Rhetorica, dye edele const van welsegghene

[fol. 9v]

¶ Van die ghebrokene voysen

DEn ghebroken voys, diemen in alder manieren te wille draeyen can, den welcken den Rhetorisien en ooc sonderlinghe van noode es, die wort ghedeelt ten eersten in drie deelen. Den eersten es eenen ghemeenen voys, seer bicans alsomen in daghelicscher spraken vserende es. Den tweeden es eenen scherpen oft vierighen voys. De welcke int confirmeren ende approberen, desghelijcx ooc int refuteren begrijpen reprochieren of te wederlegghen gebruyct wort. Den derden es eenen excessiuen voys, niet int luyde crijsschen als vooren verboden es, Maer in groote en tamelijcke veranderinghe, alsmen die auditeurs tot gramschap, oft tot medelijden verwecken wil. Die eerste maniere van voyse, die der gemeender spraken seer naar gelijct, wert ooc gedeelt in vier deelen. Teerste es eenen statelijcken voys. Desen gebruyctmen gemeenlic int begin met statelijcken ende stillen woorden gesproken met vullen monde. Het tweede es oock eenen stillen ende ghetemperden voys, maer wat meer verheuen ende scherper oft claerder dan den eersten. By den welcken datmen betoocht, hoe ende in wat manieren yet geschieden oft niet geschieden mach met vele Interuallen, dat es pausen, poinctueringhen, ende deelinghe, op dat wij schijnen, duer die pronunciatie, tghene dat wij segghen willen van artikele te artikele inden sin vanden auditeurs te prenten ende vestighen. Het. iij. es eenen voys variabel oft verandelijc, want alst so verre int pro-

[fol. 10r]

poost ghecomen es, datmen nv verhalen wil eenighe historie, eenich fayt, oft eenighe sake dye men gheproponeert hadde te vertooghen, soo moetmen den voys veranderen in sulcker manieren, datmen elck schijnt te seggene alsoot geschiet es. Dat stoutelijc ende vromelijc gedaen es, salmen wat dapperlijcker segghen, dat traghelijc oft swaerlijc ghedaen es, dat salmen ooc traghelijc segghen. Voorts als nv strangelijck, als nv soetelijc, als nv rauwigelijc, als nv blijdelijc en voort in aller manieren, also de sake ende die woorden, also moet ooc die pronunciatie verandert werden. Comen daer in ons narratie eenighe sententien, vragen, antwoorden, oft verwonderingen vanden persoonen daer wij af sprekende zijn. Wij moeten neerstelijck toesien dat wij onsen voys veranderen naer den sin ende affectien van dien personen daer wy af spreken. Het vierde es eenen ghenoechlijcken voys, desen werdt ghebruyct om duer eenighe versierde ofte ghenoeghelijcke sake tamelijcke te doen lachen, dit sal gheschieden met een soete beuende stemme, den mont tot lachen staende, wel wachtende nochtans van eenich gheluyt van lachen oft kakelinghe wt te schietene.

¶ Die ander maniere van ghebroken voyse, die welcke wat scherper ende vierigher es dan dye ghemeene maniere van spreken soo wij voren geseyt hebben, desen werdt gedeelt in twee deelen oft manieren. Deerste maniere es datmen met eenen middelbaren verheuen, scherpen voy

[fol. 10v]

se de woorden haestelijcke met eenen aseme stijf wt snabbelen, dwelc sonderlinge dient int confirmeren, ende ooc int refuteren oft berispen. Die ander maniere, datmen wter borst met een clare stemme roepe, ende telcker sententie oft artikele wat spacien van tijde tusschen late, te wetene also vele tijts int swijghen als int spreken. Dese maniere wort ooc sonderlinge int confirmeren ende refuteren ghebruyct. Die derde maniere van ghebroken voyse, de welcke met grote merckelijcke veranderinghe geschiet, ende geheele buyten der gemeyne maniere van spreken gaet, als voren geseyt es. Dese werdt ooc gedeelt in tween Deerste es alsmen die auditeurs wil verwecken tot gramschap, tot wrake oft dier ghelijcke, dat salmen met eenen subtijlen voys wt pijpen, met vele veranderinghe ende grooter haesticheydt. Dander maniere, alsmen die auditeurs vermanen ende verwecken wil tot medelijden, dit salmen met eenen teederen compasselijcken rauwigen voys wtsteenen, dicwils afbijten, met langhe pausen ende menichfuldige veranderinghe. Hier mede si ghenoech gheseyt vanden voys, nv sullen wij van het roeren des lichaems oft gesten ooc wat bescrijuen