

70

Maer een ridder daer vort scoot,

 

Ende ontdede hem die zide dan,

 

Daer water ende bloet ute ran;

 

Ende diene stac, alsement bevint,

 

Hiet Longius ende was blint;

75

Ende mettien bloede, dat ran neder,

 

So wart hi daer siende weder,

 

Ende gelovede an onsen Here.

 

Sidert gesciedem die eere,

 

Dat hi dat ridderscap upgaf,

80

Ende stont derre werelt af

 

Ende alder quaetheit, ende woende daer na

 

Int lant van Capadocia,

 

In Cesarien der port,

 

Daer hi bider apostelen wort

85

Wart bekeert ende geleert mede;

 

Ende daer indie selve stede

 

Levedi XXXVIII jaer,

 

Van zonden fijn ende claer,

 

Ende menegen bekeerde mede:

90

Hort sine passie daer ter stede.

Van Longius die Gode stac. XXXII.

Die dinc es also gheschiet,⁺

Dat een bailliu Octavius hiet,
Diene voer hem comen dede,
Ende vragedem hoe hi hiet mede.
- ‘Ic heete,’ seiti, ‘Cristiaen,
Want men moet lijen, sonder waen,
Al te voren in dit leven
Die gratie, die God heeft gegeven.’

Die bailliu sprac: ‘Die vor di waren,

Die en hebben niet te waren
An desen name gewonnen mede!
Sech dinen name na de waerhede.’
- ‘Longus²⁾,’ sprac hi, ‘bem ic genant,
Ende Ysaura heet mijn lant;
Wel geboren, ende edele vrient
Hebbic ente werelt gedient³⁾;
Ende al dat mi verstaerf oec an,
Gavic minen broederen dan,
Die ghaven mine rente daer of,
Die gavic vort dorden Gods lof.’

Die bailliu sprac: ‘Doe edelhede,

Entie goden anebede,
Dattu leven moges met genaden,
Ende dine pine niet en verladen.’⁴⁾.
Longius seget: ‘Dus spreect onse leren:
Niemen en mach dienen II heren;
Want mijn God die raet al goet,
Ende dine gode al onspoet.’
- ‘Du spreex te vele,’ sprac die baeliu;
‘Maer diene onse gode nu,
Ende dijn God saelt di vergeven,
Want du bester toe verdreven,
Ende oec so togen wel dine ogen,
Dattu en souds die pine gedogen.’
- ‘Neen,’ sprac Longius: ‘laet dit staen;
Maer du sout kerstijndoem ontfaen,
Ende dijn here saelt di vergeven,⁺
Alse dune kennes diet al doet leven.’
Die bailliu wart hier omme gram,

[p. 310]

40

Ende dede datmenne daer upnam,

 

Ende ute sinen hovede die tande brac

 

Entie tonge, daer hi met sprac.

 

Longius bleef nochtan de sprake,

 

Ende seide: ‘Gelovestu derre sake,

45

Dat warachteghe gode sijn,

 

Daer an leget die gelove dijn¹⁾,

 

Ghedooch dat icse moge breken,

 

Ende moghen si, latet hem wreken;

 

Ende eist dat si mi mogen scaden,

50

Ic wilre ane roepen genaden;

 

Ende of si en doen mi ghene dere,

 

So gheloof an minen Here.’

 

Doe gaf hijs hem orlof tier wile.

 

Longius nam eene bile

55

Ende sloucht al sticken, quaet ende goet,

 

Wat so in dien tempel stoet.

 

Die duvelen sijn utegevaren,

 

Ende vloghen met haren scaren

 

Inden bailliu ende indie papen;

60

Doe gingen si briesscen ende gapen.

 

Longius sprac: ‘Nu segt mi dat,

 

Wat doedi in dit beelde vats²⁾?’

 

Si seiden: ‘Daer men Jhesum Kerste

 

Niet en noemt ende sijns es berste,

65

Daer es onse wandelinghe.’

 

Does prac Longius gemeenlinge:

 

‘Wildi u desen goden³⁾ antien,

 

Oft weder wildi hem ontflien?

 

Siet hier uwen bailliu onsoete,

70

Scumende, liggende onder mine voete.’

 

Die lieden riepen hem alle an:

 

‘Wi bidden di, Gods heilech man,

 

Verdrijf dese uut derre stede.’

 

Longius dede sine bede,

75

Ende si ghingen henen jaghen.

 

Vele, die dit anesaghen,

 

Die geloveden an onsen Here.

 

Saen daer naer so corde sere

 

Die quade gheest den bailliu.

80

- ‘Longius,’ sprac hi: ‘ic merke nu,

 

Dat bider kerstijnre toverie

 

Ghesceden es dese stede vrie

 

Vanden goden; vernemet dat

 

Die keyser, hi verderft die stat.’

85

Affrodius⁴⁾ sprac: ‘Wat sal dit wesen?

 

Hem, die ons allen heeft genesen

 

Ende ghesuvert heeft die stede,

 

Wildstu dien doen dorperhede?’

 

Die bailliu sprac: ‘Daer was niet an;

90

Hi betoverde ons, die man.’

 

Affrodius sprac: ‘Gelovet mie,

 

Wacht datti niet wers ghescie,

 

Oftu an desen mesdoes meer nu.’

 

Doe wart erre die bailliu,

95

Ende dede Affrodosiuse afsniden

 

Sine tonge ten selven tiden.

 

Doe wart hi blint daer ter stede⁺

 

Altehant bi Longius bede.

 

Doe riep hi Affrodosiuse an:

100

‘Ay! bidt Longiuse, den heilegen man,

 

Dat hi voer mi bidde saen;

 

Want ic hebbe sere mesdaen.’

 

Affrodosius antwort:

 

‘Ic seit ende ic was onghehort:

105

Nu doe den goeden man geen quaet;

 

Ende hore hoet met mi staet,

 

Dat ic sonder tonghe spreke.’

 

Die bailliu sprae sekerleke:

 

‘Niet alleene en bem ic blent,

110

Ne maer mijn lijf al omtrent

 

Dinct mi swaerlike gepijnt wesen.’

 

Longius sprac: ‘Wiltu genesen,

 

Doe mi ontliven cortelike;

 

Ic bidde vor di dan sekerlike,

115

Ende dus so mogestu ghenesen.’

 

Doe dedine onthoveden na desen,

 

Ende bat hem up ghenen dach

 

Ghenade, daer sijn lachame lach,

 

Wenende voer sine zonden,

[p. 311]

120

Ende hi wart siende tien stonden,

 

Ende groevene met groter eere,

 

Ende bleef kerstijn vorwaert mere.

 

Hier so sullen wi weder keren

 

An die ystorien ons Heren.

Hoe Joseph onsen Here afdede. XXXIII.

⁺ Des Vrijndages, alse onse Here hinc¹⁾,

Een goet man, hiet Joseph, hi ginc
Spade an Pylatuse ende sprac hem hier ave,
Dat hi hem Jhesus lachame gave.
Nychodemus ginc met hem.
Pylatus sprac: ‘Ganc ende nem.’
Vander crucen daden sine gereet,
Ende leidene in een dinne cleet,
Ende salvedene ende bondene mede
Met clederen, na der Joden zede²⁾,
Ende leidene in een nieuwe graf,
Dat der roedsen gehouwen was af.
Bider crucen waest in een hof,
Daer sine hadden gedaen of.

Nychodemus ewangelie seghet,

Daer van Jhesus vele in leghet,
Alse die Jeuden dat vernamen,
Dat Joseph ende Nychodemus tsamen
Begraven hadden onsen Here,
Dat sise sochten nauwe ende sere,
Ende andere diere waren mede;
Maer elc ontscoot in sine stede;
Maer Nychodemus die quam vort,
Alse die prince was in die port³⁾,
Entie goede Joseph mede,
Die gevaen wart daer ter stede.
In eenen kaerker hi saen lach
Tote over den Saterdach,
Datmenne verdoen soude na dat.
An dat prisoen en was geen gat
Dan eene dore diemen sloet,
⁺ Ende leider voren hoede groot;
Oec bezegeledse, alsict las⁴⁾,
Anna ende Cayfas.

Maria Magdaleene sach⁵⁾

Ende eene andre Marie, waer lach
Jhesus, ende mercten die stede,
Ende gereden met groten wille mede
Hare specie, sulc alsi wouden,
Daer si Jhesum met salven souden.
Entie Jeuden daden wachten
Dat graf vaste ende met crachten.

Hoe Jhesus die helle brac. XXXIIII.

Nu rustedat vleesch inden grave;⁺

Die ziele, die versciet daer ave,
Es ter hellen saen gevaren.
Die so rovedi te waren
Mogendelike, sonder waen,
Van dien heilegen die waren gevaen.
Abraham entie andre mede
Die nam hi ute met mogenthede,
Ende leedese mids dor die viande,
Ende brac te stride hare bande.
Hets waer, al hiet dit ene helle,
Daer Abraham ende menich geselle
Heilech in was, hi entie sine
Waren daer in sonder pine,
Ende niet sonder rouwe algader;
Want si haecten weltijt die Vader
Sinen Sone senden soude,
Omme dat elc oec wesen woude
In hemelrike ende Gode anscouwen,
Die dende es van allen rouwen;
Ende sonder dat Gods anscijn
Sone mach ghene bliscap sijn.

Die nacht naden Vrijndach leet,⁺

Die Saterdach daer na gereet
Entie nacht naden Saterdach,
Daer Jhesus vleesch in sijn graf lach.
Des Zondaghes verrees hi vroe⁶⁾

[p. 312]

 

Beslotene grave¹⁾; want alsoe

 

Alse hi quam ten erdschen rouwen

30

Beslotene lachame tonser Vrouwen,

 

Also verrees hi beslotene grave.

 

Eenen moenc twifelde hier ave

 

Te Rome, seget die scrifture,

 

Tsente Laureins buten mure,

35

Ende wart, al gegordes riemen,

 

⁺ (Wiet hem dede en wiste niemen)

 

Sijn rieme gesloten geworpen neder

 

Voer sine voete, ende geseit weder:

 

‘Cristus mochte in derre wisen,

40

Beslotene sinen grave, risen.’

 

Dit ghesciede, ende het was waer,

 

Alsemen scrijft XI^C jaer

 

Ende XI Gods incarnatioen²⁾.

 

⁺ Men tellet ons over waer dit doen,

45

Dat derde bevede alse God upstont,

 

Ende daer naer in cortre stont

 

Quam dingel ende dede af den steen,

 

Entie wachters over een

 

Hadden den vaer doe so groot,

50

Dat si laghen over doot.

 

Doe quam Maria Magdaleene³⁾,

 

Vul van rouwen ende van weene,

 

Met anderen haren gesellinnen,

 

Ontsteken metter Gods minnen,

55

Ende saghen dat graf ondaen,

 

Enten inghel, sonder waen,

 

Sittende daer upten steen.

 

Vervaert waren si over een,

 

Ende Maria die sach bet in;

60

Den doden en sach soe meer no min.

 

Dinghel vragede, wat soe sochte.

 

Wenende antworde soe alsoe mochte,

 

Ende seide: soe sochte onsen Here.

 

Mettien siet soe omme tien kere,

65

Waer Jhesus daer stont bi hare.

 

Soe waende dat een hofman ware,

 

Ende teersten dat hi ‘Maria!’ seide

 

Kende soene, ende sonder beide

 

Soe te sinen voeten sciet;

70

Maer hi sprac: ‘En com an mi niet.’

 

Thanden wilde soe wech metter mare⁴⁾

 

Entie andre wijf met hare,

 

Ende Jhesus quam hem te gemoete;

 

Aldaer hilden si sine voete.

75

Dus brochten si al openbare

 

Den apostelen die niemare.

Van ons Heren vertogenesse. XXXV.

Verstaen suldi dit over waer,⁺

Dat int neghentiende jaer
Dat Tyberius keyser was,
Cristus staerf enter doot genas.
Sine verrisenesse proevedi waer
Met menegen lijctekine claer:⁺
Dat was, dat hi vaste woude
Datter niemen an twifelen soude.
Hi toghede lachame ende wonden,
Hi at,hi dranc te vele stonden.
XL daghen sekerlike
Wandeldi up erderike;
Ende dewangelie doet verstaen,
Dat hi⁵⁾ X waerven, sonder waen,
Hem verbaerde oec hier binnen
Sinen vrienden diene minnen:
Twee waerven, alse ghi mi doet scriven,
So verbaerdi hem den wiven;
Die derde waerf Pietren alleene;
Die vierde tween jongers gemeene,
Die tote Emaus souden gaen;
Ter vijfter waerf, hebwi verstaen,
Den X apostelen, daer Thomas
Te jegenworden niet en was.
Dese vijf waerf, dans ghene saghe,
Waren inden Paschedaghe.

[p. 313]

 

Daer naer den X ende Thomas mede,

 

Doe hi hem die wonden tasten dede;

 

Echt doe VII jongers waren

30

Indie zee visschen ghevaren;

 

Echt, daer si omme waren in porre,

 

In Galylee te Montaborre¹⁾;

 

Ende upten dach van siere upvaert

 

Den XI apostelen, daer hi up waert,

35

Mettem etende tien male;

 

Ende na dien etene, wet dat wale,

 

Also ghingen uter stede

 

Die jongers entie wiven mede

 

Upten berch van Oliven,

40

Daer hi wilde te hemele cliven,

 

Dese X waerf seghet claer

 

Dewangelie, ende het es waer;

 

Nochtan willemen dat weten,

 

Dats meer was, al eist vergheten;

45

Want sente Pauwels ende andere ystorien

 

Hebben dat noch in memorien.

 

Nychodemus ewangelie seget

 

Die dinc die hier na gheleghet.

Van Joseph van Aramatijen. XXXVI.

⁺ Alse leden was die Saterdach

Dat Joseph inden kaerker lach,
Heeft dat paepscap ontboden,
Dat menne brochte omme doden.
Men ginc ten kaerkere ende men vant
Gheel beede slot ende bant,
Aldaer tslot met was ghebonden;
Maer Joseph en was niet vonden.
Hem allen wonderets, niet hem somen.

Met desen es een ridder comen²⁾

Van dien diet graf hadden³⁾ gewacht,
Ende hi seide: ‘Ons gheviel tnacht
Erdbeve, eert begonste daghen.
Mettien wi den inghel saghen,
Ende wi hadden vreese so groot,
Dat wi laghen over doot.
Den inghel horden wi nochtan,⁺
Hoe hi sprac den wiven an,
Ende seide: “Jhesus es verresen,
In Galylee sal hi wesen.”’
Altehant die Jeuden namen
Alle die ridders te samen,
Ende seiden: ‘Wie waren die wijf dan,
Daer die inghel dus sprac an?
Ende twine haddise gevaen?/rs
- ‘Wine weten,’ seidsi, ‘sonder waen,
Wat wive het waren, ende de vaer
En lietse ons niet houden daer.’

Die Jeuden seiden: ‘Wat soes gesciet,

Wine geloven u des niet.’
Doe seiden die ridders: ‘Dans geen wonder:
So menech scone tekijn besonder,
Alse ghi Jhesuse saghet doen,
Ghine achtes noit II oude scoen,
Wat soudi ons geloven dan?
Gheeft ons Joseph uwen man,
Dien ghi in dien karker vinghet,
Wi doen datmen u Jhesus bringhet.’
Si seiden: ‘Gaet tArimathien,
Daer vindi Joseph, alse wi lijen.’
Doe seiden die ridders: ‘Wat sal des mee?
So es Jhesus in Galylee:
Dus seide dingel toten wiven.’
Doe quam een vaer an den keytiven,
Ende seiden:‘Coemt dit onder die liede,
Het sal ghescien dat nie gesciede;
Want al tfolc, groot ende cleene,
Sal an hem gheloven alleene;’
So dat si ghaven grote miede,
Up dat si seiden onder die liede,
So waer si quamen openbare,
Dat hi hem bestolen ware.
Daer naer quamen drie andere man,
Ende spraken den groten heren⁴⁾ an
Enten Jeuden, daer menech dinget,
Ende seiden: ‘Jhesum, dien ghi hinghet,
Sagen wi te Mont Olyveten

[p. 314]

 

Sinen jongers spreken ende eten,

 

Ende daer naer te hemele varen.’

60

Daer naer beswoerense die heren twaren,

 

Dat sijt en seiden vor gene liede,

 

Ende gaven hem scat ende miede,

 

Ende elc die stat rumde met eren,

 

Ende hietse weder thuus waert keren.

Vanden selven Josephe. XXXVII.

⁺ Alle die Jeuden die quamen

In eere steden al te samen,
Ende maecten groet hantgeslach,
Ende seiden: ‘Wat es up desen dach
Ons ghesciet, sondege keytiven!’
Mettien si an Josephe scriven,
Dat hi in Jherusalem quame,
Ende hi vast gheleede name.
Dus quam hi, ende dien ontfinc wale
Nychodemus in sine zale,
Ende festeerdene alsemen doe plach.
⁺ Die Jeuden vragheden upten andren dach:
‘Sech ons die waerheit te waren,
Hoe du ons dus best ontfaren?’
Joseph seide: ‘In Zonnacht,
Daer ic gevaen was in uwe cracht,
Ende ic in bedingen was,
Verbevede thuus al daer ic las,
Ende ic sach Jhesus in diere gebare,
Alse oft eene claerheit ware,
Ende vander vreesen vielic thant.
Doe nam hi mi bider hant,
Ende hief mi up ende custe mi,
Ende seide: “Nu en vervare niet di,
Ic bem Jhesus.” Alse hi dit seide,
Leedde hi mi, daer ickene leide,
Ten grave; doe wistic openbare,
Dat dat selve Jhesus ware.
Althant gincgickene benedien.
Doe leeddi mi in Arimathien
In mijn huus te miere steden,
Ende hi sprac: “Nu wes in vreden,
XL daghe blijft thuus met eren,
Ic wille te minen jongers keren.”’
Omme dus sonderlange wort
Wart elc vervaert diese hort,
Ende riepen: ‘Wapene, keytive!
Wats gesciet in onsen live?’

Van Symeoens tween kindren. XXXVIII.

Joseph sprac: ‘U wondert des,⁺

Dat Jhesus dus verresen es;
Maer dins te wonderne niet clene,
Hine es verresen niet alleene:
Maer menech van hogen doene
Kenneden den pape Symoene,
Die Jhesum inden tempel ontfinc,
Doe sijn moeder ten temple ginc;
Hi hadde II sonen die sijn versceeden,
Ghi holpse ter erden gheleden;
In hare graven en sijn si niet,
Gaet tArimathien ende siet,
Ghi vintse daer in hare gebede.
Gaen wi omoedelike¹⁾ ter stede,
Lichte si sullen ons seggen iet,
Wat dese verrisenesse bediet.’
Des words menech man vro was.
Daer ginghen Anna ende Cayphas,
Nichodemus ende Gamaliel
Ende Joseph selve also wel.
In Arimathia indie stede
Vonden sise in hare gebede.
Met beden, die si daden an hem,
Brochten sise in Jherusalem.
Hoveschelike beswoerense si
Bidien God Adonay,
Dat si hem seiden openbare,
Of si gheloveden dat Cristus ware
Diese verwecte vander doot,
Dat sijt hem seiden al bloot.

Carinus ende Leontius²⁾

(Die twee gebroederen hieten dus)
Si cruusten hare tongen beede³⁾,⁺

[p. 315]

 

Ende doe seidsi hem ghereede:

35

‘Gheeft ons brieve, wi scriven ter stede,

 

Dat wi saghen ende horden beede.’

Vanden selven tween kinderen. XXXIX.

⁺ ‘Wi doe wi waren in deemsterhede

Ende andere onse vrient daer mede,
Ons quam thant aldaer geronnen
Claerheit gelijc der claerre zonnen.
Doe sprac onser alre vader
Metten patriaerken algader,
Die waren, ende seide: “Dit lecht
Bediet den makere der claerheit echt,
Diemen ons toesenden sal.”
Die propheten spraken al
Elc dat sine, ende Symoen
Doude wart vro omme dit doen,
Ende seide: “Omme dese selve dinc
Wasic vro, alsic [hem] ontfinc
Inden tempel.” Jan Baptiste
Was vro, want hijt wiste.
Hier omme wart die viant gram.
⁺ Ende met desen een daer quam,
Die die porten ondoen hiet.
- “Wie bestu,” sprac men, “die daer gebiet?”
Anderwaerven riep men also,
Ende men antwordem de gelike doe.
Derdewaerven seide hi: “Ondoe!”
Entie inglen quamere toe,
Ende ontdaden die vaste slote.
Daer sach ane die heileghe rote
Dat licht comen van hemelrike,
Ende roven ghemeenlike
Die helle vanden prisonieren,
Die waren in swaerre manieren.
Dus brachte God in derre wijs
Die sine int Paradijs.
⁺ Te gemoete quam der paertije
Enoch ende sijn geselle Helye,
Diese blidelike ontfingen,
Ende jegen die scaren gingen.
Die dief, die bi onsen Here hinc,
Was een die daer mede ghinc,
Ende drouch ons Heren tekijn daer,
Een cruce scone ende claer.’
‘Dit es,’ seiden si indien,⁺
‘Dat wi gehort hebben ende gesien,
Die rechte waerheit, ende niet een wort
Ne moeten wijs u scriven vort.’
Hare brieven hebben si upgegeven,
Daer dit aldus in was bescreven,
Ende daertoe wonderliker dinc,
Dat ic cortelike overghinc.
Alsemen die brieven las over een,
Waest alleens vanden tween,
Niet eene lettre no mee no min
In deen dan dander hadde in.
Dese brieven, neder ende hoghe,
Hilden die vander synagoghe,
Ende Joseph ende Nichodemus
Gavens transscrifte Pylatus.⁺
Dese wort ende dese dinghe,
Die hier staen dus sonderlinge,
Staen in enen bouc, alsic weet,
Die Nychodemus Ewangelie heet.

Van desen Joseph van Arimathien.⁺

Maken hare favelien
Die logenaren vanden Grale,
Dat ic vor niet boude altemale.

Nu hort vort, daer wi an keren,

Vander hoghere upvaert ons Heren¹⁾.

Upten XLsten dach so sat²⁾⁺

Jhesus Cristus ende at
Met sinen jongers te waren,
Ende was dat tiende verbaren
Van dat hi upstont vander doot.
Hare onghelove, hare archeit groet
Scalt hi, ende beval hem dat,
Dat si niet en rumden die stat
Jherusalem, maer siere gaven
Ontbeiden souden: hi soudse laven
Mettier cracht van hemelrike.
Doe hiet hi hem ghemeenlike,

[p. 316]

 

Dat die manne metten wiven

80

Gingen upten berch Oliven.

 

Daer quamen si, hi sprac ter ure:

 

‘Gaet die werelt durenture,

 

Predect dewangelie daer gi loept.

 

Die ghelovet ende diemen doept,

85

Te behoudenessen hi coemt:

 

Dies niet ghelovet, es verdoemt.’

Van ons Heren upvaert. XL.

⁺ Alse hi hem hadde ghecastijt¹⁾

Ende daer naer ghebenedijt,
Voer hi up daer si toesaghen,
Met siere cracht upgedraghen,
Ende sit ter rechter hant sijns Vader,
Alse diet noch doemen sal algader.
Ende alse hi hem was uten ogen,
Nochtan saghen si, alse die pogen
Emmer hem te scouwene naer.
Doe quamen twee ingle daer
Troestende ende seiden: ‘Hi coemt weder
⁺ Noch in derre manieren hier neder,
Dat ghine nu varen saghet.’
⁺ Ter stat waert keren si onversaget
Ende vro, alse die hoepten sere
Omme die gichten van onsen Here.

In desen, alsict hebbe verheest,

Eer ghesent was die Heilech Gheest,
Ghingen dapostelen te samen,
Ende bi ghemeenen rade si namen
Hem tween uter jongren scaren,
Die ne ghene apostelen en waren,
Mathien ende Joseph Barsabas,
Die Symoen ende Juden broeder was,
Ende ons Heren moyen sone.
Hare bede daden si voer die ghone,
Dat God daer vertoghen woude,
Wien men aldaer setten soude
In Judas des verraders stede.
Lot worpen si nader ouder wet zede,
Ende dat lot viel up Mathien:
Dus moesti teenen apostele dijen.
Niet dat Joseph Barsabas
Derre dinc onwerdich was,
Maer Mathias hadde die eere:
Aldus so wilt onse Here.

Dese Joseph Barsabas

Leet dort ghelove, alsict las,
Vanden Jeuden vele pinen,
Want hi predecte den sinen.
Dese moeste drinken venijn;
Maer dat ghelove sijn
Was so staerc, dat hem en dede
Altoes ne ghene pijnlijchede.
Int lant van Jherusalem
Staerf hi, lesen wi van hem.
Sijn dach was up de derde calende
Voerden Oest²⁾, alsict kende.

Vandes Heilechs Gheests coemst. XLI.

Upten rechten Tsinxene dach,⁺

Also alsict bescreven sach,
Waren die jongers Gods tsamen
In een huus, alse wi vernamen,
C ende XX teere scaren,
Onder man ende wijf te waren,
Ende beiden ghemeenlike
Omme tgelof van hemelrike,
Ende waren in haer ghebede.
Aldaer so quam daer ter stede
Een groot geruusch inde lucht,
Ende was des Heilechs Geests gerucht,
Ende vervulde, groot ende cleene,
Alle die int huus ghemeene.
Elc sach up anders hovet echt
Alse eene tonge gemaect een lecht.
Doe spraken die oude metten jongen
In alre manieren van tongen.

Nu waren in Jherusalem liede,

Doe al dese dinc gesciede,
Van allen tongen diemen sprac.
Alsi horden dat ghecrac

[p. 317]

 

⁺ So groot comen indie lucht,

 

Liepen si met groter vlucht

25

Ten apostelen, daer elc wale

 

Horde spreken sine tale,

 

Ende wilden seggen al openbare,

 

Dat dat volc al dronkijn ware;

 

⁺ Maer Pieter sprac den lieden an,

30

Ende seide: ‘Ghi heren, ghi man!

 

Ne waent niet dat wi dronken sijn,

 

Wine ontbeten noch heden wijn;

 

Maer dit es die Heileghe Gheest,

 

Alse ghi wel hebbet verheest,

35

Dat het wilen was beheeten

 

Van Gode biden propheten;

 

Ende dese gratie hevet ghesent

 

Jhesus, dien ghi daet torment,

 

Die Gods Sone es verresen.’

40

Doe vielen si in rouwen met desen,

 

Ende vrageden: ‘Wat doen wi dan?’

 

Pieter seide: ‘Vaet doepsel an,

 

Ende ontfaet den Heileghen Gheest,

 

So suldi spreken, alse ghi verheest

45

Dat wi spreken, met allen tongen.’

 

Daer quamen doude mettien jongen,

 

Ende vinghen kerstijndoem daer an,

 

Omtrent XXX hondert man.

 

Dit was up die Tsinxene dach.

50

Mettien voer die porte lach

 

Vandien tempele, alse wijt horen,

 

Een man, hadde sine leden verloren¹⁾;

 

Ende Pieter ende Jan

 

Gyngen inden temple dan,

55

Entie cropel lach ende bat.

 

Pieter sprac: ‘In hebbe wat,

 

Selver noch oec gout met mi;

 

Maer dat ic hebbe dat ghevic di.

 

In Jhesus name van Nazareene!

60

Stant up ende wes dijns evels rene.’

 

Hier bi so stoet menech man,

 

Die Pietren sere saghen an.

 

Pieter seide: ‘Wat saels wesen?

 

Wat siedi up ons van desen?

65

Wine beterden niet sine mesquame;

 

Maer in des Gods Soens Jhesus name,

 

Dien ghi voer Pylatuse ontseit²⁾,

 

Ende daet sulke dorperheit,

 

Dat ghine selve crucen daet,

70

In sinen name eist dat dese gaet.’

 

Doe quam dat Jeudsce heerscap daer,

 

Ende nament hem harde naer,

 

Dat sine maecten so groot,

 

Dien si brochten toter doot,

75

Ende hebbense daer ghevaen

 

Ende in vangnessen gedaen.

 

Maer vele, die dat wonder saghen

 

Ende Jhesus horden gewaghen,

 

Gheloveden, ende hem wiesen an

80

Dies daghes V^M man.

 

Ten anderen daghe die heren quamen,

 

Diese vreesden ende namen,

 

Ende verboden hem meer vort⁺

 

Te predeken alsulke wort

85

Van Jhesus. Die apostelen spraken:

 

‘Wi saghen ende horden die saken;

 

Wine conent niet ontlien

 

Te seggene dat wi hebben gesien.’

 

Dus was der heileger kerken begin:⁺

90

Dus aerme lieden, dus crane zin

 

Begonste die kerstine wet:

 

Dus machmen merken, dat geset

 

Van Gode was, diese began

 

Ende diese staende hout vort an;

95

Want upt gelove vander kerke

 

Hebben so vele groter clerke

 

Ende so grote heren gestreden,

 

Ende doen toten daghe heden,

 

Alse u wel wert cont hier naer.

100

Hildse God selve niet claer,

 

Soe ware lange ter scende:

 

Nu staet soe toter werelt ende.

Der heilegher kerken begin. XLII.

Int begin der heilegher kerke,⁺

Die ne ghene diere clerke

[p. 318]

 

Fondeerden, maer die Helege Geest,

 

Hebwi in scrifturen verheest,

5

Was der kerstijnre goet gemeene,

 

Ende herte ende ziele was alleene¹⁾.

 

Van Cypre Joseph Barsabas²⁾,

 

Niet hi die met Mathien was

 

Gheset ter cuere, hi vercochte

10

Sijn lant, ende dat ghelt hi brochte

 

Ende leit ter apostelen voete,

 

Omme dat men daer mede boete

 

Elken den sinen, dies heeft noot.

 

Aldus dede elc: cleene ende groot

15

Vercochten huus ende lant,

 

Ende gavent inder apostelen hant,

 

Ende si gaven naer die persone

 

Elken sinen noetdorste schone.

 

Een Ananias ende een Selfiere³⁾,

20

Sijn wijf, daden quade maniere;

 

Want si oec vercochten thare,

 

Ende som tgelt in stilre ware

 

Hilden si; ende Pieter hevet verheest

 

Ende vernaemt biden Heilegen Geest,

25

Ende scaltse omme die quaetheit groet:

 

Daer vielen si bede neder doot.

 

⁺ Van danen vort sone quam daer inne

 

Niemen met geveinsden zinne.

 

Dapostelen daden tekine groot,

30

Miraclen sulc, dat dies genoot

 

Noint wart gehort in gene sage,

 

Ende kerstijnheit wies alle daghe,

 

So dat die lieden inder straten

 

Hare zieke leiden dorder baten,

35

Dat Pieters scade, alse hi lede,

 

Up hem quame; want die ziechede

 

Ware quite talre tijt⁴⁾.

 

Des hadde dat Jeudsce paepscap nijt,

 

Ende hebben dapostelen gevaen

40

Ende in gevangnesse gedaen.

 

⁺ Nachts quam dingel ende ondede

 

Die doren ende leededse uut mede,

 

Ende gingen tileke inden temple,

 

Ende leerden den volke goede exemple.

45

Doe quamen die heren ende met beden,

 

Ende leededse danen met vreden;

 

Want si ontsaghen der meenten daet,

 

Ende settense mids in haren raet⁵⁾.

Vanden VII dyaken. XLIII.

Die bisscop stont up daer ter stat⁺

Ende seide: ‘Wi verboden u dat,
Dat ghi niemene en castiet
Indien name daer ghi up lijet’
(Hine wilde niet Jhesum noemen).
‘Nu es die dinc so verre comen,
Dat ghi hebbet aldie port
Vervullet al, ende in dat wort.’
Si seiden: ‘Bet doetmen dat wille God,
Dan men doet der liede gebot.’
Omme dit wort so waersi gram.
Gamaliel dat wort upnam,
Een out man, wert ende sere wijs,
Ende dien oec al tfolc gaf prijs,
Ende hiet dapostelen buten wesen.
Aldus begonste hi van desen:
‘Ghi liede,’ sprac hi, ‘van Israel,
Nu hort ende verstaet mi wel!
Ne sijt te haestich noch te zwaer
Desen lieden, radie vorwaer;
Want sijn dit geveinsde dinghen
Vanden lieden sonderlinghe,
So moet neemen swaren val;
Ende eist van Gode comen al,
So moet emmer staende bliven:
Hier omme laet een stic dit driven.’
Doe proevedi hem overwaer
Met ghescrichte harde claer,
So dat sijn raet daer wart gedaen,
Ende men liet dapostelen gaen;
Maer eer waersi gegeselt wel,

[p. 319]

 

Dattem al root wart dat vel.

 

Si gingen danen blide ende vro,

 

Dattem comen was also,

35

Dat si smerte ende mesquame

 

Dogeden omme Jhesus name.

 

⁺ Kerstijnheit wies emmer an.

 

Doe maecten die apostelen dan

 

VII dyaken van goeder namen,

40

Dat si tfolc souden tsamen

 

Van uterleker dinc versien;

 

Entie apostelen souden plien

 

Predecagen ende sijn in beden.

 

Daer so coren si upter steden

45

Stevene, Phillippe, Prothorus,

 

Nychanor, Chimo, Nicholaus

 

Ende Permenas¹⁾: dese sevene

 

Hadden name van goeden levene.

 

Over hem baden si in haer gebede,

50

Dapostelen, ende leiden hem mede

 

⁺ Die hant upt hooft, ende hebbense bracht

 

Te berechtene haer ambacht.

 

Dwort Gods wies indie stat,

 

Ende vele papen geloveden an dat,

55

Ende dat kerstijnheit dat wies

 

Alle daghe, sijt seker dies.

Hoe Steven was ghedoot. XLIIII.

⁺ Stephanus was in die stede

Vul ons Heren gratie mede.
Meneghe miracle gesciede
Bi hem onder vele liede,
So dat die Jeuden disputeren
Up hem, ende constent niet verweren,
Want die Heilege Gheest sprac vor hem.
Doe namen si in Jherusalem
Valsche orconden, die seiden des,
Dat hi der wet Moyses
Ende Gode lachter hadde gesproken;
Dies hevet hi hem, die dit gestoken,
Ghenouch gedaen vor alden raet²⁾.

Doe seidi vort: ‘Hart ende quaet

Hebdi oint ghesijn sekerlike
Jegen Gode van hemelrike,
Dat ghi den Heilegen Geest niet ghelovet.’
Mettien hief hi up dat hovet
Ende seide: ‘Ic zie den hemel ondaen,
Ende Jhesum Cristum selve staen
Toter rechter hant sijns Vader.’

Doe stopten si die oren allegader,

Alse oft hem allen rechts mesquame.
Dat si horden Jhesus name.
Altehant worpsine uter stede,
Entie up hem valsche waerhede
Seiden, leiden hare cleder
Bi Sauls voete, diene hadde leder
Dan iemene vanden Jueden el,
Want hi was den kerstinen fel.
Daer worpsine met steenen doot.
Alse hi stont indie meeste noot,
Seidi: ‘Nu vergevet hem, Here,
Hare zonden; want si min no mere
Ne weten, dat si doen mesdaet.’
In desen hem dat lijf utegaet.
Dit was deerste maertelare
Doer Jhesum inder kerstijnre scare.

Dese percecucie, dese mort

Dreef alle die desciplen uter port,
Want soe was groot ende ghemene,
Sonder die apostelen alleene,
Die bleven binnen gelijc den herden.
Die de wulven gerne werden.
Dandere gingen verre ende na,
In Judea, in Samaria.
Oec waerre vele, die altehant
Slechts rumden der Joden lant,
Alse Marthe dede ende Marie
Ende Maximini entie paertie³⁾,
Daermen af sal seggen hier naer
Hare aventure ende waer.

[p. 320]

Hoe Jacob die minder bisscop wart. XLV.

⁺ Nu versaghen dapostelen wel,

Dattem die Jeuden waren fel,
Dattem stonde om volc te leerne
Enten heidinen te keerne¹⁾.
In desen so vorpensen si hem,
Den kerstinen in Jherusalem
Te latene, dien si mogen horen.
Si hebben bisscop daer vercoren
Den minderen Jacob in de stede,
Ende leiden hem up die hande mede
Pieter, Jan, Jacob de grote,
Ende wijedene bisscop over de rote.
Noch daer men bisscop wijen moet,
Noch eist recht datment mettem drien doet.

Maer Saulus scuerde tkerstijnhede,

Ende vinc wive ende manne mede,
Die kerstijn name hadden ontfaen,
Ende heefse in prisoene gedaen.

Die uter stat waren gesteken,

Ghingen dwort ons Heren spreken
Omme ende omme, verre ende na.
⁺ Phillip quam in Samaria,
Die dyaken, Stevens geselle.
Daer was een Symoen, een felle,
Een toverare, die verkeerde de stede;
Maer Phillip predecte mede,
Ende dede miraclen overgrote,
Ende doeptere eene mekele rote.
Alse sulc wonder sach Symoen,
Ende bijt selve en conste gedoen,
Liet hi hem dopen ten beginne
Met eenen gevenijnden zinne²⁾,
Dattem Phillip te min vorwachte,
Dat hi dien aert entie crachte
Leeren mochte, die Phillip dede.
Te Jherusalem indie stede
Quam mare, ende men deet verstaen,
Dat Samaria hadde ontfaen
Ons Heren wort; si senden dan
Pietren te hem ende Jan,
Dat si den Heilegen Geest souden ontfaen,
Daer si die hant up leiden saen;
Want dat recht was algemene
Der XII apostelen alleene.
Noch heden en vermt niemen el
Dan bisscoppe, weetmen wel.
Alsi dus quamen, wie die gelovet,
Leiden si die hant up thovet,
Updat si doepsel hadden ontfaen;
Ende dan ontfingen si saen
Den Heilegen Geest, ende spraken wale
Alrehande liede tale.

Int beghin der heileger kerken⁺

Was noot dusgedaenre gewerken,
Omme dat volc te bringene mede
Met miraclen ten kerstijnhede.

Van Symoene den toverare. XLVI.

Teerst dat Symoen, die toverare,⁺
Dit wonder dus sach openbare,
Dat si den Heileghen Geest dus gaven,⁺
Brochti vele ghelts ende haven,
Omme te copene die mogenthede.
Pieter seide aldaer ter stede:
‘Dijn ghelt ende dine have si
In verdoemenessen metti!
Dijn herte en es in Gode niet recht,
Omme dattu souds wanen echt,
Dat Gods ghichte te copene ware.
Bidt Gode, dien du verbolges sware,
Dat hijt di moete vergeven.’

Van desen Symoene es bleven

Symonie hare name,
Die vor Gode es onbequame.

Dese selve Phillip doepte daer naer

Van Ethyopen overwaer
Candacis der coninghinnen seriant,
Die hare tresore hadde in hant.
Ethyopen leghet bi Endi,
Ende wie daer coninghinne si
Die heet Candacis bi namen,

[p. 321]

 

Ende indie lande en quamen

25

Anders coningen dan vrouwen.

 

⁺ Dese Phillips hadde in trouwen

 

Een wijf ende drie dochtren daer bi:

 

Prophetessen so waren si

 

Alle drie indie nieuwe wet.

30

Sijn graf dat was hem gheset

 

Tote Cesarien indie stede,

 

Daer liggen sine drie dochtren mede,

 

Mageden ende prophetessen:

 

Dus vinden wijt in waerre lessen.

35

⁺ Saulus hine vermeet hem niet,

 

Hine dede scade ende verdriet

 

Uptie kerstinen, hi was rasch.

 

Doe nam hi lettren in Damasch

 

Te vaerne, ende oec te vane

40

Die kerstine wort hem traken ane.

 

Indien weghe quam hem daer

 

Een licht vanden hemele claer,

 

Ende sloughene daer ter neder.

 

Oec sprac hem ene stemme weder:

45

‘Waer omme strijdstu te mi waert?

 

Hets di swaer stunen jegen den gaert¹⁾.’

 

- ‘Here!’ sprac hi: ‘wie bestu dan?’

 

- ‘Ic bem Jhesus, dien du strijts an,’

 

Ende onse Here seide, wien hi woude

50

Dat hi te Damasch souken soude.

 

Doe stont hi up blent vander erde,

 

Ende men ledene siere verde

 

Tote Damasch indie stede.

 

Daer ontfinc hi doepsel mede,

55

Ende sine ogen worden claer.

 

Doe ginc hi predeken openbaer

 

Dat kerstijn gelove den Jeuden.

 

Aldaer leeddene²⁾ die quade reuden.

 

Die borghers waren in die port,

60

Laghedene ende haddene vermort,

 

Ne maer dattene die Jueden thanden

 

Over den muur met eere manden

 

⁺ Nederlieten, ende hi ontginc.

 

⁺ Hier latic der apostelen dinc,

65

Tes ickere weder come an,

 

Ende sal u vort seggen dan

 

Van onser Vrouwen, van³⁾ hare upvaert

 

Te hemele was gheopenbaert.

 

Myletus screvere af dat hi wiste

70

Bi sente Janne ewangeliste.

Dits tprologhe van onser Vrouwen. XLVII.

Vrouwe, moeder alre vroude!⁺

Fonteine van onsen behoude!
Precieus boven allen goude!
Dierst alre steenen menechfoude!
Mi bedinken mine scoude,
Die ic wrochte in onghedoude.
Nu waert tijt dat ic mi scoude,
Ende ic bade omme uwe houde.
Dies so biddic een deel boude,
Welken tijt so mijn herte spoude,
Dats alse dende coemt van mire oude,
Hoet mi vanden helschen coude,
Dat mi dat vier niet en bescoude,
Laet tfleesch hem mingen metter moude!

Ghehinghet, Vrouwe, dat die zondaren

Lesen ende horen u upvaren,
Also alsement bescreven vint.
U es die waerheit al bekint,
Ende wi sijn hier inden waen:
In uwer namen willict ontfaen.

Some scrifturen si belijen

Vander moeder Gods Marien,
Dat soe upt ander jaer daer naer,
Naer ons Heren upvaert claer,
Mensceliken ende dede,
Ende soe int selve jaer oec mede
Met vleesche upvoer over een.
Nu dinct mi seggen Damasseen,
Dat soe met Janne ewangeliste,
Die hare heimelicheit wiste,
Levede XXIIII jaer:
Onse Here selve weet dat waer.

[p. 322]

 

⁺ Hier volghen wi Miletus das,

 

Die bisscop te Samarien was¹⁾,

35

Ende seit het seidem sente Jan.

 

Nu hort hoe dat hijs began.

Miletus van onser Vrouwen. XLVIII.

⁺ Miletus spreect dus, alsict las:

Een Leonius²⁾ met ons was
Ende met dien apostelen mede,
Die den woch liet der waerhede.
Hets waer, der apostelen vite
Screef hi som wel ende met vlite;
Maer haer leven ende haer castien
Screef hi al vul heresijen.
Onser Vrouwen ende ende hare upvaert
Screef hi also hinderwaert,
Dat die kerke scuwet die wort,
Ende daertoe lesen niet en hort³⁾.
Maer dat wi horden ende wisten
Van sente Janne ewangelisten,
Dat sullen wi hier sekerlike
Scriven wel ende properlike.

Alse onse Here den jongelinc,

Daer hi anden cruce hinc,
Janne siere moeder beval,
Doe bleef sij in siere hoeden al.
Tote dien dat elc apostel nam
Sijn lant, dattem anequam
In te predekene, nam Jan
Ephesum, want het viel hem an,
Ende onse Vrouwe bleef algader
Met sire moeder, met sinen vader,
Beneden den berch der Oliven.
Over dander jaer, horen wi scriven,
Dat Jhesus Cristus te hemele clam,
Onser Vrouwen int herte quam
Dat ghepens van haren Sone,
Ende soe wart wenende omme tgone;
Ende dinghel die quam te hare,
Diese groete al openbare,
Ende brachte van ere palmen een rijs,
Dat wies in dat paradijs:
- ‘Dit hebbic di brocht dus hare:
Dit sultu voer dine bare
Doen draghen; want inden derden dage
Wert dine ziele, sonder zaghe,
Van dinen lachame ontfaen⁴⁾,
Ende dijns ontbeit, sonder waen,
Die Gods Sone entie dine,
Ende alle die ghesellen sine
‘Ontbeiden dijns met haerre partije.’

Doe antworde aldus Marie:

‘Ic bidde dat dapostelen tsamen
Te mi comen in Gods namen.’
Dinghel seide: ‘Dit sal wesen,’
Ende hi sciet danen met desen.

Hoe die apostelen quamen tote hare. XLIX.

Maria heeft die palme ontfaen,⁺

Die sere claer was, sonder waen,
Ende drouchse in hare hant
Upten Olivenberch te hant;
Ende alse tgebede was gedaen,
Keerde soe weder neder saen;
Ende sente Jan, die aldoe was
In Ephesum, alsict las,
Die was daer brocht altehant.
Elc apostel, in dat lant⁺
Dat hi predecte, wart gedraghen
Sonder pine in corten daghen,
Ja in eere onlangere stont,
Daer onse Vrouwe hiet ongesont⁵⁾,
Ende Paulus ende Barnabas
Quamen daer, sijt seker das.

[p. 323]

 

Elc hevet anderen gegroet,

 

Ende wonderdem in haren moet,

 

Hoe dat elc van siere stat

20

Daer comen was ende omme wat;

 

So dat elkerlijc verkende,

 

Dat was om onser Vrouwen ende.

 

In huus so sijn si gegaen,

 

Ende groeten Marien saen.

25

Weder so heeft soese gegroet,

 

Ende seide: ‘God, die Here goet,

 

Hevet mi nu ghehort indien,

 

Dat ic u mach anesien.

 

Nu biddic dat ghi waect vor mi,

30

Onthier ent die wile si

 

Dat God coemt: hi ontfaet

 

Mine ziele, alsoe woch gaet.’

 

Si seiden dat sijt gerne daden.

 

Alsi aldus waren beraden,

35

Ende bi onser Vrouwen saten,

 

Ende Gode loveden utermaten,

 

Alst quam anden derden daghe,

 

Omtrent tierdse¹⁾, dans gene saghe,

 

Quam hem allen een slaep an,

40

Die daer waren, wijf ende man;

 

Sonder dapostelen alleene

 

So sliept al, groot ende cleene,

 

Ende drie magheden diere waren.

 

Doe so quam aldaer gevaren

45

Jhesus Cristus met sinen hove,

 

In sange ende oec in Gods love,

 

Ende in claerheit oec nochtan.

 

Jhesus sprac siere moeder an:

 

‘Com, mijn moeder! up verheven²⁾,

50

Com int euwelike leven.’

 

Doe viel soe neder uptie erde,

 

Ende anebedene met groter werde,

 

Ende dancte mede onsen Here,

 

Die sine dierne coes tiere eere,

55

Daer hise toe brochte mildelike.

 

Ende soe seide dese gelike:

 

‘God van alre bliscap! ghedinc

 

Doer dine eere mijns aerminc³⁾.

 

Du wetes ende hets di bekint,

60

Hoe ic di hebbe ghemint,

 

Ende gewacht ende verholen

 

Den scat, dien du mi hads bevolen.

 

Ontfaerme di mijns, ende gef mi vrede

 

Vanden inglen der deemsterhede,

65

Dat mi niet en come te gemoete

 

Sathanas volc sere onsoete,

 

Ende ic die quade niet en sie

 

Comen te ghemoete mie.’

 

Jhesus antwordde dese dinc:

70

‘Doc ic andien cruce hine,⁺

 

Quam hi tote mi aldaer;

 

Maer alse hi niet en vant een haer

 

Ane mi, daer hi an talen mochte,

 

Vloe hi tebarenteert onsochte.

75

Du sultene sien den quaden geest,

 

Naer dat die menschelichede eest,

 

Want bidi du moets enden mede

 

Nadie rechte menscelijchede;

 

Maer hi en sal di niet moghen deren:

80

Ic bem diene di sal verweren.

 

Com! want dijns ontbeit gemeenlike

 

Tridderscap van hemelrike,

 

Di te bringene int paradijs.’

 

Alse hi sprac in derre wijs,

85

Es Maria te bedde gegaen

 

Ende gaf up die ziele saen.

 

Die apostelen sagen daer

 

Hare ziele so doreclaer,

 

Dat ghene sterfelike tonge

90

Noch geseide, noch gesonge.

 

Ten apostelen sprac onse Here:

 

‘Neemt den lachame met groter ere;

 

An de zuud oest zide vander stat

 

Es een graf, legtene indat,

95

Ende ontbeit mijns: ic sal comen.’

 

Michiel hevet die ziele genomen,

 

Die meester vanden paradise,

 

Ende onse Here in derre wise

[p. 324]

 

Die es metter inglen scaren

100

Up te hemele ghevaren.

Hoe mense ten grave drouch. L.

⁺ Die drie mageden, die int waken

Mede waren te derre saken,
Hebben den lachame gedwegen,
Alse volc van ordinen pleghen¹⁾.
Ende alsoe was van clederen bloot,
Quam die claerheit daer so groot,
Ghene ogen en constse ghesien,
Al mochtmense tasten indien.
Die bare hevet Pietre geheven
Ten hovede, ende Pauwels hem beneven,
Ende songen ende loveden onsen Here;
Dander songen mede sere.
Jan ginc voren, hare sone,
Entie palme drouch die ghone.
Eene crone, alst van swerke ware,
Quam over den lachamc dare,
Ghelijc alsemen scouwet ane
Eenen rinc omtrent de mane.
Een groot here van ingelen boven
Singhende ende Gode loven,
So dat derde weder clanc:
So groot, so scone was die sanc.
Vele volcs trac ute dan,
Bi naer XV^M man,
Ute Jherusalem der port.
Alsi dit hebben ghehort,
Wonderde hem in haer gedochte,
Wat dinghe dat dit wesen mochte;
⁺ Also dat si hebben bekent,
Dat Jhesus moeder es gehent,
Ende dat es siere jongren scare,
Die so singhen omme hare.
Met desen hebben si die bare gesien
Met groter vrouden henen tien.
Doe was daer der papen een,
Die dalre voerbaerste sceen,
Ende sprac in erren worde,
Alse hi gheene feeste horde:
‘Siet waermen tabernacle draghet
Des gheens, die ons heeft gejaget
Ende onteert heeft ende ontgoet!
Siet welc eere men hem doet!’
Doe liep hi omme ende wilde dare
Dbedde afwerpen metter bare.
Doe worden hem die handen droge
Al vort toten elleboghe,
Ende hi bleef clevende ande bare,
Ende wart ghepijnt harde sware.
Dingelen maecten dander blent,
Die daer waren al omtrent.
Doe riep die Juede: ‘Ic bidde di,
Pieter! ontfaerme di van mi!
Mi es so wee, ic en weet wat ic doe.!’
Pieter sprac: ‘Mine gaets niet toe²⁾;
Maer wiltu met herten geloven
An Jhesum, die God es hier boven,
So cusse dbedde ende sech tgone:
“Ic ghelove anden Gods Sone,
Dat dese lachame drouch desen:”
Die miltheit Gods sal di genesen.’
Hi deet, ende daer uptie stede
Wart hi ghesont in al die lede.
Doe benedijede hi onsen Here,
Ende lovede daer sine eere
Uten bouken Moyses³⁾.
Den apostelen wonderde des,
Ende weenden van groter vrouden.
Pieter hiet hem die palme houden,
Ende indie stat daer mede varen
Toten ghenen die blent waren:
‘Die gheloven wille anden hogen,
Lech hem die palme up de ogen,
Si sullen ontfaen dat sien.’
Hi deet ende ghenas mettien
Alle die gheloven wilden.
Selke hem oec so hart hilden,
Dat si storven onbekent,

[p. 325]

 

Ten live enter zielen blent¹⁾.

 

Die selve Jeude es gekeert

80

Metter palmen ende heeft geleert

 

Den apostelen, wat gesciede

 

Onder dongeloveghe liede.

Hoe soe te hemele voer. LI.

⁺ Den lachame droeghen mede

Die apostelen toter stede,
Aldaer si een niewe graf vonden,
Ende leidene daer in tien stonden,
Ende loken tgraf, ende hebben ontbeden
⁺ Alle gader daer ter steden
Die apostelen, alst God hiet.
Niet langhe daer na God ne liet,
Hine quam aldaer ter stede,
Ende mettem menech ingel mede,
Met groter claerheit, ende sprac te desen:
‘Vrede moete met u wesen!’
[Si seiden: ‘Die ontfarmenesse dijn,
Here! moete met ons sijn²⁾!’]
Hi sprac: ‘Dese hebbic vercoren,
Alse diere af wilde sijn geboren.
Wat wildi wat ickere doe bi?’
Si seiden: ‘Here! ghenoeghet di,
Ghelijc dattu sijs verresen
Van dode te live, dattu oec desen
Lachame up does staen te waren,
Ende metti ter bliscap varen.’

Hi sprac: ‘Het sal also wesen,

Alse ghi hebt geseit van desen.’
Hi hiet den inghel Michael
Die ziele halen, ende hi deet wel,
Ende Gabriel quam daertoe saen
Ende hevet den steen upgedaen.
Doe sprac Jhesus: ‘Stant up, minne!
Mine alre liefste vriendinne!
Omme dat noint in al dijn leven
Dine herte an manne was gegeven,
So sal dijn lachame verrisen
Reene boven al datmen mach prisen.‘
Maria es thant verresen
Ende dancte haren Sone van desen;
Ende Jhesus sine apostelen custe,
Ende voerde mettem inder ruste
Siere moeder met sire scare.
Dapostelen worden harentare
Elc ghedreghen in sijn lant,
Daer hi predekende was becant.

Wat men hier af geloven moet. LII.

Alne wille niet die kerke⁺

Die ystorie, noch de clerke
Int nauste hem daer ane houden,
Omme dat si niet wel getrouden,
Wiese maecte of wanen soe quam,
Nochtan, also alsict vernam,
Sone eist tiegen tgelove niet,
Ende menech heilech clerc die pliet
In goeden wane te houdene dat,
Dat Maria, dat reene vat,
In hemelrike es te samen
Met ziele ende met lachamen,
Ende dit moetmen geloven wel,

[p. 326]

 

Sonder eenech valsch bispel.

15

Want Augustinus in een sermoen

 

Spreect aldus up dit doen:

 

Die Marien in dit lijf

 

Al minnede voer andre wijf,

 

Dat hi van hare ontfaen woude

20

Vleesch, alse hi man wesen soude,

 

Hets hovesch datmens gelove mede,

 

Dat hi sonderlinge hovescede

 

Hare dede in des levens ende¹⁾.

 

Die worme die sijn des vleesch scende²⁾,

25

⁺ Ende hier af so was Jhesus quite,

 

Dies machmen geloven met vlite,

 

Dat hi mede wilde vrijen

 

Daer af die nature Marien;

 

Want Jhesus vleesch ende dat hare

30

Dat was al een al openbare.

 

⁺ Oee vinden wi gheset,

 

Dat eene nonne³⁾ Elyzabeth,

 

Die heimelijc was onser Vrouwen,

 

Ede hare diende in goeder trouwen,

35

Vertoget was van haerre upvaert,

 

Dat hier nu wert gheopenbaert.

 

Hier naer suldi weten bet,

 

Wie soe was dese Elizabeth:

 

Dus spreect die bouc die van hare bleef,

40

Entie men seget dat soe screef.

Wat sente Elizabeth hier af sach. LIII.

⁺ ‘Up doctave vander upvaert,

Dat soe voer te hemele waert,
Onse Vrouwe daert al an leget,
Omtrent alsemen messe seghet,
Wasic al buten minen sinne.
Doe verbaerde hare die coninginne
Van hemelrike, die goedertiere,
Mine troesterigge, na hare maniere.
Doe badic hare aldaer ter steden,
Also alse mi hadde gebeden
Een onser oudere in sire bede⁴⁾:
‘Vrouwe! uwe goedertierhede
Latet ghenoughen, of gijt gebiet,
Ende maect ons hier af seker iet⁵⁾,
Of ghi te hemele voert alleene
Mettien gheeste, so ghemeene
Met ziele ende met lachame mede.’
Ende soe antworde daer ter stede:
‘Dit en canstu gheweten noch;
Het es te ghesciene doch,
Dat bediet⁶⁾ dit wort openbare.’
Voerwaert meer in alden jare
Ne dorstic niet vraghen das
Den inghel die mi heimelijc was,
Noch onser Vrouwen oec te waren,
Alsoe mi wilde hare verbaren;
Maer hi, die mi dit vraghen dede,
Hi loet mi so menege bede,
Daer ict mede soude bejaghen.
Alse tjaer was omme gedragen,
Dat hare upvaert quam na desen,
Haddic langhe ziec ghewesen,
Ende ic lach in mijn bedde cranc.
Ter wilen datmen messe sanc,
Quam mi een ommacht, daer ic lach,
So dat ic wel verre sach

[p. 327]

 

Een graf, sere claer ende rike,

 

Ende ic sach alse eens wives gelike

 

Aldaer, ende staen bi hare

40

Van ingelen eene grote scare;

 

Ende cortelike wart soe upgerecht

 

Vandien grave, ende met hare echt

 

Inghelen vele hare beneven,

 

⁺ Ende up harde hoghe verheven

45

Inden hemel. Daer na saen

 

So quam onse Vrouwe ghegaen

 

Ter dore, daer icse plach

 

Te siene up somegen dach,

 

Ende soe stont ende togede mi mede

50

Hare glorie, hare claerhede.

 

Doe was mi mede dinghel bi.

 

Doe vragedie hem wat het si,

 

Dat ic aldaer hadde gesien.

 

Hi seide: ‘Di es getoget indien,

55

Hoe met live ende met ziele mede

 

Onse Vrouwe upvoer ter hoger stede.’

 

Doe vragedic anderwaerf an hare,

 

Hoe langhe stont dattet ware

 

Van haren ende tote dat quam

60

Dat soe up te hemele clam;

 

Ende dit hevet soe mi verclaert

 

Ende goedertierlike geopenbaert,

 

Ende hevet mi also gheseghet:

 

Ter tijt dat hare upvaert leghet¹⁾,

65

Ten halven Oeste, heeft soe gegeven

 

Den gheest ende gehent dat leven,

 

Ende over XL daghe daernaer,

 

Uptie neghende kalende, dats waer,

 

Van Octobre, wart soe verheven

70

Metten vleesche Gode beneven;

 

Maer die heileghen hier achter waert,

 

Die van haerre vlescelike upvaert

 

Niet en wisten clene no groot,

 

Namen den dach van haerre doot,

75

Ende hietene mede also nomen,

 

Alse of soe up dien dach ware genomen.

 

Echt daer naer over II jaer

 

Verbaerde hare onse Vrouwe daer.

 

Alsoe mi vele dincs ontdede,

80

Doe bevragedic hare mede,

 

Hoe langhe soe was in desen aert

 

Na haer Soens Jhesus upvaert.

 

- ‘Een jaer,’ sprac soe, ‘ende meer vort

 

Alse toten halven Oeste behort.’

85

Doe seidic: ‘Vrouwe! segt mi hier ave,

 

Waren dapostelen niet tuwen grave?’

 

- ‘Ja si,’ sprac soe, ‘altemale,

 

Ende met eeren ende harde wale

 

Brochten si mi aldaer ic lach.’

90

Echt up onser Vrouwen dach,

 

Alsemen hare boodscap²⁾ begaet,

 

Verbaert soe hare ende bi mi staet.

 

Doe vragedic hoe out soe ware,

 

Doe dingel boodscap drouch an hare

95

Dat wort, ende soe Gode ontfinc.

 

Doe antworde soe dese dinc:

 

‘Ic hadde,’ sprac soe, ‘XV jaer,

 

Ende also vele meer voer waer,

 

Alse van dat men hout den dach

100

Daer mine gebornesse up lach,

 

Tote dat quam ten³⁾ daghe daer na

 

Dat dinghel sprac: “Ave Maria⁴⁾!”’

 

Dus vele hebben wi vonden bescreven⁺

 

Van onser Vrouwen, dat ons geven.⁺

[p. 328]

105

Bouken diemen geloven mach.

 

Nu sindent haren lesten dach,

 

Dat soe levede up erderike,

 

Hevet soe gedaen sekerlike

 

Meneghe miracle ende noch doet.

110

Wie so minnet in sinen moet

 

Marien, hi hore hier naer

 

Van hare someghe miracle waer¹⁾.

Van onser Vrouwen pylare. LIIII.

⁺ Wilen so maecte Constantijn

Eene edele kerke, scone ende fijn,
In deere der moeder ons Heeren.
Hi dede bringhen hare teeren
Colummen groot, scone ende diere;
Maer altoes in ghere manieren
Ne constse die meester gherechten.
Hi ginc striden, pinen, vechten
Daer jeghen; maer en diedde niet.
Van pinen hi hem sere mesliet,
So dat onse Vrouwe te hem quam
In drome, ende seide: ‘Wes niet gram.
Nem uter scolen III kinder
Maerghijn in dine hulpe ghinder;
Met haerre hulpen sultu wale
Die dinc vulbringen altemale.’
Des maerghens so dedi dat.
Groot volc quam uter stat
Gheent grote wonder te siene an.
Dat menech C^M man
Ne consten vulbringhen nie,
Dat vuldaden die kindere drie
Snellike ende met cleenre pine:
Dus wart vulmaect de kerke fine.

Hoe onse Vrouwe clagede in Toletten. LV.

⁺ Tote Toletten in Spaengen gevel

Up onser Vrouwen dach also wel,
Alsemen hare upvaert soude vieren,
Ende men in scoenre manieren
Die messe vanden daghe dede,
Ende tfolc stont in sine gebede,
Riep daer ene stemme up dien dach:
‘O wi! leider! o wi! o wach!
Wat groter plaghen es dit,
Dat hier volc over een zit,
Die mijns Soens tekijn draghen
Int vorhovet ende sijns gewagen
Alle daghe in hare gebede,
Enter Jeuden verwoethede
Onder hem regneren sal
(Dits mesprijs ende ongheval!),
Die minen Sone, der werelt lecht,
Ende zalecheit der kerstijnre echt,
Mesprijs ende scande doen anderwerven,
Ende wilne echt metter crucen doen sterven!’
Die meentucht ende andere liede
Horden dat daer gesciede;
Maer die bisscop ende al die raet
Vander stat te samen gaet,⁺
Ende sijn dies over een gedraghen,
Dat si souken willen ende dorvragen
Der Jueden huus van alder stede,
Nerenstelike met groter wijshede,
Te siene oft si mochten vinden
Dinc dies hem die Jueden bewinden,
Dat onse Vrouwe claghen mochte.
So nauwe croopmen ende sochte,
Datmen een wassijn beelde vant,
Dat die Jueden altehant
Bespottet hadden ende geplat,
Bespuwet ende gegatsat,
Ende soudent hebben gecruust mede
Ter lelicheit den kerstijnhede.
Alse dit daer die kerstine vonden,
Wraken si aldaer tien stonden

[p. 329]

 

Die mordaet uptie Jueden,

 

Ende sloughense gelijc rueden,

 

Ende wraken die reene maghet,

 

Diet jammerlike hadde geclaget.

Van hem die Jhesum sette tenen borghe¹⁾. LVI.

⁺ In Bisantia eene stede

Was een van groter rijchede,
Ende wilde sijn van hoger namen,
Ende verdede al te samen
Sijn goet ende sine scone rente
Inder werelt parlemente,
So dat sijn goet al overginc
Ende hem ontsiende sine dinc²⁾.
Doe ghinc hi borghen ende leenen
Te sinen vrienden meenech eenen,
Ende hilt ende verdeet oec mede
In eeren ende in hovescede.
Also dat hi no ghelt, no vrient,
Noch kerstinen ghenen hadde gedient,
Also dat hi hem leenen woude
Selfs eenen pennine van goude³⁾,
Eenen Juede hi versochte,
Dien hi bat al dat hi mochte,
Dat hi hem iet leende indie hant.
Die Juede eeschede eenen pant,
Entie kerstijn en hadde ghenen,
No weder groten nochte cleenen.
Doe eeschedi borghe; maer hi seide:
‘Voer mi en stonde indie beide
Niemen dien ic levende weet,
Dune wilds nemen ghereet
Te borghe alleene minen Here
Jhesum Cristum, dien ic eere.’
Die Juede seide: hine wiste
No oec en kende Jhesum Criste
Over God; ‘doch wetie dan,
Dat hi was een gherecht man
Ende een propheete. Geefstune mi,
Ic wille dat hi dijn borghe si.’
Doe sprac die kerstijn: ‘Want hi ten worde
Hier niet en es noch ter antworde,
Willickene di te borghe gheven
Bider ymagien alse in sijn leven;⁺
Ende eist dat ic breke dijn recht,
Ic wille bliven dijn eigijn knecht;
Nochtan so willic datmen hout
Mi selven schuldich ande scout⁴⁾.’
Die Juede sprac: ‘Si dan alsoe!’
Beede te samen gingen si doe
Met haren vrienden, diet anscouwen,
Ter kerken van onser Vrouwen,
Daer soe met haren kinde sat.
Die kerstijn man nam na dat
Dat kindekijn bider hant,
Ende gaeft borghe ende pant
Voer hem den Juede vor dat gelt.
Die Juede ontfinet ende telt
Dien kerstijn tgelt metter vaert.

[p. 330]

 

Die kerstijn sijn ghelt bewaert

55

An menegerande comenscepe,

 

Ende maectem henen met scepe

 

In verren lande, ende vercoept,

 

Souct sijn vordeel, ende loept

 

In fordsen, in maercten harentare,

60

Ende coept weder ander ware,

 

Ende hevet sijn scip weder geladen

 

Met harde menegen gewaden.

 

Ende binnen dien dat hi tghent coept

 

Ende hi harentare loept,

65

Omme te doene sijn bejach,

 

So quam die gherechte dach

 

Van te quitene dat goet,

 

Daer sijn borghe voren stoet,

 

So dat hem int herte stac;

70

Ende alse waer een dach gebrac¹⁾,

 

Ende hi was verre vander stat,

 

Daer hi schuldich was den scat,

 

So sere hi hem omme dit ververde,

 

Dat hi nederviel up derde,

75

Alse een man die sterven woude

 

Ende sinen zin verliesen soude.

 

Toe so lopen sine ghesellen

 

Ende vragen; hine wilt niet tellen;

 

Doch dat hi den toren verwan,

80

Ende sprac aldus hem selven an:

 

‘Wat diet omme niet gesorghet?

 

Hevet mi Cristus niet verborget?

 

Hem salie leveren dat ghelt,

 

Ende doere mede dan sijn gewelt²⁾.’

85

Des Jueden schuit dat hi geprant,

 

Ende deedse in eene scrine te hant

 

Altemale³⁾, no min no mee,

 

Ende leidse rechts indie zee.

 

Ghelt ende scrine hi beval

90

Hem die zee maecte ende al,

 

Ende Marien siere moeder⁴⁾.

 

Dits wonder, dat alsonder roeder,

 

Also alse wilde die Gods cracht,

 

Dreef verre waters⁵⁾ in ere nacht

95

Tote Bisanten indie stat,

 

Voer des Jueden huus, dat sat

 

Upten oever vander zee.

 

Des maerghens, no min no mee,⁺

 

So ginc uut een knecht mettien,

100

Ende hevet dat scrinekijn versien,

 

So dat hi die hant toestac;

 

Maer dat scrinekijn ontbrac⁶⁾.

 

Thuus es die knecht gelopen sere,

 

Ende seide dat wonder sinen here.

105

Die Juede quam ende met cleenre pine

 

Trac hi te lande die scrine,

 

Ende drouchse in huus ende heefse ondaen.

 

Dat ghelt nam hi ute saen,

 

Ende sette onder dbedde sine

110

Ydel ende sonder ghelt de scrine.

 

Daer naer so verhort hi mare,

 

Dat die kerstijn comen ware,

 

Ende comanscepe hadde gebrocht,

 

Daer hi bate an hadde gecocht,

115

Ende es tote hem gegaen

 

Gram ende erre, sonder waen,

 

Ende sprac dusdaen wordekijn:

[p. 331]

 

‘Ay! hoe vray die kerstine sijn!’

 

Dander seide: ‘Twi spreecstu dat?’

120

Die Juede seide: ‘Du heves gehat

 

Mijn ghelt te dinen groten bejage,

 

Ende du en gholds mi niet ten daghe.’

 

Dander sprac: ‘Laet desen strijt:

 

Ie gaf di alt dijn wel te tijt.’

125

Die Juede sprac: ‘Ic mach doen staen¹⁾,

 

Dattu mijn ghelt heves ontfaen;

 

Maer dune coens dat niet gehouden,

 

Dat duut mi heves vergouden.’

 

Die kerstijn sprac: ‘God selve allene

130

Eis mijn ghetughe, dins niet clene,

 

Die voer mi mijn borge was:

 

Coemt vort ende hort de waerheit das.’

 

Ter kerken so sijn si gegaen,

 

Ende vele die daer bi hem staen,

135

Daer die kerstijn Marien vint

 

Ende in haren scoot haer kint.

 

Doe sprac die kerstijn: ‘Here Jhesu!

 

Alse gewaerlike alse du

 

Gods sone best ende Marien kint,

140

Ende du wets dware, so ontbint

 

Die waerheit altemale hier of,

 

Oft ic gedaen hebbe mijn gelof.’

 

Dat beeldekijn sprac daert menich horde:

 

‘Du heves gehouden vorworde;

145

Daer tgelt in was, die selve scrine

 

Staet onder dbedde sine.’

 

Den Juede wondert als hijt hort,

 

Hine can geseggen jeghen dwort;

 

Maer dat Juedscap heefti begeven

150

Ende es vortmeer kerstijn bleven.

Hoe Maria bescudt hare vrient. LVII.

Bi Orliens een stedekijn steet,⁺

Dat Avenioen hiet oft heet²⁾,
Daer die porters altesamen
Hadden in deere der namen
Marien ghemaect eene kerke.
So dat si eens harde sterke
Beleghen vanden vianden waren,⁺
Ende begonsten hem vervaren,
Ende in die kerke liep met rouwen
Beede die man entie vrouwen
Voer Marien, ende baden
Hare omoedelike ghenaden.
Dat beelde hebben si oec genomen,
Ende sijn weenende ten mure comen,
Ende settent up die poerte voren,
Om haerre vianden toren,
Ende omme dat soe die porte behoet.
Een, die bachten dbeelde stoet
Van binnen, dede grote daet,
Ende hevet dien van buten gescaet³⁾,
So dattene een van buten sach:
- ‘Entrouwen,’ seiti, ‘dijn sterfdach
Die es nu comen, mordenare!
Dine wert nemmer geholpen van hare,
Die du waens datti helpen mach:
Soene heves macht up desen dach,’
Ende schoot een quareel doe saen.
Onse Vrouwe es upgestaen,
Ende rechte hare ende ontfinc
Den scote vorden jongelinc.
Dander was vroe, dien wel behaget,

[p. 332]

 

Dattene also bescermt die maget.

 

Een quareel hi upleide,

 

Enten ghenen, die mesprijs seide

35

Onser Vrouwen, scoot hi doot.

 

Dese mare uteschoot

 

Onder there. Men riep dese wort:

 

‘Onse Vrouwe vecht over die port!’

 

Den vianden wonders saen,

40

Hare wapenen hebben si afgedaen,

 

Ende maecten pays jegen die stede.

 

Selve ghingen si binnen mede,

 

Ende offerden offranden groot;

 

Oec beloveden si al bloot,

45

Dat si voerwaert meer en daden

 

Up die stat nemmeer scaden.

 

Noch staet dat geheelde daer

 

Gherecht, ende hevet over waer

 

In hem stekende dat quareel,

50

Ende sal alse langhe alst es gheel.

Van hem dien soe halp in wanhopen. LVIII.

⁺ Een clerc was van haven rike,

Ende levede verweendelike;
Maer die ymmene¹⁾ van onser Vrouwen
Ende hare gedinenesse met trouwen
Hilt hi vaste voer alle dinc.
Alse hi dordie kerke ginc,
Noch sorghe nochte besichede,
Noch oec ghene onlede mede,
Nochte verghetelhede en nam hem dat,
Hine knielde neder ende bat
Ende seide des ingels vers daer na
‘Ave Maria, gratia plena!’
Ende daer na: ‘Zalech si de lichame,
Die drouch Cristus, den soeten name!
Ende salech [die] borste, die hi sooch,
Onse behoudere, onse Here hooch!’⁺
So dat dese in een evel quam,
Ende hem wanhope den troest benam,
Ende dattene devel maecte so mat,
Dat hi tonge ende lippe at,
Ende so haddi sine ogen²⁾ beede,
Hadde hijs gehat mogenthede
Vanden ghenen, diet hem benamen.
Lippe ende tonge was woch tsamen,
Ende was einselijc te scouwene an,
Want het was een onsinnet man.
Doe sach hi tsinen bedde staen
Eene scone persone saen
(Het schijnt, alsemen proeft om tware,
Alse offet sijn inghel ware),
Diene clagede aldus alleene:
‘Ay! Vrouwe! der genaden fonteine!
Dits die dine gratie ende dine glorie
Altoes hadde in sine memorie;
Dats die tonge, die prijsde mede
Dijns lachamen heilechede
Entie dracht diere in lach,
So menech jaer, so menech dach,
So dat hi cume indie kerke
Dede ander eenege gewerke.

[p. 333]

 

Laetstu die dine onberaden,

 

Wie sal den sinen staen in staden?

 

Doedijt niet, moeder uutvercoren¹⁾!

 

Want alle hope es verloren,

45

Eist dat die werelt onberaden

 

An di en vint ghene genaden.’

 

Dese dinc die en sach

 

Niemene dan hi, die daer lach.

 

In desen quam Maria daer,

50

Die den haren altoes es naer,

 

Ende ontsculdegede hare mede,

 

Alse van haerre roekeloeshede,

 

Ten bedde, daer die zieke lach.

 

Hare borste, daer hi toe sach,

55

Stac soe den sieken inden mont,

 

Ende droepte daer in ter selver stont

 

Den dau van haerre soeter melc

 

Up siere lippen elc

 

Ende up sine tonge mede;

60

Ende hi genas daer uptie stede

 

An lippe, an tonge, die was keytijf,

 

Ende oec over al sijn lijf,

 

Ende wart siere zinne ghesont,

 

Ende stont up ter selver stont.

65

Oec so togedi wel mede,

 

Dat God sine ontfaermechede

 

Mettem daer hadde gedaen;

 

Want hi al verkeerde saen

 

Van naturen ende van zeden:

70

Sijn goet gaf hi in goeden steden,

 

Ende hevet die werelt begeven,

 

Ende leedde vortmeer heilech leven.

Vander vrouwen die soe halp in de vloet. LIX.

Te sente Michiels in Bertaengen⁺

Staet in ere hogere montaengen
Ene kerke in siere eere.⁺
Daer vloyet hoghe ende harde sere,
Ende es versceden van anderen landen²⁾.
Alset ebbet, machmen thanden
Over toten berghe gaen;
Maer die vloet coemt dan so saen
Ende loept oec mede so dapperlike,
Dat ors en es dat hare ontstrike.
Tote sente Michiels feeste
So gingen daer mindste ende meeste,
Ter hogher tijt, over dat sant,
Dat breet ende hart es ende vlac lant.
Ende alse si indie middelt quamen,
Was een wijf mettem tsamen
Aerm ende met kinde swaer,
Ende men horde ruusschen daer
Die vloet, ende tfolc liep ende ran,
Alse oft waren verwoede man.
Dat wijf bleef alleene daer,
Want die gruwelike vaer
Verwan also hare ghedochte,
Dat soe tselves niet staen en mochte.
Soe riep helpe met groten weene,
Maer elc was vor hem selven allene;
Want elc voer sijn leven siet,
Dies en achteds niemene niet.
Alse hare menscen troest ontfaert,
Riep soe up Gode ende mesbaert,

[p. 334]

 

An sente Michiele, an onser Vrouwen.

 

Liede, diet oec van verren scouwen

 

Ende stonden in sekere stede,

 

Hieven up die hande mede,

35

Ende riepen ane die moeder ons Heren.

 

Maria quam haer selven teeren,

 

Also alse ghenen wive dochte,

 

Dat soe hare mouwe brochte¹⁾,

 

Ende decte gheent vervaerde wijf

40

Also, dat an hare lijf

 

Selves een dropel niet en was;

 

Maer indie seker stede soe genas

 

Van eenen zone, sonder vaer²⁾,

 

Tote dien dat ebbe was daer naer,

45

Ende soe mochte te lande gaen.

 

Dus quam soe ten berghe saen

 

Haer anderen³⁾, die indie vloet

 

Alleene bleef ende te voet.

 

Dit wonder ende dese miracle sach

50

Menech mensche updien dach.

Vander abdessen die soe verloeste van schanden. LX.

⁺ Ene abdesse wilen was,

Die hare bewant al das
Dat soe hare ordine wel helt;
Oec so dwanc soe, alsemen telt,
Haer covent te houdene mede
Hare regle na dien zede.
Maer want der goeder leven
Dicken nijt heeft upgeheven
Inder quader liede sin⁴⁾,
Die nonnen, diere waren in,
Daer omme dat soese ter doget dwanc,⁺
Wistens hare groten ondanc,
Ende pijnden omme haren scamp,
Hoe sise gebrochten in eenegen ramp;
Entie duvel, die nacht ende dach
Emmer indie laghe lach,
Die ghesellede hem oec mede
Ander nonnen nidechede,
So dat hi so verre gewrochte,
Dat hise in eene scande gebrochte;
Want dat soe bi haren drussate
Wart met kinde: dat was onmate.
Doch en liet soe clene no groot,
Soene dede dat dordine geboot,
Ende soe mede den nonnen dede
Hare regle houden ende haren zede,
Ende waren sijs blide ofte erre,
Soe en lietse niet lopen verre.

Alsoe haers ghenesens was bi,

Die nonnen, die waren onvri,
Worden dies an hare geware
Ant gaen, want soe wart te sware;
So dat dese dinc wart cont
In haer alre ghemeene mont.
Alle ghemeene worden sijs vro,
Dat sise te wroegene wisten also,

[p. 335]

 

Omme dat soe hem achter dede

 

Dicken laten hare quaethede.

 

Lettren sijn thant gescreven

40

Enten bisscop ghegheven,

 

In wies bisscopdoem dat was;

 

Ende soe en wiste oec niet das,

 

Dat daer die bisscop comen soude

 

Hare te proevene also houde.

45

Soe ontsach harde haer eere,

 

Die soe dicken wachte sere.

 

Alsoe wat en wiste doen,

 

Endse niet en liet gheroen

 

Die sorghen¹⁾, diese altoos quellen,

50

Es soe in eere capellen

 

Gegaen in hare heimelichede²⁾.

 

Alle daghe soe tselve dede,

 

Ende daer bat soe onser Vrouwen,

 

So soe best conste met trouwen.

55

Daer viel soe al nu indie bede

 

Met lachamen, met herten mede³⁾;

 

Met diepen zuchten ende met tranen

 

Ghinc soe bidden ende vermanen

 

Die genadeghe moeder ende⁴⁾ maghet,

60

Dat soe hare aflaet bejaghet

 

Van haren zonden ende bevrede

 

Inder grotere scanden mede.

 

In desen rouwe, in dit mesbaren

 

Es soe in eenen slaep gevaren,

65

Alse haer dochte van groter rouwen.

 

Aldaer sach soe onser Vrouwen

 

Met tween inglen comen te hare,

 

Diese troeste vanden mesbare,

 

Ende seide: ‘Ic hore dine bede.

70

Ic hebbe di bejaghet mede

 

An minen Sone van dinen zonden⁺

 

Aflaet nu te desen stonden

 

Ende quitenesse van dire scande,

 

Die du nu ontsies voer hande.’

75

In dien slape soes ghenas.

 

Maria hiet den inglen das,

 

Dat si dat kint draghen souden

 

Eenen hermite, die dat houden

 

Soude altote VII jaer:

80

Dhermite en woende niet verre van daer.

 

Dit hebben dinglen ghedaen.

 

Mettien ontwiec dabdesse saen,

 

Ende vant haer selven vanden laste

 

Ontladen, diese bant so vaste.

85

Soe dancte ons Heren milthede

 

Ende oec siere moeder mede.

 

Nu es die bisscop daer comen

 

Ende hevet capittele ghenomen,

 

Ende ontboot dabdesse saen.

90

Soe quam indie capittele gegaen,

 

Ende ghereedde hare te sittene mede

 

Vorden bisscop in hare stede.

 

Doe hi sach dat soe daertoe ginc,

 

Scalt hise seere omme die dinc,

95

Ende met fellen worden saen

 

Hiet hise daer neder gaen.

[p. 336]

 

Soe ginc danen, alsemen hare hiet,

 

Entie bisscop hi ghebiet

 

II clerken, dat si gaen an hare

100

Ende haers buux nemen ware.

 

Si ginghen naer ende proeveden

 

Alse vele alsi behoeveden

 

Tondersoukene van sulker saken.

 

Ten bisscop quamen si ende spraken,

105

Dat sise ombeschult van kinde

 

Vinden inden ondervinde¹⁾.

 

Nu waent die bisscop vanden lieden,

 

Dat si sijn verkeert met mieden,

 

Ende wille hem selven vander saken

110

Eenen ondersoukere maken,

 

Ende doeter toe al dat betaemt

 

Bisscop te doene, die hem scaemt:

 

Hi vintse onschuldich der boeten.

 

Die bisscop valt hare te voeten,

115

Ende bidt vergeffenesse saen

 

Van dien dat hi hevet mesdaen;

 

Ende alle dandere, die haer lachter

 

Hadden gesproken van achter,

 

Dien was hi²⁾ gram ende dede gebieden,

120

Dat si uut dien cloester scieden.

 

Die abdesse die hare kende

 

Schuldich wel van sulker scende,

 

Alse hare daden hare nonnen,

 

Al waser felheit met geronnen,

125

Hadde lievere dat soe seide

 

Den bisscop die waerheit gereide,

 

Dan si souden sijn ontvoughet,

 

Diese daer hadden gewroughet³⁾;

 

So dat soe hem te voeten vel,

130

Ende seidem waer ende niet el

 

Van al dat hare was gheschiet:⁺

 

Een wort sone decte soes niet.

 

Van wondere moeste benedijen

 

Die bisscop der maget Marien,

135

Dor wien dat God dat wonder dede.

 

Twee clerken sendde hi ter stede

 

Ten hermite, te vragene das,

 

Of dat kindekijn daer was.

 

Si voeren daer ende vonden

140

Waerheit van dien kinde tien stonden.

 

Dhermite sprac dese dinghe:

 

‘Hier quamen nu twee jongelinge,

 

Die gaven mi dit nieboren kint,

 

Ende seiden, het hadde mi ghesint

145

Maria selve, al over waer,

 

Ende hietent mi houden VII jaer.’

 

Die clerken setten hem ten kere,

 

Ende telden dit al haren here.

 

Vroe was die bisscop ende liet

150

Dat kint, alse onse Vrouwe hiet,

 

Mettien hermite VII jaer.

 

Doe ontfinc hijt selve daer naer

 

Ende settet ten lettren, ende wart vroet

 

Ende van levene heilech ende goet.

[p. 337]

155

Alse doude bisscop, sijn meester, staerf,

 

Waest sulc dat het verwaerf

 

Den stoel sijns meesters, ende met trouwen

 

Dienet Marien onser Vrouwen,

 

Die hem enter moeder mede

160

Sulke scone gratie dede.

Van hem diese metten vingerline verchierde¹⁾. LXI.

⁺ Kinder ende scolaren jonc,

Alse up haren eersten spronc,
Speelden wilen vor ene kerke,
Alse noch dicken pleghen clerke:
Elc warp anderen eenen bal.
Nu waser een onder dandre al,
Die een vingerlijn oec drouch,
Dies hi weigher²⁾ was genouch:
Een sijn lief gaeft hem up minne.
Doe ontsach hi hem daer inne,
Dat ment ontwee werpen mochte.
In die³⁾ kerke hijt doe brochte,
Of hijt ieweren besteden conde,
Dat hijt naden spele vonde.
Doe sach hi onser Vrouwen staen
In eene ymagie wel ghedaen,
Dies⁴⁾ hem harde wonderen began
Om die scoenheit, die hare lach an.
Neder knieldi up hare voete,
Ende sprac hare eene groete
Ende seide: ‘Te waren, uwe scoenhede
Gaet boven al, ende boven hare mede,
Die mi gaf dit vingerlijn
Up getrouwe minne fijn!
Dies utic mi haerre minne⁵⁾,
Ende wille u dienen vort met zinne,
Up dat ghijs danket mi,
Ende ic dies noch werdich si,
Dat ghi mi weder hebbet lief.’⁺
Mettien hi tfingerlijn uphief,
Ende staect andes ghebeelden vinger,
Dat no wijder was noch inger,
Entie vingher die stont hem recht.
Dat⁶⁾ beelde, alse oft antworde den knecht,
So deetter een tekijn toe,
Want het loec den vinger doe
Indie palme nederwaert.
Van wondere wart hi vervaert,
Ende riep totem allen besonder
Die daer waren ende togdem dwonder,
Ende teldem mede te waren,
Hoe hi ter dinc hadde gevaren.
Si rieden hem, die dit vernamen,
Dat hi der werelt uutte te samen⁷⁾,
Ende hi altoes niet en stonde of,
Hi en dade al sijn belof,
So mochti vrient sijn met trouwen

[p. 338]

 

Jhesuse ende oec onser Vrouwen¹⁾.

 

Nu was die jongelinc sere rike

50

Ende en horde niet wel gewillike,

 

Ende liet dat belof al liden,

 

Ende wilde ter werelt tiden.

 

Hi nam een wijf bider wet,

 

So dat hi quam bi hare upt bet,

55

Ende hi quam in eenen vake.

 

Nu hort wonderlike sake:

 

Hem dochte, dat hi gevoelde ende sach,

 

Dat tusschen hem enter bruut lach

 

Onse Vrouwe, die maghet fijn,

60

Ende togedem dat vingerlijn,

 

Ende hem sine trouwe verweet.

 

Uten vake schoot hi gereet,

 

Ende taste al omme, daer hi lach,

 

Omme dat beelde dat hi sach,

65

Maer hi en vant een twint niet noch.

 

Doch²⁾ hilt hijt over een gedroch.

 

Echt viel hi in eenen vake,

 

Doe sach hi aldie selve sake,

 

Waer onse Vrouwe vor hem stoet,

70

Ende toghedem wreeden moet

 

Ende hem tanscijn hevet ontkeert,

 

Ende scide them: hi wert onteert,

 

Omme dat hi hare hevet tebroken

 

Die vorwaerde diere was besproken.

75

Die jongelijnc hi wart vervaert

 

Vander maningen, ende hi en spaert

 

Langhere niet, hine liet al varen:

 

Des nachts sloep hi woch te waren.

 

In eenen cloestre wart hi begeven,

80

Daer hi leedde moenken leven,

 

Ende diendere der maghet Marien,

 

Sire uutvercorne lievere amien,

 

Met trouwen, sonder schult van wive,

 

Toten ende van sinen live.

Van hem dien soe loeste uter zee. LXII.

Het was een scip mids in de zee,⁺

Daer in pelegrimme mee
Dan ander have in was geladen,
Ende wilden, wilds hem God ghestaden,⁺
Int heileghe lant van over mere.
Mettien quam hem eene derc,
Dat tscip inden bodem scurde.
Die stierman dat zeil aventurde
Ende hevet den boot toeghescoten³⁾.
Die voerbaerste van alder roten
Hevet hi mettem in ontfaen,
Ende liet dander volc daer staen,
Ende seide: ‘Ghi heren, clene ende groot,
Ghi siet voer u die doot,
Ende daer en es geen ontgaen.
Bidt Gode, dat hi moete ontfaen
Uwe ziele, want omme sine doot
Sidi comen in deser noot.’
Dit daden si so si best conden,
Ende [in] eere cortre stonden
Sanc dat scip ende alle die liede.
Een bisscop sach dat daer gesciede⁴⁾,
Ende dreef rouwe ende jammer groot
Omme siere gesellen doot;

[p. 339]

25

Maer alsi ten boete ghinghen,

 

Die bisscop mettien edelinghen¹⁾,

 

Ontfiel hem een man inde zee,

 

Van dien ne saghen si nemmee.

 

Alsi te lande wart dus varen

30

Ende screien ende mesbaren

 

Omme die verdronkene scare,

 

Sien si omme harentare,

 

Oft si ieweren saghen driven

 

Die hare, die si saghen ontliven.

35

Niet eenen en hebben siere vernomen;

 

Maer uten watre saghen si comen

 

Tortelduven wit ende scone,

 

Die upwaert vloghen inden trone.

 

Dat hilden si over dat tekijn ware,

40

Dat die verdronkene scare

 

Te hemele voeren indier gelike.

 

Te lande quamen die heren rike,

 

Ende alse die bisscop te lande quam,

 

Sach hi vor hem ende vernam

45

Den man ontgaen vander doot,

 

Die tusscen den scepe entien boot,

 

Daer sijt saghen, ginc te gronde.

 

Sere hem wonderen begonde,

 

Ende warens vroe ende vrageden saen,

50

Waer bi dat hi ware ontgaen.

 

Hi sprac: ‘Doe ic int water scoot,

 

Aneriepic te miere noot

 

Maria met minen monde,

 

Ende also roepende gingic te gronde;

55

Maer die moeder der ontfarmechede,

 

Die altoes ghene vergetelhede

 

Te hem waert en can gedraghen,

 

Die omme hare doghet gewaghen,

 

Hevet mi met haren mantele gedect²⁾

60

Ende uten watre hier getrect.’

 

Alle diet horen loven ende lijen

 

Upter moeder Gods Marien.

Vanden abt dien soe halp uter zee. LXIII.

Enen abt gheviel oec mee,⁺

Dat hi indie Baerdsche zee³⁾⁺
Met eenen sere swaren tempeeste
Begaen was, tellet die jeeste,
So dat si alle sonder blijf
Ende elc sorgede omme sijn lijf⁴⁾.
Elc riep up sinen sint,
Dien hi kent ofte mint,
Entie elc waende dat machten meest
Hadde inder zee tempeest.
Alse dabt siet dat elc roept eenen,
Nu den groten, nu den cleenen,
Ende niemene roept min no mee
Andie sterre vander zee⁵⁾,
Sprac hi: ‘U roupen wat saelt dogen?
An die gheene die minst moghen,
Daer up roepti alden dach;
Ende hare diet al vermach,
Daer an leghet niet u moet⁶⁾.
Hets waer, hets goet dat ghi doet;
Bet aneriepti, waerdi vroeder,
Der ontfaermecheden moeder.’
Doe riepen si alle daer ghemene
An Marien der maghet reene,
Dat si haers ontfaermen soude.

[p. 340]

 

Selve die abt also houde

 

Riep an hare met allen crachten,

 

Nochtan dat hi binnen II nachten

 

Gherust en hadde, groot no cleene,

30

Ende gheten dan een appel allene.

 

Hi begonste in die zee

 

Te singene: ‘Felix namque,’

 

Mettien verse daertoe also,

 

Dats: ‘Ora pro populo¹⁾.’

35

Sine moenken songen mede.

 

Cume endden si haer gebede,

 

Upten mast en stont openbare

 

Een licht oft eene tortijtse ware,

 

Dat dat scip verclaerde met allen,

40

Entie storm was tevallen.

 

Die zee wart slicht, ende onse Vrouwe

 

Brochtse te lande sonder rouwe.

Van hare die hare vierte brac. LXIIII.

⁺ In dat vorbouch van Noyoen²⁾

Was een joncfroukijn, aerm in sijn doen,
Die met spinne metter hant
Hare lijfnere sochte ende vant.
Eens up onser Vrouwen dach,
Alse hare boetscepe gelach,
Alse hare dinghel Gabriel
Anebrochte dat smaecte so wel,
So soudsoe spinnen ende dede quaet;
Ende daer soe nette haren draet,
Claf hare die draet daer ter stede
An tonge ende ane lippe mede,
So dat hare die leppe swal
Entie tonge, dat soe naer al
Hadde verloren hare tale.
Die mont mede altemale
Was met spuwe al omme bescumet;
Want die nature, die dat rumet,⁺
Was hare altemale ontfaren³⁾.
Screyen moeste soe ende mesbaren,
Alse die en wiste wat doen.
Men lededse in Noyoen;
Tsente Eloye es hare geladen
Omme te biddene genaden;
Maer daer en vant soe negheene.
Doe gingen si alle ghemeene
Ter hoeftkerken onser Vrouwen,
Hare te biddene met trouwen,
Aldaert menech sach tier stat,
Die oec mede vor hare bat.
Aldaer ontbant hare lippe ende tonge,
Entie aerme dierne jonge
Hevet onser Vrouwen geheert,
Ende es gesont thuus gekeert.

Vander keyserinnen van Rome. LXV.

Een keyser te Rome was,⁺

Dien onse Here jonste das,
Dat hine brochte teenen wive,
Edel van zeden ende van live,
Entie scoenste diemen vant;
Noch en gheenen oncusschen bant⁴⁾
Sone drouch soe in haren zinne,
Maer gherechte huwelix minne.
Den keyser quam wille an te waren,

[p. 341]

10

Dat hi verre wilde varen

 

Visiteeren heileghe steden,

 

Omme te doene sine ghebeden,

 

Ende dat bi sijns wijfs gemoede.

 

Sijn lant liet hi indie hoede

15

Sinen broeder, dien hijt beval,

 

Die zin ende herte leide al

 

Ane die scone keyserinne;

 

Doch ontecti sine minne

 

Der vrouwen, diene al ontseide;

20

Maer so naer doch hijt haer leide,

 

Dat soes qualike conste ontgaen,

 

Ende soe dede hem verstaen,

 

Dat soe soude doen sinen wille.

 

Hier binnen dede soe maken stille

25

Eenen tor, daer soe in dede

 

Twee jongelinge ende daer mede

 

Twee joncvrouwen, die dienen souden

 

Den swagher. Daer wilsoene in houden,

 

Ende men hem met eere line

30

Uphale die lijfnere sine.

 

Nu quam die dach, dat soe behiet

 

Te doene den jongelinc dat hi riet,

 

Dies hi vro was ende blide.

 

Hi ghinc voren also betide,

35

Ende alse hi binnen der dore was,

 

Sloot soene daer binnen ende liet das

 

Niemene dan hare den slotel draghen.

 

Rome was in ghenen daghen

 

In goeden payse ende in vreden,

40

Ende dat al bi haerre wijsheden.

 

Die keyser merrede jare vive.

 

So dat mare quam sinen wive,

 

Dat hare here quam int lant,

 

⁺ Soe waes vroe ende dede te hant

45

Die baroenen jegen hem varen.

 

Den swagher liet soe uut twaren

 

Onversien¹⁾; want soe woude,

 

Dat hi den broeder groeten soude.

 

So dedi oec eer dan die vrouwe.

50

Die keyser sprac: ‘Nu sech up trouwe,

 

Broeder! twi bestu dus gedaen?’

 

- ‘Here!’ seghet hi, ‘sonder waen,

 

Dit hevet gedaen u quade wijf,

 

Die niemene heeft ontseit haer lijf,

55

Ende mi wilde soe daertoe mede

 

Bringen te sulker quaethede;

 

Ende omme broederlike trouwe

 

Slotic mi vor die quade vrouwe

 

In eenen tor tote nu,

60

Ende come aldus jeghen u.’

 

Alse die keyser horde die mare,

 

Dies hi niet en was in vare²⁾,

 

Viel hi in ommacht uptie erde.

 

Doe hi bequam ginc hi ten perde³⁾

65

Ende reet vort. Des dages daer naer

 

Quam jegen hem al sonder vaer

 

Die keyserinne, die niet wiste

 

No clene no groet van desen twiste;

 

Ende also helsen waent haren here,

70

Slouch hise int ansichte sere,

 

Ende riep II knechten ende seide: ‘Spoet!

 

Dit quade wijf neemt ende verdoet

 

Int wout, daert niemen en weet.’

 

Si ledense int foreest gereet,

75

Omme hare te gevene de doot;

 

Maer die scoenheit was so groot,

 

Dat si droughen over een,

 

Dat soude sijn haer negheen,

 

Hine soude eer daer sijn met hare,

[p. 342]

80

Eer dat soe ontlivet ware,

 

So dat si an hare vinghen

 

Ende wilden hare vuulhede vulbringen;

 

Maer soe sach te hemele waert

 

Ende roept up Gode ende mesbaert.

85

Up onser Vrouwen riep soe mede,

 

So dat geviel ter selver stede,

 

Dat een edel man daer leet,

 

Die hare horde driven tleet,

 

Die met geselscap, dat hi brochte,

90

Die apostelen te Rome sochte.

 

Ende alse hi horde dat ghescal,

 

Reet hire toe ende dandre al,

 

Ende saghen die eerlike persone

 

Van knechten handelen onscone,

95

Ende sloughense beede gader doot.

 

⁺ Der vrouwen vrageden si, welke noot

 

Datse brochte daer ter stede.

 

Soe decte hare werdichede¹⁾,

 

Ende leide te samen hare hande

100

Ende bat, dat hise uten lande

 

Mettem voere ende soe na desen

 

Sine dierne moeste wesen.

 

⁺ Dit dede die here gerne te waren,

 

Ende soe es dus mettem gevaren.

105

Des mans vrouwe heefse ontfaen

 

Lievelike ende beval hare saen

 

Hare eighine²⁾ kint; dit was haer mare,

 

Ende soe hilt alst haer kint ware.

 

Spel ende feeste plach soe te spaerne,

110

Indie kerke was soe ghaerne;

 

Maer die duvel volgede haer naer

 

Ende heefse mede gecort aldaer;

 

Nochtan omme niet hijs began,

 

Want hine wanre altoes niet an.

115

Een ridder was daer inden hove,

 

Die minde dese vrouwe van love,

 

Ende ginc hare an met scoenre tale,

 

Met belove scone ende wale,

 

Om te hebbene sijn gevouch.

120

Soe sprac, soe mindene genouch

 

Reinlike, alse den broeder haers heren;

 

Maer anders en waerre geen keren³⁾.

 

Alse hi siet dat niet bespeeft⁴⁾,

 

So peinst hi nauwe ende beweeft,

125

Dat hi sulke dinc mach vinden,

 

Dat hi moghe dat wijf scinden,

 

Dat mense dode oft verdrive.

 

Nachts so stont up die keytive,

 

Daer soe sliep ende dat kint mede,

130

Dat hare up getrouwechede

 

Bevolen was, ende morderde tkint,

 

Ende leide tmes so datment vint

 

In haer bedde, up dat ment souct.

 

Te bedde gaet die man vervlouct,

135

Ende dat bloet vanden kinde mede

 

Ende⁵⁾ liep onder hare ter stede.

 

Soe wart ontwake daer soe lach,

 

Ende soe riep: ‘Keytive! o wach!’

 

Die moeder stont up entie⁶⁾ vader

140

Ende dat inghesinde algader,

 

Ende vinden tkint bi hare doot

 

Ende tmes bi hare van bloede root.

 

Lichte machmen geloven das,

[p. 343]

 

Dat groot rouwe ghinder was;

145

Ende hi die mordenare mede

 

Weende ende maecte serechede,

 

Ende wilde die vrouwe hebben doot,

 

Diere af en wiste clene no groot.

 

Hi sprac: ‘Du heves dit wijf ontfaen,

150

Diemen soude hebben verdaen

 

In anderen lande om hare mesdaet:

 

Men bernse, dats mijn raet.’

 

Maer die here die verboot,

 

Datse niemene en sloeghe doot.

155

Scipliede ontboot hi te hande,

 

Diese voerden in vremden lande.

 

Aldus moeste soe sceden dane,

 

Ghesletens haers, latende trane,

 

Ende ginc te scepe, alse die soude

160

Varen so waer so men woude.

 

Alse die scipmanne in de see quamen,

 

Ende si hare scoenheit vernamen,

 

⁺ Spraken si an hare lude ende stille,

 

Of soe wilde doen haren wille;

165

Maer daerne diet ghene bede,

 

Want soe minde suverhede.

 

Si seiden: ‘Nu kies deen vanden tween:

 

Du moets met ons sijn over een,

 

Of sonder twifel over bort.’

170

Die vrouwe sprac: ‘Vorwaer dat hort,

 

Dat ic lievere hier verdrinke

 

Dan ic mine suverheit minke.’

 

Die scipmanne sien dat aldus staet,

 

Ende keerden anders haren raet,

175

Dat sise upsetten tien stonden

 

Daer si eene hoghe roedse vonden,

 

Daer soe al dien nacht alleene

 

Sonder slaep was groot of cleene,

 

Van screiene ende van vastene mat,

180

Alse die binnen drien daghen en at.

 

Indie dageraet quam haer an

 

Een slaep, dat haer vaken began¹⁾,

 

Ende onse Vrouwe quam te hare,

 

Die troost es van allen vare

185

Ende der glorien coninghinne,

 

Met bliden anschine, daermen inne

 

Alle bliscap mochte scouwen.

 

- ‘Hoghe,’ sprac soe ter vrouwen:

 

‘Omme dattu heves sekerlike

190

Omme die trouwe van huwelike

 

Vele ghedoghet ende gedraghen,

 

Nu meer vort van desen daghen

 

Sal die coringhe van di scheden,

 

Ende du salt dijn lijf met payse leden,

195

Ende donrecht, dat di es gedaen,

 

Dat wert openbare saen.

 

Nem onder dijn hovet dat cruut:

 

Wie so es lasers andie huut,

 

Ghevet hem drinken in miere namen,

200

Hi gheneset alte samen.’⁺

 

Die vrouwe ontwiec met desen doene

 

Ende was vro vanden visioene,

 

Ende las dat cruut daer updien dach,

 

Dies ghelijc soe noit en sach,

205

Ende hevet haer handscoen afgedaen

 

Entie beede ghevullet saen.

 

Omtrent mestijt quamen daer

 

Scipliede, diemen waent vor waer

 

Datse onse Here ghinder sende.

210

Soe riepse, alsoe tscip verkende,

 

Ende hem ontfaermde, dat so scone

 

Ende so edelike persone

 

Was in so swaerre aventure.

 

Si voerdense in een lant tier ure,

215

Daer soe enen lazersen sach,

[p. 344]

 

Daer vele eiselijcheden an lach;

 

Ende soe gaf hem drinken met wine

 

Vandien heileghen crudekine

 

Indien name van onser Vrouwe,

220

Ende hi genas van sinen rouwe.

 

Haer name ginc harentare,

 

Also dat oec quam die mare

 

⁺ Indie stede ende indie port,

 

Daer hi woende, die vermort

225

Sijn neve hadde in haren aermen.

 

Nu mochts elken mensce ontfaermen,

 

So dore packers was die ghone¹⁾.

 

Vele bat men hare omme tghone,

 

Eert diet datmen omme haer sent²⁾,

230

Doch so quam soe al ombekent.

 

Haer here bat up ghenaden,

 

Dat soe den broeder stae in staden,

 

Men sal hare geven dat soe heest.

 

- ‘Ic doe,’ sprac soe, ‘ende aldermeest

235

Dit up eene voerworde,

 

Dat hi segge van worde te worde

 

Alle dinghe hier ter stede

 

Voer hem VII, die hi oint dede.’

 

Men maecte vast die dinc tien stonden.

240

Die zieke seide vele zonden,

 

Maer altoos die quade mort

 

Ne dorsti niet bringen vort.

 

Doe seide soe: ‘Mine medicine

 

Es an di verloren pine,

245

Houtstu eneghe dinc behuut³⁾.’

 

Doe sprac die broeder: ‘Brinc al uut

 

Dattu mesdaen heefs, groet ende clene.’

 

Mettien so wart hi in weene

 

Ende seide die mort vanden kinde.

250

Doe sprac hi die de vrouwe minde,

 

Dattem tferlies noch also groet

 

Vanden wive ware alse van skints doot.

 

Doe wilde soe daer haer selven melden⁴⁾,

 

Ende seide: ‘Quaet met quaden ghelden

255

Ne willic pleghen te gere stont.’

 

Mettien maketsine gesont.

 

Die here bat dat soe ware bleven,

 

Hi wilde hare teenen manne geven

 

Den broeder, dien soe hadde genesen,

260

Ende soe sprac: ‘Dit mach niet wesen;’

 

Ende soe es danen ghevaren,

 

Ghenesen die lasers waren,

 

Ende te Rome indie stede⁵⁾,

 

Al ombekent van hem allen mede.

265

Des keysers broeder was lasers mede,

 

Dat die wrake ons Heren dede,

 

So dat hem ant leven ghinc.

 

Doe was daer omme dese dinc

 

Die vrouwe gehaelt al ombekent,

270

Om hem te beterne sijn torment,

 

So dat soe sprac: van desen man

 

Daer nes geen genesen an,

 

Hine segge sine mesdaet ter cure

 

Voerden paues entie senature,

275

Vorden keyser ende voer hare.

 

Doe seidi met groten vare,

 

Hoe hi belooch die keyserinne.

 

Die keyser was na uten zinne,

 

Ende riep: ‘Ay mi! aerm keytijf!

280

Hebbic dus verloren mijn wijf!’

 

Ende alle die dit horden mede

 

Weenden ende dreven jammerhede

 

Ende meslieten hem om die vrouwe;⁺

[p. 345]

 

Maer soe sachte haren rouwe,

285

Alsoene al hadde genesen,

 

Ende seide: ‘Weest in payse van desen:

 

Ic bem daer ghi omme mesbaert.’

 

Die bliscap die ghinder waert

 

Ne mochte getellen geen man.

290

Die keyser die wildse dan

 

Teere vrouwen neemen ende te wive¹⁾;

 

Maer soe bat hem dat die dinc blive,

 

Want soe belovet hadde onsen Here

 

Man te kenne nemmermere;

295

Ende bat den paues ende andere man,

 

Dat sijs hare geholpen dan.

 

Dus es soe der werelt ontronnen

 

Ende begeven daer met nonnen,

 

Daer soe Gode ende onser Vrouwen

300

Diende wettelijc ende met trouwen.

Vander vrouwen die een kint wan an haren sone. LXVI.

⁺ Te Rome so was hier te voren

Een man rike ende wel geboren,
Ende hadde een wijf des gelike,
Edel sere ende daertoe rike.
Alle dinc quam hem wel int gevouch,
Els dan die vrouwe geen kint en drouch.
An Gode hebben si hem ghekeert,
Ende sine aerme gherne geheert,
Dat hi hem gave een kint,
Ende God hevet hem toeghesint.
Ende teersten dat wart geboren,
Keerde in feesten al die toren,
Entie vader hevet vermint
Also sonderlinge dat kint,
Dat die lieve sonder mate
Verduwede die karitate,
Ende liet achter alte sere
Gode te dankene vander eere²⁾.
Somwile bepensdem die man,
Ende keerde tsinen weldaden dan;
Ten lesten dedi Gode belof
Te stane der werelt of
Ende te vaerne in eene wostine,
Ende³⁾ met herten ende metter pine
Gode te dienne tsinen live;
Maer die bant van sinen wive
Dwanckene, dat hi metten rechte
Ne conste gecomen uter hechte⁴⁾,
Dies hem gheorlovede ongerne
Ende seide: ‘Want mij swaer tonberne
Dat geselscap es van di,
Up eene dinc getroestic mi,
Dattu vor mi kies die Gods minne
Ende anders niemen in dinen zinne.
Want oec van Gode coemt dit belof,
So sceldic di quite hier of;
Alleene, dat ic in dinen zinne
Bliven moet met reender minne⁵⁾.’
Deser dinc waren si bede vro.
Die vrouwe plach vort also
Der aermer een deel te bet,

[p. 346]

 

⁺ Omme dat soe was ombeslet¹⁾.

 

Maer dat kindekijn ghewies,

 

Ende moeste der mammen dor dies

45

Onberen; want so verre quam.

 

Die vrouwe gheent kint met hare nam

 

Te spisene, te beddene, ende helt

 

Weeldelike, alsemen telt²⁾.

 

Nachts sliept bi hare, ende het sat

50

Sdaghes altoos met hare ende at.

 

Ende omme dat vleescelike minne

 

Dicken verblent des menscen zinne,

 

So ghesciede sulke scende,

 

Dat dat kint die moeder bekende

55

Ende dat soe met kinde waert.

 

Alsese die dracht hevet verswaert,

 

Viel soe wel naer in wanhopen;

 

Nochtan bleef die hant open

 

In aelmoesene, in dogheden mede,

60

Ende dicken was soe int gebede.

 

Hier binnen so quam die dach,

 

Dat soe der droever dracht gelach;

 

Ende cume waest ter werelt comen,

 

Soene hevet hem dat lijf genomen,

65

Ende waerpt in ene proveie daer nare³⁾,

 

Omme dat der werelt niet wert mare.

 

⁺ Nu heefse die dievel ghevaen

 

Indie ziele, ende wilse saen

 

Voer aldie werelt doen verderven

70

Ende jammerlike dode sterven.

 

Dus maecti hem alse enen clerc gedaen,

 

Ende so henen te Rome saen,

 

Ende so te hove omme dese mare.

 

Die grote heren wordens geware

75

Ende vrageden, wie dat hi si.

 

- ‘Een clerc,’ sprac hi, ‘ende oec es mi

 

Cont harde meneghe scrifture,

 

Ende oec wetic wel ter cure

 

Te vindene verstolen goet:

80

Hier af bem ic sere vroet.’

 

Dus quamen hem vele liede an,

 

Ende hi berechte elken man,

 

So dat alle die dieve thant

 

Afstaen moesten ende rumen tlant.

85

Dus gewan hi vanden heren

 

Werdicheit ende vele eeren.

 

Alse hi sinen tijt versach,

 

Sprac hi dus up eenen dach

 

Anden keyser ende andie heren:

90

‘Wildi, so soudic u leeren

 

Ende cont maken eene dinc:

 

Noint keyser noch coninc

 

Sone horde dies ghenoot.

 

Wapene! dat niet al nes doot

95

Rome die stat, oft verdronken,

 

Oft metter lovien versonken⁴⁾

 

Hier te voren in langere stonde!

 

Want so dorperlike sonde

 

Es ghevallen te Rome binnen:

100

Een wijf, ghelijc ere godinnen,

 

Die hier heeft so goed eene wort⁵⁾,

 

Die hevet haer kint vermort,

 

Dat soe wan an haren sone.⁺

 

Hoe mach God ghedoghen tgone?’

105

Dit wort hadde onwert hem allen,

 

Ende seiden: ‘Ries, laet staen dijn callen!

 

Want wi alle, dit beghome,

[p. 347]

 

Houdense over die beste van Rome.’

 

- ‘Dit es,’ sprac hi, ‘dat ic vermoede;

110

Maer come vore de vossine hoede¹⁾,

 

Ende men make up de maerct een vier,

 

Ic does haer²⁾ lijen, of ic wille hier

 

Dat men mi werpe inden brant.’

 

Dat dochte den keyser recht thant,

115

Ende hiet datmense soude halen

 

Om antworden te derre talen.

 

Men haledse met derre tale;

 

Ende teersten soe quam inde zale,

 

Eist jeghen hare al upgestaen³⁾,

120

Entie keyser deedse saen

 

Bi hem sitten, alse hi woude,

 

Ende hiet datmen daer swigen soude,

 

Ende hevet hare voren gheleit

 

Wat die meester hevet gheseit,

125

Ende hiet dat soe dade onscout,

 

Ofte lijede sulker ongedout.

 

Soe, die vroet was ende wijs,

 

Sprac: ‘Omme dat dese mesprijs

 

Swaer es, diemen mi over leghet,

130

So eeschic, of dat recht geweget,

 

Datmen mi gheve raet ende dach,

 

Dat ic mi ontsculdeghen mach.’

 

Dus wart hare verste ende dach gegeven.

 

Up alle menschen die leven

135

Ne trooste soe niet van enen baste⁴⁾,

 

Maer an Gode hout soe haer vaste,

 

Ende dat was met berouwe groet,

 

Omme te comene uter noot.

 

Tien tiden, wi lesent dus,

140

Was een paues, hiet Lucius.⁺

 

Te sinen voeten dat soe quam,

 

Entie dinc, die hare mesquam,

 

Hevet soe hem gebrocht al vort

 

(Soene dectes niet een wort),

145

Ende bat hem van derre wonde

 

Medicine thaerre ghesonde.

 

Hi, diese sach in berouwe groet,

 

Ontfaermde haerre groter noot.

 

Hi trooste hem der Gods genaden⁵⁾,

150

Ende seide: hi soude hare beraden.

 

‘Dochter,’ sprac hi, ‘weene al mate;

 

Gods ons Heren caritate,

 

Sine miltheit uptie zondaren

 

Ne mach verblenden no vervaren

155

Al die quaetheit, die mach wesen,

 

Die hem berouwet dan van desen.

 

Hem es alle grootheit cleene.

 

Pieter ende Magdaleene,

 

Alse hem berau hare mesdaet,

160

Hoe saen waersi in heilegen staet!

 

Ic radi vor recht ersatrie,

 

Dattu die moeder Gods Marie⁺

 

Eers ende an hare roeps genaden;

 

Want soe hevet al beraden:

165

Soe es vandien sondegen de sake⁶⁾.

 

Niemene hevet haers oec brake,

 

Die met ongheveinsder herte

 

An hare roept in sine smerte.

 

In wille u niet te sere laden,

[p. 348]

170

Want mine mages nu niet gestaden;

 

Maer Pater Noster si nu te desen stonden

 

Absolucie van dinen zonden¹⁾.’

 

Met desen worde, met derre tale,

 

Was dat wijf getroest doer wale,

175

Ende bat onser Vrouwen Marien,

 

Dat soese moeste bevrien

 

Vanden viant diese anespreect,

 

Ende vander zonden die utebreect

 

Ter werelt inder lieder mont.

180

Die dach quam, die niet en stont,

 

Ende soe hevet hare vriende genomen

 

Ende es aldus te hove comen.

 

Haer troost, hare hope was sekerlike

 

An Marien van hemelrike;

185

Noch soene begafse oec niet mede

 

Die moeder es der ontfaermechede,

 

Die haer zuchten hevet bescouwet

 

Entie mesdaet, die haer rouwet;

 

Maer ongesien aldaer ter stede

190

Met haerre jeghenwordichede

 

Was [soe] aldaer int ghedinghe,

 

Ende bescermedse sonderlinghe.

 

Dus quam int dingehuus gegaen

 

Die vrouwe ende wille te rechte staen,

195

Daer soe wart ontfaen met eeren

 

Vanden keyser ende vanden heren.

 

Doet al sweech wijf ende man,

 

Sprac die keyser den clerc an:

 

‘Sie hier twijf, nu sprec dan,

200

Daer die redene omme began,

 

Ende daer du af heves gheseit

 

Onghehorde dorperheit.’

 

Die valsche clerc sach ende dochte,

 

Wie die vrouwe wesen mochte,

205

Ende seide: ‘Dese es hare ongelike,

 

Hets eene andere sekerlike.’

 

Doe seiden si alle: ‘Sech dine wort.’

 

- ‘Neen,’ sprac hi, ‘die de quade mort

 

Dede ende dat overspel,

210

En es dit niet, dat wetic wel.

 

Dese es scone, heilech ende claer,

 

Ende vul dogeden over waer.

 

In dar niet spreken, het moet wesen:

 

Maria hevet met hare gewesen,

215

Ende hoetse al noch voert an²⁾.’

 

Mettien so seindem elc man³⁾,

 

Entie duvel hi voer dane,

 

Alse een rooc te scouwene ane.

 

Alle sijn si vro diet scouwen

220

Ende benediden onser Vrouwen.

 

Entie vrouwe die bleef vri

 

Ende ghewan in Rome daer bi⁺

 

Van deser saken grote name:

 

Dus genas soe der blame.

Van dat soe hare vertogede enen dyaken. LXVII.

Het was een pape in eere stede,⁺

Die eer dor ghelt dan dor Gode dede,
Vul van goede, vul van zonden,
In werelt eere sere ontbonden.
Dese hadde in siere cure
Eenen edelen te ghebure,
Die rike was, ende oec mede
Eene vrouwe sonder rijchede,
Eene aerme weduwe. Dese twee laghen
Up haren ende ende saghen,

[p. 349]

 

Datmen tgelach moeste betalen.

 

Elc bat om den priester halen.

 

Die priester hi wart ontboden,

 

Dat hi quame te sulken noden

15

Ende horen wille den riken,

 

Moengen ende met olie bestriken,

 

Entien zieken¹⁾ bevelen Gode.

 

Ghewar²⁾ was hi mettien bode,

 

Alse die tscaep minde alleene

20

Om die wulle; maer groot no clene

 

Sone achti noch en hadde ghere,

 

Hoe hi hem den wulf verwere.

 

Thant ghinc hi indie zale,

 

Ter camere in also wale³⁾,

25

Daer die rike sieke lach

 

In bont, in graeu. Alse hi dit sach,

 

Sprac hi: ‘Hier si pays ende vrede!’

 

Maer dit was omme niet een bede.

 

Daer sach hi staen lieden vele,

30

Die grote priselike bispele

 

Smekende spraken vanden man⁴⁾;

 

Maiseniede ende kindere daer an

 

Die beweenden haren here;

 

Doch so was daer sulc die mere

35

Minde tgoet dan die daer lach,

 

Al maecten si buten gheclach.

 

Die mont riep wapene groot,

 

Therte bat al omme de doot.

 

Die pape vragede ende hi las,

40

Ende nam bijechte sulc alsoe was.

 

Hi sat, hi smeecte; al dat hi telt

 

Es algader omme ghelt.

 

Hi troost, hi vraghet, waert hem meest si,

 

Ende maect den man met talen vri,

45

Die nochtan al onbewaert

 

Moet onder des duvels swaert;

 

Entie quade valsche propheete

 

Smerdene met sinen beheete⁵⁾,

 

Den verdoemden riken man,

50

Daer gheen behout en was an.

 

Hier binnen so quam een saen

 

Vander aermer weduwen gegaen,

 

Ende bat hem dat hi quame ter noot,

 

Want soe laghe up die doot;

55

Maer die pape ne antworde niet,

 

Want hi al upten riken ziet.

 

Maer die dyaken, die bi hem stoet,⁺

 

Die sprac dus in sinen moet:

 

‘Hets grote zonde tonsen behouf,

60

Entien wive vrese grouf,

 

Eist dat dese aerme weduwe ent

 

Sonder bijechte ende sacrament.’

 

So dat hijt sinen here seide,

 

Die hem dese antworde anleide:

65

‘Snuedel! lettel ghi ghevroet,

 

Dat dese edel man ende goet

 

Alleene moet varen hene

 

Omme eene oude verlevede quene.’

 

Doe antworde die dyaken:

70

‘Here, en belghet niet der saken!

[p. 350]

 

Wildi, ic gaesse visenteren.’

 

- ‘Gaet henen,’ sprac hi, ‘wien maecht deren!’

 

Die dyaken hevet genomen

 

Ons Heren lachame ende es comen

75

Daer die aerme weduwe lach.

 

An hare en was geen bejach,

 

Aerm van goede, van deugeden rike,

 

Ende si lach ontfaermelike

 

Up derde ende een lettel stroes daer mede,

80

Maghere ende verhongherde lede.

 

Cume was hi binnen comen,

 

Dat hi ghinder hadde vernomen

 

Dat huus ingelen al vul,

 

Aldaer dat wijf lach int mul;

85

Enter moeder Gods Marien,

 

Metter mageden compaengien,

 

Sach hi aldaer dat soe steet

 

Ende drogede der weduwen dat sweet

 

Met eenen cledekine sere wit.

90

Alse die dyaken sach dit,

 

Stont hi ende wart wonderende sere.

 

Aldaer hi brochte onsen Here,

 

Knielde Maria ende al hare scare

 

Ter erden neder vor Jhesum dare;

95

Ende teerst dat si up waren gestaen,

 

Hiet soene coenlike ingaen,

 

Ende oec so maectene daer mede

 

Onse Vrouwe een sitten ter stede,

 

Ende hietem dat hi sitten ginghe.

100

Hi sat ende horde die dinghe,

 

Die de weduwe hem doe seide.

 

Hi bijechtedse sonder beide,

 

Ende gaf hare den lachame ons Heren,

 

Ende las over hare Gode teeren

105

Salme, ende beval die ziele

 

Gode ende sente Michiele.

 

Vroe ende blide metter vaert

 

Ginc hi srijcs mans huse waert.

 

Teersten dat hi binden huse quam,

110

Sach hi ghinder ende vernam

 

Swarte catten, sonder waen,

 

Om des rijcs mans bedde staen,

 

Entie zieke sachse mede

 

Met groter vervaerlijchede,

115

Ende lach ende riep al over luut:

 

‘Jaghet die catten, die catten uut,

 

Ende helpt mi, si sullen mi scoren!’⁺

 

Een duvel, gelijc swarten moren,

 

Quam met enen hake tien spele

120

Ende stac den riken indie kele,

 

Entie ziele vliet ende bevet,

 

Alse die en ghenen troost en hevet

 

In al die daet, die soe keytive

 

Dede binnen haren live,

125

Entie doot die ginc hem an.

 

Die moer brieste, ende dander stan,

 

Ende hi trac hem dien haec uut.

 

Doe gaf dander een swaer luut,

 

Ende gaf up den droeven gheest.

130

Doe quamen daer andere duvelen meest,

 

Die ghene ziele sere sloughen

 

Ende danen sleepten ende droughen

 

Indien donkeren pitte groot,

 

In die euwelike doot.

135

Alse die dyaken dit sach,

 

Langhe hi in ommacht lach.

 

Maria verbaerde hare daer

 

Ende troestene in sinen vaer,

 

So dat hi them selven quam

140

Ende beter leven anenam,

 

Dan hi te voren hadde geploghen.

 

Onser Vrouwen ende Gode den hogen

 

Dancti alre ghenaden,

 

Ende bleef voert in weldaden.

[p. 351]

Vanden bisscop Bonitus. LXVIII.

⁺ Tote Cleermont in Alverne

Was een bisscop, die niet gherne
Sinen tijt verloes in idelheden.
Onser Vrouwen in suverheden
Ende Jhesum Cristum haren¹⁾ sone
Diendi ghewillike die ghone.
Eens ghinc hi in sente Michiels kerke,
Met vele lieden, leeke ende clerke,
In eenen winkel alleene staen,
Sine herte heefti te Gode ondaen.
Die bisscop hiet Bonitus.
Die dienst nam ende aldus.
Doe ginc tfolc groot ende cleene;
Maer hi bleef staende alleene
Ende gesloten oec daer in:
Dies was hi bouder in sinen zin,
Ende bleef vaste in sine gebede
Met herten ende met zielen mede.
Eene stemme hordi inden trone,
Alst ware recht een liedekijn scone;
Mettien eene claerheit quam.
Eene russchinge hi vernam,
Alse of groot volc daer quam gaende.
Mettien sach hi daer al staende
Waer onse Vrouwe quam Marie
Met eere uutclaerre paertie
Van zielen ende van inglen inne,
Ghelijc alse eene coninginne,
Die coemt met enen groten here,
Ende zongen met groten ghere,
Ende onse Vrouwe die sanc mede
⁺ Eere ende lof der Godlijchede.
Mids dorden choer ginc die schare,
Ende alsi quamen ten outare,
Vragedemen, wie messe singen soude.
Maria antworde also houde:
‘Hier es Bonitus, die bisscop goet
Hi eis wel wert dat hise doet.’
Alse hi dit horde, wildi vlien.
Noch machmen daer tekijn sien,
Hoe hi wech tart, inden steen,