Ideën I

[p. 219]

322.

Een kommissie uit de Tweede-Kamer heeft in 'n zeer verward rapport betoogd dat er honderd-en-dertien millioenen zoek zyn op de indische administratie van 1836 tot 1842.

De verwarring in dat rapport wordt veroorzaakt door 't vermengen van opgaven uit ongelyksoortige bronnen. ‘Jan heeft z'n been verstuikt, hoe is 't mogelyk dat Pieter niet mank gaat?’ Of: ‘als Money ^* gedejeuneerd heeft te Buitenzorg, hoeveel is er dan gestolen te Banjoewangie?’

Ik zeg: er is niets bestolen. Niet op de vermeende wys althans, en de vreugde over de ontdekking van dat deficit, is niets dan broodnyd van de liberalen.

Indie wordt geregeerd door papier. Uit overmaat van ‘eerste beginselen’ is de administratie zoo kunstig geworden dat niemand daaruit wysworden kan. Dit nu is niets nieuws.

Het Nederlandsche Volk kan gerust wezen over die 113 millioen. Op 't papier zyn ze weggeraakt. Op, met, en door papier zullen ze terugkomen. ^†

Maar intusschen zullen de liberalen weer gebruikmaken van die duitenplatery, om de hoofdzaak ter-zy te schuiven, dat is: de Havelaarszaak en de mishandeling van de indische bevolking.

Waarom benoemt men geen kommissie om te onderzoeken of 't waar is wat ik daarvan gezegd heb, instee van 't narekenen der opgaven van 'n baarschen vreemdeling die hier-en-daar terloops wat heeft opgevangen?

De Jávaan wordt mishandeld... dit gaat ons goddienend Nederland niet aan.

Er zyn onnauwkeurigheden in de administratie... dàt roert de ziel! Dàt treft de fynste zenuwen van alle kruideniers die gewoon zyn pruimen en krenten te-gelyk te behandelen! Dàt schreit ten hemel!

O, Lachmé, hoe kunt ge zeggen dat ik verflauw in verachting voor zóó'n Publiek, gerepresenteerd door zóó'n Kamer!

* Zie over dien Money, Minnebrieven blz. 78, (uitgaaf 1865) Het boek van dezen man wordt gedurig aangehaald door de velen die beweren dat alles op Java volkomen in-orde is. Men heeft het gebruikt als tegenwicht van den Havelaar. By Kamerleden en 'n Publiek dat niet lezen kan, is deze taktiek zoo kwaad niet, al houdt ze overigens geen steek. Money betoogt eenvoudig dat Nederland zooveel uit Indie trekt. Dit is de kwestie niet! Bovendien zyn z'n opgaven zeer onjuist. Op 'n touristen-reisje langs den grooten postweg had hy ze hier-en-daar te-hooi en te-gras opgedaan. Eén zyner voornaamste zegslieden was N.B. de Gouv. Gen. Pahud, de waardige opvolger van Van Twist.
Ik neem deze gelegenheid waar, om 'n drukfout (?) in den Havelaar te herstellen. Toen ik m'n ontslag nam als Ass.-Resident van Lebak, voelde ik my tot dien stap bewogen, o.a. omdat ik den opvolger van Duymaer Van Twist - den hier bedoelden gewezen minister Pahud, 'n allerordinairst bureaumannetje - ‘kende, en omdat ik wist dat er van hem niets te verwachten was.’ Zóó staat er in het Handschrift. De heer Van Lennep heeft laten drukken. ‘Zyn opvolger ken ik niet, en weet niet - dit zal wel beduiden: “en ik weet niet” - wat er van hem te wachten valt.’ (Havelaar, blz. 172, tweede druk van 1860.) Ik noem die... drukfout, zonderling. Daar ik den Havelaar nooit gelezen heb en slechts zelden inzie, is me die bedorven tekst te laat in 't oog gevallen om by-tyds te protesteeren. Ieder begrypt hoe ook weer deze verminking my benadeelde, daar ze een der gronden wegnam waardoor 't vragen van m'n ontslag gewettigd werd.
Wat overigens Money aangaat, de opgaven van dien liefhebberyfinancier zyn niets waard:
1⁰ Omdat ze onjuist zyn. Vanhier dan ook, dat kwazi-deficit van 113 miljoen.
2⁰ Omdat ze niets bewyzen tegen de stelling dat er in Indie geroofd en gemoord wordt. Als zoodanig immers wordt Money's boek gebruikt. Het heeft alleen aan die manoeuvre z'n opgang te danken.
3⁰ Omdat zy - al waren ze juist - slechts te-meer doen in 't oog vallen dat Nederland verkeerd administreert. De door Money opgegeven cyfers zyn nietig in verhouding met de winst die 'n rechtvaardig bestuur opleveren zou. Het batig saldo is bespottelyk gering.

† Dit schreef ik in '62, toen alles in rep en roer was over die zoekgeraakte 113 miljoen. Nu (1872) vraag ik of ik gelyk had? Gevonden is dat geld niet, en toch beweert niemand langer dat het verloren is. De finantie-specialiteit die 't deficit ontdekte, is nu Minister, en wel van Kolonien. Men heeft het recht den heer Van Bosse te vragen, niet waar die millioenen beland zyn, maar waar z'n bereddering over die millioenen gebleven is? Ook met die laffe duitenplatery heeft men weer maanden lang de aandacht van Kamer en Volk weten afteleiden van de hoofdzaak.