Blad, boek en band

I. Spreken, tekenen, schrijven

De mensheid is zó oud, dat wij over de levenswijze onzer oudste voorvaderen al heel weinig nadere gegevens hebben.

Historisch reikt de wetenschap hieromtrent niet zo heel ver.

Over de staat van het oudste mensenpaar zijn wij beter ingelicht: de H. Schrift, dit Boek der Boeken, leert ons het aardse Paradijs, maar ook de zondeval en de strenge straffen. Eén daarvan was de onontkoombare doem om in het zweet des aanschijns het dagelijks brood te verdienen. Zo de menselijke natuur al niet reeds de ingeblazen behoefte had om haar aandoeningen op enigerlei wijze tot uiting te brengen, dan zou

[p. 10]

deze verplichting tot arbeid den mens reeds direct aangezet hebben om middelen te zoeken en te vinden, opdat hij mededeling kan doen van hetgeen hem gaat bezig houden of zelfs vervullen.

Wij weten, dat Adam en Eva in het Paradijs gesproken hebben en dat Adam de dieren namen gaf. Het Woord heeft de mensen ook het menselijk woord gegeven, dat zij gebruikten voor wat goed en schoon was, maar dat ook direct misbruikt werd door Satan!

Sedert het Paradijs verloren ging, waren woorden geen ander lot beschoren: zij kunnen ten goede en ten kwade gebruikt worden. Buiten woorden heeft de mens nog andere middelen om uitdrukking te geven aan hetgeen hij mededelen wil. Zeer belangrijk in dit opzicht is het gebaar, dat zelfs vaak het gesproken woord vergezelt en dit tot vollediger betekenis kan opvoeren. Woord en gebaar kunnen beantwoorden aan iedere omstandigheid des levens. Zij kunnen mededeling doen van de meest primitieve en materiële omstandigheden, maar ook kunnen zij de meest verfijnde en ideële gevoelens vorm geven.

Heel de rijke menselijke natuur krijgt hier uitdrukking en gestalte. Eerst, naar wij mogen aannemen, vluchtig en verloren aan de immer vervliedende tijd. Maar al spoedig zal de behoefte gevoeld zijn om hetgeen essentieel vergankelijk was, op de een of andere manier te bestendigen. Zogauw een verbetering of zelfs een verfijning verworven werd, zal men zich bemoeid hebben om deze vast te leggen en buiten de persoonlijke

[p. 11]

ervaring te doen dienen voor anderen uit de eigen omgeving en zelfs voor de komende geslachten. Men zal de krachten van woord en gebaar ontdekt hebben en de wetten, die deze beheersen. Het woord en het geluid daarvan worden middel tot gedicht en gezang, het gebaar wordt geladen van betekenis en wordt tot spel en dans.

Wanneer nu de dracht en de schoonheid ervaren werden, dan dwingt het bezit van deze kostbaarheden tot een bestendiging van deze rijkdom.

De oudste wandschilderingen in grotten in Frankrijk, Spanje en Zuid-Afrika, waarvan de ouderdom slechts bij benadering te schatten is in een tijdperk, dat voor-historisch is ten opzichte van de tegenwoordige mensheid, stellen met primitieve middelen wonderschone afbeeldingen van dieren en jachttaferelen voor. Hoe primitief het leven in dit stenen tijdperk ook geweest moge zijn, men beschikte blijkbaar reeds over het middel der tekenkunst: de kunst om met tekens en tekeningen uitdrukking en uitbeelding te geven aan hetgeen om enigerlei reden van belang geacht werd. Wanneer eenmaal het teken en de tekening gevonden zijn, dan is de directe uitbeelding van het woord slechts één stap verder. Wie zou trouwens nu nog kunnen uitmaken of deze grottekeningen niet o.a. tevens aanduidingen geweest zijn omtrent de eigenschappen van de afgebeelde dieren of aanwijzingen hoe men zich gedurende de jacht te gedragen had? In dit geval staan wij hier voor het oudst bewaard gebleven schrift.

Hiermede is in ieder geval aangetoond hoe zeer

[p. 12]

verbonden tekening en schrift zijn. Een verbondenheid, die heden nog duidelijk aan de dag treedt in schriften, waarvan honderden millioenen mensen zich nog dagelijks bedienen.

Het gesproken woord kan op twee wijzen vastgelegd worden: de meest gebruikelijke is die naar de klank, maar daarnaast kan ook naar het begrip of het aangeduide voorwerp vorm gegeven worden. De sterkste voorbeelden zijn ons latijns en gotisch schrift, zoals dit nu nog gebruikt wordt, dat een phonetisch schrijt is, een plastische uitbeelding van klinkers en medeklinkers, en het chinese en japanse schrift, dat nog steeds de eeuwenoude traditie voortzet van een schrift, dat zijn duidelijk nog nawijsbare oorsprong vindt in de uitbeelding van tekens (tekeningen) voor begrippen, een ideologisch schrijt dus. Op een en ander komen wij later uitvoeriger terug.

De geschiedenis van het schrift, van de schrijvende mensheid, is zó oud, dat hele verloren gegane beschavingen bekend zijn, waarvan wij wel het bestaan van een schrijfwijze weten, maar waarvan dit schrift overigens ons volkomen onbekend bleef. De oudste beschikbare gegevens plaatsen ons direct in een menigvuldigheid van schriften, die aanleiding werd, dat wij er in het volgend hoofdstuk over zullen schrijven onder de titel van De Babylonische schrijtverwarring.

Iedere beschaving, de geringste en veelzijdigste, heeft in de oudheid, waar zij meest de cultuur van één volk betrof, evenals nu, waar zeer onderscheiden volkeren zich in één ontwikkeling bewegen, steeds in een eigen schrijfwijze naar eigen

[p. 13]

behoeften en middelen uitdrukking gevonden. Het is ondoenlijk zelfs maar een vluchtig overzicht te geven van de bekende schriften. Deze verschillen onderling van knopen in primitieve touwtjes tot de statige hiëroglyphen, van in boomschors gekorven streepjes tot de magistrale kapitalen van de Romeinse triomfbogen. Wanneer wij de afkomst van ons eigen schrift nader zullen nagaan, zal er gelegenheid te over zijn om de talloze verwanten en tijdgenoten daarvan den lezer voor ogen te voeren.

Men heeft uit het voorgaande echter wel kunnen vaststellen, welk een machtig en veelzijdig middel het geschreven woord ten allen tijde en in iedere beschaving is.

De vader ervan is de menselijke gedachte, de moeder het gesproken woord. Aan het ouderpaar zal men het kind herkennen, ook hier valt de appel nooit ver van de boom. De kracht en de macht zijn reeds volledig aanwezig in het gesproken woord, dat door het schrift slechts bestendigd kan worden.

Hoezeer dit waar is, moge blijken uit één voorbeeld, dat iedereen zal kennen, doch weinigen naar mijn ervaring opgemerkt hebben: in Zijn omwandelingen op aarde heeft Christus Zijn Boodschap enkel mondeling medegedeeld en slechts éénmaal, en dan nog in het stof, op de grond geschreven, opdat het door de voeten vertreden en door de wind uitgevaagd zou worden. Ook was dit zwijgen en schrijven een misprijzende houding tegenover schriftgeleerden en werd ons het geschrevene niet onthuld...

[p. 14]

Niets gaat van deze wereld verloren vóór het einde der tijden, ook vibreert ieder gesproken woord tot dan toe: het enige dat tot ons menselijk vermogen ging behoren, was het zichtbaar en hoorbaar maken, óók nadat het voor ons oor reeds lang of kort nog geleden verklonken was. Welke middelen men daartoe verzonnen en gebruikt heeft, daarvan geeft het volgende hoofdstuk een overzicht.