Volledige werken. Deel 14. Brieven en dokumenten uit de jaren 1870-1871

[21 maart 1871
Artikel over Rochussen in de Java-Bode]

21 maart 1871

Artikel over wijlen J.J. Rochussen en over Max Havelaar in de Java-Bode, nr. 68. Fragment. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Het belangrijkste deel misschien van Rochussen's werkzaamheid valt nog in de Regering van Koning Willem i.

Sints lang was hij in de Nederlandsche politieke wereld een man van het verleden; niet omdat hij reaktionnair of illiberaal zou moeten heeten, maar omdat zijn geheele aanleg den praktischen diplomatieken staatsman aanduidde, voor wien in de latere dagen van beginselen en doctrine geen eigenlijke plaats was. Ja in zekeren zin mogt men twijfelen, of zelfs de demokratische geest, die sedert 1830 over onze maatschappij waait, voor hem een temperatuur was, waarin hij zich met genoegen bewoog. De heer Rochussen zag slechts 3 maanden vóór den heer Thorbecke het levenslicht. Rochussen is als handelsman, als financier zijne loopbaan begonnen; Thorbecke als hoogleeraar. Beider politieke rigting heeft steeds, om zoo te zeggen, deze tegenstelling van beider eerste werkzaamheid vertoond. Praktijk boven theorie, tegenover theorie boven praktijk.

De heer Rochussen was minister van Kolonien in 1860, toen - bijna

[p. 499]

zouden wij zeggen sedert - het boek verscheen, dat thans, gelijk het heet, in volksuitgave wordt te koop geboden, de Max Havelaar.

De heer Schadd, die het uitgeeft, moest zich schamen over de kleinmoedigheid, waarmede hij den prijs niet lager danf2,40 heeft durven stellen, en over de onbeschaamdheid, waarmede hij een editie tot dien prijs als volksuitgave durft annonceren. In allen gevalle zal het boek, zij het dan niet door Jan en Alleman, toch door velen weder eens gelezen worden. De schrijver van den Max Havelaar heeft zich sedert steeds beklaagd, dat het publiek niet lezen kan; dat het boek zijn doel niet bereikt heeft. Doch ik vrees, dat, wanneer het Nederlandsch publiek thans den Max Havelaar herleest, het, ditmaal met bewustzijn, den indruk zal krijgen, welks onbewuste aanwezigheid vroeger wel de oorzaak zal geweest zijn van den weinigen praktischen invloed, dien het boek gehad heeft; dien namelijk, dat de Max Havelaar een geschrift is, meer nog ter regtvaardiging van Max Havelaar, dan tot verbetering van het lot der Javanen geschreven.

Dit is geen verwijt tegen den schrijver, die voorzeker evenzeer grond had regt voor zich, als medelijden voor de Saidja's en Adinda's te vragen; maar het is de verklaring, waarom de strekking van het boek, onhandig in tweeën verdeeld, op geen praktisch resultaat is uitgeloopen.

De schrijver bevindt zich tegenwoordig te Wiesbaden. Zijne echtgenoote houdt nog steeds in Italie haar verblijf. De kommissie tot inzameling van bijdragen voor het gezin van den steeds behoeftigen auteur vat haar taak zeer flaauwhartig op; sommigen harer leden noemen dit eene zekere bescheidenheid en kieschheid, welke slechts geheel vrijwillige, zoo min mogelijk afgebedelde gelden verlangen. Men vermeent echter, dat tusschen Douwes Dekker en de kommissie reeds moeijelijkheden gerezen zijn.