Het literair klimaat 1986-1992

[p. 7]

Voorwoord

Dit boek over een literair lustrum is geen losse uitgave, het zet bewust een traditie voort van inmiddels dertig jaar. Toen de redactie van het tijdschrift Merlyn in 1967, onder de titel Literair Lustrum, een overzicht van vijf jaar Nederlandse literatuur (1961-1966) liet verschijnen, noemde zij het boek ‘het begin van een courante literatuurgeschiedenis’. Nadat in 1973 een tweede deel was verschenen, waarin voor de periode 1966-1971 overzichten van proza, poëzie en essay werden gegeven, aangevuld met profielen van twintig auteurs, werd drie lustra later, in 1986, de draad opgevat met de publikatie van Het literair klimaat 1970-1985. Onder redactie van Tom van Deel, Nicolaas Matsier en Cyrille Offermans werd door een aantal auteurs, op meer of minder essayerende wijze, een beeld van diverse verschijnselen en ontwikkelingen in de Nederlandse literatuur van de tussenliggende periode geschetst.

Omdat er tussen besprekingen van nieuwe literaire publikaties en de literaire geschiedschrijving nog steeds een groot gat bestaat, dat door de essayistiek onvoldoende wordt gedicht - en het Kritisch Lexicon richt zich toch voornamelijk tot mensen in het vak - heeft de redactie van het literaire tijdschrift Raster het initiatief genomen, de traditie van een ‘courante literatuurgeschiedenis’ voort te zetten. In het verleden heeft Raster regelmatig kritische overzichten gepubliceerd, bovendien maken twee van de drie samenstellers van het eerste Literair klimaat deel uit van de Rasterredactie; de derde, Tom van Deel, is nauw betrokken geweest bij dit vervolg.

Behalve de beoogde begrenzing van vijf jaar, die door veel medewerkers is overschreden, heeft dit boek meer kenmerken met het vroegere Literair Lustrum gemeen. Doordat het boek door een tijdschriftredactie is samengesteld, deelt het ongetwijfeld een aantal uitgangspunten met Raster. Als de vraag gesteld wordt: wat gebeurt er nu eigenlijk in de Nederlandse literatuur? - met doorgaans de suggestie: waar blijft het rumoer, het spektakel oftewel de burenruzie? - dan is het antwoord dat dit boek suggereert: kijk in de eerste plaats naar wat er geschreven is, laten we het over boeken hebben. Dat is in de geest van Merlyn en Raster, vandaar dezelfde opzet als dertig jaar geleden.

[p. 8]

In een panoramisch deel wordt een chronologische geschiedenis geschetst van ‘stromingen en gestalten’, waarbij de auteurs hun eigen visie op een synoptische benadering van een recente periode gevolgd hebben, en dat laat natuurlijk de nodige verschillen zien. Daarin heeft de redactie hen vrijgelaten. Een verschil met vroegere indelingen is dat de redactie de gebruikelijke trits proza-poëzie-essay heeft aangevuld met toneel (beperkt tot het onderdeel van het theater dat zo statig toneelschrijfkunst heet), jeugdliteratuur (over het volwassen aandeel van kinder- en jeugdboeken in de literatuur hoeft wat ons betreft niet meer te worden gediscussieerd), kritiek en het literaire tijdschrift.

Directer is de hand van de redactie merkbaar in het tweede gedeelte, waarin van vijftien auteurs een profiel wordt geschetst. Zowel in de keuze van de essayisten als van de gekozen auteurs hebben we eenzijdigheid zoveel mogelijk vermeden. Een directe voorkeur blijkt natuurlijk uit de eigen bijdragen van de redacteuren. Maar de selectie mag men beslist niet zien als een top-vijftien van de redactie; bij de keuze van de vijftien hebben heel uiteenlopende overwegingen een rol gespeeld.

Er zijn auteurs die een onmiskenbaar stempel op de Nederlandse literatuur van deze jaren hebben gedrukt, Van der Heijden is er een van. Dat er ettelijke van hen ontbreken komt omdat er volgens ons op dit moment weinig nieuws kan worden toegevoegd aan alles wat over hen geschreven is of omdat hun betekenis beter in het algemene overzicht tot haar recht komt. Daarnaast zijn er auteurs die in deze periode met hun eerste werk meteen nadrukkelijk aanwezig waren en daarvoor waardering hebben gevonden (Charlotte Mutsaers, Eva Gerlach); auteurs die al langer bezig waren en enigszins verlaat erkenning kregen, misschien ook omdat hun werk veranderd is (Huub Beurskens); auteurs die onderschat zijn, althans weinig besproken worden, misschien omdat ze niet gemakkelijk kunnen worden ingedeeld (H.H. ter Balkt); auteurs die je niet miskend kunt noemen maar die in het verdwijnklimaat gemakkelijk zoekraken (Alfred Kossmann, Ivo Michiels, Paul de Wispelaere); en auteurs over wie het nodige geschreven is en over wie we eens een ander geluid wilden laten horen (Willem Brakman, Jeroen Brouwers). Het is duidelijk dat er niet één noemer is geweest, laat staan dat we alleen een fine fleur hebben willen presenteren; er waren meer en andere profielen mogelijk geweest, niet alle genres zijn evenredig vertegenwoordigd, en we zwijgen verder over de voor een boek als dit natuurlijk onvermijdelijke bedrijfsongevallen.

Ondanks de beperkingen die zijn aan te wijzen en die wij ook zelf wel zien, bevat dit boek voldoende informatie en opinie dat het naar ons idee van groot nut kan zijn voor liefhebbers van literatuur, onder wie zelfs de grootste lezers bij tijden moeite hebben in de veelheid aan boeken die er

[p. 9]

verschijnen patronen te onderscheiden. Dit boek is er voor de bomen én het bos, voor lezers dus.

Nicolaas Matsier, Cyrille Offermans, Willem van Toorn, Jacq Vogelaar