De spreeckonst

[p. 14]

III. Hooftst. Vande Beschrijving, en Onderzoeking der Spreeckonst.

Nae dat verhaelt zijn de Nuttichheeden en Waerdichheit deezer Const, welke tottet leeren zouden moogen opwecken: zal ic spreeken van't geene noodich is tottet verkrijgen van die nuttichheeden en zoo waerden zaec:naemelijc de Leering zelf, welc geleegen is, 1 In een bequaeme beschrijving deezer const, daer door men onderweezen wort; 2 In een naerstige Onderzoeking van die, waer door men de onderwijzing aenneemt.

I. De Beschrijving hebt gy hier. welke op datse tot haer einde bequaem zy: isse van my nae vermoogen, klaer en met orde gedaen; bestaende meest in Bepaelingen, Onderscheidingen en Deelingen, Aenwijzing van Eigenschappen, en Verklaeringen vande voorschreeve. De Bepaelde en verspreide zaeken, neffens andere voorvallende, geef ic meest al Niew-gemengde Duitse Naemen: en heb dicwils veel moeite gedaen, om bequaeme en Zinrijke te bedenken. Niet teegenstaende zullenze veel in't eerste duister en bers schijnen. Doch zoo iemant hem in deeze wat oefent, zake klaer en welluidende bevinden. Dewijl haer sommige op uitheemse Constwoorden (vocabula artium) zoo gewennen; datse de Duitse diemen in haer plaets gebruict niet en verstaen, zelf alsse duidelijker en beeter zijn: zoo vinden haer genootsaect, die zuiver duits willen schrijven en eevewel verstaen worden, de uitheemse aende cant te zetten. 'Twelc ic niet en heb gedaen; om dat meest al de Constwoorden die ic gebruic, niet en zijn uitet Latijn of elders vertaelt; maer van niews bedacht om Niew-ontdecte zaeken, die te vooren in geen taelen zijn beschreeven, en geen naemen en hadden, daer mee te beteikenen; en diemen derhalven saemen met de zaeken, eerst in't gebruic moet brengen Ooc om dat inde plaets vande uitheemse dieder zijn, dikwils Duitse gebruic in een anderen zin: om de dooling of andere onbequaemheit, die ic inden ouden zin bespeur. Die nuu met den zin der Duitse oovereen-coomen, stel ic hier en daer neffens de Duitse.

In de Bepaelingen (Definitiones) druc ic dicwils het Geslacht (Genus) niet uit: om de cortheit, en om dattet uite voorgaende onderscheiding bekent is. Ooc bepael ic dicwils op verscheide wijzen, de dingen die op gelijke wijs zouden moogen bepaelt worden: en dit om te toonen dat elc van die alle zoo verscheidelijc konnen bepaelt worden; en om een walgelijken stijl te schouwen.

De Verspreiding (Distributio) is Deeling (Partitio) of Onderscheiding (Divisio). Die beide en voech ic niet alleen tussen de andere beschrijvingen: maer stelze ooc in taefelen; om die met een opsicht heel te konnen vatten en beeter te heugen. En versprei gemeenlijc in weinich soorten of deelen, veeltijts in twee: dewijle uit de Tweespreiding (Dichotomia), alsse nae behooren geschiet, de volmaectste verhandeling ontstaet. Ic zie altijt in, of de onderscheiden genoomen zijn van't geene de onderscheide zaeken in haer zelven hebben, of ten aenzien van andere: nae geene, als de voornaemste, onderschei ic eerst: dan nae deeze, zonder die onder malkander te mengen. Ooc let ic ofse veel gemeen zijn, of sommige alleen eige. Nae de gemeene maec ic Hooge Geslachten, en verhandel die derhalven in't gemeen: dewelke dan verstaen zijnde, konnen met eenen alle Laege Geslachten,

[p. 15]

en Soorten, die uit haer saemenvoeging vloejen, verstaen worden: jae yder kan daer uit nae zijn behaegen in meenigerlei vervolch byzondere soorten maeken: mits elc der Hooge Geslachten die't lijden konnen booven, of onder, of oover al tussen in te voegen.

De Eigenschappen nae welke ic geen onderscheiding doe, beschrijf ic by haer zaec: zettende daer voor in andere letter Eigensch.

Inde Verklaeringen (die met andere letteren als al de voorzeide gedruct zijn) koomen de Voorbeelden. Van welke tot waerschouwing noodich dient gezeit, en wel aengemerct, lichtelijc te zullen gebeuren dat zommige die anders zullen uitspreeken als ic, en dan op de beschrijving niet passen als Voorbeelden: en mitsdien, meenen dat ic dool. Daerom zal een yder die zulx bevint verdacht zijn, om dan meer op de Bepaeling als op die Voorbeelden te achten: en te oordeelen, dat de oorzaec waerom hem de beschreeve zaeken uit de Voorbeelden niet en blijken, en onwaerachtich schijnen: niet en zy mijn verkeerde onderwijzing; maer om dat hy die nae mijn meening niet uit en spreect. By voorbeelt, indien iemant, een Vlaeming zijnde, leest inde 66. zijde tot Voorbeelden van Holachtige vryje Tantvleisclinkers uer/ luer/ zuer/ buer/ die nae zijn gewoonte uitspreekende: zoo zal hyze bevinden op haer bepaeling niet te passen: maer die eeveleens te luiden als de Voorbeelden vande Hol-achtige vryklinkende Middeletteren in de 56. zijde staende, en met de bepaeling van die oover een te koomen: en daer uit meenen dat mijn leering vals is, zoo hy dit niet in en ziet. Het is wel waer, dat ic zulx daer, en somtijts elders aenwijs: Maer het kan noch op veel andere plaetsen geschieden.

Achter de Verklaering stel ic dicwils met gelijke Letter (doch met een leege plaets daer wat afgescheide) de Bewijzing der Waerheit, en Weerlegging der Doolingen: daer in ic somtijts wat lang ben; om dat de invoering van niewe meeningen, en verdrijving der Oude ingewortelde zulx vereist. Doch den Leezer die de zaec wel gevat heeft, en toestaet: kan zulx in't leezen of leeren ooverslaen zonder afbreeking des ordens of vervolchs. Ic zou op meer, bewijs en breeder verklaering hebben gestelt: ten waer ic gevreest had, dat dit boec voor 't eerste te groot zou zijn geworden.

II. Aengaende de Onderzoeking/ die moet geschieden met de Beschrijving vlijtich en aendachtich te ooverleezen: en by het leesen te voegen de daedelijke ondervinding en beproeving van de beschreeve zaeken: mits die uit te spreeken, en daer niet alleen met de ooren naew op te letten, en d'eene teegen d'andere te vergelijken, om haer verschil en oovereencooming te bemerken; maer ooc met een vinger te voelen inden mont, om de gestalte der Vormen beeter te verneemen. Want in gevalle iemant deeze beschrijving alleen ooverloopt, en zonder lust inziet, of daer geen merkelijke tijt en moeite aen besteet: zal geen of weinich vrucht daer uit trecken, en hem alles duister en zwaer schijnen: Alzoo't meest al niewe en ongehoorde dingen zijn. Gelijc 'tselve ooc in die geleegentheit gebeurt in alle Consten daermen noch niet in geoefent en is: hoe klaer die ooc beschreeven zijn.