Rhetorica, dye edele const van welsegghene

¶ Exempel van een cause oft questie coniecturael.

EEn coopman reyst naer een Jaermarct, nemende met hem een groote somme van ghelde, comende onderweghen, hi vint een schamel ruter reysende naer de selue stadt om te veruolghen een proces, twelck hi hadde aldaer in wetten hanghende. Tsamen coutende, onder ander propoosten, den coopman gheeft te ken-

[fol. 34v]

nen van zijn ghelt, den anderen claecht dat hy geen ghelt en heeft, beclaghende zijn groot dangiere daer hi in es van zijn proces te verliesene, bi gebreke dat hi geen ghelt en heeft om te veruolgene dies hi eewelijc ongheeert man wesen moet, en van nv half desperaet es: wel wetende nochtans ende versekert wesende, hadde hy ghelt, hi soude wel obtineren, twelcke hem ende zijn kinderen eewelijc rijcke, ende verheuen maken soude. Aldus tsamen sprekende, ende deen den anderen zijn saken claerlijc te kennen geuende, twelcke ooc van meer personen gehoort heeft gheweest, si veraccorderen tsamen naer die stadt te reysen. Ter herberghen comende, si hebben tsamen gheeten vanden auont daer naer zijnse ooc tsamen op een camer alleen gaen slapen. Den weert geware wesende (so hy naermaels bekent heeft als hi in een ander fayt achterhaelt es geweest) dat den coopman ghelt hadde, hi es ghecomen des nachts daer si vanden slaep verwonnen laghen, als lieden pleghen die vermoeyt zijn. Dit beseffende, hi heeft genomen het mes van dien schamelen ruyter, en heeft den coopman die keele af ghesteken, hi heeft hem zijn gelt ghenomen, ende het mes al bebloet weder in dye schee ghesteken, loopende weder in zijn bedde, als oft hi nyeuwers af nyet gheweten en hadde. Dien schamel ruyter is snuchtens voor den daghe opghestaen om te reysen tot sinen gedinge, Roepende twee oft drie reysen op sinen medemate oft hi mede vertrecken wilde, denckende dat hi verwonnen was vanden slaep, en daeromme

[fol. 35r]

niet gheantwoort en heeft, hy heeft ghenomen zijn mes, ende zijn ander saken, die hi mede ghebrocht hadde, en es alleene voren gereyst. Corts daer naer den weert heeft groot geruchte ghemaect, roepende hoe daer een man vermoort was hy es met sommighen anderen gasten, den ruyter naer gelopen, hi heeft hem op den wech achterhaelt, hi heeft zijn mes wter schee getrocken beuindende dat bebloet was, si hebben hem gheuangen, ende naer de stadt gebrocht, hi es te rechte ghestelt. Den heesscher heeft teghen hem geintendeert. Ghi hebt den coopman vermoort. Hy als verweerdere oft sinen beschuddere verloochent simpelijck het fayt, seggende. Ic en hebbe hem niet vermoort. Het iugement moet wesen, of hi tfayt gedaen heeft. Dit moet geschieden by coniecturen van causen, teekenen, circumstantien vehemente suspitien, consequentien, gemeenen voys ende fame, approbatie van oorconden, eygen bekennen bi torturen, oft anders, also voren int langhe gheleerdt es. Want onder allen causen, iudiciael oft andere, dye maniere coniecturael alder swaertste es om te handelen, ende nochtans daghelijcx in vele ende sware saken, ghebruyct ende ghehandelt moet wesen, daeromme es si hier met alle hueren deelen seer neestelijck bescreuen, bi den welcken hi niet lichtelijc duer eenich belet oft twijfelinghe verdoolen en mach, so wie met daghelicsche exercitie, hem seluen voeghende es, naer tgene dat hier betoocht ende beuolen staet.