Herinneringen aan E. du Perron

[p. 5]

I

Als ik me niet vergis, was het in het begin van het jaar 1928 dat ik E. du Perron voor de eerste maal ontmoette ten huize van J. Greshoff. Ik had toen nog geen letter van hem gelezen. Wel had ik allerlei vreemde verhalen vernomen in verband met de litteraire mystificaties van een zich noemende Duco Perkens, die een tijdlang het pseudoniem was van du Perron. Verder stond deze bekend als “het rijke jongetje met een kasteel en een auto”.

Dit alles kon wel aardig zijn, maar ik zou er zeker nooit aan gedacht hebben ook maar één stap te doen om dit wonderkind te ontmoeten, ik mag wel zeggen: integendeel. Een litteraire mystificateur kon ik wel appreciëren, maar een jonge kunstenaar, eigenaar van een kasteel met daarbijbehorend vermogen kwam mij toen voor als een duidelijke absurditeit. Het was mij nochtans niet onbekend dat zulk verschijnsel zich wel meer voordeed, en wel in de gedaante van twee auteurs die ik ten zeerste bewonderde: Gide en Larbaud. Zij waren echter zo veraf en zij waren Fransen. Maar in Nederland en in mijn onmiddellijke omgeving! Ik vond het gewoonweg gek.

[p. 6]

Het is dus een louter toeval dat mij in aanraking bracht met de jongeman, die een mijner beste vrienden zou worden. Die vriendschap ontstond zo maar niet dadelijk. Ik moet zelfs bekennen dat die eerste kennismaking nagenoeg geen spoor in mijn geheugen heeft achtergelaten. Ik ben van natuur, en misschien wel door familietraditie, een mensenschuw persoon. Wanneer er in een gezelschap van vertrouwde vrienden een onbekende verschijnt, voel ik mij ongemakkelijk, wat de Fransen “hérissé” noemen en gevoel ik de lust om te verdwijnen. Dit zal ook wel het geval geweest zijn toen ik in het huis van Greshoff, waar zoveel mij onbekende personen over de vloer kwamen, voor de eerste maal met du Perron in aanraking kwam. Wat er van zij, ik herinner mij daarvan niets meer. Eerst in de loop van de volgende weken, toen wij elkaar meermaals in een café hadden ontmoet, begon ik er mij rekenschap van te geven dat ik kennis had gemaakt met een merkwaardig kunstenaar en een niet minder merkwaardig mens.

Onze eerste gesprekken gingen bijna uitsluitend over de Franse litteratuur waarvoor wij beiden een grote belangstelling hadden. Mijn voorkeur was niet altijd de zijne, hetgeen vanzelfsprekend was, gezien het verschil in leeftijd, maar zijn inzicht was steeds vernuftig en zijn smaak, vaak anders georiënteerd dan

[p. 7]

de mijne, zeer persoonlijk. Op du Perron's verhouding tot de Franse letteren kom ik straks nog wel terug.

Het duurde niet lang of hij betrok mij bij zijn werk en liet mij alles lezen wat hij tot dusver had gepubliceerd. Ik zie ze nog voor mij die zonderlinge drukwerkjes: Het roerend bezit, Claudia, Kwartier per dag, Een tussen vijf, Filter, in 1924 en 1925 verschenen. Met uitzondering van Filter, waren al die geschriften onooglijke brochuretjes van een dertig- veertigtal bladzijden, versierd met zogenaamde “plaatjes” die even lelijk waren als overbodig. De typografie bereikte er een hoogtepunt van wansmaak. Hoe karikaturaal hun uitzicht ook was, die boekjes hadden iets beminnelijk-naïefs, misschien wel juist omdat elke typografische zorg er zo duidelijk vreemd aan was. Al die schrifturen werden voor het eerst verzameld in één drukwerk dat het uitzicht had van een boek en dat in 1926 verscheen onder de titel Bij gebrek aan ernst. De verzen die er in voorkomen werden in 1927 nog eens herdrukt onder de titel Poging tot afstand, die toen voor het eerst werd gebruikt en in volgende edities door een andere werd vervangen.

Ik had dus dit vreemde stel boekwerkjes ter lezing gekregen met het verzoek, of liever met de opdracht, er mijn gemotiveerd oordeel over uit te brengen. Ik moet bekennen dat ik er een beetje mee verlegen zat.

[p. 8]

Du Perron praatte graag en uitvoerig over eigen werk, over het ontstaan ervan en de bedoeling. Het was volstrekt niet uit ijdelheid; in strijd met wat men vaak heeft beweerd, kon hij best kritiek verdragen, als die kritiek tenminste niet het gevolg was van een volledig onbegrip. Wanneer hij echter het slachtoffer meende te zijn van een principieel misverstand, bij voorbeeld toen een kritikus in hem een “journalist” wou zien, werd hij woest en sprong hij op zijn paard.

Toen ik al die werkjes had gelezen, enkele met genoegen, andere met verbazing, en mijn indruk had te kennen gegeven, gaf dit aanleiding, niet zoals ik verwachtte, tot een gesprek of discussie tussen ons, maar wel tot een uitvoerige monoloog van du Perron. Ik zou niet meer kunnen zeggen over wat het juist ging, ik herinner mij slechts dat ik zeer geboeid was door alles wat ik te horen kreeg, ideeën, principes en paradoxen, uitingen van afschuw of bewondering, alles zonder enige hapering of aarzeling voorgedragen met een warmte en een overtuiging die ik nog nooit bij enig ander Nederlands schrijver, zij het ook de meest enthousiaste jongere, had aangetroffen. Aan die eerste conversatie over Nederlandse litteratuur, of liever die eerste voordracht, heb ik een zeer opgewekte herinnering bewaard en ik mag zeggen dat du Perron's commentaren en beschou-

[p. 9]

wingen over en rond zijn eerste boekjes mij meer interesseerden dan de geschriften zelf.

In het jaar dat ik met hem kennis maakte, legde du Perron een grote activiteit aan de dag. Een nieuwe druk van zijn gedichten, conform aan die welke het vorig jaar was verschenen, zag toen het licht. Hij begon ook met de publicatie van de Cahiers van een lezer, die in 1929 werden gestaakt. Voor de schaarse lezers - de Cahiers werden slechts in dertig exemplaren gedrukt - was die verschijning de revelatie van de echte du Perron. Als kritikus en polemist had hij dadelijk zijn eigen, definitieve toon gevonden. De latere drukken van de Cahiers werden nogal aanzienlijk gewijzigd, zodat de tegenwoordige lezer zich niet altijd nauwkeurig rekenschap kan geven van de reacties in diverse richtingen waartoe de oorspronkelijke tekst vaak aanleiding gaf. Ik heb later kunnen constateren hoe groot de invloed van de Cahiers bij hun verschijning was geweest, zowel op oudere als jongere auteurs. Dat hij door sommigen verkeerd begrepen werd, dat anderen hem niet wensten te begrijpen, doet niets ter zake. Van af de verschijning van de Cahiers was du Perron een auteur die een bepaalde mentaliteit vertegenwoordigde in de Nederlandse litteratuur en met wie men rekening diende te houden.