Forum: brieven, citaten, dokumenten en knipsels

[p. 163]

zevende nummer
Gedateerd: Juli 1933

II 7, 497-516 Kaas [1, voortgezet tot en met 11]
Willem Elsschot

Ary Delen in gesprek met G.H. 's-Gravesande: ‘Toen op een avond - we waren er in geslaagd hem te bewegen de verzen van 1910 aan Forum af te staan en ge weet welk een opzien ze daar baarden! - bracht ik hem bij mij thuis in kennis met Greshoff, die juist de eerste volledige studie over zijn werk in Groot Nederland gepubliceerd had en Menno ter Braak. Tijdens het gesprek nam Greshoff mijn exemplaar van Lijmen ter hand en las hardop den datum: 20 Januari 1923 ...

Een drietal weken nadien kwam Elsschot mij opzoeken: - 'k Heb een nieuw boek geschreven ... op veertien dagen ... Het heet Kaas ... Ja, dat is Greshoff zijn schuld: toen hij dien datum van Lijmen las ... 1923 ... toen klonk er iets als een verwijt in zijn stem ... Tien jaar!... Ik ben dadelijk begonnen ... en nu typ ik het over ... En 'k heb het aan Greshoff opgedragen ...

En eenige dagen nadien las hij het ons voor hier in mijn werkkamer; daar waren Greshoff, Van Nijlen en de uitgever Van Kampen. Bij 't laatste hoofdstuk moest ik de lezing van hem overnemen: hij begon te snikken, waarachtig!’ (G.H. 's-Gravesande, Sprekende schrijvers, Meulenhoff, Amsterdam, 1935, blz. 200). Willem Elsschot aan J. Greshoff, 21 februari 1933: ‘Beste Greshoff, Ik heb Kaas aan u opgedragen. Het is af. Gij kunt u niet voorstellen hoe gelukkig ik ben. Ik sta verstomd.’ (Brief in collectie-De Ridder LM).

Greshoff was blijkbaar zo enthousiast dat hij in Het Vaderland aankondigde dat Kaas in Forum zou verschijnen voordat de redactie het manuscript gezien had (zie brief van E. Bouws aan J. Greshoff van 5 maart 1933 in collectie-Greshoff LM). Maar op 20 februari 1933 wist Ter Braak al dat Kaas aangeboden zou worden aan Forum (BW I, 456). Zie ook de brief van Elsschot aan Greshoff van 24 februari 1933 in collectie-De Ridder LM.

Du Perron aan Ter Braak, 12 maart 1933 (BW II, 6): ‘Ik vind het einde: de débacle van de kaas, beter dan het begin. Over het algemeen best, maar niet zóó prachtig van stijl als jij denkt, en zeker niet beter dan Dr. Dumay. Ook niet qua stijl; al is dit procédé van zakelijke zinnetjes en veel nieuwe alinea's op het eerste gezicht aardiger. Maar imponeeren doet het me geen bal. Het laat zich weer niet herlezen!’

Afzonderlijk uitgegeven als Willem Elsschot, Kaas, Van Kampen, Amsterdam [1933]; en in VWE. Zie voor de opdracht aan Jan Greshoff die in het boek is opgenomen de brief van Willem Elsschot aan J. Greshoff van 27 maart 1933 in LM.

Op 24 oktober 1968 heeft de NCRV onder regie van Gerard Rekers een televisiebewerking van Kaas uitgezonden.

[p. 164]

besprekingen

Marnix Gijsen in De Boekenkast, 1 december 1933, blz. 137-138:

‘Vanaf het derde kapittel wordt het een voortreffelijk en amusant boek, de eerste hoofdstukken mag men haast geniaal noemen.’

Victor E. van Vriesland in Nieuwe Rotterdamsche Courant, 2 december 1933 (OV I, 334-337).

Menno ter Braak in Het Vaderland, 3 december 1933 (VWtB V, 33-39):

‘De held van Kaas [...] blijft “honnête homme” dwars door de kaas heen. In dit opzicht is Kaas een nieuw aspect van Willem Elsschot, een étappe in zijn ontwikkeling. Men zou dit nieuwe een positief geloof in oprechtheid kunnen noemen; niet via een onvruchtbaar, sputterend idealisme-van-de-koude-grond komt Frans Laarmans tot die oprechtheid; neen, door een bolwerk van kaascompromissen moet hij zich heeneten om het bescheiden eiland der “innerlijke stemmen” voorgoed te bezitten.’

Haagsche Post, 15 december 1933.

Maurice Roelants in De Telegraaf, 21 december 1933:

‘met dit boek blijkt eens te meer dat de Vlaamsche literatuur in West-Europa, zij het weinig opvallend door stijl, die de natuurlijkheid zelf is, een auteur bezit van meer dan gewoon formaat.’

M. Revis in De Stem, januari 1934, blz. 92-94 (Critisch Bulletin, blz. 12-14). Urbain van de Voorde in Dietsche Warande en Belfort, januari 1934, blz. 52-57: ‘[...] er is meer dan één Elsschot in de Europeesche letteren, en er is maar één Timmermans.’

Frans Coenen in Groot Nederland, januari 1934, blz. 90.

Joh. de Maegt in Het Laatste Nieuws, 18 januari 1934.

P.J. Risseeuw in De Rotterdammer, 27 januari 1934.

Gerard van Eckeren in Den Gulden Winckel, februari 1934, blz. 31-32.

De Residentiebode, 31 maart 1934.

Dirk Coster in De Stem, november 1934, blz. 1077-1082:

‘Oh, dit is een aardig boek. Wij moeten het natuurlijk nu niet dadelijk overschatten gaan. Het is nu niet bepaald het beslissende meesterwerk waarvoor men het ons van zekere zijde wil “aanlijmen”.’

Gerard Knuvelder in Roeping, oktober 1935, blz. 58-59.

II 7, 517-518 De verbijsterde [g]
Hendrik de Vries

Vertaling van een gedicht van Ramón María de las Mercedes de Campoamor y Campoosorio (1817-1901), Asturiaan ‘van wiens mindere werken men in ongeveer elke courant en elk tijdschrift echo's verneemt.’ (Hendrik de Vries op blz. 89 van Romantische rhapsodie).

Opgenomen in Hendrik de Vries, Romantische rhapsodie, De Spieghel, Het Kompas, Amsterdam, Antwerpen [1939].

[p. 165]

Bandontwerp door Jozef Cantré

Willem Elsschot

[p. 166]

II 7, 519-528 Als voorbeeld van hygiëne
E. du Perron

Reactie op het internationale PEN-congres dat in mei 1933 in Dubrovnik gehouden was. De Franse delegatie had daar een motie (ondertekend door 21 andere delegaties) ingediend om te protesteren tegen de boekverbrandingen in Duitsland. Voorzitter H.G. Wells weigerde de motie in behandeling te nemen, maar wilde wel het woord geven aan de uitgeweken Duitse schrijver Ernst Toller. Die vroeg de Duitse delegatie wat de Duitse schrijvers hadden gedaan tegen boekverbrandingen en Jodenvervolging. Maar zodra hij was begonnen te spreken, verliet de Duitse delegatie de zaal. Na zijn rede zei de Nederlandse gedelegeerde Jo van Ammers-Küller dat zij het optreden van Toller een schandaal vond en verliet ‘onder teekenen van hevige emotie ostentatief de zaal.’ Johan Fabricius verklaarde toen dat hij en andere leden van de Nederlandse PEN-club het met haar optreden niet eens waren, ‘maar ongelukkigerwijze voelde onze tweede gedelegeerde, de heer Westerman, zich verplicht mevr. Van Ammers de hand boven het hoofd te houden’. Hij zei verder dat de vergadering hem ‘een broeinest van communisme’ leek.

Mr. dr. W.M. Westerman, hoofdredacteur van het Haagsch Maandblad, was in april lid van de Tweede Kamer geworden voor het ‘edelfascistische’ Verbond voor Nationaal Herstel.

Uiteindelijk werd de Franse motie toch aangenomen met 10 stemmen voor, 2 tegen en 10 onthoudingen. Mevrouw Van Ammers verontschuldigde zich later schriftelijk bij voorzitter Wells voor haar woorden.

Op 31 mei 1933 protesteerde dr. Nico van Suchtelen in een open brief (die mede-ondertekend werd door Menno ter Braak) tegen het optreden van de Nederlandse delegatie en later verontschuldigden beide gedelegeerden zich in de vergadering van het Nederlandse PEN-centrum.

A. den Doolaard versloeg het congres voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 31 mei en 2 juni 1933 en daaruit is hier ook geciteerd.

Zie ook De Stem, juli-augustus 1933, blz. 802 en blz. 824-825 voor een commentaar en een oproep van Links Richten; verder ook II 7, 558-559.

Opgenomen in E. du Perron, Blocnote klein formaat, Boucher, 's-Gravenhage, 1936 (verkort); en in VWdP II, 606-607 (verkort).

II 7, 529-531 Moeder [g]
Louis de Bourbon

Opgenomen in Louis de Bourbon, In extremis, Stols, Maastricht, 1936.

II 7, 532-541 Een oude meneer en ik
Josine Reuling

bio- en bibliografische gegevens

Josine Reuling werd geboren op 29 september 1899 in Amsterdam en overleed

[p. 167]

Josine Reuling

in oktober 1961 in Amsterdam. Toen ze twee jaar was, ging ze met haar ouders mee naar Rusland, waar ze tot na de eerste Wereldoorlog bleef. Toen ze was teruggekeerd in Nederland, werd ze particulier secretaresse. In 1927 ging ze in Frankrijk wonen. De laatste jaren van haar leven woonde ze in Amsterdam. Bibliografie, documenten, brieven en knipsels in LM.

Haar oordeel over Forum in een brief aan Herman Robbers van 22 mei 1935: ‘O ja, ik krijg Forum gestuurd en vind dit blad vreeselijk. Ik moest mij toch meer tot al deze jongeren aangetrokken voelen. Mais non, ik kan en kàn het niet waardeeren noch mooi vinden. Vestdijk, ter Braak, enfin... Slauerhoff bezocht mij (zijn Leven op Aarde vind ik overweldigend mooi.)’

II 7, 542-549 Het evangelie der ironie
Victor Varangot

bio- en bibliografische gegevens

Victor Varangot werd geboren op 18 februari 1912 in Amsterdam. Hij was in 1928 korte tijd leerling van Menno ter Braak toen die lessen waarnam op de vierde hbs in Amsterdam. Hij volgde na zijn eindexamen lessen in kunstgeschiedenis. Eind 1933 werd hij secretaris van J. Greshoff en trouwde met een zuster van Menno ter Braak, die secretaresse van Maurice Roelants was. Van 1935 tot 1940 werkte hij als free lance journalist in Brussel. Toen de

[p. 168]

oorlog was uitgebroken, verliet hij Brussel en keerde terug naar Nederland waar hij lessen schreef voor een cursus statistiek. Na de oorlog werkte hij bij een adviesbureau voor toegepaste statistiek en sinds 1952 is hij statisticus bij een bedrijfsvereniging. Zijn bijdrage Virginia leidde tot het eind van Forum. Hij debuteerde met deze bijdrage aan Forum en publiceerde ten tijde van Forum ook in Groot Nederland (1934-1935). Na de oorlog werkte hij ook mee aan Proloog en Critisch Bulletin.

Brieven in LM.

bespreking

Ter Braak aan Du Perron, 31 maart 1933 (BW II, 19): ‘Het is beslist schrander en niet van de eerste de beste.’

II 7, 550-555 Aan Ambrosia
E. du Perron

Naar aanleiding van Jan Engelman, Tuin van Eros, Centum Nec Plura, [Amsterdam], 1932.

Du Perron aan Ter Braak, 21 november 1933, naar aanleiding van een opmerking van D.A.M. Binnendijk over Du Perrons ‘autisme’ (BW II, 225): ‘Toen ik Aan Ambrosia schreef, heeft in Utrecht ook niemand er iets van begrepen, zooals Marsman mij meedeelde. Hoe moet dit nu eigenlijk? Zullen wij tot de idiautisten neerdalen, of zullen zij leeren ons autisme (of het mijne, als jij je hier niet verdacht vindt) aan te hooren voor wat het is, en niet voor wat zij erin verstaan? Ik vind dat die “vrije geesten” zich op dit gebied ook maar wat moeten oefenen.’

Opgenomen in E. du Perron, De smalle mens, Querido, Amsterdam, 1934; en in VWdP II, 583-590.

II 7, 556-557 Panopticum. Prijs voor het bloemlezen
M[enno]. t[er]. B[raak].

Naar aanleiding van het feit dat de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde de Van der Hoogtprijs niet aan J. Slauerhoff had toegekend voor Het verboden rijk, maar aan Anton van Duinkerken voor zijn bloemlezing Dichters der contrareformatie (besproken in Forum door H. Marsman, II 6, 488-489). Het verslag van de commissie voor de Van der Hoogtprijs in Handelingen en Levensberichten van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden, 1933, blz. 131-133.

II 7, 557-558 Panopticum. Stukken en brokken
Gr[eshoff].

Over het bezwaar van bloemlezingen.

[p. 169]

Victor Varangot

II 7, 558-559 Panopticum. Het naspel van Dubrovnik
E. d[u]. P[erron].

Naar aanleiding van de motie waarin de Nederlandse PEN-club het optreden van mevrouw Van Ammers-Küller en dr. Westerman in Dubrovnik had veroordeeld.

Zie de notitie bij II 7, 519-528.

II 7, 560 Panopticum. Poësie pure in het Grieksch
[Anoniem; de vertaalster wenst nog steeds anoniem te blijven]

Griekse vertaling van de Cantilene voor Vera Janacopoulos van Jan Engelman. Ter Braak aan Du Perron, 10 februari 1933 (BW I, 445): ‘[X] heeft Janacopoulos prachtig in het Grieksch vertaald.’

Du Perron aan Ter Braak, 13 februari 1933 (BW I, 448): ‘Vertaalde [X] Ambrosia, met het oog op Vera Janacopoulos in eigen persoon? Of was het zoomaar een kunstemotie die haar hiertoe dreef? Heb je haar al op haar verwantschap met Heeroma gewezen?’