De spreeckonst
(1964)–Petrus Montanus–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 3]
| |
Van't Oppereinde der uiterlijke werken
| |
[pagina 4]
| |
Waer op voor 't eerste rust den zwaeren kloot der aerde:Ga naar margenoot+
Wiens binnenst' is vervult met stof van zulker waerde,
Dat Creezus rijke schat, en Sael'mons groote goet
Veel minder daer by heeft, als Dropp'len by een vloet:
Wiens vloer of bolle vlac zoo sierlijc is omvangen,
Hier met een witten roc, aen 't hooch gebercht' gehangen;
Daer met een aerdich kleet van boomen en groen lof,
Van bloemen fraei geverwt, en and're schoone stof;
Dat Davits wijzen Zoon met al zijn heerlijcheeden,
Hoe grooten Prins hy was, hem zoo niet kost bekleeden.
De Zoldering hier van is een wijt luchtich ront,Ga naar margenoot+
Van verru veelderlei, wit, bly-blaeu, root en blont:
Daer in als Wachters staen, des nachts veel gulde sterre,
Die als Carbonkels zijn, en geeven glans van verre;
Ooc d'ooverschoone Maen, die als een Diamant
'T ontfange licht steuit af, en waeter-verwich brant:
Des daechs de gouwe Zon, wiens sterke strael doet vluchten
De dicke duisternis, en deemsterrige luchten,
Waer door de schoonheit die in alles was bevlect,
Iae grouzaem zelf geleec, wort liefelijc ontdect.
Wat zal ic schrijven voort van d'alderhoochste wijken,Ga naar margenoot+
Daer deezen grooten Heer zijn Gotheit klaerst laet blijken?
'T verstant is noch te klein tot zulken hooch begrip,
Nooit zondich ooch dat zach, nooit spract d'onreine lip:
Zal uit Goots Woort nochtans iet dies-aengaende zeggen,
En met een aertse tael, het Heemels' uit gaen leggen.
'T sijn dan veel wooningen: 't huis van dien grooten Got,
By 't welc Asswerus Hof, maer is een slecht vuil kot.
'T is dat Ieruusalem, 't welc zonder Mensen handen
Zeer kost'lijc is gebout, wiens poorten, gronden, wanden
Van hooch geachte steen, als Paerlen wit en klaer,
En Iaspis groen van verw, bloetstipp'lich hier en daer,
Blaew-blinkende Saphier, Calseedon, Eemarouden,
En diergelijke meer: die door haer klaerheit zouden
Verwecken groot vermaec. Wiens straet van gout zoo fijn,
Dat zy doorluchtich schijnt als glas van Cristallijn.
Waer in geen donk're nacht, noch neevel wort gevonden:
Dewijl de luister Goots daer schijnt tot allen stonden.
De schoonheit deezes Lichts kan dan lichtst zijn verstaen,
Wanneer men 's Zonnens glans gelijct by't licht der Maen.
Want oovermits dat deez', haer licht van die moet halen:
Zoo oovertreft die ver in klaerheit deezens straelen.
Gedenct dat ooc alzoo deez' Goddelijke Sterr'
In glans te booven gaet de Zon en Maen zeer ver:
Naedien haer zilver licht, en klaer vergulde straelen,
Van deezen God des lichts alleen moet op haer daelen.
| |
[pagina 5]
| |
Als nuu dit schoon gebou zoo heerlijc was bereit,Ga naar margenoot+
En rijkelijc versiert met alle moojichheit:
Heeft deezen hoochsten Heer, veel leevendige Dieren,
Om inde diepe Zee, en dunne Lucht te zwieren,
Als ooc op't drooge lant, te wandelen, gemaect:
Ten lesten met den Mens zijn scheppend werc gestaect.Ga naar margenoot+
Die, hoewel lest in tijt; nochtans op heel de aerde
Eerst in uitneementheit: daer in God meest verklaerde
Zijn heerelijken aert. Want nae gelijkenisGa naar margenoot+
Van God den Schepper zelf, hy eerst geschaepen is:
En oover zulx versiert met treffelijke zaeken;
Als innerlijc verstant, en uiterlijke spraeken.
Die bei Goots heerlijcheit zoo loff'lijc wyzen an,
Dat Christus Goodes Zoon zich geeft een naem daer van:
Wanneer hy in zijn woort hem noemt het Woort of Reeden.
Daerom het dienstich is dat wy wat naerder treeden,
En grondich merken aen, hoe dat die heerlijcheit,
uit deeze gaeven Goots, ons wort klaer voor-geleit.
Doch zullen van de stof des lesten nuu slechs zeggen,Ga naar margenoot+
En van dit groote werc in't kort iet uit gaen leggen.
De uitspraec vande Mens vertoont Goots groote lof
Door dattet is een daet daer konstich tuich en stof
In aen te merken is; en zoo veel onderscheiden,
Dat in veel duizenden, men die wel kan verspreiden.
Zulx dat daer oover al wat in de weerelt is,
Hoewel veel duizent duist, vercrijcht beteikenis,
Door onderscheide spraec: jae dat noch meer verwondert,
Bekomt in elke tael, hoewelder zijn wel hondert,
Een yder ding zijn woort, een in beduidenis
Dat nae't geluit nochtans heel veel verscheide is.
Noch zijnder inde spraec oneindich veel geluiden,
Die niet en zijn gebruict om zaeken te beduiden:
Zoo dat 't getal van die noch ver te booven gaet,
De geen die zijn gebruict te wijzen op een daet.
Wanneer dan deeze saem eens wierden ooverwoogen,
Te tellen haer getal: men zou vergeefs zulx poogen.
Wert dan Goots groote Zoon niet nae dit inzicht recht
Die gans oneindich is, het Woort of Spraec gezecht,
En die alleen wijst aen, als door een klaere reeden
Al 't geen ons hier komt voor, en Goots verburgentheeden?
Indienmen voort ziet in, van ellic onderscheit
Den heerelijken aert: men zal de wonderheit
Van God, die d'oorzaec is, genoech niet konnen pryzen.
Doch om te weezen kort, wil ic den Leezer wyzen,Ga naar margenoot+
Dat hy, om dit te doen, dit Niew-geschreeve Boec,
'T welc handelt van de Spraec, wel naerstelijc doorzoec.
| |
[pagina 6]
| |
Want hy tot Goodes eer daer in ontdect zal vinden,
Het geene voor de Mens, als verru voor de Blinden,
Verburgen is geweest: en 't geen nochtans heel strect
Om tot des Scheppers lof te werden opgewect:
Naedien het zaeken zijn, daer niet alleen Goots Zoone
Hem me gelijct en noemt: maer ooc de drie Persoone;
De Derde sonderling, die hem noemt aldermeest,
Nae't werric vande Spraec, een Aeseming of Geest.
Wie dan begeerich is, een Schepper uit zijn werkenGa naar margenoot+
Te kennen, en zijn lof en eer daer in te merken:
Die dient te Letten op den rechten aert der Spraec,
En leezen 't sPraec-Bericht/ dat ic tot dien eind' maec.
| |
Merkelijke proef van een Ondereinde of nuttichheit deezes Consts.Inde toe-ëigening aende Heeren Staeten van Holl. en Westvr. heb ic gezeit, datter van de middelen om licht te leeren leezen, die uit deeze Cunst haer oorspronc neemen, proeven zijn gedaen: daer ic nochtans inde Inleiding z. 10, maer van eene proef vermaen: naemelijc, die aen mijn kint alleen vier en een half jaer out zijnde, is in 't werc gestelt. De oorzaec hier van is, om dat ic, doe de Inleiding ten deele gedruct was, en het voorste blat noch ongedruct, een Niewe Proef heb gedaen aen een getrout man, een Arbeider zijnde, die van 't leezen, of de beginselen van dien, gans niet en cost, behalven alleen een of twee Letteren: dewelcke ic tweemael daechs by my liet koomen, om hem zelf te onderwijzen op noch een andere niewe wijs, als ic mijn kint had laeten doen, en die ic noch beeter en lichter oordeelde nuu bedacht te hebben. En is zulx zoo uitgevallen, dat hy, hoewel 't een persoon was zwac van onthouden, en van een ongeoefent verstant, eevewel in twee weeken tijts zoo ver is gebracht, dat hy alderlei Woordleeden (en oover zulx ooc alle) die in onze Neederlantse spraec voor vallen, conde spelden, en die ooc begonde te leezen: en dat hy, nuu ic dit schrijf, drie weeken geleert hebbende, met zin en verstaenelijc leest de reedenen en verhaelen (hoewel vol zwaere en veelletterige Woordleeden die ic hem voorschrijf; nae mijn wijs gespelt zijnde. Alzoo ic gans ondienstich acht, hem voor eerst andere quaelijc-gespelde reedenen of boeken voor te houden: en zeeker ben uit ervaering mijns kints, dat in deeze te leezen geen zwaerichheit zal zijn, in geene wel geoeffent weezende. Deeze proef heb ic voorgenoomen, uit oorzaec dat ic my nuu beezich houdende, in te beschrijven de wijzen, om licht en grondich elc een te leeren leezen; noodich achtede, om zulx met volle zeekerheit op een vasten gront te doen (volgens het dicht hier onder gestelt), en de zwaerichheeden te bemerken en voor te koomen die daer in mochten vallen; en ooc om een yder te verzeekeren, dat het geene ic hier in't licht breng, en noch wijders deezes aengaende in't licht te brengen staet: zulx zy, dat de heele weerlt, en byzonderlijc de Neederduitse, groot voordeel daer uit zullen konnen bekoomen. Die een Bericht wil doen, hoort op geen losse gronden
Zijn werc te bouwen: maer op eenen Berch van Steen.
Want anders inde naem, en zaecGa naar voetnoot1 wert strijt bevonden:
En zulleken gebou moet vallen ginder heen.
|
|