Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Langen, Stephanus Jacobus van]

LANGEN (Stephanus Jacobus van), geb. te Leiden (gedoopt 2 Apr. 1758), overl. te Breda 27 Maart 1847, was de zoon van Garel van Langen en Elisabeth Jordan. Hij werd als zijn vader lakenlabrikant. In 1787, hoewel Patriot, heeft hij zich, voor zooveel bekend is, niet met de geschillen tusschen den stadhouder en de hollandsche regenten ingelaten, daar hij als Roomsch-katholiek wist, dat hoe de uitslag ook was, zijn geloofsgenooten toch weinig politieke rechten zouden krijgen.

In 1795, nadat de fransche revolutie de rechten van den mensch geproclameerd had, werd de toestand anders en dit bleek toen het land in het laatst

[p. 1009]

van dat jaar in kiesdistricten voor de Nationale vergadering verdeeld was. In 16 van de 55 districten van de provincie Holland werden Roomsch-katholieken gekozen. In 1795 maakte de naaldwijksche pastoor Witbols op verscheidene plaatsen in Zuid-Holland propaganda voor de revolutie onder de Roomsch-katholieken en het gevolg was, dat de genoemde 16 bijna allen ultra-radicalen waren in tegenstelling met velen uit Brabant en de roomsche streken in Gelderland, Utrecht en Overijsel.

Zoo werd van Langen 27 Jan. 1796 in het kiesdistrict Noordwijk-Binnen gekozen.

Hetgeen hij in deze vergadering, welke zooveelbekwame mannen hij vele middelmatigheden bevatte, verricht heeft, was van weinig beteekenis. Hij ging door dik en dun mede met het hoofd der radicalen, Vreede.

Op 2 Aug. 1797 werd hij in genoemd district herkozen. Hij was een der 12 onderteekenaars van het radicale manifest, uitgegeven 1 Aug. 1797, tegen de nieuw ontworpen constitutie, meestal de zendbrief der 12 apostelen genoemd. Merkwaardig is het, dat er onder dezen 8 Roomsch-katholicken waren, en wel Midderich, Nolet, Witbols, Quesnel, Vonk, Koene, van Zonsbeek en van Langen.

Met eenige andere jacobijnen heeft hij, toen Vreede, wiens werk dit anders geweest zou zijn, ziek te Tilburg lag, een aantal artikelen opgemaakt, die zij gaarne in de constitutie opgenomen zagen. Deze werden door een onderhoorige van den franschen gezant Delacroix, Ducange, in het Fransch vertaald en toen 9 Jan. 1798 aan Delacroix aangeboden. Op deze wijze heeft hij medegeholpen aan den staatsgreep van 22 Jan. 1798 en hij was het eenige medelid van de partij van Vreede (Wildrik en Fokker mag men daartoe niet rekenen) in de Nationale vergadering, die door dezen waardig gekeurd werd, naast hem in het Uitvoerend bewind van 5 leden, dat nu ingesteld werd, zitting te nemen.

Aan van Langen werd in het bijzonder opgedragen de Buitenlandsche Zaken te behartigen. Voorloopig was er nog geen agent (= minister) voor dat departement, op 12 Maart werd Mr. W. Buys, een onbeduidend man, daartoe benoemd, maar reeds 9 Apr. werd deze benoemd tot gezant te Parijs ter vervanging van Meijer, die naar Madrid verplaatst werd en verder is er tot 12 Juni 1798 geen benoemd, zoodat van Langen toen tevens als minister fungeerde. De man, die groote sommen noodig had, was de fransche directeur Barras, een losbandig en verkwistend man; hij is de volle jaren van het Directoire aangebleven omdat men dankbaar was, dat hij met behulp van Bonaparte op 18 Oct. 1795 de fransche republiek van het jacobinisme gered had. De overige 4 leden van het Directoire hebben zich niet met de geldzaken ingelaten. Ook de minister van Buitenlandsche Zaken, Talleyrand, bleef buiten de knoeierijen.

Op 21 Febr. 1798 bepaalde het Uitvoerend bewind, dat het comité tot den oostindischen handel, hetwelk de zaken der Oostindische Compagnie beheerde, geautoriseerd werd, ƒ 400.000 voor te schieten. Reeds voor dien datum, ja zelfs voor 22 Jan., had van Langen wissels tot een bedrag van ƒ 31.400 op dat comité getrokken.

J. Eykenbroek, een man, die voor de revolutic klerk bij van Langen geweest was en daarna als spion gediend had, werd naar Parijs gezonden voor de geheime onderhandelingen met den secretaris van Barras. Op 11 Febr. had een gesprek van Eykenbroek en een te Parijs woonachtig agent van dezelfde soort, Eberstein, met dienzelfden secretaris plaats,

[p. 1010]

waarbij de goedkeuring van den staatsgreep voor ƒ 300.000 en levering van goederen, in het bijzonder laken en linnen voor het fransche leger (daarvan trokken Vreede en van Langen zonder twijfel groot voordeel) werd verkregen, terwijl nog voor uitbreiding van grondgebied en een handelsverdrag 3 millioen gulden gevraagd werd. Van Langen stond 2½ millioen toe. Onderwijl was Blauw (dl. VIII, kol. 114), die als lid der Nationale vergadering aan den staatsgreep medegewerkt had, naar Parijs gezonden, maar Eykenbroek hield hem en Meijer (er waren te Parijs twee gezanten) gaarne buiten de bovengenoemde zaken. Toen Meijer er toch achter kwam en zijn beklag bij Talleyrand deed, werd Eykenbroek vanwege het Directoire 18 Maart gevangen gezet. Eberstein, die aan een arrestatie ontsnapt was, stelde de zaak bij Vreede en van Langen ten nadeele van Meijer en Blauw voor. Meijer werd naar Madrid en Blauw naar Straatsburg gezonden; daar zou laatstgenoemde wachten op zijn toelating als gezant te Weenen.

Van de uitbreiding van grondgebied in plaats van de aan Frankrijk afgestane landen en het handelsverdrag kwam niets, zoo min als van de uitkeering van 2½ millioen. Vreede en van Langen hadden het profiteeren van de in Febr. door Eykenbroek uitbetaalde ƒ 250.000 misschien aan dezen en Eberstein overgelaten, maar zonder twijfel genoten zij groote voordeelen van de lakenleverantiën voor de bataafsche troepen en voor de fransche, die telkens door andere vervangen werden en dan weder gekleed moesten worden. C. van der Aa, Geschiedenis van den oorlog 1793-1802, 6e dl., blz. 325-347, deelt den inhoud van een aantal wissels mede, door van Langen getrokken van 18 Jan. tot 7 Juni 1798, tot een gezamenlijk bedrag van ƒ 184.049.10, op P. de Munnick, secretaris van het departement van Financiën van het comité van den oostindischen handel en bezittingen, ten behoeve van allerlei personen en firma's, dikwijls ten behoeve van zijn kassier J.E. Gu rin, maar ook veel ten behoeve van J.P. Pessers te Tilburg. Deze Pessers was 2 Aug. 1797 tot tweeden plaatsvervanger van het lid der nationale vergadering gekozen in het kiesdistrict Steenbergen en had, omdat de gekozene bedankte en de eerste plaatsvervanger voor een ander district optrad, op 21 Sept. zitting genomen. Hij heeft tot den staatsgreep van 12 Juni 1798 de rol van strooman voor Vreede en van Langen gespeeld. Een aantal wissels, tot een bedrag van ƒ 26.926, zijn hem uitgekeerd; zeven wissels aan hem, tot een gezamenlijk bedrag van ƒ 48.800, gedagteekend 7 Juni, zijn als gevolg van dien staatsgreep niet betaald.

Van Langen was reeds lang in geldelijke moeilijkheden, zooals daaruit blijkt, dat hij reeds 18 Jan. 1798, dus voor den staatsgreep, ƒ 7000 trok op de Munnick ten behoeve van Guerin. Hij wist, dat in de kas der Oostindische Compaguie eenige millioenen reserve waren, waarvan zeer weiigen op de hoogte waren. Daarom ook liet hij zich op den dag van den staatsgreep tot lid van het comité voor de oostindische zaken kiezen, zeer goed wetende, dat hij den volgenden dag lid van het Uitvoerend bewind zou worden. Om dit niet in het oog te laten loopen moest Fokker (dl. I, kol. 870) denzelfden dag tot lid der commissie voor de constitutie gekozen worden. Deze werd daarin, toen hij eveneens tot lid van het Uitvoerend bewind benoemd werd, niet vervangen, maar heeft weinig aan die commissie kunnen doen.

Op 19 Juni 1798 had van Langen, niettegenstaande hij voor zijn zaken ƒ 29.143.09 aan Guerin

[p. 1011]

had doen toekomen, aan deze nog een schuld van ƒ 19.534.40. Zelfs toen zat hij dus nog in de schulden.

Op 12 Juni kwam reeds, zooals gezegd werd, de omkeer. Het waren vooral de wijzigingen, door middel van zijn agenten in de provinciale en gemeentebesturen gebracht, die de burgerij tegen de borst stuitten. Van Langen dineerde op dien dag met Vreede en Fynje (dl. I, kol. 906) bij den franschen gezant Delacroix, die reeds ontslagen en door Roberjot (die echter nog niet was aangekomen) vervangen was, maar Delacroix, hoewel gewaarschuwd, meende, dat er niets zou gebeuren. Soldaten van den franschen generaal Joubert overvielen de gasten, van Langen werd gevangen genomen en naar het slot te Woerden vervoerd. Vreede en Fynje ontsnapten. Denzelfden dag werden 11 radicale leden der Nationale vergadering gevangen genomen en op het Huis ten Bosch opgesloten.

Het proces van Vreede, Fynje en van Langen werd met kracht aangevat. Het bleek, afgezien van de wissels, die Eykenbroek getrokken had, dat ƒ 50.000 niet verantwoord waren. Van Langen, die een memorie tot zijn verdediging heeft geschreven, verdedigde zich met te zeggen, dat de geheele administratie in de war was en dat zelfs de optellingen der kolommen niet verricht waren. De procureur-generaal van Maanen (dl. III, kol. 803) zond in Nov. 1798 zijn conclusie over de daden van van Langen in.

Maar nu kwam het fransche Directoire tusschenbeide. Het zond, daar het (althans Barras) angstig was, dat in dit proces allerlei omtrent de fransche regeering wereldkundig zou worden, ter vervanging van den gezant Roberjot een jong, energiek, hoewel wat wild rechtsgeleerde, Lombard de Langres, naar den Haag en deze wist door dreigen gedaan te krijgen, dat er een algemeene amnestie uitgevaardigd werd. Dientengevolge werden van Langen en Fynje, die zich in Aug. aangemeld had en gevangen genomen was, 19 Dec. 1798 vrijgelaten.

Middelerwijl was zijn fabriek gedeeltelijk verloopen. Later heeft hij getracht, zijn fortuin te herstellen, maar door de achtereen volgende wijzigingen van regeeringsvorm en de tierceering is hij geheel geruïneerd. Koning Lodewijk heeft hem op aanbeveling van vroegere medestanders een jaargeld verleend en dit is hem nog onder de koningen Willem I en II geregeld uitbetaald. Na zijn dood verkeerden zijn dochters in behoeftige omstandigheden.

Zijn portret werd gegraveerd door Chrétien.

Ramaer