Universele fonologie

[p. 181]

Verklarende woordenlijst

Affix: voor- of achtervoegsel, bijv. ge- in gezicht en -te in hoogte.

Allomorfie: het gegeven dat een morfeem verschillend uitgesproken kan worden, bijv. het verleden-tijdssuffix is -te of -de, en het verleden-tijdsmorfeem heeft dus deze twee allomorfen.

Ambisyllabisch: tot twee syllaben behorend, zoals de [k] in bakker.

Appendix: toegevoegd stukje structuur, voor of na de ‘normale’ structuur.

Assimilatie: gelijk worden van klanken.

Binaire structuur: een structuur waarin steeds twee elementen gegroepeerd worden.

Bisyllabisch: uit twee syllaben bestaand, ta-fel bijvoorbeeld.

C: consonant, medeklinker.

Coda: groepje van de laatste cononanten van de syllabe.

Component (module): onderdeel van de grammatica.

Consonant: medeklinker.

Degeminatie: het uitwissen van één van twee opeenvolgende gelijke klanken.

Deletie: uitwissing, in de fonologie het niet-uitspreken van een klank in een bepaalde context, bijv. t-deletie in kastje.

Derivatie: afleiding van de ene representatie uit de andere.

Diacritisch teken: onderscheidend teken, bijv. accent en trema.

Diftong: tweeklank (ei, au en ui in het Nederlands).

Dissimilatie: ongelijk worden van klanken.

Domein: het gedeelte, de constituent, waarop een regel betrekking heeft.

Downdrift: het gegeven dat uitingen met een lagere toon eindigen dan waar ze mee beginnen.

Explosief: hetzelfde als plosief, plofklank, ploffer.

Etymologie: de leer van de herkomst van woorden, hun geschiedenis.

Extrametrisch: buiten de normale metrische structuur vallend.

Feature: (klank)kenmerk.

Foneem: betekenisonderscheidende klank.

Fonematisch: op fonemen gebaseerd.

Fonografisch: op klanken gebaseerd.

Foon: klank.

Fricatief: wrijfklank.

[p. 182]

Homoniem: dubbelzinnig (woord).

Idiosyncratisch: abnormaal, slechts voor dit geval geldend.

Insertie: toevoeging, bijv. de toevoeging van de d in raarder.

Lexicon: woordenboek; het gedeelte van de grammatica waarin kennis over woorden (en dus ook over morfemen) is opgeslagen.

Linksvertakkende structuur: structuur met vertakkingen links.

M: mot (uit het Frans), fonologisch woord, gebruikt om de fonologisch opgebouwde structuur mee aan te duiden.

Module (component): onderdeel van de grammatica.

Morfeem: betekenisdragende eenheid, bijv. huis, ver- of -heid.

Normatief: normen stellend; een normatieve grammatica is een grammatica met voorschriften voor correct taalgebruik.

Nucleus: de kern van de lettergreep (de vokalen).

Obstruent: niet-sonorante klank, dus plof- of wrijfklank.

Ondergenererend: niet alle acceptabele structuren verantwoordend.

Onderspecificatie: onvolledige specificatie; vormen kunnen ondergespecificeerd zijn in het lexicon vanuit het idee dat de volledige specificatie door de algemene regels tot stand komt.

Onset: het groepje consonanten aan begin van de syllabe, waarmee geallitereerd wordt.

Overgenererend: teveel structuren toelatend, ook onacceptabele structuren.

Plosief: plofklank, ook wel ploffer of explosief genoemd.

Prefix: voorvoegsel, bijv. wan- in wanorde.

Prosodie: het gedeelte van de klankvorm dat niet de segmenten betreft, dus melodie, tempo, klemtoon.

Rechtsvertakkende structuur: structuur met vertakkingen rechts.

Rijm: het gedeelte van de lettergreep na de onset, het deel waarmee gerijmd wordt.

Segment: klankdeeltje.

Sonorantie, sonoriteit: klankvolheid, ‘Schallfülle’; sonorante klanken kunnen een melodie dragen.

Suffix: achtervoegsel, bijv. -achtig in roodachtig.

Suprasegmenteel: hetzelfde als prosodisch, nl. wat ‘boven’, los van de segmenten is.

Syllabe: lettergreep, waarbij wel opgemerkt moet worden dat het beter zou zijn om de term lettergreep te reserveren voor de spellingseenheid, en de term syllabe te gebruiken waar een uitspraakeenheid bedoeld wordt.

Systematisch: volgens het systeem, niet toevallig.

Templaat: vastliggend stukje structuur.

Tier: beschrijvingslaag, laag waarin een onderdeel van de klankrepresentatie apart gezet wordt.

Universele grammatica: de beschrijving van het aangeboren of biologisch bepaalde taalvermogen van de mens.

V: vokaal, klinker.