Logo DBNL
Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

I Partie. V Boek.
Hier beghint die vijfte bouc.

Hoe Alexanders rike ghescuert wart na sine doot. I.

 
Nae Alexandere wert sijn rike
 
Gescurt harde jammerlike.
 
Phillip, sijn broeder, die oec hiet
 
Arrideus, behilts oec niet
5
Dan dat lant van Macedone;
 
Lysmacus behilt die crone
 
Van Tharsien ende oec van Lyden;
 
Perdicas behilt indien tiden
 
Int lant van Azia een deel:
10
Niemene hadt al gheheel.
 
Tholomeus, die Socher hiet,
 
Behilt Egypten ende dat diet;
 
Hi hilt oec te siere paertien
 
Daer na dat lantscap van Surien.
15
Dit bleef die machtichste van allen,
 
Ende up desen sullen wi vallen.
 
Dat Walsch maect grote sprake
 
Van sconinx Alexanders wrake;
 
Maer dat es eene geveinsde saghe,
20
Mine rouc, wiere omme vraghe.
 
Tholomeus Socher quam
 
Na Alexandere, ende hi nam
 
Tlant van Egypten onder hem,
 
Ende hi voer vort in Jherusalem,
25
Alse of hi sacrificie woude
 
Gode maken dor sine houde.
 
Dat was up enen Saterdach,
 
Om dat hi wiste, datter an lach
 
An dien dach der Jueden viere,
30
Ende si en vochten in gere maniere,
 
Ende voerdere gevaen met him;
 
Ende oec diere van Garissim
 
Voerde hi in Egypten lant,
 
Ende vercochtse inder coepmanne hant.
35
Jadus, die doe bisscop was
 
In Jherusalem, alsict las,
 
Entien Alexander die eere dede,
 
Dat hi vri maecte die stede,
 
Staerf tien tiden, alsict las.
40
Na hem wart bisscop Onias,
 
Sijn sone, alse hi soude doen;
 
Na hem die rechtre Symoen.
 
In Tholomeus tiden waren
 
CCM porters te waren
45
Ende LXXM tote Rome ghetelt:
 
Dus groot was doe hare gewelt.
 
Die coningen van Egypten lant
 
Bleven voert alle Tholomeus genant
 
Na desen Tholomeus alleine,
50
Al tote dien dat die Romeine
 
Egypten wonnen, wi lesent dus.
 
Hoert voert van Theofraustus.

Van Theofraustus sproken. II.

 
In desen tiden was meester groot,
 
Naer des wijs Aristotiles doot,
 
Theofraustus, die de overhant
 
Na hem behilt in Griekenlant.
5
Dese sprac: ‘Hets goet ende het behoevet,
 
Alsemen hevet vrient geproevet,
 
Vint mense vray, dat mense minne;
 
Want trouwe vrienscap die es dinne.
 
Men sal minne indien mesprisen,
10
Dat soe blent vonnesse can wisen.’
 
Theofraustus sprac goede wort,
 
Daer hi an leren mach diese hort,
 
Weder dat hi trect ter baten
 
Huwelijc doen ofte laten.
15
Dit trac Jheronimus met siere pine
 
Uten Griexen in Latine.
 
Onderwilen werdet goet,
 
Dat die wise huwelijc doet.
 
Es hi dan ghesont van live,
20
So come an enen sconen wive,
 
Wel gheseet ende wel geboren;
 
Maer ant wenschen mach men horen,
 
Dat dit sijn selsiene saken.
 
Maer die der wijsheit wille genaken,
25
Hem mach over een niet bliven
 
Minne van bouken ende van wiven:
 
Teen van beeden moet achterbliven.
 
Alte vele bedaerf den wiven:
 
Scone gesteente, cledere diere,
30
Joncwive ende cameriere,
 
Diere allame, grote juweele;
 
Maer snachts so coemt die quareele:
 
‘Mine geburnede heeft alde eere,
 
Alt volc siet up hare sere;
35
Soe gaet gecleet bet alden dach
 
Dan ic diet also wel vermach.
 
Waer so ic bem, vroe ende spade,
 
Ic hebbe donwerde entie smade.’
 
Dan sprect si echt: ‘Wat sagestu heden
40
So vele up onser gebuurneden?
 
Wat runestu jegen dat joncwijf?
 
Du waers ter maerct, sech, keytijf!
 
Wat dinghen so brochtstu mi?’
 
Sine conen gedogen dat iemen si
45
Metten man vrient of vriendinne:
 
Hare scade rekenen si anders minne.
 
Neemt men ene aerme sonder goet,
 
So eist cost dat mense voet;
 
Neemt men ene met groten goede,
50
So es te fier hare overmoede;
 
Maer dats al niet, hoe soot gaet el.
 
Es soe gheseet qualike of wel,
 
Dul, mesraect, of oec te fier,
 
Doof, lelijc oft ongier,
55
Dat machmen alre eerst verstaen,
 
Alse dat huwelijc es gedaen.
 
Een ezel, een osse of een paert,
 
Oft ander dinc ne bore waert,
 
Dat proeftmen ende copet dan;
60
Maer een wijf togemen cume den man,
 
Omme dat soe hem niene verlede,
 
Eer si sijn versament beede.
 
Beveelstu hare dine saken,
 
Soe mach di lichte scade maken;
65
Sluudstu oec voer hare iet,
 
Si seghet: ‘Hine betrout mi niet.’
 
So eist al scelden ende belgen,
 
Ende lichte mede si doet di zwelgen
 
Ghevenijnde quade pusoene,
70
Dune maecs saen dinen zoene.
 
Coepstu hare diere merserie,
 
Vreese eist of mense di ontfrije;
 
Eist dattuse haer niet en geves,
 
Soe seget dattuse onwert heves.
75
Wive te wachtene dats verloren;
 
Maer dats die goede uutvercoren,
 
Die mesdaet noch nie en dede.
 
Es soe van grotere scoenhede,
 
So mindse menech bidi;
80
Ende eist oec dat soe leelijc si,
 
So siedsoe selve om haer gevouch;
 
Ende hets te houdene zwaer genouch,
 
Daer alde werelt omme vaert;
 
Ende dat niemen hebben begaert,
85
Dat es eene onwerde have:
 
Wie wiste hem danc datmense hem gave?

Vanden selven. III.

 
Eist oec datmen huwelijc doet
 
Om te berechtene een goet,
 
Hoe vele bet so es berecht
 
Een goet met eenen getrouwen knecht,
5
Ende vele bet doet hi ende hort
 
Sijns heren gebot ende sine wort,
 
Dan een wijf die hare toget
 
Vrouwe te sine ende voghet.
 
Neemstu wijf om sulke sake,
10
Troost te hebbene in ongemake,
 
Hoe vele getrouweliker dient
 
Een sijn maech of sijn vrient,
 
Dan soe dien dat goet gaet an,
 
Ende penst om enen anderen man.
15
Es soe oec siec, daers geen sceeden
 
Vanden bedde van hem beeden.
 
Es soe goet ende goedertiere,
 
Dat selsiene es ende harde diere,
 
Alsoe met kinde es beswaert,
20
Eist recht dat men met hare mesbaert.
 
Die wijf oec neemt om eenlijchede
 
Te bescuwene daer mede,
 
Sine wijsheit die es cleene:
 
Wijs man die nes nemmer allene,
25
Hi hevet mettem al dat levet;
 
Want hi sinen zin vri hevet,
 
Ende draechtene daer hi gebiet.
 
Ende al en hevet hi bi hem niet,
 
Sijn gepens hevet al bevaen;
30
Ende al sijn hem die liede ontgaen,
 
Hi mach jegen Gode spreken:
 
Der reinre herten mach niet gebreken.
 
Niet min allene es de goede,
 
Dan als alleene es de vroede.
35
Sulke sijn die huwelic beginnen,
 
Want si willen kindere winnen,
 
Dat hare name niet bederve,
 
Ende up vremde haer goet niet erve,
 
Ende up dat kindere inder ouden
40
Hem helpen sullen ende houden:
 
Dats grote dompheit, sonder waen.
 
Wat mach ons dat in staden staen,
 
Dat men ons na onser doot
 
Gedinct cleene ofte groot?
45
Wat mach dit helpen dire ouden,
 
Dattu voeden wilt ende houden
 
Den ghonen, die lichte vor di stervet?
 
Het si hi levet ende up hem ervet
 
Dijn goet, ende het si een quaet ries,
50
So es al dine pine verlies.
 
Hi leve ende ghedye te manne,
 
Hem sal lichte vernoyen danne,
 
Dat di so spade ancoemt de mort.
 
Dit sijn Theofraustus wort:
55
Al sijn si al kerstijn gelijc niet,
 
Daer es doch ane leringe iet.

Van Tholomeus Socher ende Egypten. IIII.

 
Tholomeus, leest men vorwaer,
 
Die was coninc XL jaer.
 
In Tholomeus seste jaer
 
Ghewan Azia daer naer
5
Antygonus, ende wasere here
 
XVIII jaer met grotere eere.
 
Na hem was coninc Dymetrius
 
XVIII jaer, wi lesent dus;
 
Ende daer nam ende sekerlike
10
Van Azia dat conincrike;
 
Want Zeleucus van Surien
 
Wan dat lant met sire paertien,
 
Ende hadde Dymetrius gevaen:
 
Dus moeste dat rike tegaen.
15
In Tholomeus tiden mede
 
Hadde Rome groten onvrede
 
Jegen tfolc, heten Samiten,
 
Die wilden tRoemsce rike versliten,
 
Ende slougen hem af menegen man.
20
So groot goet men up Rome wan,
 
Dat hem verchierden die Samiten
 
Met niewen wapene, met niewen abiten;
 
Want cledere ende wapene daer
 
Maecten si al selverijn claer.
25
Ten naesten jare quamen si echt,
 
Die Samiten, omme gevecht
 
Uptie Romeine; si senden dan
 
Jegen hem haren stouten raetsman
 
Papyruse met eenen here;
30
Maer die waersagers ontseiden de were,
 
Ende seiden: het soudem mesfallen.
 
Papyrus seide: ‘Laet staen u callen,
 
Ende geloef hem groot no cleene.’
 
Des wighes so wart hi gemene,
35
Entie zeghe quam hem an,
 
So dat hi die Samiten verwan.
 
Die wijch was vreselijc ende groot:
 
XIIM blevere doot;
 
Maer naer desen sconen zeghe
40
Quam mesfal, alst alle weghe
 
Vernoy coemt na groot gheval;
 
Want die stat was in vernoye al.
 
So grote mort quam nader feesten
 
Onder tfolc ende onder beesten,
45
So dat sire omme daden soeken
 
Raets in Sybillen boeken,
 
Hoe men die plaghe verdriven soude;
 
Doch endde soe alst God woude.

Van Papyruse van Rome. V.

 
Papyrus, die stoute man,
 
Die de Samyten dus verwan,
 
Hi hadde, eert quam te desen,
 
Van groter name te Rome gewesen.
5
Alse te voren die grote Alexander
 
Up die van Rome eeschte een ander
 
Dan Emulus hadde besproken,
 
Die den nijt hadde tebroken
 
Metter ghichten ende metter crone,
10
Daer hine mede eerde wel scone,
 
Ende vermat hem, dat hi soude
 
Van Orienten comen te houde
 
Te haren bouf ende oec mede
 
Kartago, der grotere stede,
15
So dat die raet drouch over een,
 
Dat in Rome ware ne gheen
 
Beter in alsulkere were,
 
Jeghen also machtich here,
 
Dan Papyrus selve ware
20
Jegen Alexanders scare.
 
Macrobius die scrivet aldus
 
Dat dese Papyrius,
 
Dat hi in sinen kindschen daghen,
 
Also alse andere kinderen plagen,
25
Ginc int hof met sinen vader,
 
Daer die raet was altegader,
 
Ende horde, also ander kinder daden,
 
Wat dingen die heren raden.
 
Navonds alse hi thuus es comen,
30
Hevetene die moeder genomen,
 
Ende vragedem omder heren raet.
 
Papyrus seide: ‘Vrouwe, dat staet
 
Te heelne; want dat ware mesdaen,
 
Lietment openbare verstaen.’
35
Als tkint der moeder dus ontstreet,
 
Wart soe tornech ende heet,
 
Om te wetene die heimelicheden
 
Met bedwange ende met beden.
 
Tkint dat siet, en can ontgaen
40
Haer bidden noch oec haer slaen,
 
Ende hevet eene loghene gepeinset,
 
Die wel ende spellike was geveinset.
 
‘Vrouwe,’ seit hi, ‘die senature
 
Quamen vele up ene hure,
45
Welc dat best te baten quame,
 
So een man twee vrouwen name,
 
So eene vrouwe name II man.’
 
Die vrouwe sere belgen began,
 
Ende hevet dese dinc utebrocht.
50
Anderen vrouwen hevet gedocht,
 
Dat dat ware eene sware plaghe,
 
Ende quamen ten derden daghe
 
Inden raet der senaturen,
 
Ende baden dat men wille curen,
55
Dat een wijf hadde twee man.
 
Dien raet hem wonderen began,
 
Wanen onder so scamele liede
 
Sulke onscamelheit gesciede,
 
Ende ontsaghen meerre mesfal.
60
Papyrius die troostese al,
 
Ende telde van siere vrouwen,
 
Hoe hi met boerden ontginc een blouwen.
 
Die senature prijsden den zin
 
Entie ghetrouwecheit daer in,
65
Ende verboden vortmeer ghinder
 
Inden raet te comene kinder,
 
Sonder Papyriuse, om die dinc
 
Dat hi der moeder so ontginc.

Van Fabius die de Samiten verwan. VI.

 
Nadien dat Papyrius
 
Die Samiten verwan aldus,
 
Verhieven si hem anderwerven gemene
 
Te stridene uptie Romeine.
5
Fabius Gurgus die raetsman
 
Was van Rome ghesent dan,
 
Dat hi uptie Samiten vochte.
 
Hi nam den wijch; maer hi en mochte
 
Niet verweren hem daer jeghen;
10
Sijn here hebsi hem afgesleghen,
 
Ende hem verwonnen ende mat
 
Ghejaghet te Rome indie stat.
 
Den senaturen dochte bet,
 
Dat men Fabius ontset,
15
Ende men eenen anderen name,
 
Dan men met hem te wige meer quame;
 
Maer Maximus, Fabius vader,
 
Die bat den heren allegader,
 
Want hi des soens scande ontsach,
20
Dat men hem mede uptien dach
 
Metten sone sendde te stride.
 
Men deet, ende des was hi blide,
 
Ende hi es metten sone ghevaren
 
Te wighe metter Roemscher scaren
25
Die Samiten, die ghinder quamen
 
Met haren volke altesamen
 
Ende met Pensius haren here.
 
Daer vachtmen utermaten sere,
 
Ende Fabius Gurgus wart beringet
30
Met menegen spiete, diemen bringet
 
Up hem ende uptie sine algader.
 
Alse dit sach Maximus sijn vader,
 
Die goede oude slouch vort sijn paert;
 
Mids indie viande hi vaert,
35
Om tonsettene den sone.
 
Die Romeine, die sagen tgone,
 
Setten alle tlijf indien waghe.
 
Daer vachtmen sere indien dage,
 
Entie Samiten gingen onder.
40
Volx verloren si een wonder,
 
XXM man bi ghetale,
 
Ende IIIM ghevaen also wale,
 
Ende Pensius haer coninc mede.
 
Hier endde al hare mogenthede.
45
LIX jaer stont dorloghe.
 
Die twee heren verhiefmen hoghe,
 
Daer torloghe bi was gehent,
 
Entie Samiten alle ghescent.

Van Fabius ende van Curius. VII.

 
Desen Maximus Fabius,
 
Dient so wel geviel aldus,
 
Geviel grote getrouwechede;
 
Want over een wilde die stede,
5
Dat men ghenen tharen rade name
 
Dan die van haren tronke quame.
 
Hi weret wel ende getrouwelike,
 
Ende wilde niet, dat sulc een rike
 
Altoos up een geslachte come:
10
Nochtan kendi den sone vrome.
 
Wie es nu so hout siere port,
 
Die seggen soude sulcke wort?
 
Tien tiden so was menechfout
 
Geprijst eere vore gout.
15
Int jaer daer na dat die Samiten
 
Hem aldus lieten verbiten,
 
Vochten die Romeinsce Latine
 
Up hare gheburen die Sabine,
 
Die al hare van Romulus tiden
20
Uptie Romeine plagen striden.
 
Doe senden die senaturen
 
Curius haren raetsman tier uren,
 
Die den wijch nam ter goeder wilen.
 
Daer was gesleghen, sonder ghilen,
25
So vele volcs ende ghevaen,
 
Men consts geen getal verstaen;
 
Ende alder Sabinen lant
 
Dat viel inder Romeinen hant.
 
Dese Curius, die oec Marcus hiet,
30
Hi minde die eere ende tgoet niet;
 
Want hi sat eens up ene banc,
 
Ende at mede ende dranc
 
Altemale uut houtinen vaten,
 
Dat menegen wonderde utermaten;
35
Ende men senddem te prosente
 
Vele gouts, maer sulke rente
 
Sone waest niet dat hi sochte.
 
Scone antworde hi vortbrochte,
 
Ende louch ende seide: ‘Dits al niet!
40
Segt den ghonen die mi dit biet:
 
Marcus Curius minnet mere
 
Over die rike te sine here,
 
Dan hi selve scat soude winnen.
 
Wet dat men niene mach verwinnen
45
No met ghichten no met stride.’
 
Oec gheviel in dit getide,
 
Dat Pyrrus, coninc van Europen,
 
Ute Grieken met groten open
 
Up Ytale quam ghevaren,
50
Ende Marcus Curius te waren
 
Die was jeghen hem ghesent.
 
Gesconfiert ende ghescent
 
Was coninc Pirrus ende veryaghet.
 
Daer was roof so groot bejaghet,
55
Dat het ghinc al uten ghetale.
 
Noit en wildijs tien male
 
An hem een vingerlijn niet trecken;
 
Maer algader was sijn mecken,
 
Hoe hi die meentucht entie stede
60
Rike mochte maken daer mede.
 
Ende alse die senaturen wouden,
 
Dat si tgoet smaldeelen souden,
 
Sone nam hi nemmeer das,
 
Dan die mindste diere was.
65
Hi seide dat hi onnutte ware,
 
Die dat makede ommare,
 
Daer hem een ander borgher mede
 
Liet genoughen vander stede.
 
Desen maecte rike niet tgoet,
70
Maer die ombecommerde moet.

Olympias doot, Alexanders moeder. VIII.

 
In Tholomeus Socher tiden,
 
Daer wi de redene af lieten liden,
 
Dede Alexanders moeder,
 
Olympias, Phillippe sinen broeder
5
Doot slaen, om dat soe de crone
 
Dragen wilde van Macedone.
 
VI jaer drouch hise na de doot
 
Van Alexandere. In dier noot
 
Brochtene Erudice sijn wijf,
10
Die hadde een ongetrouwe lijf,
 
Want Cassander, Antypaters sone,
 
Was bi hare te slapene gewone.
 
Maer daer naer Olimpias
 
Niet harde lange vrouwe en was;
15
Want die heren ghemeenlike
 
Hatense, ende in dat rike
 
So es mede Cassandre comen,
 
Ende hevet de macht an hem genomen.
 
Alsoe vernemet dat hi quam
20
Up hare, ende menech Griec gram,
 
Nam soe Hercules, Alexanders kint,
 
Ende Roxanes die soe mint,
 
Haer soens weduwe Alexanders,
 
Ende dordie vreese Cassanders
25
So weec soe in eene stat,
 
Aldaerse Cassandere in besat;
 
Maer die honger dwanc die port
 
Ende brochtse so verre vort,
 
Dat soe upgaf ghene stede,
30
Behouden lijf ende lede.
 
Cassandre saen vraghen dede,
 
Wat hi doen wilde daer mede.
 
Alle riepen si: ‘Men slaese doot!’
 
Voerwoerde en halp clene no groot.
35
Alse dat vernam Olympias,
 
Dat tfolc up hare so gram was,
 
Dede soe hare pareren sciere
 
Na eere coninghinnen maniere,
 
Ende an elke zide van hare
40
Eene cameriere, ende soe quam dare
 
Jegen die gewapende tehant,
 
Up elker joncfrouwen scoudere een hant.
 
Ende doese saghen diese slaen souden,
 
Ontfaermets hem ende sine wouden,
45
Want si gedochten der grotere eere,
 
Daer soe in was een lettel eere;
 
So dat Cassandre wart geware,
 
Ende sendde andere liede dare,
 
Diese staken duerenture.
50
Soene scuwede niet tiere ure,
 
No en veryschede, noch en riep
 
Wijflike, alsemen up hare liep;
 
Maer soe ginc dat sterven an
 
Alse een stout, gehertich man,
55
So dat men Alexanders gedochte
 
An die moeder kennen mochte.
 
Jae, aldaer soe endde mede,
 
Decte soe hare wijflike lede,
 
Dat mense scamelike niet en saghe,
60
Aldaer soe ter erden laghe.

Van Surien dat beghin. IX.

 
In Tholomeus tiden mede,
 
Daer ic gewach hier voren af dede,
 
In sijns riken XIIste jaer
 
Van Egypten, dats waer,
5
Begondemen upheffen scone
 
In Surien, in Babylone,
 
VI jaer ende een half mede
 
Naer Alexanders mogenthede,
 
Een nieuwe crone, een nieuwe rike,
10
Dat regneerde mogendelike.
 
Eerst Zeleucus, Nichanors sone,
 
XXXII jaer waest die ghone;
 
Antyochus Socher daer naer
 
Was coninc sider XX jaer;
15
Doe drouch XV jaer die crone
 
Anthyocus Theos te lone;
 
Doe XX jaer Gallinicus,
 
Die oec mede hiet Zeleucus;
 
Een ander Zeleucus daer naer,
20
Ende was coninc waer drie jaer;
 
Doe Anthyocus die grote
 
XXXVI jaer; doe die genote
 
Namen Zeleucus sinen sone,
 
Twalef jaer so waest die ghone;
25
Anthyocus Ephiphanus daer naer,
 
Hi regneerde XI jaer;
 
Doe Anthyocus Eupator,
 
Die hilt II jaer den coninc tor;
 
Doe Demetrius der jare drie;
30
Anthyocus so was na die,
 
Ende drouch die crone IX jaer;
 
Demetrius Sother daer naer
 
XII jaer die crone van Surien;
 
Alexandere, horic lien,
35
Was X jaer here, II maende min:
 
Doe slougene doot in een begin
 
Die coninc van Persen lant;
 
Doe nam die crone inde hant
 
Demetrius sijn broeder daer naer,
40
Ende was als coninc IIII jaer;
 
Daer naer, alst geviel aldus,
 
Wart coninc Anthyocus Griffus
 
XII jaer int lant van Surien;
 
Doe slougene uut met sire pertien
45
Anthyocus Sizecinus;
 
Doe verdrevene weder Griffus,
 
So dat si wel XVIII jaer
 
Regneerden, nu deen, nu dander naer;
 
Phillip die en regneerde nemmee
50
Daer naer dan der jare twee.
 
Doe quam van Rome Gabinus,
 
Ende vingene, ende verdaerf aldus
 
Van Surien, van Babilone,
 
Dat conincrike entie crone,
55
Doet gestaen hadde, alsemen waent,
 
CC jaer XX ende twee maent.

Van Zeleucus van Babylone. X.

 
Seleucus, dese stoute man,
 
Die eerst Babylonen vinc an,
 
Na des groots Alexanders doot,
 
Die maecte die stede groot,
5
Die stat van Anthyochia,
 
Ende gaf hare die name daer na.
 
Dese Zeleucus hilt Babylone
 
Na Alexandere. Daerna scone
 
So voer hi in Bactren lant,
10
Ende dwanct al an sine hant.
 
Ende doe hi die hadde verwonnen,
 
Es hi te Ynden waert geronnen;
 
Want hem mare toe was gedragen,
 
Dat die Ynden hadden verslaghen
15
Alle die Alexander liet
 
Te berechten dat ghediet;
 
Ende het was waer dat hi vernam.
 
Nu hoert hoet ten dingen quam.
 
Een, hiet Sandra, was gevaen
20
Hier te voren, sonder waen,
 
Van Alexandere, ende ware doot,
 
Maer dat hi nauwelike ontscoot.
 
Daer hi ontran, wart hi so moede
 
Indie vlucht, al sonder hoede
25
Dwanckene daer toe met gewelt
 
Die slaep, dat hi sliep up tfelt;
 
Ende daer hi upten velde lach,
 
Quam een liebaert up genen dach,
 
Groot ende scone ende dorewreet,
30
Entie leckede hem af dat zweet,
 
So dat hi ontwake waert;
 
Entie liebaert, diene spaert,
 
Hevet grootlijc orlof genomen:
 
Dus es Sandra die hope ancomen,
35
Dat hi comen soude te eeren.
 
Dese sprac ten Indscen heren,
 
Alse Alexanders was vergeven:
 
Of si vrilike wilden leven,
 
Hi wildem also beraden,
40
Dat si die Grieken tonder daden.
 
Oec brochti an sine scare
 
Mettem een deel rovers dare,
 
Ende hevet den wijch bestaen.
 
Een fel elpendier quam saen,
45
Utermaten scone ende groot,
 
Ten wighe, daer was al de noot:
 
Mettien sat hi up dat dier.
 
Den wijch wan hi, die sere was fier,
 
Ende hevet die Inden verdreven,
50
Die van Alexandere daer bleven.
 
Ende alse hi was gheweldich here,
 
Dwanc hi de Inden noch also sere
 
Alse die Grieken hadden gedaen.
 
Doen dien Zeleucus hadde bestaen,
55
Ende hi hem te machtich quam,
 
Versoendi jegen den here gram,
 
Also dat hi met ghewelt
 
Tlant van India behelt,
 
Tote dat Alexander wart man,
60
Dien groot Alexandere wan
 
An Clofilis die coninginne,
 
Alst voren hevet de jeeste inne.
 
Echt in Tholomeus tiden,
 
Die der Jueden niet wilde vermiden,
65
Ende diese fellike, sonder waen,
 
Vercochte ende hadde ghevaen,
 
Was over die Jueden bisscop ende here
 
Een, hiet Symoen, met groter eere.
 
Heilech ende hovesch was de ghone,
70
Ende hiet Symoen, Eneas sone.
 
Zeleucus, die oec drouch crone
 
Dalre eerste van Babylone
 
Naer des groots Alexanders doot,
 
Gaf den Jueden vrijheit groot,
75
Dat si in al sinen steden
 
Waren van alsulker vriheden,
 
Alse die inborlinge waren.
 
In desere tiden oec, te waren,
 
Waren getelt die porters mede
80
Van Rome der vaster stede:
 
CCM waerre vonden
 
Ende LXXM tien stonden.
 
Int XLste jaer sekerlike
 
Van Tholomeus conincrike
85
So was Costratus Tydius,
 
Een wijs man, die hiet aldus,
 
Die maecte in Alexandrien
 
Enen tor, dus horic lyen,
 
Ende heet Pharus, dies groot ende hooch,
90
Hen si dat sente Ysidorius looch,
 
Die dus bescrijft in sinen bouken.
 
Die ghene, die de havene souken
 
Bi nachte, hebbens orbore van dien;
 
Want si van verren dat vier zien.
95
Dits der VII wondere een,
 
Dat die zonne ie besceen;
 
Want die tor staet min no mee
 
Dan XX passe indie zee,
 
Gefondeert staerc ende fijn
100
Up IIII kreveetse, die glasijn sijn.
 
Dit brinct menegen te dwase,
 
Hoe men mochte van glase
 
Also grote creefte ghieten;
 
Ende hoe dat sijs mochten genieten,
105
Hoe mense sonder breken drouch
 
Indie zee, dits wonder genouch;
 
Ende hoe mer up mochte fonderen,
 
Ende moertere oec [niet] verteren,
 
Ende zeewater niet in mochte,
110
Dits dat ongelovelijc dochte,
 
Ende oec dat si den last gedraghen:
 
Men caent geweten, al machment vragen;
 
Maer sonder twifel, het es waer:
 
So menech bouc seghet al claer.

Van Tholomeus Filadelphus. XI.

 
Tholomeus staerf, dats waer,
 
In sijns riken XLste jaer,
 
Deerste vanden Alexandrinen
 
Die Egypten hilt met pinen,
5
Entie geweldichste coninc mede
 
Die bleef in Alexanders stede.
 
Alle die coningen naer desen
 
Van Egypten moesten wesen
 
Tholomeus geheeten, te samen
10
Emmer met eere ander namen.
 
Tholomeus Filadelphus
 
Wart coninc, ende wi lesent dus,
 
Dat hi in Egypten daer naer
 
Regneerde XXXVIII jaer.
15
Dese sendde in Jherusalem
 
Die heileghe vate, die wilen hem
 
Tholomeus sijn vader nam;
 
Ende want hem ghene dinc bequam
 
Voer clergie ende scrifture,
20
Dedi souken die werelt dure
 
Om bouke die te rechte dochten;
 
So dat si hem te voren brochten,
 
Dattie Jueden hadden wet,
 
Die van Gode ware gheset,
25
Ende God geboot met sinen monde
 
Te houdene, also alst stonde,
 
Ende met sinen vingre screef;
 
Ende noint man gesont en bleef,
 
Diese uter Ebreuscher talen
30
Ute Grieken wilde halen,
 
Ende niemen mochter comen an,
 
Hine ware Juede ende goet man;
 
Want Theopompus ende Theotectus
 
Wilden hem bewinden dus:
35
Deen wart blent ende dander verwoet.
 
Sint heeftem elc man gehoet.
 
Ende omme dat Tholomeus woude,
 
Dat sine dinc vulcomen soude,
 
So cochte hi C dusent vri
40
Ende XX dusent Jueden bidi,
 
Gode te eerne ende oec mede
 
Om te vulbringene sine bede.

Vanden LXXII bedieders van Jherusalem. XII.

 
Hier voren hevet hi gescreven dus
 
Den bisscop Eleazarus:
 
‘Wi hebben dijn volc gevrijet,
 
Ende inde eere Gods gebenedijet;
5
Ende want dat wi te hebben rouken
 
Uwe wet in onsen bouken,
 
So sultu wel doen ende senden hare
 
Oude vroede van grotere mare,
 
Die beede conen harde wale
10
Eubreusche ende Griexe tale,
 
Dat si ons ende onsen lieden
 
Die wet in onser talen bedieden.
 
Nu senden wi u te prosente
 
Teere offranden C talente
15
Ende L talente van goude,
 
Die wi willen datmen houde
 
Te makene mede die vate ons Heren,
 
Ende diere steenen Gode teeren.
 
Nu soutu ons weder ontbieden
20
Dinen wille van desen lieden.’
 
Doe screef Eleazarus
 
Toten coninc weder aldus:
 
‘Omme te doene altemale
 
Dinen wille, in Griexscer tale
25
Uten Ebreuscen onse wet
 
Te bediedene, hebbic gheset
 
Hem LXXII, die conen bet
 
Beede die tale entie wet
 
Dan eeneghe, die ic nu weet.
30
Alse dijn wille es ghereet,
 
So behoert diere eerheit mede
 
Onse wet te sendene tonser stede
 
Onsen lieden in goeden vreden,
 
In eeren ende in werdicheden.’
35
Dit es tfolc dat geheeten es
 
Die LXXII Interpretes.

Vander byblen die si ontbonden. XIII.

 
Dese waren met eeren ontfaen
 
Ende in onsen huse ghedaen,
 
Daer si translateerden wale
 
Uten Eubreuschen in Griexer tale
5
Moyses bouken enter Propheten
 
Ende dystorien, alstem was geheten,
 
Van anegange van erderike
 
Tote haren tiden sekerlike.
 
Dese maecten den coninc vroet,
10
Dat waer een God es diet al doet.
 
Alsi gedaen hadden, liet hise keren
 
Scone gheghift ende met eeren.
 
Eleazaruse hevet hi gesent
 
Ten temple ons Heren groet prosent,
15
Diere vate, sulc alse hi woude,
 
Ende eene tafle oec van goude,
 
Vinghers dicke, ende omden cant
 
Diere ghesteente anden rant;
 
Nochtan waes twerc dierre allene
20
Dan beede gout ende steene.
 
Dese Tholomeus, dese wise,
 
Die gewan in sulkere wise
 
Die heilege Scrifture eerst int ghemene:
 
Vor hem waest in Ebreusch allene.
25
Dese coninc in sijn doen
 
Vant vanden sterren dat regioen,
 
Ende maecte boeke menechfout,
 
Die al noch die werelt hout.

Van Brennus ende vanden Gallen. XIIII.

 
In sinen tiden daden die Gallen
 
Menegen ter erden vallen
 
In Grieken ende in andren landen,
 
Want si die wapene altoos vanden;
5
Want alsic hier voren telde,
 
Doe Brennus in Rome velde
 
Aldie macht toten Capitole,
 
Doe voer hi vort met sire scole,
 
In des coninx Assuerus tiden,
10
Up dat lant van Grieken striden,
 
Ende quam voert in Machedone
 
Met eere scaren van lieden scone:
 
Anderhalf M liede met orsse,
 
Ende XVM metter porsse
15
Lieden te voet, ende sloegen al doot
 
Dat jegen hem quam, clene ende groot.
 
Deen ginc roven die afgode,
 
Ende sprac spotlike: hine deet niet node -,
 
Hi ware aerm, die gode rike,
20
Dies moesten si deelen mildelike.
 
Daer naer wildi te Delphos varen;
 
Want hi hadde gehort te waren,
 
Dat die tempel rike ware.
 
Doe en was geen tempel so mare;
25
Want Apollijn plach daer te gevene
 
Antwerde, enten berch te doen bevene.
 
Parnasus hiet die berch bi namen,
 
Daer tempel ende stat up stoet tsamen.

Hoe Brennus in Delfos staerf. XV.

 
Brennus naecte entie sine
 
Omme te rovene Apolline.
 
Boven hadden si IIIM man,
 
Enten berch so steil nochtan,
5
Dat die upganc was te zwaer;
 
Want C man en mochten een haer
 
Niet ghedoen up enen man.
 
So verdoemt waren nochtan
 
Brennus ende oec die Gallen,
10
Dat sijs en roeken niet met allen;
 
Ende dit dede dat si vernamen,
 
Dattere so vele gouts was tsamen:
 
Goudine paerde, goudine man.
 
Omme den roof vergaten si dan
15
Den upganc, die sere was swaer.
 
Die van Delphos stonden daer
 
Van boven ende worpen neder
 
Ende velleden menegen, die weder
 
Daer naer nemmermeer upstont.
20
Oec quamen ter selver stont
 
Beede papen ende papinnen
 
Vanden temple van daer binnen,
 
Ende si seiden: Apollo quame,
 
Ende mettem in hulpen name
25
Beede Pallas ende Dyanen!
 
Dus doen si den lieden wanen,
 
Dattem die gode staen in staden,
 
Die niemen moghen beraden.
 
Die van Delphos wonnen den moet,
30
Entie Gallen den onspoet,
 
So dat si vele volx verloren.
 
Nochtan quam hem doe meerre toren:
 
Haghele, wint ende so zwaer reghen,
 
Die quam hem in die ogen jeghen.
35
Brennus wart daer gewont,
 
Ende alse hi dat verlies verstont
 
Vanden sinen, wart hi so gram,
 
Dat hi selve eenen knijf nam,
 
Ende stac hem selven doot,
40
Want hi den toren hadde so groot.
 
Een was mettem ter selver stont,
 
Die met XM man gewont
 
Uten lande van Grieken streec,
 
Ende in anderen lande weec,
45
Daer hi dandere Gallen vant,
 
Die daer Brennus liet int lant.
 
Derre was XVIIIM man,
 
Die bleven inden lande dan.

Noch vanden Gallen. XVI.

 
In des Tholomeus jaren,
 
Die Philadelphus hiet te waren,
 
Was int lant van Oriente
 
In wighe, in allen parlemente,
5
So groot die name vanden Gallen,
 
Dat geen coninc [was] van hem allen,
 
Hine hiltse te vriende ofte te zoude,
 
Die Gallen, alse hi orlogen woude;
 
Ende worde oec iemen slands verdreven,
10
Ende gewan hi hem beneven
 
Die Gallen, hi hopede gheval
 
Te hebbene omme verwinnen al;
 
Want si hadden tlant begrepen
 
Met ridderen, entie zee met scepen,
15
Ende waren, alsemen ons maect wijs,
 
Aldaer nu Sans staet ende Parijs,
 
Ende andere steden in Vrancrike.
 
Sidert worden si ghemeenlike
 
Vanden Grieken wel na verslegen,
20
Ende diere bleven hebben hem gedregen
 
Anden coninc [van] Bytine,
 
Ende holpen hem in menege pine,
 
Dat hi menegen zeghe vacht.
 
Doe namen si tlant onder sine macht,
25
Ende begaven met haren scaren
 
Dat dolen ende achter lande varen,
 
Ende met stride meer te levene,
 
Ende namen een lant hem benevene,
 
Dat langhe Gallo-Grieken hiet,
30
Om de Gallen, diemen tlant liet.

Dat wonder dat in Filadelfus tiden gevel. XVII.

 
Nadien dat Rome, die stede machtich,
 
CCCC jaer ende LXXXVII
 
Hadde gestaen, wet vorwaer,
 
In Philadelfus VIIste jaer,
5
Ghesciede in Rome wonder groot;
 
Want eene blexeme nederscoot,
 
Die daer beede huse ende mure
 
Brac ende bernde in eene ure.
 
III wulve quamen indie stede,
10
Ende brochten hare proie mede
 
Mids indie maerct, eert was dach;
 
Ende alse tfolc die proye sach,
 
Lieten si die proye bi sticken daer,
 
Ende vloen henen dorden vaer.
15
Daer bi mede lach een lant,
 
Daer die erde scuerde te hant,
 
Ende daer vlooch ute vier met crachte,
 
Dat drie daghe ende drie nachte
 
Togede vreseliken brant,
20
Ende verterde ander lant
 
Vijf buunre, dat daer bi lach,
 
Ende wart asscen daermen toesach.
 
Inden anderen jaere daer naer
 
Een raet van Rome, diemen daer
25
Sempinus bi namen hiet,
 
Also alst senaturscap ghebiet,
 
Nam groot here, ende voer striden
 
Up lieden, die indien tiden
 
Pitences indiere wilen hieten,
30
Die hem belopen niet en lieten,
 
Sine quamen up hem ter were
 
- Elke scare hadde groet here -
 
Ende naecten met haren scaren.
 
Alsi so naer quamen gevaren
35
Deen den anderen, dat hem dochte
 
Dat deen in dander scieten mochte,
 
Wart ginder ruusscinge so groot.
 
Die erde verbevede ende verscoot
 
Also, dat aldaer ter stede
40
Van miracle ende van wondere mede
 
Beede die scaren waren versaget,
 
Ende hem dies stridens wanhaget.
 
Ten lesten setten si die orssen te lope,
 
Ende vielen daer te hope.
45
Dat was een sere droeve strijt;
 
Want daer bleven in genen tijt
 
So menech man in beden siden,
 
Dattem vernoyen mochte dat striden,
 
Ende het met rechte wesen mochte,
50
Dat om sulken wijch onsochte
 
Wel die erde mochte beven.
 
Lettel Romeinen, diere bleven,
 
Behilden den zeghe daer,
 
Ende quamen thuus van herten swaer.

Van Pyrrus, coninc van Egypten. XVIII.

 
Tien selven tiden so ghevel,
 
Dat coninc Pyrrus also wel,
 
Die in Epyre crone drouch,
 
In Machedone met eeren slouch
5
Antygonus, die de crone
 
Drouch int lant van Machedone.
 
Na Alexanders ellefste jaer,
 
Verwan met orlogen swaer.
 
Oec dwanc hi te sulken dinghen
10
Die Machedone, dat sine ontfingen.
 
Dese Pyrrus was sere vroet
 
Lant te winne ende goet;
 
Maer hine conste no en dochte
 
Niet, hoe hijt behouden mochte;
15
Want hi hadde gewonnen Ytale,
 
Ende [was] daer ute geslegen altemale
 
[Bi] Marcus Curius ende verdreven,
 
Alse hier voren es bescreven.
 
In Philadelphus XVste jaer
20
Was Erastratus, dats waer,
 
Van fysiken so sere vroet,
 
Dat hi anden puls verstoet,
 
Of een mensce was ziec van minnen;
 
Ende dit dede hi bekinnen.
25
Daer hi teens coninx tafle sat,
 
Ende hi met sinen sone at,
 
Die ziec was, haddi talre stont
 
An sinen puls den vingher, omme cont
 
Van sinen evele te sine.
30
Nu mercti, alse hem pine
 
Aneginc, slouch hem de puls sere,
 
Ende alse nu sette hi hem ten kere,
 
Ende wart sachte ende goet.
 
So dat die wise man verstoet,
35
Alse des coninx wijf uteghinc,
 
Mercti dat dien jongelinc
 
Sijn puls was sachte ende goet;
 
Ende alsoe dan incomen bestoet,
 
Verscoot hem die puls harde sciere,
40
Rechts nader herten maniere.
 
Doe maecte hijs den vader vroeder,
 
Dat h minde die stiefmoeder,
 
Entie vader gaf hem twijf,
 
Die hi minde alse sijn lijf,
45
Ende hadde twijf liever te verliesene
 
Dan sijns soens doot te kiesene.

Vanden stride van Kartagho. XIX.

 
In Philadelphus XXste jaer
 
So wart viantscepe zwaer
 
Tusscen Rome ende Cartagho,
 
Dies menech man wart onvro.
5
Die van Rome streden met scepen,
 
Ende versloegen ende begrepen
 
Die van Carthago, ende wonnen mede
 
Up Affrike met mogenthede
 
C steden, seget Eusebius.
10
Maer dorloge besceet aldus
 
Orosius, ende vertellet al,
 
Dat die oude Hanibal
 
Met LXX grotere hooftscepen
 
Ytalen hadde al begrepen,
15
Ende woestet bider zee ende bi na al,
 
Ende in Rome wart groot gescal.
 
Een Azina Cornelius
 
Ende een Gayus Duilus
 
Waren raetsmanne vander stede,
20
Ende droughen aldie mogenthede.
 
Deen seide ten heren al,
 
Dat men scepe maken sal,
 
Omme hem te verdrivene te bet.
 
Duilus wort hier toe gheset,
25
Ende hevet die zee begrepen
 
Met C ende met XXX scepen,
 
Die binnen LXXX daghen waren
 
Gereet, dat mer in mochte varen.
 
Cornelius die haddere mede
30
C ende XVI tiere stede,
 
Ende voer in Lippera met desen,
 
Daer hi vernam Hanibal wesen,
 
Die hem anespreken dede
 
In manieren van vrede.
35
Daer beginc Hanibal dorperlike,
 
Na die valscheit van Affrike,
 
Corneliuse, ende heeftene gevaen
 
Ende in vangnessen ghedaen.
 
Gayus Duilus horde dit:
40
Hi ghebiet mede ende bit
 
Al dat hi geleesten mach,
 
Ende hevet up eenen dach
 
Haniballe aldaer begrepen
 
Met C ende LXX scepen,
45
So dat si quamen si twee,
 
Ende vochten uptie zee
 
Met scepen eenen swaren wijch.
 
Aldaer wart in ghenen prijch
 
Hanibal onderghedaen.
50
Van LXX scepen, sonder waen,
 
Wartere XXX ghevaen alleene;
 
Dandere worden alle ghemeene
 
Some verdronken, some verbrant;
 
Tfolc wart versleghen metter hant
55
III dusentech daer, ende ghevaen
 
Also vele, alse wi verstaen.
 
Hanibal es cume alleene
 
Ontfaren met eenen bote cleene.
 
Van desen Duilus so seghet
60
Jheronimus, diene pleghet
 
Dwellus te noemene al,
 
Dat hi hem eerste dat gheval
 
Vant met scepe te winne lof
 
Eersten inden Roemschen hof.
65
Men gaf desen eene maghet,
 
Alse hi out was ende ghedaghet,
 
Die suverste verre ende na,
 
Ende hiet bi namen Ylia;
 
Nochtan was hi inde stede,
70
Ende ghenen mesprijs men an haer leide,
 
Ende dese hilt hare oint onbesmet
 
Hare reine na mageden wet.
 
Dese, alse hi wart out ende tebroken,
 
Wart hi van eenen versproken,
75
Dat hem qualike roke de mont.
 
Thuus quam hi ter selver stont,
 
Ende seide tsinen wive: ‘Twij
 
Ne haddi geseit tote mi,
 
Dat mi dese lac anelaghe?
80
Ic hadt gebetert in enen daghe.’
 
- ‘Minne,’ sprac soe, ‘ic hadt gedaen;
 
Maer ic waende, al sonder waen,
 
Dat alle der manne monde
 
Also roken talre stonde.’
85
Dit wijf salmen prisen danne,
 
Die dus lettel wiste van manne.

Van Regulus van Rome. XX.

 
Hier naer quam Regulus van Rome,
 
Dien bevolen was, alsic gome,
 
Dat orloghe van Affrike,
 
Ende quam ghevaren ridderlike
5
Metten Romeinen up eene riviere.
 
Alsemen daer na die maniere
 
Watren soude na dien noot,
 
Een serpent utermaten groot
 
Heefter daer vele verswolghen.
10
Regulus die wart verbolghen,
 
Ende hietere al tfolc up gebieden;
 
Maer het doodde [vele] vanden lieden,
 
Ende so staerc was hem sijn vel,
 
Datmen altoes niewet wel
15
Met ghenen spiete can dorsteken.
 
Doe hiet hijt den lieden breken
 
Met enen werke, dat mer toe stelde,
 
Also dat men die beeste velde,
 
Ende men hem die leden brac,
20
Ende onder inden buke doot stac.
 
Sijn vel was te Rome ghesent
 
Over een selsiene prosent,
 
Ende was lanc, dus eist bekent,
 
Hondert ende XX voete mede.
25
Regulus hadde sinen onvrede
 
Jeghen drie heren emmermee:
 
Dat waren Hasdruballe twee
 
Ende Haniscar, die mede dor das
 
Ute Cysilien ontboden was.
30
Jeghen desen dat hi vacht
 
Vreselike met siere cracht.
 
Hi slouch af indien wighe dan
 
Dien van Cartagho XVIIM man;
 
VM vinc hiere met machte,
35
Ende daer toe olyfante achte.
 
Oec dede hi onder met mogentheden
 
LXXXII grotere steden.

Hoe Regulus wart gevaen. XXI.

 
Die van Cartago dit versien,
 
Si moeten den Romeinen ontflien,
 
Of hem verweren: dus staet onscone.
 
Exantipus van Lacedemone
5
Hebben si ghenomen over hoeftman,
 
Ende in Spaengen hebsi nochtan
 
Omme groot soccoers gesent,
 
Ende in Gallen al ommetrent.
 
Exantipus die nam den strijt,
10
Die vijf dusent ridders hadde ter tijt.
 
Die Romeine inden nijtspele
 
Verloren daerbi alte vele;
 
Want hare lieden waren ghevelt
 
XXXM daer upt velt.
15
Regulus, die edele vorste,
 
Diet al aventuren dorste,
 
Wart mettem L sten ghevaen,
 
Ende in vangnessen ghedaen.
 
Dese zeghe van Kaertago,
20
Dies si waren seere vro,
 
Die was in dit Xste jaer,
 
Dat si eerst orloghe zwaer
 
Uptie Romeine beghonden.
 
Exantipus ontsach tien stonden
25
Die wandele aventure te waren,
 
Ende liet den strijt ende es thuus gevaren;
 
Want hi vruchte ende dochte,
 
Dat daventure keren mochte.
 
In desen tiden was ghesien
30
Catoron die philosophien,
 
Die vele goets te gader brochte,
 
Ende een stic gouds daer mede cochte,
 
Ende warp indie zee aldat,
 
Ende seide: ‘Vare, verdoemet scat
35
Ic saldi verdrinken te voren,
 
Dattu mi niet en souts versmoren;’
 
Omme dat hi niet sinen moet
 
Indie leringhe ende indat goet
 
Ghehouden conste, vroe no spade,
40
Hine moeste int ende nemen scade.

Hoe Paulus vechten voer up Affrike. XXII.

 
Alse die mare te Rome quam,
 
Menech was erre ende gram
 
Omme tmesfal van Regulus.
 
Doe wart Paulus Emulus
5
Ende een, die Fulvius hiet mede,
 
Doverste raet vander stede,
 
Die doe best geboren waren.
 
Die senaturen hietense varen
 
Met scepen ende met groten here
10
In Affrike te doene were.
 
CCC scepen hebben si ghenomen
 
Ende sijn tote Clipia comen,
 
Dits in Affrike eene stede.
 
Hem quamen te gemoete mede
15
Die van Kartago, alsi mochten,
 
Die even vele scepe brochten.
 
Daer ne was verste te genen tiden,
 
Men moeste daer te scepe striden.
 
Die van Kartago worden begrepen.
20
C ende IIII van haren scepen
 
Die worden inden strijt verdaen,
 
Ende XXX wordere daer ghevaen,
 
Ende XXXV dusent man
 
Bleven daer verslegen nochtan.
25
Die Romeinen die verloren
 
Daer IX scepe, alse wijt horen,
 
Ende XI hondert man tier tijt.
 
Echt gheviel daer naer een strijt
 
Bi Clipia die selve stat.
30
Die van Affrike worden mat,
 
Ende lieten inden stride dan
 
Anderwaerf XIM man.
 
Daer naer souden die Roemsche heren
 
Te Rome metten rove keren,
35
Ende worden indie zee vervondert.
 
XX scepe ende twee hondert
 
Lieten si inder zee vloede
 
Metten volke ende metten goede;
 
LXXI quamer ant lant,
40
Die uteworpen metter hant
 
Al tgoet dat si hadden in,
 
Ende al omme des lijfs ghewin.

Van Mettellus ende Hasdrubal. XXIII.

 
Na dit verlies, na desen toren,
 
Hebben die van Kartago vercoren
 
Hasdruballe tenen niewen here,
 
Om te wrekene van haren sere,
5
Ende ghaven hem te helpen sciere
 
C ende XXX elpendiere
 
Ende ridderen XXXM mee,
 
Ende sendetse over die zee
 
In Cesile, daer uptien dach
10
Mettellus metten Romeinen lach.
 
Te hant so nam hi den strijt.
 
Mettellus, die sijns niet vermijt,
 
Die vant eenen goeden raet,
 
Ende heet dat men teersten slaet
15
Die olyfante ende verjaghe.
 
Dus wan hi up ghenen daghe
 
Den strijt met behendichede,
 
Entie van Kartago der stede
 
Lieten daer XXM man.
20
Indien strijt bleven nochtan
 
Elpendiere gesleghen doot
 
XXVI staerc ende groot,
 
Ende gevaen hondert ende viere.
 
Doe leedemen die elpendiere
25
Dore dat lantscap van Ytale,
 
Omme mare te makene ende tale,
 
Dat sulke diere die Roemsce heren
 
Uptie van Kartago wonnen met eeren.
 
Hasdrubal die es te waren
30
Cume met lettel volx ontfaren;
 
Ende alse Kartago wiste die mare,
 
Daden sine bannen openbare
 
Uten lande omme dat verlies,
 
Al en mochte hi niet dies.
35
Nu sijn die van Kartago moede,
 
Ende peinsden om pays als de vroede.
 
Regulus wilden si senden daer,
 
Dien si ghevaen hadden V jaer,
 
Met anderen boden vander stede;
40
Maer eer daden si hem sweren mede,
 
Dat hi weder soude keren;
 
Ende hadde hijt ontseit den heren,
 
Hi waers wel achter bleven:
 
Dus en was hire niet toe verdreven.
45
Dus es hi te Rome gevaren
 
Metten anderen inder scaren.
 
Daer was gesproken onderlinge
 
Omme vrede ende omme vele dinge,
 
Ende men die ghevangene gave
50
Deen omme dandere of om have.
 
Regulus sprac openbare
 
Vorden raet van Rome dare:
 
‘Wattan, al bem ic ghevaen,
 
Daer omme sone laet niet gaen
55
Deene ghevane omme dandre,
 
Hoe els die aventure wandre;
 
Want hennes orborlijc no goet
 
Der stat van Rome, seit mijn moet.’
 
Hier ane hilden hem die senature.
60
Nu mochte Regulus wel ter cure
 
Ghebleven te Rome sijn na desen,
 
Haddi loghenare willen wesen!
 
Neen hi, hi keerde in Affrike,
 
Daer hi ghedoot was bitterlike
65
Omme den raet dien hi riet;
 
Want men een hout halen hiet,
 
Daer hi cume mochte staen:
 
Al daer in so dedemenne gaen.
 
Dat was met naglen dorsleghen
70
Al omme sinen live jeghen,
 
Dat hi te gheere zide en weke,
 
Hine moeste hebben menegen steke.
 
Die ogelede sneden si hem af mettien,
 
Dat hi waken moeste ende zien.
75
Dus dede Regulus sware doot
 
Doer eere ende dor trouwe groot.

Van Filadelphus mogenthede. XXIIII.

 
Alse Filadelphus hadde gewesen
 
In Egypten, alse wi lesen,
 
Coninc XXIX jaer,
 
Drouch in Surien crone, dats waer,
5
Coninc Teos Anthyocus
 
XV jaer, wi lesent dus.
 
Dese hadden wijch ende parlemente
 
Met alden volke van Oriente.
 
Doe dese strijt lange hadde gestaen,
10
So waser een ende an gedaen;
 
Want Phyladelphus siere dochter gaf
 
Antyochus: dus stonden si af
 
Des orloghens ende hadden vrede.
 
Philadelfus, leestmen mede,
15
Die was mogender, alsict las,
 
Dan Socher sijn vader was.
 
Die ystorie ons te wetene doet,
 
Dat hi orloghers te voet
 
Hadde twee hondert dusent man,
20
Ende tors XX dusent nochtan,
 
Ende IIM waghenen ghereet,
 
Daer men mede tien tiden street,
 
Ende oec CCC elpendiere,
 
Die hi na die Indsce maniere
25
In Etyopen alre eerst cochte
 
Ende int lant van Egypten brochte,
 
Ende V hondert galeiden mede
 
Ende L, daermen mede strede,
 
Alse hem dorloghe begrepe,
30
Ende daertoe dusent spisescepe;
 
Van goude ende van selvere so rike,
 
Dat het was ongelike;
 
Van coren rente so voersien,
 
Dat gheen wanen was te dien.
35
In Philadelphus XXXVIIIste jaer
 
Gesciede verlies harde zwaer
 
Tote Rome indie port.
 
Die Tybere wies weder ende vort,
 
Want ghereinet hadde so vele,
40
Dat het ginc al uten spele.
 
Soe vellede die huse ter neder,
 
Die voert stonden ende weder
 
In dat pleine vander stede.
 
Hier naer eene andere plage mede:
45
Een brant, dies men en wiste wane,
 
Die begonste up te ghane
 
Ende verbrande huus ende man,
 
Kindre ende wijf nochtan,
 
Ende maecte tasschen ente stove
50
Tgoet, dat met groten love
 
Ende met zeghe ende met prighe
 
Gewonnen was in menegen wighe.
 
Indie maerct stont een tempel binnen
 
In Vesten eere der godinnen,
55
Die Eneas van Troien brochte.
 
Soe was die haer selven en mochte
 
Haer ghehelpen vorden brant;
 
Maer Mettallus die gheprant,
 
Hare bisscop, hare ende andere gode
60
(Want hi lietse verbernen node)
 
Ende ontdrouchse altehant;
 
Doch was hals ende aerm verbrant.

Van Evergetes, Philadelfus broeder. XXV.

 
Doe Tholomeus die here groot,
 
Die Philadelfus hiet, was doot,
 
Wart Tholomeus Evergetes
 
In Egypten here, sijt seker des,
5
Ende was Philadelphus broeder.
 
Dese wart sijns lands behoeder;
 
Want hi dorstreet ende onderdede
 
Surien ende Azia mede;
 
Ende oec haelde dese Evergetes
10
Die goden, die wilen Cambices
 
Int lant van Egypten nam,
 
(Dit was dat den lieden bequam)
 
Ende brochte die gode ende groten roof
 
Ute Persen, des hebt geloof.
15
XXVI jaer te lone
 
So drouch hi de coninccrone.
 
In sijn XIXste jaer
 
So rees eene orloghe swaer
 
Tusscen Rome enten Gallen;
20
Maer die Gallen moesten vallen,
 
Want si verloren oec wel daer
 
XL dusent volx wel naer.
 
Oec in sijn XXIIIIste jaer
 
Begonde echt orloghe swaer
25
Tusscen Rome ende Kartago,
 
Dies menege vrouwe wart onvro.
 
Vorden coemst vanden nijtspele
 
Gescieden vortekene vele,
 
Die som bescrivet Orosius,
30
Ende som sente Valerius.
 
Te Rome so sprac eene coe,
 
Ende het reinde vleesch daertoe;
 
Doe quamen voglen diet namen,
 
Ende dat liggende bleef te samen
35
Ne rooc niet noch ontkeerde cleene;
 
In Pyseinen reindet steene;
 
In Gallen staerf een wijf daertoe
 
Eenen man tswert uten scoe;
 
In Cesile, alsict verstoet,
40
So zweetten II scilden bloet,
 
Ende daermen coren sneet, dats waer,
 
So wart bloedich daer elc aer.
 
Sente Augustijn lyet das,
 
Dat die coe sprac, alsict las,
45
Ende soe seide: ‘Merke ende ghome,
 
Ende hoet di noch nauwe, Rome!’
 
Oec spreect hi te desen saken,
 
Dat die kindere worde spraken,
 
Al daerse die moeder drouch;
50
Ende dat oec hinnen ende wijf genouch
 
Hanen worden ende man.
 
Nu naket hier grote plage vort an.

Van Hanibal van Carthago. XXVI.

 
In Evergetes XXVIste jaer
 
Was eene erdbeve so swaer
 
In Rodos, dat Colosus vel,
 
Ende was een beelde gemaect wel,
5
Mettalijn, dats de werelt wondert,
 
XXVI voete hooch ende hondert.
 
Hoe ment gerechte up ende neder,
 
Hoe ment gegoot vort ende weder,
 
Sine grootheit, sine lingde beede,
10
Wanic dat nie man besceede.
 
Dat es der VII wondere een,
 
Dat oint die zonne besceen.
 
Int selve jaer quam Hanibal
 
Van Kartago; berch ende dal
15
Woeste hi in Spaengen lant:
 
Hi wilt al hebben in sire hant.
 
Sagunsen, eene edele stede,
 
Besat hi inden lande mede,
 
So dat hem die spise ontginc.
20
Doe aten si, dats vremde dinc,
 
Hare dode, si die daer leven;
 
Nochtanne en willen sise niet upgeven;
 
Maer si maecten enen brant
 
Midden indie stat te hant,
25
Daer in worpen si hare dode.
 
Also gewillichlike ende niet node
 
Verbernden si hem, want si na desen
 
Niet gevangen wilden wesen:
 
Hiertoe heefse Hanibal verdreven.
30
Sente Augustijn heeft bescreven,
 
Doe te Rome quam die mare,
 
Dat Hanibal so machtech ware,
 
Senden si hare boden daer.
 
Onwerdelike ende openbaer
35
Meshandelt so sende hise dane:
 
Dus gaet Rome dorloge ane.

Van Filopater, coninc van Egypten. XXVII.

 
Evergetes die verstaerf,
 
Ende tlant van Egypten verwarf
 
Een sijn sone, die hiet aldus
 
Philopater Tholomeus,
5
Ende was XVII jaer
 
Coninc int lant, wet vorwaer.
 
Dese Philophator met sinen genoten
 
Vacht jegen Antyochus den groten,
 
Die coninc van Surien was
10
Ende van Azia, alsict las;
 
Ende Anthyocus die verwan,
 
So dat hi afnam den man
 
Der Jueden lant: dus mincti trike
 
Van Egypten sere jammerlike.
15
Dese Anthyocus die nam al uut
 
Vanden Jueden den tribuut,
 
Die Philadelfus quite scout,
 
Ende dede pine menechfout
 
Dien lande, so dat die clage quam
20
Te Rome, ende ment daer vernam;
 
Want Rome begonste in desen
 
So groot ende so machtich wesen,
 
Dat die heren van over mere
 
Ontsaghen dat Roemsche here.
25
Doe waren over zee ghesint
 
Twee vrome Roemeine wel bekint:
 
Deen was Cypio Affricaen,
 
Ende dander Cypio Nascicaen,
 
Die so machtech quamen int lant,
30
Dat si hem sweren daden te hant
 
Sine orloghe te beghevene;
 
Ende omme in sekerheit te levene,
 
Namen si van hem ghisel om tgone
 
Sileucus, sinen outsten sone,
35
Dien hi sijnt verwisselen dede,
 
Ende sendde te Rome in die stede
 
Te wiselne sijn joncste kint
 
Antyochus, ende verbint
 
Ghisel te sine al sijn leven,
40
Wildmen hem den outsten geven.
 
Hier naer Anthyocus de grote
 
Voer in Perci ende sine genote,
 
Omme te winne lant ende scat;
 
Ende alsi quamen teere stat
45
Inden tempel Nanee,
 
Beloveden hem die papen mee
 
Scats dan gelovede sijn moet.
 
Doe soudi ingaen besien tgoet.
 
Daer bleef hi doot ende sijn raet mede;
50
Want si ontledene daer ter stede,
 
Ende worpen die sticken den here,
 
Dat danen keerde sonder were.

Hoe Hanibal te Rome waert trac. XXVIII.

 
Hanibal, die noit van kinde
 
Die stede van Rome ne minde,
 
(Ja, doe hi out was IX jaer,
 
Leestmen, dat hi sprac vorwaer,
5
Daer dat mul uptie erde lach:
 
‘Goet pays sal sijn uptien dach
 
Tusscen Rome ende Carthago,
 
Alse dese stat es gemaect so
 
Te pulvere clene alse dit sant,’
10
Dat hi tart aldaer upt lant,
 
Nu so trac hi metter vaert
 
Van Spaengen te Rome waert,
 
Ende hevet sijn volc doen leeden
 
Over die berghe, die versceeden
15
Spaengen ende tlant van Gallen,
 
Die jegen hem waren met allen,
 
So dat si vochten inder waerde,
 
Maer hi hilt den wech metten swaerde.
 
Binnen X dagen quam hi wale
20
Toten berghe van Ytale,
 
Dat sijn die berghen van Monju.
 
Hi verstreet, dat seggic u,
 
Die Gallen die anden berghe saten,
 
Ende maecte sine straten
25
Met viere ende met ysere mede,
 
Want hi die roetse verhouwen dede.
 
Indie montaenge was hi IIII dage.
 
Inden vijften, dans gene saghe,
 
Quam hi weder inden dale,
30
In dat pleine van Ytale.
 
Hondert dusent ende XXM mede
 
Haddi voethers daer ter stede,
 
Ende tors XXM man.
 
Doe Hanibal tplein gewan,
35
Quam hem Cypio te gemoete
 
Metten Romeinen sonder groete,
 
Ende vacht up hem bi Pavien;
 
Maer die Romeine moesten lijen,
 
Want al meest haer grote here
40
Dat bleef doot daer indie were.
 
Sypio wart selve gewont,
 
Ende ware doot bleven daer ter stont,
 
Hen hadde alleene ghedaen
 
Sijn neve Cypio Affricaen.
45
Echt daer naer up ere rivieren
 
Quam die Cypio met banieren,
 
Ende began noch eenen strijt,
 
Ende bleef verwonnen in corter tijt
 
Ende al meest sijn here doot,
50
So dat hi selve cume ontscoot.

Hoe Sempronius den wijch verloos. XXIX.

 
Sempronius lach tiere wilen
 
Met groten here in Cycilen,
 
Ende horde sijns gesellen verlies.
 
Droeve sere was hi dies,
5
Ende es uut Cycile gevaren
 
Vechten jegen Hanibals scharen,
 
So dat hi Haniballe vant
 
Up de selve riviere, up tselve lant,
 
Daer dander wijch ghevochten waert.
10
Hi bestont den wijch metter vaert,
 
Ende verloos al dat hi brochte,
 
So dat hi cume ontriden mochte
 
Alleene, ende daer up die stont
 
So wart Hanibal ghewont.
15
Daer naer so soudi henen riden
 
Met sinen here in lentijn tiden
 
Over die berghen Appennijn.
 
Aldaer wart dat here sijn,
 
Menech man ende menege beeste,
20
Beede van couden ende van tempeeste,
 
So bedorven binnen tween daghen,
 
Dat si daer vervorsen laghen.
 
Sijn olyfanten, staerc ende groot,
 
Bleven bi naer alle doot.
25
Binnen desen dat dit mesfal
 
Lach up dien van Rome al,
 
Ende Cypio, die stoute here,
 
Twee waerven was gesconfiert sere,
 
Was een sijn broeder met groten here
30
In Spaengen, daer hi oec vant were,
 
Ende verwan daer menegen strijt,
 
Ende vinc daer ter selver tijt
 
Magoene, enen here van Affrike,
 
Hanibals vrient, die sere was rike.
35
Ende doe was te Rome in die stede
 
Niewe tekene gesien mede;
 
Want die zonne minderen dochte,
 
Dat wonder es hoet wesen mochte.
 
Oec sach menech man daer ane,
40
Dat die zonne vacht entie mane,
 
Ende oec sachmen wonders mee:
 
Indien daghe manen twee.

Van Flamineus ende Hanibal. XXX.

 
Echt so setten hem ter were
 
Jegen dat Affrijcsce here
 
Die Romeine, ende hebben gesint
 
Flaminium, enen here bekint
5
Van wijsheden ende van mogentheden;
 
Ende Hanibal, vul van scalcheden,
 
Hevet vernomen waer hi lach,
 
Ende haestem nacht ende dach,
 
Hoe hi comen moge te dien,
10
Dat hine besta onversien.
 
In den lentijn ten beghinne
 
So mict hi in sinen zinne
 
Up hem te comene al rasch,
 
Dor brouc te vaerne ende dor marasch
15
Bi eere rivieren, die Samos heet;
 
Maer hine proevet noch en weet,
 
Dat die brouc es diep ende sochte.
 
Sijn here hi upten woch brochte,
 
Entie mersche roken begonde,
20
So dat deen den anderen en conde
 
Vanden roke niet gesien.
 
Dies so moeste hem gescien,
 
Dat hi verloos daer uptie stede
 
Vele beesten ende volx mede,
25
So dat hi up enen olyfant,
 
Want hire els mee en hadde in tlant,
 
Uten roke ontreet upt droghe;
 
Doch verloos hi daer een oge,
 
Daer hi ziec in hadde gewesen.
30
Dus so wart hi blent in desen
 
Van wakene ende van ander pine.
 
Teerst dat hi quam bi Flaminine,
 
Bernede hi omme hem dat lant;
 
Want hi wilde sinen viant
35
Doen vechten ende comen te stride.
 
Doe worden die Romeine onblide;
 
Want Hanibal entie sine
 
Hadden ommeringet Flaminine,
 
Ende sloughent al up clene ende groot.
40
Die prince blever selve doot
 
Met XXV dusent man;
 
Nochtanne vinc hire vort an
 
VIM, ende hine verloos nemmee,
 
Hanibal, dan M ende twee.
45
Orosius scrivet, datmen vacht
 
Desen wijch met so groter cracht
 
Ende daertoe met so groten moede,
 
Dat des niemen en nam hoede
 
Vander erdbeven die gesciede;
50
Want dat wisten vele liede,
 
Dat stede vielen ende berge scuerden.
 
So sere sijt beede aventuerden,
 
Dat die heren cleene ende groot
 
Niet en wisten van deser noot.
55
Alse te Rome quam die mare,
 
Entie wijf liepen harentare,
 
Gemoete een wijf haren sone:
 
Hi was hare doot geseit de gone.
 
Doe soene sach, van bliscepen groot
60
Helsedsoene ende bleef daer doot.
 
Oec gesciede al tselve mede
 
Ere andere vrouwen vander stede.

Van Hanibal ende van Lucius. XXXI.

 
Omme dit verlies, om dit gevecht
 
En bleef niet, sine hebben echt,
 
Die Romeine, den strijt bestaen.
 
Hanibal die hadde bevaen
5
Met sinen here Spaengen lant.
 
Si senden daerwaert te hant
 
Enen die hiet Lucius,
 
Ende eenen Paulus Publius
 
Ende Terencius Verroene,
10
Heren wijs ende coene,
 
Met wel naer al meest de macht,
 
Die doe hadde de Roemsche cracht;
 
Want meest alle die senature
 
Ende alle die edele gebure
15
Van Rome waren in desen strijt,
 
Die gevochten was tontijt,
 
Ende vele bi Verroens haestichede,
 
Dies daer sinen wille dede.
 
Indien strijt bleven doot al reine
20
XLIIIIM Romeine,
 
Ende oec nam daer Hanibal
 
Vanden sinen swaren val.
 
Daer bleven XX raetsmanne doot,
 
Heren mogende ende groot;
25
Senaturen, sonder waen,
 
Onder doot ende gevaen,
 
Blevenre XXX up dat velt.
 
Die over vri edel getelt
 
Waren, blevenre CCC man;
30
Ende ridderen te voet nochtan
 
Blevenre XL dusent doot;
 
Ridderen tors ende heren groot
 
Blevenre IIIM ende V hondert.
 
Verro ontflo, des menech wondert,
35
Mettem L alleene.
 
Hanibals joie en was niet clene.
 
Te lijctekene van sinen zeghe
 
Senddi te Cartago enwege
 
III mudden vingerline van goude,
40
Die hi afwan met gewoude
 
Den edelingen, diere doot waren
 
Bleven inder Roemscer scaren.
 
So fier wart hi in dit doen,
 
Dat vort in sijn pauwelyoen
45
Sijn lantsman niet mochte gaen;
 
Ende soude iemen antworde ontfaen,
 
Dat was bi enen anderen man:
 
Selve en sprac hi hem niet an.

Hoe nauwe dat te Rome stont. XXXII.

 
Die Romeine droeveden sere,
 
Ende coren enen Junium here,
 
Die gaderde here tsinen doene
 
Als coeps maer IIII legyoene,
5
Alse elc hadde getellet an
 
VIM VIC LXVI man.
 
Ende dit waren gegaderde scaren;
 
Want eigine knechten, die scone waren
 
Ende staerc, hevet hi gemaect vri,
10
Ende some, die oec gecocht si,
 
Hevet hi gevrijet saen,
 
Ende dedem ridderscap ontfaen.
 
Wien aernasch oec gebrac,
 
Die tempelen men upstac,
15
Ende wapenen, die der gode waren,
 
Gaf hi sinen naecten scaren.
 
Die van quaetheit waren gevaen,
 
Of om scout in prisoen gedaen,
 
Hevet hi quite al gescouden,
20
Enten orloge upgehouden.
 
Ende alse oec die gemeene scat,
 
Die behorde toter stat,
 
Verdaen was, gincmen toten scrinen,
 
Ende men nam der borgers scat met pinen,
25
Omme te ghevene in zoude.
 
Poelgen, Calabren dat swoer houde,
 
Ende dat lant van Principaet
 
Haniballe; ende an hem gaet
 
Steden, lant naer altemale
30
Vanden lande van Ytale.
 
Dus nauwe eist dien van Rome gescepen,
 
Ende dus heefse Hanibal begrepen.
 
Dese wighe, dit ongheval
 
Ghesciede int lant van Poelien al.
35
Sente Augustijn spreect van desen stride:
 
Al was Hanibal sere blide,
 
Die den Romeinen sere was wreet,
 
Hem verdochte doch, doemen street,
 
Datmen so vele volx verslouch,
40
Ende sprac doch eens: ‘Hets genouch.’

Hoe Hanibal Rome wilde winnen. XXXIII.

 
Int tienste jaer, alsict vernam,
 
Dat Hanibal in Ytalen quam,
 
Trac hi int lant van Principaet
 
- Up Rome stont al sijn raet -
5
Ende quam III milen nader stede,
 
Dat grote vreese van lieden dede.
 
Al waest vervaert, vrouwen, senature;
 
Alle liepen si toten mure
 
Ende daden hem ter were
10
Indie ghelike van mans here;
 
So dat hi toetrac entie sine
 
Toter porten, die hiet Colline,
 
Ende daer scaerdi sine scaren.
 
Die raetsmanne van binnen waren,
15
Nontseiden hem niet den strijt,
 
Maer si scaerden hem tier tijt.
 
Ende alse die scaren souden striden,
 
Ende in hopen van beeden ziden
 
Omme te winne zege ende ere,
20
Wart het hachgelende so sere,
 
Ende reinde so utermaten,
 
Waest lief of leet, si moestent laten,
 
Ende elc en wiste wat anders doen
 
Dan souken stat ende pauwelioen.
25
Echt, alse dat weder verghinc,
 
Ende elc te sinen wapene vinc,
 
Ende weder trocken te velde,
 
Reinet so met ghewelde,
 
Dat dat weder dochte verbieden
30
Die mogentheit vanden lieden;
 
Ende elc here sere vervaert
 
Trac te sinen behoude waert.
 
Doe seidemen dat Hanibal
 
Dit den goden tijede al,
35
Ende seide: ‘Alsic mochte in woude,
 
Alsic Rome winnen soude.’
 
Al was Rome dus altemale
 
Ende dat lantscap van Ytale
 
Van Haniballe dus verladen
40
Ende gevallen in deser scaden,
 
Si hadden grote mogenthede
 
In Grieken ende in meneger stede,
 
Daer si met groten volke streden
 
Uptie lande ende uptie steden.
45
In Spaengen waren II Cypioene,
 
II Romeine van hogen doene,
 
Gebroederen met here groot,
 
Die slouch Hanibals broeder doot,
 
Die Mago bi namen hiet.
50
Dat Roemsche volc dit weten liet
 
Te Rome, ende baden met genende,
 
Datmen hem enen voghet sende,
 
So dattere twee waren genomen;
 
Maer men cons niet te hovede comen,
55
Wie best ware te sulken doene.
 
Men coes den jongen Cypioene,
 
Die doe hadde XXVII jaer,
 
Entie doe seide al openbaer:
 
‘Deen es te aerm, dander te vrec;
60
Lichte mochte in een strec
 
TRoemsche rike hier mede vallen.’
 
Dese raet was geprijst van hem allen.

Van Cypioens vaert te Spaengen. XXXIIII.

 
Men nam Sypioene te waren,
 
Dat hi soude in Spaenyen varen
 
Wreken die twee Cypioene
 
Up Hanibals broeder Maghoene:
5
Deen was de oem, dander sijn vader.
 
Doe droughen si over een algader,
 
Datmen also best nederen sal
 
Den overdadeghen Hanibal;
 
Want hi so machtich was in Ytale,
10
Men mochtene wederstaen niet wale.
 
Solinus seget in sinen doene
 
Van desen jongen Cypioene,
 
Dat hi was uter moeder gesneden,
 
Ende hi bi alsulker reden
15
Eerst Cesar gheheten was,
 
Ende wille mede lijen das,
 
Dat kindere, die so ter werelt comen,
 
Gheluckich dicken sijn ter vromen.
 
Dese was vromech ende gerecht.
20
In Spaengen voer hi om gevecht,
 
Ende tRoemsche here, dat lach in tlant,
 
Quam hem altemale in hant.
 
Eene stat wan hi ten beghinne,
 
Die rijcheit groot hadde inne,
25
Die Niewe Carthago hiet:
 
Daer wrac hi tRoemsche diet,
 
Sinen oem ende sinen vader.
 
Selver, gout nam hi algader,
 
Dies daer vele was tsinen doene.
30
Hi vinc aldaer oec Maghoene,
 
Hanibals broeder, ende menegen man,
 
Ende sendedse alle te Rome dan.
 
Maer eene maget was daer gevaen,
 
Scone ende oec wel ghedaen,
35
Daermen groot goet omme boot:
 
An hare dedi doghet groot.
 
Want soe was eene edele joncfrouwe,
 
Gaf hise in wetteliker trouwe
 
Eenen edelen jongelinc
40
Vandien lande, dien hi vinc,
 
Bider joncvrouwen maghe rade.
 
Hine wilde niet, datmen mesdade
 
In sinen here met sulker joget.
 
Oec gaf hire mede dor sine doget
45
Hare den scat, diemen hem brochte,
 
Daermense hem mede ontcochte.
 
Hier mede brochti al dat lant
 
Ghewillike tsire hant.

Van Valerius ende Hanibal. XXXV.

 
Binnen dien dat Cypio
 
In Spaenyen wan Nuwe Cartago,
 
Quam Valerius uut Macedone
 
Van Grieken met enen here scone
5
(Want hem mare was comen al,
 
Wat gedaen hadde Hanibal),
 
Ende es comen in Cycile,
 
Daer hi wan in corter wile
 
Agrigentum, eene vaste stat.
10
Daer wan hi volc ende groten scat,
 
Ende vinc Aninoene vromechlike,
 
Eenen prinche van Affrike.
 
LX steden dat hi wan
 
Uptie van Affrike ende menegen man,
15
Ende XXVII heeft hire gevelt
 
Ende tebroken met gewelt.
 
Up dit gheluc van desen doene
 
Van Valerius, van Cypioene,
 
Waren die Romeine blide;
20
Maer Hanibal an dander zide
 
Ne liet hem wantroesten niet,
 
Noch omme broeder, noch om verdriet,
 
Hine lach vaste in Ytale,
 
Also dat tien selven male
25
Fu vius, van Rome een raet,
 
Ende XI princen van hogher daet
 
Eenen wijch namen up Hanibal,
 
Daer si tspel verloren al;
 
Want die XII heren groot
30
Blevenre mettem XVIIM doot.
 
Maer Marcellus Claudius,
 
Die tspel sach verloren dus,
 
Die gaderde aldat hi mochte,
 
Ende vacht up Haniballe onsochte.
35
III daghen vochten si ridderlike:
 
Ten eersten daghe even gelike
 
Vochten si met groter gewelt,
 
Want elkerlijc behilt sijn velt;
 
Ten anderen daghe die Romeine
40
Worden gesleghen vanden pleine;
 
Ten derden daghe quam dat mesfal
 
Upten stouten Hanibal;
 
Want hi lieter up dat velt
 
VIIIM man te doot ghevelt,
45
Ende moeste dor noot woch striken
 
Ende in sine tenten wiken.
 
Dit lach hem in therte sware;
 
Maer daer na ten naesten jare,
 
Alsten nieuwen gerse quam,
50
Elkerlijc sijn here nam,
 
Marcellus ende Hanibal.
 
Daer wart afgesleghen al
 
Maercellus met sinen here;
 
Want Hanibal vantse in cleenre were,
55
Also nauwe hadde hijs belaghet:
 
Dit was te Rome sere geclaghet.
 
Cypio, die met groter cracht
 
In dat lant van Spaengen vacht
 
Uptie heren van Affrike,
60
Slouch uten lande vromelike
 
Hasdruballe in eenen stride,
 
Die was van Hanibals zide.
 
Daertoe wan hi LXXX steden,
 
Diemen hem som upgaf met vreden,
65
Ende som wan hise met gewelt.
 
Al dat lant, plein ende velt,
 
Vanden berghen die heeten Pyrene,
 
Die Spaenyen ende Gasscoengen gemene
 
In tween deelen, alsemen weet
70
(Ic waent nu Porchisers heet),
 
Hevet hi gewonnen ende beset,
 
Ende gebrocht ter Roemscer wet,
 
Ende settem weder in dat keren
 
Te Rome waerts met groter eren.

Hoe Cypio in Affrike voer. XXXVI.

 
Alse Cypio te Rome quam,
 
Die gemeene raet daer nam
 
Hem ende Livius ende Crassus
 
Te raetsmanne, het stont hem dus;
5
So dat Cypio gaf den raet,
 
Datmen Haniballe Ytalen laet,
 
Ende men in Affrike vare,
 
Ende men die lande also versware,
 
Dattem aldus, hoe dat gaet,
10
Niemen van daer in staden en staet:
 
Dus sal emmer sijn here dwinen,
 
Ende hem sal vernoyen der pinen;
 
So dat si volgeden in desen doene,
 
Ende senden in Affrike Cypioene.
15
Daer bestont hi harde vromelike
 
Hamonne, den prince van Affrike,
 
Ende sloughene doot in enen stride.
 
Sijn here wart gespaerset wide,
 
Som ghesleghen, som ghevaen,
20
Som gejaget, som ommegedaen.
 
LX dusent blevere doot
 
Indien selven wighe groot
 
Van den heren van Affrike.
 
Maer en gheviel niet deser gelike
25
Den ghenen die in Rome bleven;
 
Want si hebben hem verheven
 
Anderwaerf up Haniballe.
 
Cempronius met ongevalle,
 
Die hovetman was vander schare,
30
Die verloos vele ende sware;
 
Want si hebben tfelt begeven,
 
Ende worden indie stat gedreven.
 
Maer Cypio was die dorreet
 
Affrike, dat sere es breet;
35
Ende waer so hi verhorde mare,
 
Dat eenech here versament ware,
 
Daer wart sette hi sine vaert;
 
So dat hem ontboden waert,
 
Dat Hasdrubal, die keyser ware
40
Van Cartago ende menege scare,
 
Hadde versament groot here,
 
Ende mettem was indie were
 
Sifax van Numidia.
 
Sypio trac hem snachts na,
45
Ende hevet die logen in beeden heren
 
Ontsteken daer ter eerster weren.
 
Die Numidiene entie Affriken,
 
Alsi sagen den brant bliken,
 
Bewaenden hem niet van vianden,
50
Ende liepen tfier blusscen te handen,
 
Ongewapent ende bloot:
 
Daer slougense die Romeine doot.
 
In beeden heren altehant,
 
Onder versleghen ende verbrant,
55
Lieten sire LXM man,
 
Ende VM ghevaen nochtan.
 
Die here Sifax ende Hasdrubal
 
Waren daer na verbornen al,
 
So dat elc nauwelike ontflo.
60
Hasdrubal quam te Carthago
 
Alse een droeve keyser ontreden;
 
Doch versaemden si daer ter steden,
 
Hi ende Sifax, echt groot here,
 
Ende quamen up Cypioene ter were.
65
Cypio hadde mettem II heren,
 
Orlogers van groter eeren,
 
Massimissa ende Lelyus,
 
Ende quamen ter were daer aldus,
 
Ende wonnen den wijch ende sconfierdent
70
Sifax ende Hasdrubal.
 
Lelyus ende Massimissa
 
Volgeden Sifaxe na,
 
Ende hebbene al daer gevaen.
 
Dat ander volc dat wart ondaen,
75
Ende volgheden met scepe in Creta;
 
Hem volghede Massimissa,
 
Diese onderdede alle ende vinc.
 
Sifaxe, den wisen coninc,
 
Sendde Cypio te Rome ghevaen
80
Met Lelyuse, ende sonder waen
 
Menegen riken prisoniere,
 
Ende meneghen roof rike ende diere.

Hoe Cartago Haniballe ontboot. XXXVII.

 
Carthago, die rike stede,
 
Die om der werelt mogenthede
 
Jegen die Romeine street,
 
Siet dat hare onsiene steet.
5
Die senaturen ginghen te rade,
 
Ende ontboden, al waest te spade,
 
Haniballe, dat hi quame
 
Ende waer ter stede name.
 
Daer mochtmen sien den groten here,
10
Beswaert van rouwen harde sere,
 
Weenen ende claghen also wale,
 
Dat hi rumen moeste Ytale.
 
Die hem volghen niet en woude,
 
Alse hi Ytalen rumen soude,
15
Ende van danen was gheboren,
 
Dien dedi doden, alse wijt horen.
 
Ten zeile ginc hi sere vervaert,
 
Ende voer tAfferike waert.
 
Alse hi den lande waent wesen bi,
20
Eenen clemmere so hiet hi
 
Upten mast gaen, ende hi hiet
 
Hem seggen wat lande hi siet.
 
Dander riep daer neder af:
 
‘Ic zie een tebroken graf.’
25
Haniballe mesquam dit wort,
 
Ende keerde tseil, ende voer vort
 
In eene havene daer ter stede,
 
Daer hi sijn volc aysieren dede;
 
Ende daer naer, alst quam also,
30
Trac hi binnen Cartago.
 
XXVI jaer, alse wi lesen,
 
Haddi uut Cartago gewesen;
 
Want hi jonc met siere moeder
 
Daer ute voer ende Mago sijn broeder.

Hoe Cypyo Haniballe verwan. XXXVIII.

 
Hanibal na desen doene
 
Die ontboot an Cypioene,
 
Dat hi mettem wilde spreken
 
Sonder eeneghe lose treken.
5
Men swoer dit so in beeden ziden,
 
Datter elc wel toe mochte tiden.
 
Daer mochtmen sien II grote heren
 
Hem jegenlijc tanderen waert keren,
 
Ende wonderlijc met fieren ogen
10
Elc anderen sijn ghelaet toghen,
 
Ende spreken menech hoge wort.
 
Die pays die en ginc niet vort,
 
Want elkerlijc was so coene,
 
Niemen en wilde onscone soene:
15
Dus moesten si sceden sonder vrede.
 
Te wighe setten si hem bede
 
Met groter macht ende wiselike,
 
Want elc was sijn sinnes rike.
 
Daer vachtmen lange sere ende vele:
20
Noch in ghenen nijtspele
 
Ne was met wapenen bet gedaen,
 
Al was sulc wijch, sonder waen,
 
Daer meer volcs in was versleghen.
 
Doch wart meester des zeghen
25
Cypio metten Romeheren.
 
Die Cartagiene met onneren
 
Verloren XX dusent man
 
Ende V hondert daertoe nochtan;
 
LXXX elpendieren groot
30
Waren som ghevaen, som doot.
 
Hanibal, die met alre macht
 
Ende met alre wijsheit vacht,
 
Met eere cleenre menechte ontflo
 
Indie stat van Caertagho,
35
Mids dordie vianden ende dorden strijt,
 
Alse die noch andere viande ontbijt.
 
Teersten dat hi quam inde port,
 
Quamen die senaturen vort,
 
Ende sijn te rade gegaen,
40
Wat si best mogen anegaen.
 
Hanibal die seghet wel,
 
Hine weet anders ontset geen el,
 
Dan men souke pays ende vrede
 
Tusscen Rome ende hare stede;
45
Ende Cypio die sendde mare
 
Te Rome daer af al openbare,
 
Wat den senaturen best dochte,
 
Weder men pays wilde of datmen vochte;
 
So dat biden senaturen
50
Pays gemaect was daer ter uren,
 
Ende omden stouten Cypioene,
 
Die om die eere van dien doene,
 
Dat hi Affrike heeft ondergedaen,
 
Hiet hi Cypio die Affricaen.
55
Doe die pays entie vrede
 
Was besproken daer ter stede,
 
Hevet Affricanus Cypio
 
Ghenomen die scepe van Cartago,
 
Groot ende staerc V hondert ende mee,
60
Ende deedse voeren indie zee
 
Vor die porte, ende stac te hant
 
In die scepe eenen brant,
 
Ende bernedse daer si toesaghen.
 
Doe voer hi in ghenen daghen
65
In Cartago met groter eeren,
 
Alse die here was vanden heren,
 
Ende men ontfinc den edelen man
 
Alse den prence diet al verwan.
 
Dit grote orloghe ende dit striden
70
Ghesciede in Philopaters tiden,
 
Die coninc in Egypten was,
 
Alsic hier voren gewouch das,
 
Die jegen den groten vacht
 
Anthyochus met sire cracht.

Van Ephifanes van Egypten. XXXIX.

 
Philopater Tholomeus
 
Regneerde, wi lesent dus,
 
In Egypten XVII jaer;
 
Naer hem sijn sone, wet vorwaer,
5
Tholomeus Ephiphanes,
 
XIIII jaer, wi lesent des.
 
Plautus was in sinen daghen,
 
Die maecte vele scoenre zaghen,
 
Daermen nu hier af sal noemen
10
Van sinen sproken, van sinen bloemen.
 
Ghelt es sake ende hovet
 
Van alre sorghen, des gelovet.
 
Wiltu geheert sijn in dinen live,
 
So wandele altoos onder die keytive.
15
Dune souts genen sot te vriende bejagen;
 
Want men mach bet vanden sot verdragen,
 
Dat hi hem onheimelijc si,
 
Dan hi hem dicken ware bi.
 
Menech man es in sijn lijf
20
Sonderlinghe ende keytijf,
 
Die niene gedoget openbare,
 
Dat iemene sine ghelike ware:
 
Hi versmaet sine ondersaten;
 
Die boven hem sijn moetti haten
25
Ende versmaden dorperlike;
 
Entie oec sijn sine gelike,
 
Mettem en can [hi] sake en gheen
 
Niet gedraghen over een.
 
In des Ephifanes tiden
30
Begonste dalen ende liden,
 
Dat Alexanders wilen was scone,
 
Dat rike van Machedone,
 
Dat Alexander so hadde verheven,
 
So dat si den Romeinen geven
35
Hare steden indie hant,
 
Ende sise sonder enegen bant
 
Vrilike hilden ende saten.
 
Hieromme was so utermaten
 
In Grieken die bliscap groot,
40
Dat noint man sach des genoot.

Vanden Gallen enten Romeinen. XL.

 
In desen tiden quamen die Gallen
 
Met crachte over berch gevallen,
 
Om tRoemsce rike te verslane,
 
Ende verloren te Meilane
5
X dusent man in enen strijt.
 
Doe quamen si teere ander tijt
 
Uptie Romeinen aldaer int lant,
 
Ende lieten liggen daer int sant
 
XLM man up dat velt,
10
Ende si sloughen af met gewelt
 
Dien Romeinen VM man.
 
Nochtoe lach den Romeinen an
 
Anthyocus, die in Surien
 
Hem hilt met sire partien;
15
Want Hanibal was an hem comen,
 
Ende haddene te hulpen genomen;
 
So dat die Romeinen vernamen,
 
Ende si teenen rade quamen,
 
Ende coren jeghen Haniballe,
20
In aventuren ende in gevalle,
 
Anders niemen in ghenen daghen
 
Dan Sypioene ende sine maghen;
 
So dat men nam te rade do
 
Eenen Lucius Cypio:
25
Affricaen die was sijn broeder,
 
Die ouder was ende vroeder;
 
Maer Rome ne wilde nemmere,
 
Dat een man te lange ware here.
 
Om dat so namen si dese twee,
30
So dat si wilden dat emmermee
 
Anthyocus daer omme dinke,
 
Eist dat Hanibal iet scinke,
 
Dattie stoute Sypioene
 
Den dranc sijn tontfane coene.
35
Dese voeren in Surien
 
Met LXXX scepen ende hare pertijen,
 
Datmen hiet gebecte scepe,
 
Ende met groten ridderscepe.
 
Aldaer was Sypio Affricaen
40
Bode ghesent ende ontfaen
 
Van Anthyocus den groten
 
Eerlike met sinen genoten;
 
Ende alsemen om pays spreken sal,
 
So quam ghinder Hanibal,
45
Die sijn spel hadde verloren
 
Jeghen Sypioene te voren.
 
Daer wies die fierheit ende de nijt
 
Also, dat in ghere tijt
 
Dat parlement te nieute quam,
50
Ende Affricaen orlof nam,
 
Ende voer weder toten sinen.
 
Anthyocus siet, dat sijn pinen
 
Jeghen die Romeinen niet en dochte,
 
Ende verdrought sware ende onsochte,
55
Ende voer in Persen naer das,
 
Aldaer hi versleghen was,
 
Alsomen hier te voren screef.
 
Der Romeine scare, die int lant bleef,
 
Wonnen die eylande in de Zuutzee,
60
Was Haniballe wel oft wee.

Hoe Theodorus Gods tempel wilde roven. XLI.

 
Int XVIIde jaer, merket des,
 
Dat Tholomeus Ephifanes
 
In Egypten drouch die crone,
 
Staerf Antyochus onscone.
5
Na hem Zeleucus sijn sone
 
Die so nam na hem die crone,
 
Ende was coninc in Asya
 
XII jaer; noch verre noch na
 
Ne was aerger dan hi was.
10
In sinen tiden, alsict las,
 
Sendi in Jherusalem
 
Helyodorus, ende hiet hem,
 
Dat hi den tempel roven soude
 
Van selvere, van scatte ende van goude.
15
Hi voer doen sijns heren wort,
 
Ende alse hi terden soude bet vort
 
Inden tempel omden scat,
 
Gaf hem dingel Gods enen plat,
 
Dat hi daer doot ter neder lach.
20
Alst Grimas die bisscop sach,
 
Verbat hi onsen Here das,
 
Dat hi upstont ende genas,
 
Ende keerde te sinen here thant,
 
Ende seide: ‘Hevestu enegen viant,
25
Sentene omden heilegen scat:
 
Nemmermeer onteerstune bat.’
 
In desen tiden ghevielt dus,
 
Dat Lucius Emilius
 
Van Rome was in Spaengen gesent,
30
Ende hi ende al sijn here ghescent
 
Vanden Spanyoelen ende al verslegen.
 
Doe senden die Romeine daer jegen
 
Lucius Belius, die bleef doot
 
Bi Meilanen: clene no groot
35
Sone ontginc der aventure.
 
Dese mort daden die Lygure.
 
Het ware al verholen bleven,
 
Maer dat die van Maerscaelie screven
 
Den Romeinen dese niemare.
40
Ter selver tijt nam ene scare
 
Vanden Romeinen een, hiet Fulvius,
 
Ende voer die Grieken dwingen dus
 
Die Gallen-Grieken, die stoutelike
 
Streden upten Roemscen rike.
45
Si waren te samen ghetoghen
 
Up Olympen den berch hoghe
 
Met wive ende met kindere mede.
 
Hi sochtse daer ter hoger stede,
 
Maer met steene ende met gescote
50
So quetsten si die Roemsche rote
 
Sere van boven nederwaert;
 
Doch die Romeinen metter vaert
 
Worden mettem des strijts gemene,
 
Ende sloeghere, onder groot ende cleene,
55
XL dusent man te doot.
 
Die Romeine haer scade groot
 
Ghedochtem vanden Lyguren,
 
Ende senden daer ter selver uren
 
Marcus met enen groten here,
60
Die verloes daer indie were
 
IIIIM man, ende moeste wiken
 
Indie tenten ende so ontstriken.

Hanibal des fieren doot. XLII.

 
Hier binnen dat dit ghesciede,
 
Eescheden die Roemsche liede
 
Haniballe, die in Surien
 
Orloghede met sire paertien,
5
Dat hi hem upgheven soude.
 
Ende want hijs niet doen en woude,
 
So moesti Surien begheven,
 
Ende es in Creta verdreven,
 
Daer hi langhe lach in vreden;
10
So dat hi vernam daer ter steden,
 
Dat menne haette omme dat,
 
Want hi hadde so groten scat.
 
Doe maecti vaste vate dare,
 
Alse offere sijn scat in ware;
15
Daer dedi bli in over gout:
 
Dat dedi draghen met gewout
 
Inden tempel vrouwe Dyanen.
 
Dus dedi der stede wanen,
 
Dat hi leide in hare were
20
Sinen scat ende sine lijfnere.
 
Maer hi dede beelden maken,
 
Entie hol omme die saken,
 
Dat hire in ghoot al sijn gout,
 
Ende so henen om sijn behout
25
Toten coninc van Bytine,
 
Die orloghe groet ende pine
 
Hadde jeghen den coninc Eumene,
 
Die in Ponten was here niet cleene.
 
Prucias, coninc van Bithine,
30
Hadde verloren entie sine
 
Eenen volcwijch up dat lant.
 
Doe riet hem Hanibal te hant,
 
Dat hi met scepe vechten soude,
 
Want hi hem zeghe beloven woude.
35
Hanibal hadde vele utermaten
 
Serpenten in erdinen vaten;
 
Die dedi werpen met handen
 
Indie scepe der vianden,
 
Die teersten maecten hare ghile
40
Om sulc orloghe, om sulke pile;
 
Maer doen si hem ommetrent
 
In haer scepe so menech serpent
 
Saghen, vloen si woch te handen,
 
Ende weken daer den vianden.
45
Te Rome quam mare van desen:
 
Sine wilden nieweren laten wesen
 
Haniballe, ende sendden dare
 
Ridderscap ende grote scare,
 
Die dese coningen vercoenen souden,
50
Wouden si oft en wouden,
 
Ende Haniballe up doen gheven,
 
Ofte vaen oft nemen tleven.
 
Doe Hanibal vernam die mare,
 
Nam hi venijn al openbare,
55
Ende endere mede, alse een keytijf,
 
Sinen toren ende oec sijn lijf.
 
Dus so staerf die grote here,
 
Die meneghe sware onnere
 
Eerst dede den Roemscen rike,
60
Die wilen gheweldichlike
 
Vanden Roemschen lachamen
 
Overdammede mede tsamen
 
Gello eene staerke riviere,
 
Ende dede in diere maniere
65
Sijn here daer over varen,
 
Met groter overmoet te waren.

Des stouts Cypioens doot. XLIII.

 
Haniballe eist dus vergaen.
 
Den stouten, vromen Affricaen,
 
Hi diene eerst onderdede
 
Ende tlant van Rome suverde mede,
5
Sine viande si beniden
 
Sijn welvaren ende sijn striden,
 
Ende wrougedene vorde senature,
 
So dat hi wart indier ure
 
Ghebannen van Rome uter stat.
10
In een stedekijn, dat bet af sat,
 
Wart hi gesent, dat hiet Lincherne,
 
Daer hi, sinen vrienden te scerne,
 
Hevet gehent daer sijn leven.
 
In sijn graf so was bescreven,
15
Also alse hijt selve hiet:
 
‘Onhovesch lant, gedincti niet,
 
Dat ic di met minen live
 
Verloste, alstu, keytive,
 
Onder voeten laghes in wene?
20
Dune hads selves niet de bene.’
 
Dit was in Tholomeus daghen
 
Ephifanes, daer wi af saghen,
 
Die XXIIII jaer drouch crone
 
Int lant van Egypten scone,
25
Ende ghedoot was met venine.
 
Naer hem quam die sone sine,
 
Filometor Tholomeus,
 
Ende was coninc, wi lesent dus,
 
In Egypten XXXV jaer.
30
In sijn vijfte, wet vorwaer,
 
So wart coninc in Surien
 
Ende in Azia met sire partien
 
Anthyocus Ephifanes,
 
Die broeder was, gelovet des,
35
Zeleucus, die hier voren staet.
 
Dese was stout ende sere quaet
 
Ende hadde te Rome gysel gewesen,
 
Alse wi hier te voren lesen:
 
Sijn vader, die grote Antyochus,
40
Die gavene te ghysele aldus,
 
Doe hi pays van sinen saken
 
Jeghen Rome moeste maken.
 
Dit was die selve Antyochus,
 
Daer jeghen Judas Machabeus
45
Ende Mathatias sijn vader
 
Jeghen vochten beede gader,
 
Daer ghi die wighe af van desen
 
Hier naer wel sult horen lesen.

Van Anthyocus Ephifanes. XLIIII.

 
Anthyocus Ephifanes,
 
Alse hi coninc worden es,
 
Wildi winnen Egypten lant;
 
Ende gheviel, alsict bevant,
5
Dat men te Jherusalem sach
 
XL daghen up elken dach
 
Ridders striden indie lucht,
 
Nu indie jacht, nu indie vlucht,
 
Beede met swerden ende met speren,
10
Nu slaen, nu vlien, nu hem verweren.
 
Hier omme was die stat vervaert.
 
Anthyocus sette sine vaert
 
In Egypten. Alse hi daer quam
 
Ende hi die waerheit vernam;
15
Want het hem was doen weten,
 
Dat die meeste waren beseten
 
TAlexandrien, ende, alsict las,
 
So quam daer Marcus Popilius Lenas
 
(Dese drie namen was een man),
20
Ende gheboot den coninc dan,
 
Dat hi Egypten rumen soude;
 
Ende alsene Anthyocus cussen woude
 
In vriendscepen, alsemen doe plach,
 
Sprac hi: dat wesen niet en mach,
25
Voer dat hi ter vriendscap quame
 
Van Rome: want het ware blame.
 
Doen seidi hem aldaer ter uren
 
Den wille vanden senaturen.
 
Alse Anthyocus van deser dinc
30
Met sinen vrienden te rade ginc,
 
Entie raet een deel lanc was,
 
Marcus Popilius Lenas
 
Hadde eene roede in die hant,
 
Ende maecte eenen rinc thant
35
Omtrent den coninc enten raet,
 
Ende hiet dat niemene uut en gaet,
 
Eer hi antworde daer ter stede
 
Den senaturen strijt of vrede.
 
Doe was Anthyocus vervaert
40
Ende sprac: ‘Nadien dat aldus vaert,
 
Ende het willen die senature,
 
Wi willen pays nu ter ure.’
 
Dus liet hi Egypten lant,
 
Ende es ghevaren altehant
45
In Jherusalem, ende heeft gerovet
 
Tfolc dat an Gode ghelovet
 
Enten tempel, ende altehant
 
Keerdi dus weder in sijn lant.

Hoe Anthyocus rovede Jherusalem. XLV.

 
Daer naer so bedochti hem,
 
Dat die van Jherusalem
 
Eenen andren here mochten ontfaen,
 
Ende quam ende hevet die stat bevaen,
5
Ende sloughere in LXXXM man,
 
Ende vercochtere oec nochtan
 
XLM in meneghere stat,
 
Ende nam al des tempels scat,
 
Ende hiet ende seide dat hi woude,
10
Dat mer Jupiter anebeden soude.
 
In desen tiden verloos scone
 
Tlant van Machedone die crone,
 
Daer Alexander in was geboren,
 
Die allen heren ginc te voren,
15
Ende meer dan anderhalf hondert jaer
 
Naer hem stont, telt ons twaer;
 
Want een, hiet Perses, van sinen geslachte,
 
Hilt Machedone met machte,
 
Ende hadde volc, hieten Basterne,
20
Die met rove hem generden gerne,
 
Also dat si hem dies ghetrouwen,
 
Dat si over der Dunouwen,
 
Die int lant van Hyster gheet,
 
Roven willen varen ghereet,
25
Up dat soe doe was vervroren.
 
Alse si upt ijs waren die doren,
 
Scorde die riviere ontwee:
 
Daer hadde menech harde wee;
 
Want al na doot bleef, cleen ende groot,
30
Dan somich een die ontscoot,
 
Die quamen met gescorden live
 
Uten yse alse keytive.
 
Te desen tiden begonden mede
 
Die Romeine hare mogenthede
35
Te toghene up Machedone.
 
Perses, die daer drouch crone,
 
Nam te helpen jeghen die Romane
 
Die Sordisen, die Hystoriane,
 
Entie Deenen entie Gallen.
40
Die Deenen waren, horen wi callen,
 
Sonder lantscap volc geheeten,
 
Ende gheboren vanden Geten,
 
Diemen sidert Goten hiet,
 
Daermen wonder hier na af ziet.
45
Dese Deenen hadden do
 
Eenen heere, hiet Orolo,
 
Ende hadden eenen wijch verloren
 
Uptie Basterne, alse wijt horen.
 
Dit dede hem haer coninc boeten,
50
Ende moesten haer hooft ten vrouwen voeten,
 
Alsi sliepen, leggen neder,
 
Tote dat si verwonnen weder
 
Wijch met haerre vromichede,
 
Ende haren wiven dienen mede.

Hoe trike endde van Machedone. XLVI.

 
Van Rome quam die raet aldus,
 
Dat daer Paulus Emelius
 
Ghecoren was den strijt tontfane,
 
Ende up Machedone te gane.
5
Alse hi hier toe was ghenomen,
 
Ende hi daer na thuus es comen,
 
Quam hem sijn dochter te gemoete,
 
Ende hi cussedse met gegroete,
 
Ende vernamse in sinne zware.
10
Doe vragedi, wat haer ware.
 
Soe seide: ‘Persse, mijn hondekijn,
 
Es doot, dat was die feeste mijn.’
 
Paulus quam thant inden moet,
 
Dattem die boetscap ware goet,
15
Ende was in hopen vort alle wege,
 
Dat het meende sinen zeghe
 
Van Perses van Machedone.
 
Des avonds vorden wighe scone
 
Vervoer die mane. Doe seide tfolc al,
20
Dat het meende dongheval,
 
Dat dat Griexe rike soude inden,
 
Entie Romeine soudent scinden.
 
Die wijch was upten naesten dach,
 
Daer was gheslegen menech slach;
25
Maer Marcus Cato, Euaters sone,
 
Wan den prijs, ende was die gone
 
Die mids onder die viande vacht,
 
So dattene vellede die cracht
 
Vanden orsse: die ridder goet
30
Vacht alse een leu te voet,
 
Ende hi was al omme bestaen.
 
Men riep up hem, men gincken slaen:
 
Daer waenden sine te sticken houwen.
 
Men mochte daer dorsteken scouwen
35
Menech ors ende menech man.
 
Alse al there dus up hem ran,
 
Ten lesten slouch hi enen groten
 
Upten helm vandien genoten,
 
Ende tswert ontspranc hem uten handen
40
Inden trop vanden vianden.
 
Doe decti hem metten schilde,
 
Der vuustslage was hi milde,
 
Ende brac dus der viande zwerde,
 
Ende nam tsine daert lach up derde,
45
Daer anesagen bede die scaren,
 
Ende es den vianden dus ontfaren,
 
Sere mesmaect ende ghewont.
 
Sine stoutheit gaf daer ter stont
 
Den Romeinen daer den zeghe.
50
Persses die coninc vloe enweghe,
 
Ende Gneus Octavius volgede naer,
 
Ende vinghene al vliende daer
 
Met Phillippe ende Alexander,
 
Sine twee sonen, ende menech ander.
55
Orosius spreect, daer bleven dan
 
Indien wijch XX dusent man.

Van Mathatias ende sinen kinden. XLVII.

 
Dit gheviel int XIIste jaer,
 
Dat Filometor, wet vorwaer,
 
In Egypten coninc was,
 
Ende int VIIIste, alsict las,
5
Dat Anthyocus Ephifaen
 
Die crone van Azien hadde ontfaen
 
Ende vanden lande van Zurien.
 
Dese Anthyocus ende sine partien
 
Wart biden Romeinen verdreven
10
Ute Egypten, als wi eer screven,
 
Ende maecte grote mort
 
In Jherusalem, als ghi eerst hort,
 
Ende wilde aldie Jueden dwinghen,
 
Dat si heidijnscap ontfinghen;
15
Maer Mathatias ende sine kinder
 
Wederstonden sine macht ginder,
 
Ende sloughen sine bailliuwe doot.
 
An hem so viel menechte groot,
 
Die eer wilden laten tleven
20
Dan ons Heren wet begeven.
 
Een jaer hilt Mathatias vogedie
 
Over die Joedsche paertie,
 
Ende staerf heilechlike. Na tgone
 
Wart Judas Machabeus, sijn sone,
25
Bisscop ende hertoghe gheset
 
Over aldie Joedsche wet.
 
Dese slouch Appolonise doot,
 
Die hertoghe was ende here groot
 
Over die Samaritane,
30
Ende wan sijn swert, ende vort ane
 
Vacht hire mede al sijn leven.
 
Seron hevet hem oec verheven,
 
Die hertoghe van Neder-Surien:
 
Dien slouch hi met sire partijen.
35
Beede Gorgien ende Lisien,
 
Die van Anthyocus partijen
 
Hertoghen waren, quamen hem jegen:
 
Die hevet hi uten lande geslegen.
 
Ons Heren tempel maecti reine,
40
Dien die heidine ghemeine
 
Ontreent hadden achter een III jaer,
 
Ende maecter eene feeste daer.
 
Thimoteus hi oec verwan,
 
Die up hem brochte menegen man
45
Van Amon, daer hi af was here.
 
Meneghe uutnemende ere
 
Gheviel hem, die hier niet en staet:
 
Hi was der Jueden toeverlaet.

Anthyocus Ephifanes doot. XLVIII.

 
Hier binnen Anthyocus Ephifaen
 
Hevet verhort ende verstaen,
 
Dat in Persen een tempel ware
 
So rike. Om dusdane mare
5
Wille hire varen ende nemen tgout;
 
Maer men verdrevene met gewout,
 
So dat hi keerde met scanden.
 
Mettien quam hem mare te handen,
 
Hoe Judas Machabeus sijn here
10
Versleghen hadde met groter were.
 
Doe voer hi henen ende vermat hem
 
Te destruweerne Jherusalem.
 
Alse hi hem vermat dit doen,
 
Quam hem ane dat torsioen,
15
Ende uut sinen vleesche mede
 
Cropen wormen te meneger stede,
 
So sere hi stinkende wart mede.
 
Doe bekendi sine cranchede,
 
Ende seide: ‘Hets recht, sonder waen,
20
Dat die mensche si onderdaen
 
Gode, die es boven al.’
 
Hi belovet, dat hi sal
 
Die Jueden vrijen, mach hi ontgaen,
 
Ende Juedsche wet selve ontfaen,
25
Ende screef den Jueden hovesce brieve,
 
Ende bat dat si doer sine lieve
 
Sinen sone waren hout,
 
Anthyocus, die niet was out.
 
Al quellende verloos hi tlijf
30
Indie montaenge, als een keytijf.
 
Lisias verhorde dese mare,
 
Ende maecte coninc dare
 
Anthyocus, sinen heren sone.
 
Twee jaer regneerde die ghone
35
In Azien ende in Surien;
 
Int XVIde, horen wi lijen,
 
Was dat Filometor was
 
In Egypten coninc, alsict las.

Judas Machabeus strijt. ZLIX.

 
Anthyocus Ephifanes
 
Nam ende aldus, ende sijn sone es
 
Coninc ghemaect in sine stede,
 
Die Anthyocus hiet ende mede
5
Eupator te sire toenamen.
 
Ane hem quade Jueden quamen,
 
Die clagheden sere, alsict las,
 
Over Machabeus Judas.
 
Doe quam hi up hem met groter were:
10
CM voetgangers int here,
 
Ende XX dusent ridderen fiere,
 
Ende XXXII elpendiere.
 
Elc dier hadde M man te voet
 
Gewapent, die dat dier behoet,
15
Ende V hondert ridderen mede.
 
Dus quam hi voer ene stede,
 
Hiet Betsura, die hi besat,
 
Bi Jherusalem der stat.
 
Sijn here quam in tween gescaert:
20
Die eene paertie sette hare ter vaert
 
Uptie berghen, ende indien dale
 
Trac die andere gewapijnt wale.
 
Judas quam hem te gemoete
 
Met lettel volx met felre groete,
25
Ende slouch hem af VIC man.
 
Eleazarus sach dit an,
 
Judas broeder, een elpendier
 
Sere groot, staerc ende fier,
 
Dat alre meeste vander scare,
30
Ende peinsde dat die coninc daer ware.
 
Dordie vianden hi daertoe brac;
 
Van onder hi die beeste stac
 
Inden buke, ende soe vel;
 
Daer bleef hi mede also wel.
35
Doe trac Judas over zide.
 
Hi entie sine weken uten stride,
 
Alse die achter was gedreven.
 
Betsura wart upgegheven:
 
Anthyocus die traect an hem,
40
Ende belach Jherusalem.
 
Maer Lisias verhorde mare,
 
Dat int lant comen ware
 
Phillip, die was daer de coninc staerf,
 
Ende hi pijnde ende verwaerf
45
Om soverein vanden hove tsine.
 
Ten coninc seidi: ‘Verlorne pine
 
Eist dat wi doen vor dese stede:
 
Gheven wi desen lieden vrede,
 
Ende laettem pleghen haerre wet.’
50
Dit was besworen ende gheset
 
Vanden coninc entie daer waren.
 
Doe lietmen indie stede varen;
 
Maer te hant brac hi sijn spreken,
 
Ende dede des muurs vele breken,
55
Ende voer tAntyochen daer naer,
 
Ende vant Phillips here daer,
 
Ende wan met crachte die stat.
 
Onlanghe levede hi na dat.

Van Demetrius ende Machabeus. L.

 
Van Rome quam Syleucus sone
 
Tien tiden ende horde tgone,
 
Dat Ephifaen sijn oem ware doet,
 
Diene uten rike vercroot:
5
Dymetrius was hi ghenant.
 
Teersten dat hi quam int lant,
 
Want hi was vanden oudsten ore,
 
Ghaven hem die heren die chore,
 
Ende vinghen Eupator Anthyocus
10
Ende Lisias; maer Demetrius
 
Hi seide: hine wildere niet sien.
 
Doe sloughen sise doot mettien,
 
Ende Demetrius die sat
 
Coninc in sijns vaders stat.
15
Doe quamen quade liede ende fel
 
Uten volke van Israel
 
An Dymetriuse, ende spraken
 
Van Judas loghenlike saken
 
Met haren hoeftman Alchimus.
20
Hem gelovede Dymetrius,
 
Ende Alchimus ontfinc van hem
 
Bisscopdoem van Jherusalem.
 
Up Judase senddi dor des
 
Met eenen here een, hiet Bachides,
25
Diene setten soude indie macht.
 
Si quamen daer ende daden cracht,
 
Ende sloughenre doot LX man.
 
Judas dit horen began,
 
Dat Bachides wech es gevaren
30
Ende hadde tlant heeten bewaren
 
Alchimus in ghenen tiden.
 
Uptie heidinen liet hi sijn striden
 
Ende slouch die Jueden vernoyert.
 
Alchimus merct ende visiert,
35
Dat hi hem altoes up genen dach
 
Jeghen Judase verweren mach,
 
Ende claghet den coninc dien torment.
 
Die coninc hevet mettem ghesent
 
Nichanorre omme te doene wrake.
40
Judas gemoetene sonder sprake,
 
Ende vacht up hem met gewelt.
 
Nichanor wan up hem tfelt,
 
Ende Judas die weec mede
 
Te Jherusalem indie stede,
45
Ende van danen in Samaria.
 
Nicanor die volgedem na
 
Met eenen onghetelden here.
 
Judas die sette hem ter were;
 
Want God hadden nachts getroost
50
In drome, dat hi soude sijn verloost,
 
Ende hier mede troosti sine scaren,
 
Die vervaert ende lettel waren,
 
Entie heren vielen te samen.
 
Daer slouch hi hem af in Gods namen
55
XXXM man uptie stede
 
Enten here Nycanorre mede.
 
Desen dach van desen zeghe
 
Vierdemen sint alle weghe.

Van Terencius ende sine sproken. LI.

 
In den tiden van desen Demetrius
 
Was te Rome een Terentius,
 
Die van Carthago was geboren,
 
Ghevaen, alse die stede was verloren;
5
Ende om die wijsheit van sinen zinne,
 
Dat eigijndoem, daer hi was inne,
 
Was hem ghequijt ende aftebroken.
 
Hort hier van sinen wisen sproken.
 
Smeeken dat mach vriende maken,
10
Haetscap coemt van waerre spraken.
 
Elc mensche hate in sinen zeden
 
Weelde ende ledicheden.
 
Leere die wile dat di mach gescien,
 
Sone mach di niet dijn wille ontflien.
15
Hout up die spise entien wijn,
 
Dijns vleesch luxurie sal te minder sijn.
 
Alt volc es welnaer indien,
 
Dat si nauwere vele sien
 
An andere lieden hare smette,
20
Dan si doen haer selves lette.
 
Scaerp recht sonder goeden raet
 
Es dicken dorperlike daet.
 
Niet es te doene so lichte, dats waer,
 
Doestut node, en si di swaer.
25
Ennes dit niet ongeval ende quaet,
 
Te gevene enen anderen raet,
 
Ende du di, no cleene no groot,
 
Ne coens ghehelpen uter noot?
 
Een sot es gerne ongerecht:
30
Hi waent dat niet goet si echt
 
Sonder dat hi selve doet.
 
Een out wort es dit ende goet:
 
Vriende dinc, groot ende cleene,
 
Die es talre tijt ghemeene.
35
Ghelt verliesen te tijt ende te stede,
 
Es somwile wasdoem ende wijshede.
 
Gevroeden es naden zinne mijn
 
Niet dinghen die vor doghen sijn
 
Te bekenne ende te besiene,
40
Maer dat lange es te gesciene.
 
Meest alle wive diemen vint,
 
Sijn ghemaniert na dat kint.
 
Welken tijt so di eene aventure
 
Te ghevoughe es ter cure,
45
So eist noot dat ghi u besiet,
 
Wat ghi sult doen, alse u messciet.
 
Alse menech hovet, alse menege sede,
 
Ende also menech zin daer mede.
 
Men can niet so goet gheleeren,
50
Men en maget in quade verkeeren.

Van Machabeus entie na hem quamen. LII.

 
Dat Joedsche rike lach ter neder
 
Langhe eert uphief weder
 
Biden Machabeus Judas;
 
Want sidert dat ghewonnen was
5
Vanden here van Babylone,
 
Waest oint sint onder die heidijnsce crone.
 
Maer nu hebben die Jueden gecoren
 
Judas, alsict seide te voren,
 
Bisscop te sine ende hertoghe:
10
Drie jaer waest dese prince hoghe.
 
Na hem waest XIX jaer
 
Jonathas sijn broeder, dats waer;
 
Na Jonathas hilt Symoen
 
Sijn broeder VIII jaer dat doen;
15
Doe Symoens sone Jan Yrcaen
 
XXV jaer, sonder waen;
 
Doe Aristobulus, entie ghone
 
Hadde ghesijn Jonathas sone,
 
Hi wart bisscop ende coninc mede.
20
Doe Jherusalem die stede
 
Die crone verloren hadde, dats waer,
 
CCCC ende LXXXIIII jaer,
 
So hevet hi die crone upgeheven.
 
Ne maer een jaer es hi coninc bleven.
25
Alexander was daer naer
 
Bisscop ende coninc XVIII jaer;
 
Na hem Alexandra sijn wijf
 
Was coninghinne al haer lijf,
 
IX jaer naer haren man.
30
Hyrcanus die volgede hare an,
 
Haer sone, ende was daer naer
 
Coninc wel XXIII jaer.
 
Hier naer die Jueden die streden
 
Omdie eere vander mogentheden,
35
Entie Romeine ghaven die crone
 
Herodes, die niet eene bone
 
En hadde an dat conincrike,
 
Ende hi drouch crone mogendelike
 
XXXVII jaer, ende galt der doot haer scout,
40
Alse onse Here was VI jaer out.
 
Naer sine doot, alse wijt vinden,
 
Deelet Augustus sinen IIII kinden
 
Dlant, ende Archelaus daer naer
 
Was coninc ghinder IX jaer;
45
Doe Herodes, die Baptiste
 
Onthoveden dede, dat menech wiste,
 
Was coninc XX jaer ende viere
 
Over die Jueden, na sine maniere;
 
Doe was Herodes Agrippa
50
VII jaer coninc daer na;
 
Na hem quam Agrippa sijn sone,
 
Ende XXXVII jaer waest de ghone.
 
Daer endde haer coninclike doen
 
In ons Heren incarnatioen
55
LXX jaer ende daertoe twee:
 
Heren ne wordsi nemmermee.

Judas Machabeus doot. LIII.

 
Nu keren wi weder ande jeeste.
 
Judas horde ende verheeste,
 
Dat die Romeine machtich waren
 
Ende getrouwe, ende wilde varen
5
An hem, ende maken sekerhede
 
Ende vriendscap andie stede,
 
Omme hulpe jegen die partien
 
Van Asyen ende van Surien,
 
Entie dinc wart vaste gemaect.
10
Om dese sake - wat helpt ontsaect? -
 
Dat hi ander hulpe sochte
 
Dan an Gode, diet al vermochte,
 
Willemen wanen dat hi bleef doot
 
Ten naesten wighe, die here groot.
15
Dymetrius dien quam de mare,
 
Dat Nychanor versleghen ware,
 
Ende sende up Judase na des
 
Alchimus ende Bachides,
 
Die hebben Judase met II scaren
20
Vreselike dorevaren.
 
Doe quam den edelen prince daer
 
Van herten den eersten vaer;
 
Doch troosti sijn volc ende seide:
 
‘Hets beter sterven upter heide
25
Voer die vianden met genende,
 
Dan men ere met scanden ende.’
 
In desen heeft hi bestaen
 
Die meeste scare ende omgedaen;
 
Entie crancste quam van bachten,
30
Ende slougene doot alsonder wachten,
 
Entie sine lieten hem jaghen,
 
Daer si tlijf waenden ontdraghen.
 
Na hem wart bisscop ende hertoge
 
Jonathas verheven hoghe.
35
Dymetrius die wart versleghen
 
Saen na dat Judas die deghen
 
Sinen ende hadde ghedaen;
 
Want een, hiet Alexander, quam saen,
 
Ende seide, dat hi sone was
40
Anthyocus, daermen af las,
 
Dien Dymetrius verslaen dede,
 
Sijns oems sone. Hem quam mede
 
Van Surien menech man,
 
So dat hi Dymetrius afwan
45
Beede sijn leven ende sijn lant.
 
Hi nam te wive altehant
 
Filometors dochter Cleopatra.
 
Indie stat te Tholomaida,
 
Diemen nu hort Akers nomen,
50
Wart dat huwelic vulcomen.
 
Dese Alexander eerde sere
 
Jonathase ende mindene mere
 
Dan noit coninc van Surien
 
Iemen vander Juedscer pertien.

Hoe die Romeinen echt Afferike bestonden. LIIII.

 
Filometor die verstaerf,
 
Ende tlant van Egypten verwaerf
 
Tholomeus Evergetes,
 
Also alse gheheeten es
5
Een ander, die hier voren staet.
 
Dese Evergetes, die hier angaet,
 
Regneerde XXIX jaer.
 
In sinen tiden wart echt swaer
 
Dorloghe ende dat grote gevecht
10
Tusscen Rome ende Cartago echt.
 
Die senaturen bringen vort
 
Ende willen, datmen velle die port;
 
Maer Sypio Nascica
 
Dinct beter dat die port sta.
15
Hi lijede wel sekerlike,
 
Dat soe swaer ware den Roemscen rike;
 
Maer hem dinct, eist datmense velt,
 
Ledicheide, weelde ende ghelt
 
Sal verslapen doen de zinne,
20
Daer dat Roemsce here lach inne.
 
Hi wilde luxurie verduwen
 
Met swaren orlogen ende met nuwen.
 
Cato wille dat mense velle;
 
Mettem waes menech gheselle,
25
Entie meneghe verwint sekerlike.
 
Dus sendemen in Affrike
 
Eenen Lucius Sensorine
 
Ende Marcus ende Manlus, gesellen sine,
 
Ende oec Nascica Cypioene.
30
Dese heren wijs ende coene
 
Vielen verre vander port,
 
Ende senden hare boden vort
 
Ter stat, ende eeschten vander stede
 
Hare wapene ende haer scepe mede.
35
Daer brochtmen uter stat gedragen
 
So vele wapine, hem dochte diet sagen,
 
Datmer mede sekerlike
 
Wapenen mochte al Afferike.
 
Daer na hieten die Romeine dat,
40
Dat si alle rumen die stat
 
Ende henen traken verre tier wilen
 
Vander zee oec X milen.
 
Hier omme vielen si in wanhopen,
 
Alsi dus waren belopen;
45
Want si verloren saghen de stede,
 
Ende pijnden hem alle te sterven mede,
 
Ende coren te heren alle
 
Onder hem II Hasdruballe.
 
Cyerlijc maecten si menechfoude
50
Haernasch van selvere ende van goude;
 
Want al haer yser was verloren.
 
Nu suldi van Cartago horen.

Hoe Carthago wart ghevelt. LV.

 
Cartago, tellet daventure,
 
Hadde ommeganc van mure
 
XIXM passe tier stede,
 
Alse elc pas V voete dede,
5
Ende wel naer waest in sijn staen
 
Al omme metter zee bevaen,
 
Dan een deel an deene zide,
 
Ende hadde IIIM passe indie wide.
 
Daer was die stat gevest ter cure,
10
XXX voete dicke die mure,
 
Ende XXX ellen hooch ten tinnen.
 
Ende tor stont daer, men conste bekinnen
 
Cume hoe hoghe dat hi was,
 
Die hiet Biersa, alsict las,
15
Ende stont ter zee waert up enen hoec:
 
Die zee hietmen daer een brouc.
 
Die Romeinen vochten sture,
 
Ende braken een groet deel vanden mure.
 
Die Cartagiene hebse verdreven.
20
Sypio sach hem de vlucht geven,
 
Ende quam hem tontsettene om dat,
 
Ende dreef die vianden indie stat.
 
Ginder worden verslegen dan
 
Vanden Affrikers XLM man,
25
Ende VIM ghevaen.
 
Hasdrubal vlo, hi was ondaen.
 
Die raet waerpen doot vander stat
 
Metten steene daermen up sat;
 
Want men hem anteech de mort,
30
Dat hi verraden hadde de port.
 
Doe viel men an de stat gereet,
 
Ende men stac ende men street
 
Achter een VI dage ende VI nachte
 
Gewillichlike met groter crachte.
35
Die Cartagiene sere baden,
 
Datmen haers hadde genaden.
 
Eerst gaf hem up, vor dandere al
 
Diere levede, dander Hasdrubal.
 
Doe quamer vort droever keytive
40
Teere scare XXXVM wive,
 
Ende daer naer so volgeder an
 
Teere ander XXXM man.
 
Hasdrubals wijf nam ghinder
 
Ende warp in een vier hare II kinder,
45
Ende spranker in selve nochtan
 
Omden rouwe van haren man.
 
Dus staerf dachterste van Cartago
 
Coninghinne, ende deerste also.
 
Deerste was Dydo, die hare verbrande
50
Omme Enease van grotere ande;
 
Ende dit was die achterste vrouwe,
 
Die hare verbrande omden rouwe.
 
XVII daghe achter een
 
Bernde die stat, dat wonder sceen.
55
Een swaer bispel gaf soe den man,
 
Die den zeghe al ginder wan,
 
Dat dit werelike gheval
 
So ongestade es over al.
 
Vandien mure alle die steene
60
Wreefmen daer te pulvere rene.
 
VIIC jaer ofte mere
 
Hadde soe gestaen met groter ere.

Van Jonathas, Machabeus broeder. LVI.

 
Alse dese dinc aldus gesciede,
 
Alexander ende sine liede,
 
Die Asien hilt ende Surien
 
Ende met sire staerker partien
5
Dymetriuse uten lande slouch,
 
Wies crone hi met rechte drouch,
 
Wart uten rike al verdreven;
 
Want van Dymetrius es bleven
 
Een sone, die Demetrius hiet,
10
Die quam van Creten, ende verstiet
 
Alexandere altemale.
 
Evergetes also wale
 
Van Egypten siere dochter nam
 
Alexandere, ende quam
15
Ende gafse Demetrius te wive.
 
Doe wart gerovet vanden live
 
Alexander, ende ghesent
 
Sijn hovet over een prosent
 
Evergetes, dies vro was daer:
20
Des derds daghes staerf hi daer naer.
 
Dus wart die jonge Demetrius here,
 
Ende waest III jaer ende nemmere
 
Over Azien ende Surien.
 
Een van Alexanders paertien,
25
Die Trifoen hiet, mercte ende sach,
 
Datten ridderscepe verwach
 
Des coninx Demetrius zeden;
 
In Arabien es hi ghereden
 
Om coninc Alexanders sone,
30
Ende brochtene int lant die gone,
 
Ende maectene coninc sonder were.
 
An hem quam te hant dat here,
 
Dat Demetrius was ontsprongen.
 
Anthyocus hiet men den jongen.
35
Demetrius hevet hi verdreven:
 
Antyochen wart hem upgegeven.
 
Dese screef an Jonathas,
 
Die bisscop ende hertoghe was
 
Te Jherusalem indie port,
40
Vriendelike scone wort,
 
Ende senddem diere prosente van goude;
 
Want hine te vriende hebben woude,
 
Dat Jonathas wel gerne sach.
 
Oec so sendde hem updien dach
45
Jonathas bode metten Roemheren,
 
Om te vernieuwene metten heren
 
Die vriendscap, die gemaect was
 
Metten Machabeus Judas:
 
Dat, wanic, corte sine daghe.
50
Trifoen wilde leggen laghe
 
Om Anthyocus den jongelinc;
 
Maer hi ontsach hem ene dinc,
 
Dat hem Jonathas helpen soude.
 
Dies peinsdi, dat hi dien eerst woude
55
Vermorden, so mochti te bet
 
Den coninc slaen ongelet.
 
Dus es Jonathas vermort,
 
Entie jonge Anthyocus vort,
 
Ende Trifoen wart daer na
60
Coninc ghemaect in Azia.
 
Maer in Surien wert, wi lesent dus,
 
Coninc Sedices Anthiocus,
 
Demetrius broeder, die wart verdreven,
 
Alse wi hier te voren screven.

Symeoens Machabeus doot. LVII.

 
In desen tiden so bleef doot
 
Attalus die prince groot,
 
Coninc van Azia dat Cleene.
 
Al sijn rike gaf hi gemeene
5
Der stat van Rome, dat sijt berechte,
 
Ende hi staerf gelijc enen knechte.
 
Na Jonathas coren te hant
 
Die Jueden in haer lant
 
Symoen teenen here, sijn broeder
10
(Tien tiden was niemen vroeder).
 
Die wart hertoghe ende bisscop mede
 
Te Jherusalem indie stede,
 
Ende regneerde VIII jaer.
 
Anthyocus, wet voer waer,
15
Die Sedices bi namen hiet,
 
Ne liet Trifoen gherusten niet,
 
Hine volghede hem emmer na,
 
Ende jaghedene ute Azia.
 
In Surien liet hi here
20
Jeghen die Jueden ter were,
 
Ende sendde Cendebons daer mede
 
Jeghen Jherusalem die stede.
 
Symoen hevet dese dinc verstaen,
 
Ende nam sine twee sonen saen,
25
Eenen Judas ende eenen Jan,
 
Ende gaf hem XXM man,
 
Om te bescermene dat lant.
 
Die bestonden den strijt te hant,
 
Ende riepen hulpe an onsen Here,
30
Ende God die gaf hem daer die ere;
 
Want Cendebons wart verdreven,
 
Ende daer sijn der siere bleven
 
Twee dusentech upten velde:
 
Dus wonnen die Joden met gewelde.
35
Cortelike daer naer bet vort
 
Wart die goede Symoen vermort,
 
Ende sijn sone Jan Hyrcaen
 
Hevet die heerscapie ontfaen,
 
Ende was XXVI jaer
40
Bisscop ende hertoghe daer.

Vanden Gallen enten Romeinen. LVIII.

 
Orosius spreect: te desen stonden
 
Die Gallen orloghen begonden
 
Uptie Romeine, ende niet te scerne,
 
Entie coninc van Abierne,
5
Bituitus, hi was haer here,
 
Die ghereetsceep hadde mere
 
Te orloghene dan die Roemheren;
 
Nochtan en wilsi niet dat keren.
 
Fabius die quam ghevaren
10
Van Rome met eere scaren,
 
Ende ghetrecket bider Rone.
 
Bituitus quam harde scone
 
Mettem CM man
 
Ende LXXXM mee nochtan,
15
Ende teersten dat hi sach sine grote,
 
Ende also cleene die Roemsce rote,
 
Seide hi, dat cume een mael ware
 
Den honden van siere scare.
 
Bituitus dochte te cleene
20
Over die Rone ene brugge alleene,
 
Ende dede noch eene maken
 
Van houte ende van staerken saken,
 
Ende met vasten ketenen binden.
 
Daer over hem te gane bewinden
25
Die Gallen ende over dandere mede.
 
Sere vachtmen daer ter stede
 
Ende langhe; doch moest mesfallen
 
Int ende dien van Gallen;
 
Want si verloren dat velt,
30
Ende vloen heenen met ghewelt
 
Over die brugge die ontwee brac,
 
Daer menech af hadde ongemac.
 
Onder versleghen ende versmort,
 
Alsemen dware bescreven hort,
35
Waerre CM vanden Gallen
 
En LM: dus eist ghevallen.
 
Oec gheviel int selve jaer,
 
Scrivet Orosius over waer,
 
Dat Quintus Marius van Monju
40
Van Rome quam, lesen wi nu,
 
Ende hevet die Gallen begroet,
 
Die saten an dies berghes voet,
 
Dat si Rome waren onderdaen.
 
Niemene en wildere in hant gaen;
45
Maer si roveden vanden live
 
Hare kindere ende hare wive,
 
Ende worpense in eenen brant,
 
Ende liepenre in selve te hant.
 
Doe hem dat die Romeine benamen,
50
Ende si some levende bequamen,
 
Ende sise vinghen die kaytive,
 
Noint een wilder bliven te live.

Vanden jongen Alexander. LIX.

 
Die verdrevene Dymetrius,
 
Dien die jonghe Anthyocus
 
Bi Trifoens rade verdreef,
 
Ende daer ic te voren af screef,
5
Es weder comen in Surien,
 
Ende regneerde, horic lijen,
 
Anderwaerven IIII jaer.
 
In Jan Yrcaens derde, dats waer,
 
Doe verhief hi hem te hant
10
Jeghen Evergetes, die in hant
 
Hadde Egypten. Doe hijt verstont,
 
Maecte hi in corter stont,
 
Dat in Surien quam een ander,
 
Diemen daer hiet Alexander,
15
Ende wart coninc met ghewelt.
 
Hulpe, troest ende groet gelt
 
Wart hem van Egypten gesent:
 
Dus wart Dymetrius gescent;
 
Want Alexander heeftene verwonnen.
20
Dymetrius begonste wanconnen
 
Beede sijn wijf ende sine kinder:
 
Dus wart hi verdreven ghinder,
 
Ende es tote Surs ghevloen;
 
Daer dedene die bailliu verdoen.
25
Alse Alexander tesere eere
 
Bi Evergetes quam den here,
 
Begonsti up hem versetten,
 
Ende Evergetes begonsten letten,
 
Ende maecte eenen Anthyocus,
30
Die ghetoenaemt was Affricus,
 
Coninc in Surien thant,
 
Die Alexandere sinen viant
 
In eenen wighe heeft verdreven.
 
Daer naer es hi ghevaen bleven
35
Van rovers, ende alse een prosent
 
Den coninc Affricus ghesent,
 
Die hem dede neemen tlijf.
 
Affricus bleef here sonder blijf,
 
Ende was coninc, wet vorwaer,
40
In Surien XII jaer.
 
Dymetrius hadde gesijn sijn vader,
 
Die twee waerven tlant verloes algader;
 
Ende Evergetes die was broeder
 
Cleopatroen sire moeder.

Van Griffus Anthyocus. LX.

 
Grippus, die Antyocus hiet,
 
Was vro dat hem dus was gesciet;
 
Maer sijn moeder nauwe dochte,
 
Hoe dat soene ontliven mochte,
5
Ende soe vrouwe bleve vanden goede;
 
Maer selve was hi in siere hoede.
 
Eens soene willecome hiet,
 
Ende mettien den nap soe hem biet,
 
Die getempert was met venine.
10
‘Drinct selve,’ sprac hi, ‘moeder mine!’
 
Alse oft hijt dade dor hare ere.
 
‘Drinct ghi,’ sprac soe, ‘sone, here!’
 
-‘Neen,’ sprac hi, ‘lieve moeder, vrouwe!
 
Drinct voren, of gijt meent up trouwe,’
15
Die moeder scaemde hare ende en weet
 
Neghene ontsculde ghereet,
 
Ende dranc selve genen dranc,
 
Ende viel doot daer eer iet lanc.
 
Dus regneerde in sijn rike
20
Grippus een deel sekerlike.
 
Dese Anthyocus Grippus,
 
Seghet Scolastica aldus,
 
Dat hi besat Jherusalem,
 
Alsemen daer seget van hem.

Hoe Fiscoen sinen broeder verdreef. LXI.

 
In Hyrcanus XVste jaer
 
Hadde Anthyocus vorwaer
 
IX jaer crone gedraghen
 
In Surien in sinen daghen,
5
Ende Evergetes overwaer
 
In Egypten XXIX jaer.
 
Doe quam Tholomeus Fiscoen,
 
Sijn broeder, ende menech baroen,
 
Ende hebbene des lands verdreven.
10
Fiscoen wart coninc verheven
 
In Egypten, ende drouch crone
 
XVI jaer met sulkere hone.
 
Die ghenote gaven hem trike,
 
Ende te wive dies ghelike
15
Sijns broeders wijf ende sine zustermede,
 
Want het was heidijnsce zede.
 
Maer teerst dat hi quam tAlexandrien,
 
So dede hi van soens partijen,
 
Dien sijn broeder hadde gewonnen
20
Andie zuster, al ontgonnen,
 
Entien sone slaen te doot.
 
Hine liets niet dor de feeste groot
 
Vanden huweleke dat hi dede,
 
No dor sijn wijf, die moeder mede.
25
Ja diene brochten andie crone,
 
Dien gaf hi die doot te lone.
 
Hi liet sire zuster, sijn wijf,
 
Ende vercrachte alse een keytijf
 
Haerre dochter, ende met ghewelt
30
Hare in huwelike helt.
 
So fel was hi, dat sine liede
 
Rumden tlant als dit gesciede.
 
Lelijc was hi, cort ende vet,
 
So dat hi sceen beeste bet
35
Dan coninc, sonder alleene
 
Dat sine cierheit niet was clene.

Den strijt van Rome up Jugurta. LXII.

 
Te desen tiden rees die strijt,
 
Die gheduurde langen tijt,
 
Tusscen den coninc Jugurta,
 
Die crone drouch in Yndia,
5
In dat lant van Afferike,
 
Ende dien vanden Roemscen rike.
 
Orosius seghet dat geen strijt
 
Vreeselikere in ghere tijt
 
Noch swaerre den Romeinen was;
10
Want Jugurta, sijt seker das,
 
Was wijs, moghende ende rike,
 
Ende conste so scalckelike
 
Met sconen worden valsceit decken,
 
Ende sine mordaet scone vertrecken.
15
Oec haddi vernomen een wort,
 
Dat te Rome indie port
 
Recht ende onrecht te cope ware:
 
Des maecte hi vele vrienden dare
 
Met scatte, die hire toe heeft gesent:
20
Dit hevet Rome bina gescent.
 
Jugurta plach te seggene dit wort:
 
‘Ay Rome, Rome, valsche port!
 
Hoe saen waerstu verdorven,
 
Waren copers diere omme verworven!’
25
Int ende was int lant gesent
 
Mettellius, diene hevet gescent,
 
Ende wan hem af Numidia.
 
Marius die quam daer na,
 
Alse Jugurta was geweken
30
In Getulya ende met treken
 
Den coninc Boetus so beginc,
 
Dat hi mettem den strijt ontfinc.
 
Daer quamen si teenen swaren stride:
 
Die Romeine an deene zide,
35
An dander zide die Getuliene
 
Ende met Jugurta die Numidiene.
 
Dlant was heet ende seere droghe:
 
Dies stoof daer die moude hoghe,
 
Dat die zonne verdonkerde al,
40
Ende daertoe was so swaer die val
 
Van schichten ende van quareelen,
 
Die die Barbarienen deelen
 
Uptie Romeine in elke side,
 
Daerne was geen wiken inden stride,
45
Ende niemen mochte inder roten
 
Iet gescuwen vanden scoten.
 
Daertoe was die hitte so groot
 
Ende van duerste so grote noot,
 
Dat altemale tRoemsche here
50
Verderven waende sonder were.

Hoe Jugurta wart verwonnen. LXIII.

 
Alst aldus jammerlike stont
 
Den Romeinen, quam tier stont
 
Een reghen al onversien,
 
Diese lavede mettien,
5
Ende vercoelden vander hitte.
 
Den Barbarienen was quaet al ditte;
 
Want hare peesen worden slac,
 
Daer hem dat scieten bi ghebrac,
 
Ende hare scilden also wel;
10
Want het waren olifants vel,
 
Daer si mede waren verdect,
 
Ende dat zughet water ende trect
 
Ghelijc oft eene spongie ware;
 
Doe wart hem die last so sware,
15
Dat sise geheffen niet en conden.
 
Boetus ende Jugurta tien stonden
 
Die vloen heenen met ghewelt,
 
Entie Romeinen behilden tfelt.
 
Daer sloughen si ende verloren
20
Meneghen man uutvercoren.
 
Echt versaemden si een here,
 
Dese twee coningen, ter were
 
Up Marius entie Romeine.
 
Daer verloren si indien pleine,
25
Boetus metten Getulienen
 
Ende Jugurta metten sinen.
 
Marius die vinghene vort,
 
Ende brochtene te Rome indie port
 
Met tween kinderen ghevaen,
30
Ende was in eenen kaerker gedaen,
 
Daer hi in verworget was:
 
Dus endde die here, alsict las.

Hoe die Jueden drougen crone. LXIIII.

 
In coninc Trifons derde jaer
 
Was Jugurta verwonnen daer,
 
Ende in sijn XIIste jaer so staerf
 
Jan Hyrcaen, ende doe verwaerf
5
Aristobolus, Jonathas sone,
 
Dbisscopdoem, ende was die gone,
 
Die eerst in Jherusalem
 
Crone drouch, sident datse hem
 
Nabugodonosor eerst nam.
10
Quaet was die gene, fel ende gram:
 
Hi doodde met hongre sire moeder,
 
Ende dede ontliven sinen broeder
 
Antygonus den jonghelinc;
 
Ende hier omme, om dese dinc,
15
Staerf hi met torment zwaer,
 
Ende was coninc maer een jaer.
 
Alexander sijn broeder ontfinc
 
Na hem die crone, ende wart coninc
 
Ende bisscop vander stede.
20
Dit was dalre quaetste mede
 
Die wesen mochte van felheit groet:
 
Hi slouch sinen broeder doot
 
Ende L dusent goede man,
 
Want si niet gescouwen an
25
Sine grote quaetheit conden.
 
Den Jueden vragedi teere stonden,
 
Hoe hi best hare hulde verworve.
 
Si seiden: up dat dat hi storve.
 
Hier omme dedi hanghen dan
30
In Jherusalem DCCC man,
 
Ende daertoe dedi ontliven
 
Hare kindere metten wiven.
 
Coninc ende bisscop was hi daer
 
Quaet ende fel XXVII jaer.

Vanden Duutschen enten Romeinen. LXV.

 
In Trifons XVIIde jaer
 
So ghesciede scade swaer
 
Vanden Duutscen upte Romeine.
 
Si waren comen inden pleine
5
Van Ytale over Montiven,
 
Ende wilden al Rome verdriven.
 
Daer jegen so vacht Marius
 
Ende gaf hem daventure aldus,
 
Dat hi hem den wijch afwan,
10
Ende slouch hem af CCM man,
 
Ende heeftere LXXXM ghevaen
 
Met haren coninc Euroniaen.
 
CCC edele vrouwen waren
 
Gevangen met haerre scaren,
15
Die nachts alle hare kinder
 
Metten handen vermorden ghinder,
 
Ende verworgeden hem selven mede;
 
Want het dochtem edelhede.
 
Dit scrivet sente Jheronimus.
20
Voert so seghet Orosius,
 
Dat die Duutsche anderwarf quamen
 
Over die berghe alle te samen,
 
Ende wonnen tlant ende vele steden
 
In Ytale ende vele rijcheden.
25
Echt was jegen hem ghesent
 
Marius ende sijn covent,
 
Diese bestonden onversien;
 
Want sise waenden doen vlien,
 
Beede die Duutsce metten Gallen,
30
Die te samen waren gevallen.
 
Daer wart den Roemheren afgeslegen
 
Menech ridder, menech deghen;
 
Maer die Duutsche hadden de scende
 
Entie Gallen alle int ende.
35
Die wijf daden die meeste were:
 
Si hadden met waghenen haer here
 
Al beringet, ende verdreven
 
Die Romeinen, die hem waren beneven;
 
Maer int leste die Romeine
40
Wonnen tfelt up hem al reine.
 
Doe gingen onderlinge die vrouwen
 
Elke andere steken ende houwen.
 
Oec so waerre daertoe vele,
 
Die eene line an hare kele
45
Teersten daden ende daer naer
 
An haers paerds beene daer,
 
Ende storven also tien stonden.
 
Eene vrouwe si daer oec vonden,
 
Ende hare twee kindere an haer been
50
Ghecoppelt, dat wonder sceen,
 
Ende soe metten halse ant paert:
 
Dus storven si drie andie vaert.
 
Die baroenen onderlinghe
 
Slouch elc anderen sonderlinge.
55
Borax ende Luigius,
 
Twee coningen die hieten aldus,
 
Bleven upten velde doot.
 
Twee andere coningen groot,
 
Cessorix ende Claudius,
60
Worden gevaen, wi lesent dus.
 
In desen tween wighen es gevallen
 
Vanden Duudschen enten Gallen
 
CCCM doot tier stede
 
Ende daertoe XLM mede,
65
Ende CM waerre ghevaen
 
Ende XLM, sonder waen,
 
Sonder wive ende kinder,
 
Die bleven ongetellet ginder.

Hier warttrikevan Surien Rome onderdaen. LXVI.

 
Up tselve jaer dat mesfallen
 
Den Duutscen was enten Gallen,
 
So wart Tholomeus Fiscoen
 
Van Egypten om sijn mesdoen
5
Van siere moeder slands verdreven,
 
Entie crone wart gegheven,
 
Tholomeus Alexander.
 
In Surien wart oec een ander
 
Coninc na Anthyocus Grippus,
10
Dats Techines Anthyocus,
 
Die was coninc XVIII jaer.
 
Na hem was coninc, dats waer,
 
Phillip, ende waest jare twee;
 
Want die van Rome en wilden nemmee
15
Ghedoghen die overdaet,
 
Dattie coninge so menech quaet
 
Van Azien ende van Surien daden,
 
Ende worden anders beraden,
 
Dat si Pompeiuse senden int lant,
20
Die verjagedse altehant,
 
Ende Anthyocuse hi verdreef,
 
So dat hi sijn gevane bleef.
 
Doe moeste Phillip coninc sijn.
 
Doe quam van Rome Galijn,
25
Ende hevet dien Phillip gevaen.
 
Daer naer ende, sonder waen,
 
Dat conincrike van Surien,
 
Ende alt lant van diere partijen,
 
Ende van Azien ende van Babylone,
30
Wart onderdaen der Roemscer crone.

Hoe die meente wart jegen die heren. LXVII.

 
Te desen tiden ende tien stonden,
 
So lesen wi, dat beghonden
 
Te Rome ende in Ytale
 
Die lande verroeren alle te male,
5
So dat tusschen nagesellen,
 
Alse ons die ystorien tellen,
 
Groot orloghe rees ende strijt;
 
Ende dat begonste in ghere tijt,
 
Alse ons tellet Orosius.
10
Een Liberinus Drussus,
 
Die metter meentocht was in desen,
 
Omme dat si emmer vri wilden wesen,
 
Brochte in werringen die stede.
 
Doe ghesciede wonder mede;
15
Want men te zonne upgange vernam,
 
Dat daer uten Norden quam
 
Een groot vier met groten lude,
 
Daer af vervaerden hem die lude.
 
Tote Tarenten inder steden,
20
Alse die lieden haer broot sneden,
 
Liepere uut dbloet also clare,
 
Alse oft uut eere wonden ware.
 
VII daghe vielen ghemeene
 
Haghel, scerve ende steene
25
Vanden hemel uptie aerde,
 
Daer quam uut vier, dat vervaerde
 
Menegen mensche diet anesach.
 
Oec so sachmen updien dach
 
Een swerc, alse gout gedaen,
30
Vanden hemele nedergaen,
 
Ende ter erden comen neder,
 
Ende meerre uprisen weder,
 
Ende oestwaert ter zonnen trecken,
 
Entie altemale verdecken.
35
Drussus quam hier met in vare,
 
Wat hier mede betekent ware,
 
Ende wart vermort, dat men en weet
 
Van wien dat quam ghereet.
 
Alle die bedwonghene lande,
40
Die onder die Roemsche bande
 
Int lant laghen van Ytale,
 
Worden in roere altemale.
 
Alse of si wilden ontbreken
 
Den Romeinen, was haer spreken.
45
Die senaturen hem genenden,
 
Dat si eenen bode senden
 
Tote Asscaloen indie stede,
 
Die hem vermaende trouwelichede:
 
Dien sloughen die ghemeente doot.
50
Daer naer al, cleene ende groot,
 
Die Romeine vander stede
 
Hebben si versleghen mede.

Van Pompeius van Ascaloen. LXVIII.

 
Pompeius wart uter stede
 
Van Rome gesent, omden onvrede
 
Te wrekene ende oec de mort
 
Up Ascalun, die grote mort;
5
Also dat hi langhe besat
 
Ascalun, die vaste stat,
 
Ende hine hadse niet lichte verwonnen,
 
En haddi gheene list geconnen;
 
Want so vele hi doch dede
10
Met siere grotere bendichede,
 
Dat hi die vander stat upt velt
 
Uut dede comen, ende met gewelt
 
Bestont hise buten mure.
 
Bi dusgedaenre aventure
15
Slouch hi hem af XVIIIM man
 
Ende Franken haren coninc nochtan,
 
Ende IIIIM wordere ghevaen;
 
Andere IIIIM waerre ontgaen,
 
Ende versmorden inden snee
20
Van couden ende van andren wee.
 
Upten selven dach worden mede
 
Verwonnen die van Presenne der stede.
 
Doe Dalicius oec haer here
 
Sach verloren goet ende eere,
25
Bat hi te samen sine meeste,
 
Ende maecte werscap ende feeste;
 
Ende alsi alle waren vroe,
 
Nam hi doe venijn also
 
Voer hem allen ende dranc,
30
Ende staerf also daer eer iet lanc,
 
Omme dat hi lievere doot ware vri
 
Dan hi levende eygijn si.
 
Alle prijsdesine daer,
 
Maer niemen wildem volgen naer.
35
Nochtoe, eer de meentucht was
 
Gestillet, alsemen hier voren las,
 
So rees te Rome indie port
 
Tusscen die heren strijt ende mort.
 
Een here, hiet Cilla, was daer, een raet,
40
Jonc, haestich, stout in sine daet:
 
Hem waren bevolen IIII legioene,
 
Alse elc hadde in sinen doene
 
VIM VIC ende LXVI man,
 
Omdat hi soude striden an
45
Van Ponten coninc Metridaet,
 
Die den Romeinen dede quaet.
 
Doe wilde Marius over recht,
 
Dat men hem loede dat gevecht.
 
Hier omme viel Cilla vorde stat
50
Met sinen here te keerne dat,
 
Ende hevet Marius boden geslegen,
 
Die hem boetscap brochten gedregen.
 
Doe quam hi in met gewoude,
 
Alse diet al verderven soude.
55
Marius vloe int Capitole.
 
Daer quam Cilla met sire scole,
 
Ende hevet dat up hem gewonnen,
 
So dat hi cume es ontronnen.
 
Die raet vander stat was met Cillen,
60
Want Marius wils te vele willen.

Van Marius ende van Cilla. LXIX.

 
Marius vloe uter stede,
 
Ende hem volgede volc groet mede,
 
Dat mettem al daer ontliep.
 
In liesschen, in modren sloep hi ende sliep,
5
Al daer in wart hi ghevaen.
 
Also ontreint ende so ontdaen
 
Ledemenne onder tfolc te handen,
 
Hem te scenden ende te scanden,
 
Ende waerpene in eenen kaerker echt.
10
Daer sendde Cilla eenen knecht,
 
Hem tonthovedene metter vaert.
 
Die knecht brocht een getrocken swaert;
 
Maer alse hi Marius sach in dogen,
 
Dien hi so edel ende so hoghe
15
Beede kende ende hadde versien,
 
Wart hi versaghet ende ginc vlien:
 
Dus wart geverst sine doot.
 
Mettien Marius ontscoot,
 
Ende es ontfaren in Affrike,
20
Ende gaderde volc haestelike,
 
Ende gewan helpe te Rome binnen
 
An enen raetsman, hietmen Chinnen.
 
Haer here deelen si in vieren,
 
Ende raden ende oec visieren,
25
Hoe si Rome, die edele stat,
 
Gedestruweren ende maken mat.
 
Die senaturen ontboden ter were
 
Pompeius met sinen here,
 
Dat hi der stat in staden stonde.
30
Alse Pompeius comen begonde
 
Omme te helpene der stat,
 
Gaf hem daventure dat,
 
Dat hi up eene van Marius scaren
 
Onversien quam gevaren,
35
Daer jammerlijc was gevochten;
 
Want sijt beede sware becochten,
 
Entie nacht an beeden siden
 
Die benam hem dat striden.
 
Alset dach was, een ridder sach
40
Waer sijn broeder bi hem lach,
 
Dien hi doot hadde gesleghen;
 
Sijn selves swert heefti verdregen,
 
Ende dodere hem selven mede
 
Biden broeder daer ter stede.
45
Pompeius slouch die donre doot;
 
Die mort verdaerf sijn here groot,
 
Wel XIM man bi getale.
 
Marius pijnde hem altemale,
 
Hoe hi ghedoen mochte groet quaet,
50
Luxurie, roof ende overdaet,
 
Ende wan porte ende menege stede,
 
Daer hi die goede liede in verdede,
 
Entie verraderen liet hi gaen;
 
Alt goet liet hi te rove staen.
55
Daer naer met sinen gesellen Chinnen
 
So quam hi te Rome binnen;
 
Die alre edelste entie beste
 
Slougen si doot binnen der veste,
 
Ende maecten hem selven heren,
60
Waest met scanden of met onneren.
 
Doch bleef in sire quaetheit doet
 
Marius, die scade dede groot;
 
Ende Chinna die wart daer na vort
 
Van sijn selves volke vermort,
65
Alse hi up eenen dach indie stede
 
VIIIM man ontliven dede.

Van Mitridates den groten here. LXX.

 
Te desen tiden so began
 
Mitridates, die mogende man,
 
Sine orloghe uptie Roemheren,
 
Alse hi XXIII jaer met eeren
5
Crone gedreghen hadde, dats waer,
 
Ende orloghede XL jaer
 
Uptie Romeinen eer hi staerf,
 
Ende menegen zeghe up hem verwaerf.
 
Justinus scrivet, dat die sterren
10
Sine gebornesse van verren
 
Ende sine coemste daden verstaen;
 
Want die comete, sonder waen
 
(Dats eene sterre diemen siet selden,
 
En moeten coningen ontghelden),
15
Die sachmen claer gelijc der zonnen,
 
Int jaer dat hi was gewonnen,
 
LXXX daghe achter een;
 
Ende daertoe die selve sceen
 
LXXX daghe int selve jaer
20
Dat hi coninc wart, dats waer.
 
Doe hi kint was, die sijns rochten
 
Pogheden hoe sine gedoden mochten,
 
Ende dadene riden felle paerde,
 
Ende leerdene scieten; maer hi verhaerde
25
Sine meesters alle metter pine;
 
Doe worden si hem an met venine.
 
Alse hi vaer hadde van desen doene,
 
Nutte hi triacle ende pusoene
 
So vele ende so menechwaerf,
30
Dat sindent, als hi gerne staerf
 
Ende hi out oec was van jaren,
 
En mochtem geen venijn daren.
 
Helynandus scrivet, dat hi las,
 
Dat Mitridates coustume was,
35
Dat hi voer des venijns scade
 
Elx daghes at XX rute blade
 
Nuchterne ende II okernoten,
 
Ende II kaersken, datten stoten
 
Altoes mochte geen venijn.
40
Mitridates hi waent sijn
 
Verslaghen, vermort ende verraden,
 
Alse hem venijn niet conde gescaden,
 
Ende wart jagende in foreeste,
 
Datmen in VII jaren vereeste
45
Dat hi in dorp oit quam oft stat.
 
Int foreest sliep hi ende at,
 
So dat niemene en wiste das
 
In wat lande dat hi was,
 
Ende levede algader bider jacht
50
In foreesten dach ende nacht:
 
Dus hoedi den lachame sine,
 
Ende vougedene talre pine.

Hoe Mitridates wan vele lande. LXXI.

 
Alse Mitridates crone hadde ontfaen,
 
Dwanc hi eerst die Syten saen,
 
Ponten ende Capadocia mede.
 
Daer naer wart hi pensende ter stede
5
Omme dat rike van Azia,
 
Hoe dat hijt winnen besta,
 
Ende ontsloep uten lande stille.
 
Hi seide sinen heimeliken wille
 
Somegen vrient, ende voer mettien
10
Al Azien dorentore besien,
 
Dat niemen wiste sinen sin.
 
Alt lant entie steden daer in
 
Hevet hi ghesien ende gemaerct,
 
Hoe dat si waren ghestaerct.
15
Doe so quam hi in Bithine,
 
Ende alse des waenden die sine
 
Dat hi verloren mochte wesen,
 
Quam hi te lande binnen desen.
 
Mitridates verroert gemeine
20
Al Azien uptie Romeine:
 
Gallen, Duutsche, die Sermaten,
 
Gallo-Grieken, Bascaernaten,
 
Hevet hi te hulpen ghenomen;
 
Sijn here dedi ute Syten comen,
25
Ende hevet Cleene Azien al reine
 
Al gewonnen uptie Romeine.
 
Tote Effesun dedi ghebieden
 
Van Azien allen den lieden,
 
Datmen vaste in elke port
30
Alle die Romeinen vermort,
 
Waersi porters, waersi gaste:
 
Dus orloghedi sere ende vaste.
 
Archelaus, sijn hertoghe,
 
Voer met banieren gebonden hoge,
35
Ende mettem CM man
 
Ende XXM voert nochtan,
 
Ende wan Grieken ende Moreie;
 
Ende Athenen met groten gescreie
 
Was oec upghegheven mede.
40
Cilla quam al daer ter stede
 
Van Rome met sinen here,
 
Ende hevet met grotere were
 
Archelaus daer beseten
 
In eene veste, alse wijt weten,
45
Met VIII muren gevest reene,
 
Ende dits die havene van Athene.
 
Daer ne condijs niet gewinnen.
 
Doe wildi die waerheit kinnen.
 
Offet hem iet nutte ware,
50
Dat hi naer Mitridates vare
 
In Azia, ende dede vraghen
 
An Jupiterre tgene in den dagen;
 
So dat hem Jupiter ontboot,
 
Sijn afgod, dat hem eere groot
55
An Mitridates soude gescien,
 
Want hine verdriven soude nadien.

Van Mitridates ende Cilla. LXXII.

 
Cilla es in Azia gevaren,
 
Ende wan enen wijch te waren
 
Up Mitridates, daer hi mede
 
Hem afwan grote mogenthede;
5
Maer hem luste so te wrekene
 
Sinen toren, die hem bi sprekene
 
Comen was te wetene daer,
 
Hoe sere pijnlijc ende hoe zwaer
 
Chinna ende Marius mede
10
Hadden ghesijn Rome der stede,
 
Dat hi daerwaert henen trac,
 
Ende sinen toren an somegen wrac;
 
Want hi ende sine vianden beede
 
Hadden scade ende vochten met leede;
15
Doch behilt Cilla tfelt.
 
Maer hi balch hem so met gewelt,
 
Dattem die zege so swaer ontstoet,
 
Dat hi ghemanc lijf ende bloet
 
Utewarp van moede groot,
20
Ende bleef uptie stede doot.
 
Van Mitridates laten wi bliven,
 
Ende moeten ander dinc bescriven.
 
Hier naer sullen wi scriven al
 
Sine aventure ende sijn mesval.
25
In desen tiden, alst es bescreven,
 
Fiscoen die coninc, die verdreven
 
Uut Egypten was bider moeder,
 
Ende coninc gemaect sijn broeder
 
Tholomeus Alexander,
30
Die IX jaer onder een ende ander
 
In Egypten crone drouch,
 
Quam weder in sijn ghevouch;
 
Want hem was die crone gegeven,
 
Ende Alexander die wart verdreven.
35
Doe regneerdi VIII jaer.
 
Hi staerf, ende coninc wart daer naer
 
Een, hiet Tholomeus Denijs,
 
In Egypten in sulker wijs,
 
Ende was coninc XXX jaer.
40
In sijn derde, wet vorwaer,
 
Wan Lucillus Lucius
 
Aermenien, wi lesent dus,
 
Ende Mesopotania mede,
 
Ende dwancse onder de Roemsce stede.

Van Lucillus ende Mitridates. LXXIII.

 
Mitridates sendde ter were
 
Jegen Lucillus groot here,
 
Ende sendere II hertogen sine,
 
Eunacuse ende Marrine,
5
Die vochten tote Calcedone
 
Sere uptie Roemsche crone,
 
Daer si beede bleven doot,
 
Ende mettem een here groot.
 
Lucillus die hevet vernomen,
10
Dat hi met sinen here es comen,
 
Aldaer Mitridates sat
 
Voer Athenen, die vaste stat.
 
Der stat ontboot hi daer ter stonde
 
Met eenen man die swemmen conde,
15
Dat si hem niet en vervaren.
 
Selve besat hi te waren
 
Mitridates in derre wise,
 
Dattem gebreken mochte spise.
 
Doe minderdi sijn here te waren,
20
Ende hietse henen thuus varen.
 
Dit hevet Lucillus verstaen,
 
Ende slouch hem af, sonder waen,
 
XVM man upt velt.
 
Aldus moeste met ghewelt
25
Mitridates die stede laten
 
Ende henen varen siere straten;
 
Want die Romeine, verre ende wide,
 
Vochten hem an in elke zide.
 
In desen tiden so staerf mede
30
Te Jherusalem indie stede
 
Alexander, alsic voren las,
 
Die bisscop ende coninc was.
 
In desen tiden wart geboren
 
Virgilius, alse wijt horen,
35
Bi Manten in een dorp niet groot,
 
Die noint sint en hadde genoot.
 
Ten selven tiden was also
 
Marchus Pontus Cato,
 
Die menege wijsheit heeft bescreven.
40
Hi sprac dit wort: des menscen leven
 
Slacht den ysere talre tijt:
 
Alsement claer maect, het slijt,
 
Ende laetment ledich, het roest dan.
 
Hi sprac dus sinen ridderen an:
45
Peinset om te doene weldaet;
 
Want die aerbeit die tegaet,
 
Ende weldaet en mach niet enden.
 
Ende volget di oec quaetheit ende scenden,
 
Corte genouchte es saen vergaen,
50
Ende quade wort sullen lange staen.
 
Catho screef enen bouc van zeden.
 
Dien vintmen in vele steden
 
In Dietsch gemaect; dies latic bliven
 
Hier dat icker af soude scriven.

Hoe Mitridates staerf. LXXIIII.

 
Binnen desen tiden Pompeius die grote,
 
Die dien Roemschen ghenote,
 
Besette tlant van Aermenien
 
Ende meneger paertien,
5
Colcos ende Capadocia mede,
 
Ende in Surien meneghe stede,
 
Ende voer dor Ponten in Persi,
 
Ende quam in dedele stede vri,
 
Ogbathanis, die sere es rike
10
Ende hovet vanden conincrike.
 
Mitridates was int lant,
 
Dat Bosfarus es ghenant,
 
Ende wart daer erdbeve so groot,
 
Dat menege grote stat verscoot,
15
Daer bi verdorven altehant
 
Borghen ende oec ackerlant.
 
Castor, Mitridates rechtre,
 
Wart te hant up hem een vechtre,
 
Ende wan hem af ene vaste stede,
20
Ende slouch hem vele volx af mede,
 
Ende vinc hem daertoe III kinder,
 
Ende sendetse den Romeinen ginder.
 
Mitridates hi wart gram,
 
Sinen enen sone hi tleven nam.
25
Te voren so haddi enen doot;
 
Maer Famates die ontscoot,
 
Die derde sone, omden vaer.
 
Daer sendde die vader naer
 
Met groten here dat sine vingen;
30
Maer si lietene verdinghen,
 
Ende swoeren met hem upten vader,
 
Ende belaghene allegader
 
In eene stat, die hem wel dochte
 
Die men houden niet en mochte.
35
Mitridates ten mure stont,
 
Ende riep ghenade daer ter stont
 
An sinen sone al omme niet.
 
Doe seidi: ‘Mi es ghesciet,
 
Dat mijn sone om mine doet wacht!
40
Ghi gode! of ghijs hebt de macht,
 
Noch moeti dat selve vinden
 
Ende horen van sinen kinden!’
 
Vanden mure ginc hi cliven
 
Te sinen dochtren, te sinen wiven,
45
Ende gaf hem allen venijn dranc,
 
Daer si met storven eer iet lanc.
 
Selve dat hire af dranc mede,
 
Maer geen quaet het hem dede:
 
Dat was hem utermaten leet.
50
Mettien bracmen den muur gereet:
 
Eenen ridder hi versiet
 
Incomen, die Gallus hiet,
 
Ende hi boot hem die kele thant:
 
Aldus staerf daer die tyrant.
55
LX jaer in sinen daghen
 
Haddi coninclike crone gedragen,
 
Ende XL jaer al omme met eren
 
Vacht hi uptie Roemsce heren.

Hoe Pompeius wan Surien. LXXV.

 
Hier binnen die coninc Triganis
 
Up Pompeius geporret is
 
Om orlogen; maer als hi sach
 
Dat hi dorloge niet en vermach,
5
Quam hi Pompeius te genaden,
 
Ende knielde vor hem met staden,
 
Ende hevet hem geset mettien
 
Sine crone up sine knien.
 
Pompeius die heefse ontfaen
10
Ende gafse hem weder saen,
 
Ende seide: ‘Het scijnt gelike saken
 
Coninc verwinnen ende maken.’
 
Hi eerdene; maer som sijn lant
 
Nam hi hem daer uter hant
15
Ende daertoe VIM talente,
 
Omdat hi strijt ende perlemente
 
Sonder redene ende saken
 
Uptie Romeine soude maken.
 
Alse Alexandra was doot,
20
So wart strijt ende werringe groet
 
Te Jherusalem onder haer kinder.
 
Al was Aristobolus minder,
 
Hi verdreef den broeder Yrcane,
 
Ende vinc dat lantscap ane,
25
Ende wilde sijn coninc met gewelt.
 
Hyrcanus moeste rumen tfelt,
 
Ende voer te Damas toter stat,
 
Aldaer Pompeius in sat,
 
Ende Antipaterre sijn raet,
30
Die Yrcane in staden staet,
 
Want hi wijs was ende vroet.
 
Alst Aristobolus verstoet,
 
Quam hi daer oec met gewelde,
 
Want hi vriende hadde met ghelde
35
Gemaect, ende balch hem sere
 
(Want hem Pompeius gene eere
 
Alse eenen coninc hadde gedaen),
 
Ende es danen gesceeden saen
 
Sonder groeten in eene veste,
40
Die vanden lande was die beste,
 
Ende van danen in Jherusalem.
 
Pompeius die grote volgede hem,
 
Ende indien weghe quam hem mare,
 
Dat Mitridates selve doot ware,
45
Daer hier voren af staet de dinc,
 
Hoe sine aventure verginc.
 
Alse Aristobolus dat vernam,
 
Dat Pompeius selve quam
 
Met here up Jherusalem,
50
Die stat te winne ende hem,
 
Quam hi uut ende liet hem vaen.
 
Pompeius besat Jherusalem saen.
 
Die stat was gedeelt in tween:
 
Die eene paertie wilde over een,
55
Die Aristobulus waren hout,
 
Dat men die stat houde met gewout;
 
Yrcanus partie wildse ontdaen
 
Hebben ende Pompeius ontfaen.
 
Deene paertie ondede die stat.
60
Alse dander paertie sach dat,
 
Sijn si inden tempel gegaen,
 
Die sere vast was, sonder waen;
 
Maer Pompeius wan na dat
 
Beede tempel ende stat,
65
So dat die heidine Romeine
 
Maecten dat Gods huus onreine.
 
Hier omme seget men over waer,
 
Dat nemmermeer en vacht daer naer
 
Pompeius, hine verloes den zege:
70
Te voren verwan hi allewege.

Hoe Crassus was ghedoot met goude. LXXXVI.

 
Pompeius saghere groten scat:
 
Hine namer no dit no dat,
 
Maer hi sette uptie stede
 
Ende up die Jueden tribuut mede,
5
Ende gaf dbisscopdoem Yrcane.
 
Aristobolus voerdi dane
 
Ghevaen te Rome indie stede,
 
Ende oec sine kindere mede.
 
Surien enter Jueden lant
10
Gaf hi Scaurus in die hant,
 
Ende lietene here, om dat hi te bet
 
Dat lantscap hebbe beset.
 
In Scolastica mogedi lesen
 
Vele ende meer dingen van desen.
15
Yrcanus regneerde, dats waer,
 
Te Jherusalem XXXIIII jaer.
 
In sinen tiden quam Crassus,
 
Na den groten Pompeius,
 
Te Jherusalem gevaren
20
Van Rome met sinen scaren,
 
Om te winne Perchen lant.
 
Al dien scat, dien hi vant
 
Inden tempel, selver ende gout,
 
Nam hi omme te geldene sijn sout.
25
Ontaen wart hi ende sine roten,
 
Ende hem inden mont ghegoten
 
Wallende gout, ende gheseit:
 
‘Du minnes gout ende gierecheit!
 
Nu drincs genouch omme dat,
30
So dat duus werds vul ende sat!’
 
In desen tiden daden pinen
 
Die Romeine Katelinen,
 
Eenen edelen Romein, want hi woude
 
Dat men here maken soude,
35
Ende trac te gadere een ghemene
 
Enter heren so menech eene
 
Van Rome heimelijc ende stille,
 
Omme te vulbringene sinen wille.
 
Die senaturen wordens geware,
40
Ende maectene ballinc ende sine scare
 
Uter Roemscher moghenthede.
 
Doe trac hi woch uten onvrede,
 
Ende wille over berch in Gallen,
 
Wel gewapent mettem allen,
45
Dies hem hilden an sinen raet;
 
Want hi peinst, hoe soet gaet,
 
Eist dat hi in Gallen coemt,
 
Dat hi Rome al up verdoemt.
 
Die Romeine wordens geware,
50
Ende senden ute Rome dare,
 
Wille Cateline oft en wille,
 
Die hem dien woch vorleiden stille.
 
Dus moet hi emmer wijch ontfaen,
 
Oft hem upgheven ghevaen,
55
Dies hi en hadde wille no gere.
 
Maer Kateline troeste sijn here
 
Ende seide: ‘Heren! die hier wiken,
 
Hier saelt openbare bliken,
 
Wien dat indie herte vertreget,
60
Dat ons Rome es ontseget
 
Sonder redene ende recht;
 
Wi proevent so indit gevecht,
 
Dats onse vianden werden onblide,
 
Oft wi bliven inden stride.’
65
Mettien vielen si te samen,
 
Ende alst die ballinge vernamen,
 
Dat Cicero den zeghe verwan,
 
En weec daer niemen sinen man,
 
Noch daers niemen die vlien can,
70
Maer elc den sinen sere upran.
 
Elc proefdem so indie tornoie,
 
Dat die zege was sonder joie.
 
Cateline die was vonden
 
Doot ende dorsteken met wonden
75
Midden onder sine viande.
 
Die sine laghen anden zande,
 
Diere geen ontginc; als wijt horen,
 
Waren si alle gewont van voren.
 
Daer bi mochtmen merken wel,
80
Datter negeen vliende en vel.
 
Daer na hadde Rome wijch swaer,
 
Ende verloren vele volx, dats waer.
 
Na Tholomeus, die hiet Denijs,
 
Wart Cleopatra, ene vrouwe wijs,
85
In Egypten vrouwe, wet vorwaer,
 
Ende drouch crone XXII jaer.
 
In haer derde jaer verginc
 
Harde sere die Roemsce dinc;
 
Want Julius wart enech here
90
Ende keyser, dats noch mere,
 
Alse u die bouc hier na verclaert.
 
Die vijfte endt hier, hoe soet vaert.

Vorige Volgende