Van Alexandros tot Zenobia. Thema's uit de klassieke geschiedenis in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

[p. 127]

Harmodios & Aristogeiton,

een vriendenpaar in Athene ten tijde van het bewind der Peisistratiden Hippias en Hipparchos. Toen Hipparchos het oog liet vallen op de jongste van dit vriendenpaar, Harmodios, ontstonden er moeilijkheden. Eerst ontstak Aristogeiton in woede en later ook Harmodios, toen Hipparchos de zuster van de jongeman beledigde. Het tweetal beraamde een aanslag op de machthebber Hippias en zijn broer. Bij de uitvoering ervan in 514 v.C. konden ze echter slechts Hipparchos van het leven beroven en kwam ook Harmodios om. Aristogeiton werd gevangen genomen en gemarteld. Aldus het onopgesmukte verhaal van Thoukydides. Aristoteles geeft het verhaal met enkele afwijkingen: niet Hipparchos maar een zekere Thettalos zou door Harmodios zijn afgewezen en deze Thettalos zou zich daarna onder bescherming van Hippias en Hipparchos uiterst agressief zijn gaan gedragen. Volgens Aristoteles zou Aristogeiton tijdens de verhoren opzettelijk voorstanders van het tirannieke bewind beticht hebben van deelname aan zijn komplot, dit om de tegenpartij te verzwakken. Om aan zijn martelingen een einde te maken provoceerde hij tenslotte met een reeks beledigingen Hippias, die zijn gevangene doodde. Herodotos stipt het verhaal slechts aan en vermeldt dat Hipparchos een in een droomgezicht vervatte waarschuwing in de wind sloeg en zich naar het feest van de Panathenaeën begaf, waar hij werd omgebracht.

Van een politieke tirannenmoord is zeker bij Thoukydides geen sprake: Hippias en Hipparchos, zonen van Peisistratos, voeren een gematigd bewind en de moord is het gevolg van een gewone liefdesgeschiedenis. De zaak is echter kort na 510, toen de tirannen met hulp van de Spartanen werden veijaagd, opgewaardeerd tot een politieke daad om aan de val van de Peisistratiden een Atheense glans te geven. Antenor vervaardigde na de slag bij Marathon (490) een beeldengroep voor de Agora - en daarmee het eerste openbaar opgestelde gedenkteken voor stervelingen - die door de Perzen tijdens hun plundering van Athene in 480 werd weggesleept. Kritias en Nesiotes maakten in 477-76 een nieuwe groep, vermoedelijk een kopie van de vorige, die blijkens afbeeldingen op vazen en uit marmeren kopieën grote bekendheid kreeg in de Griekse wereld. Alexandros zou het origineel opnieuw op de Agora hebben laten opstellen. Van de ons bekende kopieën stamt een van de meest complete uit de Villa van Hadrianus te Tivoli (nu in Napels). Een vaas van de ‘Kopenhagenschilder’ in Würzburg uit ca. 475 v.C. toont de twee links en rechts van Hipparchos; zij zijn gemodelleerd naar de beelden op de Agora.

De Harmodios van genoemde groep stond model voor ‘De eed van de »Horatii’ van David. De groep als zodanig werd gebruikt voor de uitbeelding van de Russische arbeider en kolchoze-boerin in het paviljoen van de Sovjet-Unie èn voor ‘Kameradschaft und Familie’ in dat van Duitsland op de Wereldtentoonstelling te Parijs van 1937.

Brunnsåker 1971; Fehr 1984; Kluwe 1966; Suter 1975.