Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[20 februari 1879
Verslagen voordrachten Delft en Leiden in Vox Studiosorum]

20 februari 1879

Twee verslagen van voordrachten van Multatuli van resp. 12 februari te Delft en 13 februari te Leiden in Vox Studiosorum, no. 6. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.) Fragmenten.

De verslagen zijn van de hand van resp. P.J. van Voorst Vader en F.N.L. Abersa.

(....)

Woendag 11. trad Multatuli in Stads Doelen voor een talrijk publiek op met de volgende stelling. ‘Genot is deugd’.

We zullen trachten onzen lezers een idee van zijne redevoering of juister gezegd van 't daarin behandelde, te geven.

(....)

Bovengenoemde stelling is niet nieuw. Reeds is ze door Epicurus, ongeveer 300 jaar vóor chr. verkondigd en toen zelfs niet voor de eerste maal. Reeds millioenen jaren heeft de menschheid bestaan en nog bevinden we ons in den toestand van Robinson Crusoë, die op zijn eiland geworpen, tot bewustzijn terugkeert en er zich rekenschap van geeft in hoeverre hij de dingen om hem tot zijn nut kan aanwenden. Dat moet ook ons doel zijn.

Spr. trachtte ons den zin der woorden genot en deugd duidelijk te maken en haalde daarbij het woord van Locke aan: ‘Het meeste verschil van gevoelen ontstaat uit de verschillende beteekenissen, die we aan de woorden hechten.’

[p. 695]

We moesten trachten de woorden op te vatten in den zin, dien beschaafde, welwillende menschen daaraan geven.

Spr. verklaarde, hoe genot en deugd onafscheidelijk waren en dat de zin der stelling was: ‘genot is identisch met deugd.’ Hij wees er op, hoe weinig de deugd bevorderd wordt door 't uitloven van prijzen; hoe gering de verdiensten van priesters of van personen, die goddelijke ingevingen meenden gehad te hebben, waren voor de toeneming van deugd d.i. van genot.

Vermeerdering van genot kan alleen voortvloeien uit de studie van den aard der dingen; wil men die toeneming opmaken, dan moeten we in rekening brengen, dat in het streven naar geluk zelf een bron van geluk ligt, iets wat door v.d. Hoeven in het bekende werk: ‘de Cirkelgang der Menschheid’ wordt voorbijgezien.

De slotsom was, dat het onderzoek naar den aard der dingen; het trachten, de zaken zoodanig aan te wenden, dat wij er het meeste nut van trekken, ons het grootste genot geeft en ons dus deugdzaam maakt.

Is de ziel met dat onderzoek vervuld, dan is er in onze gedachten geen plaats voor iets, dat slecht of onrein is; de vrees voor den dood zelfs blijft dan verre van ons in uren van gevaar.

Met eene opwekking speciaal aan de leden van Vrije Studie, om naar degelijkheid en waarheid te streven, besloot Spr. onder daverende toejuichingen zijne rede.

(....)

P.J.v.V.V.

(....)

Donderdag 1.1. hield Multatuli hier zijne aangekondigde lezing waarover wij slechts weinig behoeven te zeggen. Zij, die zijne ideën hebben gelezen weten wel wat zijne meening is omtrent het verband tusschen deugd en genot. De stelling, die hij vooropstelde, was reeds 2½ eeuw vóór Christus door Epicurus verkondigd, maar evenals de eenvoudige waarheid dat men op de beteekenis der woorden die men gebruikte moest letten, nog niet door allen begrepen. Epicurus was een wijsgeer. Wat is een wijsgeer? Spreker meende daarvoor de definitie te kunnen vinden in onze eigene, schoone, hollandsche taal: n.l. iemand die wijs begeert te worden. Ieder die begeerte heeft is dus volgens Multatuli een wijsgeer.

[p. 696]

De philosophen van onzen tijd houden zich op met zaken, die voor gewone menschen onbegrijpelijk zijn, en verkondigen theoriën wier namen ons verbazen.

Na tal van uitweidingen zooals men dat van Multatuli gewoon is, stelde spr. zich de vraag: Wat is deugd? zonder echter een bepaald antwoord daarop te geven. Na een zeer naïve voorstelling over de eerste ontwikkeling der menschheid, en ‘de bedreigingen tegen ondeugd die men uitvond’ vatte hij de draad van zijn betoog weer op, en lichtte door een paar recente voorbeelden zijne stelling toe. Zijn redevoering, die, zooals hij zelf zeide, niet ten doel had om de hoorders te overtuigen, maar hen alleen te plaatsen op een standpunt, waarop zij zich zelven zouden afvragen: Is het toch werkelijk waar, is deugd genot? eindigde met een zedepreek, vol banaliteiten, en kon niet in vergelijking komen met die van het vorige jaar.

(....)

A.