Ideën I

401.

Het is niet zonder doel dat ik den held van m'n verhaal liet geboren worden in den kring van burgerlyke bekrompenheid. Bekrompenheid naar ziel en lichaam beide, want er bestaat 'n zeer innige verwantschap tusschen de benauwde tweede-achterverdiepingsche denkbeelden, en de bekatechiseerde stofferigheid van zoo'n omnibus-bedstee. Alles is in alles. Begrippen van deugd, zedelykheid, godsdienst, zyn veelal geschoeid op de leest van de ruimte waarin men zich bewoog. (366) Want de mensch - zooals de geheele Natuur - schept niets. Om te geraken tot de gothische bouworde, moesten wy eerst zien hoe 't eikenwoud zich welfde tot 'n kerkdak, en de omkrullende akanthus was noodig om ons de korinthische te leeren. Wie in en met zonneschyn leeft, maakt zich 'n god van licht en kleuren, en waar men genoodzaakt is den elboog aan 't lyf te houden om vrede te hebben met 'n kontubernaal, heeft men 'n godje noodig dat niet veel plaats inneemt. Dien god zal men dus kleinzeerig, kribbig, lastig, kwalyknemend, vervelend en kwaadaardig maken, als men steeds gedwongen was z'n eigen leven te persen in kleine vormen, en als er dan nog bovendien vuiligheid bykomt, is er in 't geheel geen huishouden met zoo'n god.

De zoogenaamde christelyke godsdienst heeft het meest opgang gemaakt, of zich 't best staande-gehouden, in streken waar de menschen 't dichtst op elkaar gedrongen zyn, en waar alzoo in benauwde kamertjes de beste gelegenheid bestond tot het uitbroeien der spokerige vertellingen van zondenval, zoendood, genade of ongenade, en eeuwige verdoemenis. Het leven in de opene, vrye, groene natuur - niet voor 'n individu, want 'n individu brengt z'n begrippen van huis mee - het Volksleven in de ruimte, vaagt die bekrompen denkbeelden weg, en men overstroome de zoogenaamd-onbeschaafde landen vry met zendelingen en evangeliums, zonder dwang zal men nooit slagen in de trouwens moeielyke taak om de muffe kamerzotternyen optedringen aan volken die gewoon zyn hun indrukken te ontvangen van de frissche buitennatuur.