Memoires 1984-A

[p. 133]

Amsterdam

18 maart 1984

Amerbos

Wat me vooral ergert is dat de omslag van Panorama niet in overeenstemming is met de inhoud van mijn gesprek met Jacques Ros. Ik belde met Gijs van der Wiel van de rvd. ‘Ja, we dachten toen we dat artikel lazen, zo praat hij helemaal niet. Zou hij een glaasje op hebben gehad? Je bent nog nooit zo ongeremd geweest.’ Ik zei zelf er ook van geschokt te zijn en te hebben gedacht: nu spreekt Gijs nooit meer een woord tegen mij. ‘Nee, Willem,’ antwoordde hij, ‘daarvoor ben ik te lang in het vak. Dan zou ik met niemand meer kunnen praten. Ik check altijd eerst met de persoon zelf.’ Hij zei te begrijpen dat ik er iets aan wilde doen bij Panorama en ook een brief aan Claus wilde schrijven.

Ik belde naar redacteur Rob Bartlema van Panorama. Hij was het met me eens dat de omslag de lading niet dekte, maar verwees me verder naar John Drieskens, die afwezig was. Daarop belde Jacques Ros. Hij was het ook met me eens en noemde de omslag regelrecht ‘schandalig’. Maar hij benadrukte daar niets mee te maken hebben gehad. Ik zei dat ik excuses en een rechtzetting wilde en dit con amore met hen wilde oplossen. Hij aarzelde vervolgens niet mijn medewerking te vragen om hem bij Jan Cremer te introduceren, want ze wilden hem interviewen. Er lag trouwens een kaart van Jan en Babette uit Berlijn, getekend ‘Lieve groet Jan en liefs van Babet!’.

Ros had me overigens een gedetailleerd rapport laten bezorgen om te tonen hoe de juristen van Panorama te werk zijn gegaan bij het bewerken van ons gesprek - dat zij eigenlijk het liefst helemaal niet gepubliceerd hadden willen zien. Ik voeg het bij, want het laat zien hoe zoiets in 1984 verliep in het vaderland.¹⁶⁶ Ook lag er een veelbetekenende brief van Wout Woltz, de nieuwe hoofdredacteur van nrc Handelsblad.¹⁶⁷ De tips die ik Schumacher vanuit Paramaribo exclusief verschafte, en die de voorpagina haalden noemt hij ‘parels die uit mijn mond rol-

166 Bijlage 38.

167 Bijlage 39.

[p. 134]

den’, en moest hij voor iedere parel ‘hoge bedragen betalen’ dat hij dan van de tips af wil zien. Hoe kan ik mij permitteren, als freelancer naar Suriname te reizen om dan ‘in de sfeer van collegialiteit’ tips te geven? Er was trouwens door mij tijdens de vele telefoongesprekken met Schumacher niet over geld gerept. Dat doen ze in dit land hoe dan ook nooit. Een paar honderd gulden noemt Woltz ‘hoge bedragen.’

Ik heb Woltz geschreven dat Schumacher op 3 maart (op de voorpagina) en op 5 maart artikelen in zijn krant plaatste, die geheel op informatie van mij uit Paramaribo waren gebaseerd en dat ik respectievelijk 250 en 500 gulden, totaal 750 gulden voor een dergelijke medewerking nauwelijks als ‘hoge bedragen’ kan kwalificeren. Waar komt zo'n man toch eigenlijk vandaan? En erger: hoe komt hij op zo'n plaats terecht? Het zegt veel, zo niet alles van Holland op zijn smalst anno 1984. De Bank for Foreign Trade of the ussr uit Moskou heeft 6.512,29 gulden als honorarium voor ‘The book published by apn Publishing House’ overgemaakt. Dat is een onverwachte meevaller! Ik belde Volodja Molchanov die zei niets van de overmaking te begrijpen. Het zal het geld zijn dat ik voor de Russische editie van het boek met Georgii Arbatov heb geschreven.¹⁶⁸

Landsadvocaat Droogleever Fortuijn heeft weer geschreven en zeurt over het uitblijven van mijn betaling.¹⁶⁹ Die mijnheer kan de pot op met zijn schurkenstreken. Hoe durven ze het me te vragen. Hoewel Voetelink ook van mening blijft dat de nvj en zijn secretaris Hans Verploeg medeschuldig zijn, omdat de vakbond weigerde mee te doen aan het hoger beroep, zoals Voetelink en ik wilden.

Dat was eigenlijk een herhaling van zetten door de nvj, die niet echt en vierkant voor me op komen, zoals ook al blijkt uit Memoires 1963-1964. Maar toen kon ik nog rekenen op de steun van Cees Meijer, de hoofdredacteur van De Typhoon, die toen in het nvj bestuur zat.

Sonja Barend reageerde negatief op mijn suggestie een programma te maken over het euthanasiedrama uit het leven van mijn vrienden John en Greet van Haagen. Zij wil ook niets aan het Bouterse-boekje doen: ‘Heel boeiend, maar in ons programma vind ik het niet zo passen.’¹⁷⁰ De vara heeft geen zin

168 Zie bijlage 40.

169 Zie bijlage 41.

170 Zie bijlage 42.

[p. 135]

om een ander geluid over het monster van Paramaribo te laten horen.

De rotzak Augusto Pinochet heeft een interview aan Newsweek gegeven.¹⁷¹ ‘As to the secret of my survival,’ aldus de Chileense militaire dictator en moordenaar. ‘It is not a secret. I am a man fighting for a just cause: the fight between Christianity and spiritualism on one hand, and Marxism and materialism on the other. I get my strength from God.’ Ja, en wat Mao noemde ‘(...) uit de loop van een geweer’.¹⁷²

Of hij op een dag oplazert, wordt gevraagd. ‘I am here because my people ask me to stay. Go on, they say, please don't leave us. I wasn't looking for this job. Destiny gave it to me. I have to sacrifice myself for this privilege.’ De ploert gelooft het zo langzamerhand waarschijnlijk zelf.

John Drieskens van Panorama, die ik via een ultimatum verzocht een rectificatie te mogen publiceren liet via Jacques Ros zeggen zijn verontschuldigingen aan te bieden voor het gebruiken van het etiket ‘gilnicht’ en dat okay is dat ik een tegenstuk in het blad plaats.

171 Newsweek, 19 maart 1984.

172 Mao Tse-Tung, Het Rode Boekje, 1964. Citaten van Mao Tse-Tung. Hoofdstuk 2, citaat 85: ‘Iedere communist moet deze waarheid begrijpen: Politieke macht ontkiemt uit de loop van een geweer.’ (red.)

19 maart 1984

Heb besloten minimaal 50.000 gulden van Philips te eisen voor de lobby die ik lange tijd ten behoeve van dit bedrijf in Moskou aan de gang heb gehouden. Zeker na de uitermate onbevredigende antwoorden van Jeelof op mijn vele malen herhaalde verzoeken tot een amicale regeling. Gerrit Jeelof heeft Voetelink gevraagd om op 27 maart a.s. om 09:15 uur in Eindhoven hem te bezoeken op het hoofdkantoor. Ik heb mijn Nijenrodekameraad onmiddellijk een briefje geschreven of hij geen ‘hebbelijker uur’ vrij kon maken, omdat Voetelink met een trein uit Amsterdam moet komen. ‘Zo hebben we dit op Nijenrode niet geleerd, als we dit niet al voordien wisten, dat je geen advocaat, die uit Amsterdam moet komen om 06:00 uur laat opstaan,’ voegde ik mijn voormalige klasgenoot en vicepresident van Philips toe.

Was exact om 13:00 uur op de afspraak met Henk Herrenberg in het Hilton. Toen hij er zelf om 13:15 uur niet was, besloot ik weg te gaan. Heb geen zin, net als de vorige keer, ik weet niet hoe lang op zijne excellentie te moeten wachten.

Las de eerste pagina's van De Hunnen van Jan Cremer over het

[p. 136]

slachten van een varken, wat subliem is beschreven. Maar Coen Stork wil het boek graag hebben, dus ik zal het aan hem geven. Want de schrijverij van Janneman gaat eigenlijk geheel aan me voorbij.

Amerika blijft loeren op Libië, want ze lusten nu eenmaal geen overzeese leiders die een lange neus naar Washington maken. awacs-toestellen patrouilleren boven het gebied om te controleren wat er in Soedan gebeurt. Dit doen ze vanuit Egypte, waar Hosni Mubarak veilig in de zakken van de Amerikanen zit. Een Libische tu-22 bommenwerper van Sovjetmakelij bombardeerde een radiostation in Soedan en dit heeft tot een scherpe Amerikaanse waarschuwing aan het adres van Libië geleid.¹⁷³ Want, laat niemand het vergeten: de hele wereld valt onder de Amerikaanse belangensfeer natuurlijk.

In een Duitse natuurfilm gaat het weer eens om een baby-olifantje, dat het eerst lijkt te redden, maar uiteindelijk sterft. Ik haat zulke documentaires.

Sprak met André Haakmat, omdat ik hem wilde overtuigen het Haagse standpunt niet langer te steunen, dat er pas met Suriname weer normaal kan worden omgegaan, wanneer eerst is uitgezocht wat er exact op 8 december 1982 is gebeurd. ‘Wie zou er bij zijn gebaat,’ zei ik, ‘wanneer uit zou komen welke smerige rol de Amerikanen daarbij hebben gespeeld?’ Ook trok ik maar weer eens een parallel met de vergelijkbare coup in Djakarta in 1965, uitgevoerd volgens eenzelfde cia-scenario. Indonesische militairen vlogen elkaar in de haren, Sukarno-aanhangers en communisten werden vermoord, maar niemand in Den Haag stond erop dat werd uitgezocht wat er was gebeurd, omdat de rechtse pro-Amerikaanse militairen hadden gewonnen. Hij wist bijvoorbeeld ook niet dat Bouterse en Hoekman elkaar uitvoerig hadden gesproken en deed geen moeite zijn verwondering hierover onder stoelen of banken te steken. Ik benadrukte geen bijzondere missie te vervullen ten aanzien van Suriname anders dan proberen bij te dragen aan een pad van verzoening, omdat keet tussen Nederland en Suriname absoluut nergens toe zou leiden en voornamelijk Suriname van een dergelijk onzinnige politiek het slachtoffer zou zijn.

Hij was kennelijk ook niet echt tegen Desi. Haakmat: ‘Ik vind eigenlijk dat hij het momenteel intelligent inpikt. Ik ken Desi zeer goed.’ Hij is er ook niet afkerig van op den duur naar Suriname terug te keren.

Peter Schumacher kwam vanavond naar Amerbos om van mijn

173 The New York Times, Bernard Gwertzman, 19 maart 1984.

[p. 137]

jongste Surinaamse avonturen te horen. Hij zit op de krant nu tegenover Henk Hofland: ‘(...) die om 09:30 uur als een oude man komt binnensloffen.’ Kan me dit niet voorstellen. De hele redactie had zich kapotgelachen over het verhaal met Wout Woltz in het weekblad De Tijd geschreven door Frenk van der Linden. De stemming op de redactie is met het aantreden van Wout Woltz nog verder achteruit gegaan, wat me nauwelijks verbaast.

21 maart 1984

Liep tegen Nicolaas Kappeyne van de Coppello aan. Hij liep krommer dan ooit, maar nog altijd met de onafscheidelijke kaasbol. Het vriendschapscomité met de Sovjet Unie bestaat nog steeds uit hem, Ernst van Eeghen, generaal von Meijenfeldt, maar Miklos Racs is eruit gekeild, nadat An Salomonson had geschreven dat ze vanuit Moskou geld hadden ontvangen. De regering van Nicaragua wil Nora Astorga heldin van het verzet tegen de door Washington gesteunde fascistische Somoza-kliek, als ambassadeur in de vs benoemen. Fraaie stunt. De regering Reagan is in rep en roer over hoe dit te voorkomen.¹⁷⁴

174 The New York Times, Stephen Kinzer, 21 maart 1984.

Trein naar Nijmegen

Het boek van Paul Davies (professor of Theoretical Physics aan de Universiteit van Newcastle upon Tyne), God and the new Physics,¹⁷⁵ gaat eigenlijk over de noodzaak om wat we als werkelijkheid beschouwen drastisch te herzien. Aan het begin van onze eeuw werden de relativiteits- en de kwantumtheorieën ontdekt. Fysici realiseerden zich, dat dit behoorde te leiden tot een radicale herformulering ‘of the most fundamental aspects of reality.’ De eerste regel luidt: ‘Science and religion represent two great systems of human thought.’ Okay. Dan vergelijkt hij hoe wetenschappers en hoe religieus ingestelde personen omspringen met nieuw verworven wetenschappelijke kennis. ‘The biblical perspective of the world now seems largely irrelevant, yet any comprehensive philosophy based on ancient concepts faces a hard task in adapting to the space age. (...) Many disillusioned believers have turned to “fringe” religions that seem more in tune with the era of Star Wars and microchips. (...) Science has invaded our lives, our language and our religions, but not at an intellectual level. (...) No religion that bases its beliefs in demonstrably incorrect assumptions can expect to survive for very long,’ aldus professor Davies.

175 Paul Davies, God and the New Physiscs, Simon & Schuster, New York, 1983.

[p. 138]

Dan volgen enkele passages, die ik naar de Van Eeghens op Berkenrode zou moeten sturen, maar ze zullen er geen kennis van willen nemen. Wat niet weet wat niet deert, liever rondtollen in ideeën van achterhaalde godsdienstwaanzin. ‘Religion,’ aldus Davies (in tegenstelling tot wetenschap) ‘is founded on revelation and received wisdom. Religious dogma that claims to contain an unalterable Truth can hardly be modified to fit changed ideas. The true believer must stand by his faith whatever the apparent evidence against it.’

‘The trouble about “revealed Truth” is that it is liable to be wrong, and even if it is right other people require a good reason to share the recipient's belief.’ Wat hierop volgt is tekenend voor de positie van gelovigen. ‘Generally the state of mind of a believer in a revelation is the awful arrogance of saying “I know” and those who do not agree with my belief are wrong.’ Kan niet wachten om dit boek verder te lezen.

Casper en Carine van den Wall Bake haalden me van de trein. We reden over een schilderachtige weg naar een plaats ergens buiten, waar ze een aardig huis hebben betrokken na een escapade van twee jaar in Nigeria. De elf dagen oude Constantijn sliep in de tuin. Carine verzorgde een heerlijke maaltijd en wees er op, dat ik andijviesla niet mocht snijden. Dochter Carolien huilde en Casper kreeg van zijn vrouw de schuld. Ik denk dan altijd, die dans ben ik mooi ontsprongen. Geheelonthouding is eerlijker, dan om als een aapje te doen wat alle andere aapjes doen, en dan met een puinhoop te zitten.

‘Did God create the universe?’ vraagt Davies zich in hoofdstuk 3 af. En: ‘What caused God?’ Ja, en dan zit de gelovige met een mond vol tanden. Want ‘(...) the entire universe has a cause,’ aldus de Britse fysicus, die vervolgens Einstein citeert: ‘God does not play dice.’ ‘In the subatomic world is the behavior of (atomic) particles generally unpredictable.’ Hieruit volgt: ‘The outcome is intrinsically random.’ Dus: ‘Atomic systems are indeed inherently unpredictable - waaruit volgt ‘God does play dice.’ ‘The entire universe has a cause.’ Ja, maar is dat God die hemel en aarde in zes dagen schiep en de zevende dag uitrustte?

Bij thuiskomst hing Jacques Ros van Panorama weer aan de telefoon. De heisa over mijn Claus-artikel is nog niet voorbij.

‘Ze hebben die sensationele omslag om ons gesprek heen alleen maar gemaakt, omdat ze hadden berekend op die manier 30.000 exemplaren meer te verkopen,’ vertelde hij.

‘Dan zijn ze nu verder van huis,’ antwoordde ik.

‘Ja, het was reuze stom en je staat volkomen in je recht.’

[p. 139]

Hugo van Reijen kwam langs, nu niet in zijn Volvo, maar in een opzienbarende witte Japanse jeep. Ik raak er steeds meer van overtuigd, dat die man een spion is. Deze keer begon hij over belastingen te spreken met vragen als: ‘Je dagboeken staan toch hier, dat betekent dan toch dat je hier woont en niet in de vs en dus hier belasting moet betalen?’ Amerbos staat nog steeds op Peters naam en de belastingen, die ik moet betalen worden door Meyburg & Co uitgevlooid en verder blijf ik waar ik al sinds 1958 sta ingeschreven namelijk New York. Die man doet me teveel denken aan een variant op Werner Verrips.

22 maart 1984

Gaf vanmorgen een lezing op de School voor Journalistiek in Utrecht. Van 10:00 uur, met vragenuurtje mee tot 12:30 uur. Ik denk dat het prima is verlopen. De zaal was afgeladen vol. De reacties waren redelijk. Er kwam een jongen binnen die me meteen opviel en met wie ik na afloop in gesprek raakte, Alain Hirschler (27), geen nicht, maar heel lekker. Hij beschikte over een oude Rover. Ik reed met hem mee naar Amsterdam.

Aart van der Want kwam naar Amerbos en bracht drie exemplaren van Teaching Thinking, mijn baby bij het Forum Humanum van de Club van Rome, mee. Ik ben trots op wat hij heeft weten te bereiken. Hij doet in mei zijn doctoraal geschiedenis in Leiden.

23 maart 1984

Ik heb Voetelink gevraagd mijn conflict met Panorama en John Drieskens op te lossen, wat hij zal doen.¹⁷⁶

Vanmorgen kwamen Wim Hazeu van Bosch & Keuning en mijn oom Lex Poslavsky beiden naar Amerbos om de uitgave van mijn dagboeken te bespreken. Wim arriveerde eerst. Hij zei geschrokken te zijn van de publicatie in Panorama. Ik legde uit hoe de vork in de steel zat. Ook zei Hazeu dat journalisten van de nrc en Vrij Nederland schande spraken over mijn vriendschap met Alfred Vierling van de Centrumpartij. Ik legde uit dat ik Vierling in 1972 in Stockholm op de Milieuconferentie had ontmoet, toen er in de verste verten van een cp nog geen sprake was, en hoe door puur toeval via professor Henry Brookman en een dinertje op Amerbos Vierling in de cp terecht was gekomen, en nu eigenlijk met de gebakken peren zat. Bovendien benadrukte ik dat voor mij een vriendschap met Wim Klinkenberg (sinds 1960) van de cpn of met Vierling van de cp

176 Zie bijlage 43.

[p. 140]

geheel los stond van hun persoonlijke ideologie of overtuiging. ‘Ik maak ook geen onderscheid bij mensen omdat ze Jezus, Allah of de Bhagwan aanhangen, laat ze toch,’ zei ik tegen Hazeu.

Na Poslavsky arriveerde ook Ies Lipschitz uit Groningen. Halverwege de lunch die ik had bereid, vroeg ik Lex om samen te vatten waarom volgens hem het de moeite waard is dat mijn dagboeken zouden worden gepubliceerd. Hij hield vervolgens een aardig pleidooi en vond niet alleen de historische data die ik over een lange periode had opgetekend van belang, maar onderstreepte dat ook de psychologie van de man achter de interviews en de dagboeknotities uit de verf kwam. Er volgde natuurlijk een langdurige discussie over geld en waar men een subsidie zou kunnen wegslepen.

Lipschitz vind ik een enge man, maar we zullen met hem moeten samenwerken. Wim Hazeu, en de positie die hij innam, is zeer in mijn achting gestegen. Hij lijkt, zoals Lex ook zei, capabel en beheerst door behoorlijke uitgangspunten. Uiteindelijk zei Hazeu bereid te zijn zes dagboeken uit te willen geven van ieder 300-400 pagina's. Maar er zal toch subsidie moeten worden gevraagd. Lex gaf me een handdruk als felicitatie, want het schijnt te zijn gelukt. Ies Lipschitz bleef na om over de mogelijke memoires van Teengs Gerritsen verder te spreken.

Intussen heb ik contact gelegd tussen Wim Hazeu en Ronald Gase om over de uitgave van diens boek over de Nieuw Guinea-zaak te spreken. Jan Mets blijft maar dralen en die moet maar eens een lesje leren.

24 maart 1984

Dit is de geboortedag van mejuffrouw Buringh Boekhoudt. Om die reden schreef ik mejuffrouw Veen in Baarn, haar beste vriendin een briefje.

Er kwam voor de zoveelste maal een telegram uit Moskou namens de president van de Academie van Wetenschappen Anatoly Alexandrov binnen dat deze persoon met vakantie was en opnieuw werd er uitstel gevraagd, terwijl ik nu langzamerhand toch wel dat interview wil gaan maken. Ik schreef een pittige reactie: ‘Why do you leave me for an entire year without a firm and decent response? I do not deserve this treatment.’ Eigenlijk denk ik fuck you, het hoeft van mij niet meer.

Het briefje van Wout Woltz - die van de 750 gulden nog even 250 afknabbelde - spreekt voor zichzelf.¹⁷⁷

177 Zie bijlage 44.

[p. 141]

Ook zeurpiet Droogleever Fortuijn hangt weer aan de bel namens Hans van den Broek en consorten. Ik heb keurig geantwoord dat hij nog zal moeten wachten, want dat een en ander nu in handen van de nvj is.¹⁷⁸

Isaac Lipschitz vroeg of hij steekproefsgewijs mijn dagboeken door mocht nemen om na te gaan of ik in mijn notities werkelijk weergaf wat er was gebeurd, en wat ik misschien had weggelaten. Ik vond dit onzin, want wat gaf hem de overtuiging dat hij in een positie zou zijn zoiets te kunnen beoordelen? Ik zei ‘okay’, maar eigenlijk vind ik zijn blik onbetrouwbaar.

Alain Hirschler belde en zei dat hij vooral van vrouwelijke studenten journalistiek had vernomen dat zij eigenlijk geen woord hadden geloofd van wat ik in mijn lezing te berde had gebracht.

Pravda heeft vandaag in een hoofdartikel ‘de bewapeningspolitiek van de regering Reagan tot een haard van kwaad bestempeld.’ Neem nu weer de nieuwste stunt van het Reagan-regime om de tegenstanders van het bewind in Managua mijnen ter beschikking te stellen, die inmiddels de havens van Nicaragua onveilig hebben gemaakt. De Sovjettanker Lugansk werd door een mijn getroffen. Moskou houdt Washington verantwoordelijk voor deze daad van terrorisme.¹⁷⁹

178 Zie bijlage 45.

179 The New York Times, John Burns, 21 maart 1984.

25 maart 1984

Eduard is nu in Holland. Het houdt me intens bezig. Zal ik wat horen?

Op Humphrey Somohardjo, de broer van de uit Suriname gevluchte parlementariër Paul Somohardjo, is in Schiedam een aanslag gepleegd. De bvd en andere geheime diensten onderzoeken of Desi Bouterse hiervoor verantwoordelijk is. Al drie maanden geleden zou een moordcommando via Parijs het land zijn binnengekomen. De zogenaamde Bevrijdingsraad heeft een fabeltje verspreid dat Bouterse gebruik zou maken van Algerijnen, Libiërs en Cubanen. Ze zijn niet goed bij hun hoofd, en daarom voor Bouterse dus ook geen echt gevaar.¹⁸⁰ De man, die dit soort berichten strijk en zet als serieuze informatie de lezers van nrc Handelsblad voorzet, is steeds weer Frans van Klaveren. Dan weet je wel hoe laat het is. Er is nu ook bij anti-Bouterse percelen brandgesticht, zo meldt Van Klaveren, en ook dat kan volgens hem worden bijgeschreven op het conto van Bouterse.

180 NRC Handelsblad, 23 maart 1984.

[p. 142]

26 maart 1984

Ambassadeur Herrenberg zei dat ik erg lange tenen had omdat ik het verdomd had in het Hilton op hem te wachten. Hij stelde nu een lunch in Saur voor. ‘Dat is te duur voor de revolutie,’ reageerde ik, ‘laten we naar Le Bistroquet gaan.’

Gerrit Jeelof van Philips heeft de afspraak met Voetelink niet naar een later uur verplaatst, zoals ik hem dringend had verzocht, dus moet de advocaat morgen om half zes op staan om naar Eindhoven te gaan. Ik heb een hortensia bij hem thuis laten bezorgen met excuses voor het onfatsoenlijke gedrag van mijn voormalige Nijenrode-kameraad.

Het Kremlin heeft generaal Brent Scowcroft, die met een speciale boodschap van Reagan naar Moskou kwam om aan president Tsjernenko te overhandigen, niet willen ontvangen. Dit geeft aan hoe de nieuwe Sovjetregering over Reagan denkt. Men heeft kennelijk besloten anders en gedecideerder te gaan optreden tegen de streken van Washington.

Heb de affaire Jeelof in dertien punten samengevat.¹⁸¹

André Haakmat is in principe bereid een interview te geven voor de Haagse Post. Wie weet lukt het om de Sital-stunt te herhalen, zodat ook Haakmat naar Paramaribo kan terugkeren. De heer Munting kwam de vleugel stemmen. Hij is nu 73 jaar. Milan Potuznik maakt nu televisiereclames voor chocolade. Hoe is het mogelijk dat hij in die bezigheid is blijven hangen?

181 Bijlage 46.

27 maart 1984

Sliep tot 09:15 uur, het moment dat Voetelink in Eindhoven de werkkamer van Jeelof zou betreden. Droomde dat broer Theo me vertelde dat de Europese wolkendekken zijn humeur nadelig beïnvloedden.

De militaire specialist van The New York Times, Drew Middleton, schrijft dat een overloper heeft gezegd dat in geval van oorlog met de Sovjet Unie de kgb speciale moordcommando's naar het Westen zal sturen om politieke en militaire leiders te vermoorden. Er zouden 21 van dergelijke teams bestaan, in totaal 27.000 tot 30.000 man sterk.¹⁸² Ik weet al vele jaren dat mijnheer Middleton een Amerikaanse versie van de Van Klaverens en de Van den Boogaards is.

Voetelink had vanmorgen drie wekkers laten aflopen. Hij ontmoette Jeelof samen met J.A. Rutgers van Philips. Gerrit begon weer te herhalen dat alle contacten een privé-aangelegenheid tussen hem en mij waren geweest, en dat hij nu Philips

182 The New York Times, 25 maart 1984.

[p. 143]

niet met een finders fee bestemd voor mij kon opzadelen. Voetelink schijnt het gegooid te hebben op de negatieve publiciteit indien er een voorlopig getuigenverhoor in gang gebracht zou moeten worden. De advocaat had de indruk overgehouden dat ze over de brug zouden komen. Ik help het hem hopen.

President Sékou Touré van Guinea is in een ziekenhuis in Cleveland overleden.

28 maart 1984

Het Algemeen Dagblad noemt het chantage - althans die term heeft het ministerie Buitenlandse Zaken gebruikt - dat ambassadeur Victor Beletski heeft gezegd dat de Sovjet Unie Nederland nooit zal aanvallen als hier geen kruisraketten zullen worden geplaatst. Den Haag noemde deze uitspraak ‘een ongepast dreigement’ en een ‘vorm van politieke chantage’. Ook De Telegraaf bracht vanmorgen een hoofdartikel gericht tegen Beletski.

Volodja Molchanov vertelde naar aanleiding hiervan het volgende. Meestal gaat collega Kulishov naar de stafvergadering in de ochtend op de ambassade, ‘(...) maar als hij de avond te voren teveel gedronken heeft, ga ik. Ik vertelde dus aan de ambassadeur wat De Telegraaf vanmorgen schreef. “Dat zijn kletspraatjes uit de kranten,” aldus de ambassadeur. “Heb je nog iets serieus?”’

‘Ja,’ zei Volodja, ‘een communiqué van Buitenlandse Zaken, dat uw opmerkingen in Nijmegen grenzen aan politieke chantage.’ Dat maakte de ambassadeur wel somber, maar hij vroeg: ‘En verder nog iets?’

‘Ja, ik vind dat Sovjetdiplomaten ook ingezonden brieven aan Hollandse kranten moeten lezen. Honderden Hagenaars willen dat de Andries Bickerweg moet worden omgedoopt in de Raoul Wallenberglaan.’

Dat maakte Beletski werkelijk nerveus. Hij had er zojuist doorheengedrukt in Moskou dat hij de belendende Belgische ambassade voor drie miljoen gulden kon aankopen. Hij concludeerde dus: ‘Ik kan toch niet met mijn ambassade gevestigd zijn aan de Raoul Wallenberglaan?’

‘Beletski heeft niets te doen,’ zei Volodja tegen mij, ‘dus koopt hij huizen. Er kwam een mijnheer over uit Moskou, die over aankopen gaat. Die heeft hij overal mee naar toe uit eten genomen om hem gunstig te stemmen en ja hoor, Moskou zal het geld toekennen om het Belgische pand te kopen.’

In Den Haag ging ik naar de Surinaamse ambassade en reed

[p. 144]

vervolgens samen met ambassadeur Herrenberg naar Le Bistroquet. Hij demonstreerde eerst zijn nieuw aangebrachte autotelefoon door mevrouw Gaimo op te bellen. Hij windt zich kennelijk op over de houding van Den Haag ten aanzien van zestien Surinamers die door Frans Guyana uitgewezen zijn op verdenking van de voorbereiding van een staatsgreep in Paramaribo. Alle zestien zijn nu in Nederland gearriveerd en Herrenberg verzocht de regering hen te vervolgen. Omdat alle verdragen tussen Nederland en Suriname zijn stopgezet als reactie op de moordpartij van 8 december 1982 kunnen ze niet aan Suriname worden uitgeleverd. Bovendien bezitten 14 van de 16 de Nederlandse nationaliteit. Dus Hans van den Broek liet Herrenberg weten dat de Haarlemse Officier van Justitie besloot de heren niet uit te wijzen en dat hij, daar als minister verder niets aan kan veranderen.

‘Ze zijn zeer goed getraind,’ aldus de ambassadeur, maar we waren op de hoogte en er stond een val klaar.’ Hij was, zonder overleg met premier Udenhout, naar de Franse ambassadeur in Den Haag gegaan om hem te bedanken voor de actie in Frans Guyana. Henk hoopt eigenlijk dat Udenhout hem zal terugroepen, maar geruchten dat Heidweiler ambassadeur in Den Haag zou worden waren toch echt geruchten: ‘Want uiteindelijk besluit Bouta wie mij opvolgt.’ Herrenberg: ‘De bevelhebber wordt omgeven door verraders, maar hij weet het. Ik vraag me trouwens meer dan eens af hoe de bevelhebber zo koel kan blijven onder alles wat er gebeurt.’ Ook noemt hij Carlo Spier, iemand die niet echt voor de revolutie was, maar uit is op voordeel voor zichzelf. ‘Zijn vrouw is nog hier en studeert informatica.’ Hij had zijn protest tegen de zestien uit Guyana ingediend op Buitenlandse Zaken in gesprek met Adriaan Jacobovits de Szeged en Peter van Walsum.

Op zijn receptie ter gelegenheid van de revolutie had de hoofdredacteur van het anp zijn medewerker Hans Buddingh meegenomen. Dit is een journalist die Henk niet meer in Suriname wil hebben - om zeer gegronde redenen overigens. ‘In goed Surinaamse traditie heb ik Buddingh ook een glas wijn aangeboden, maar hij stond er als een geslagen hond bij.’ Ik zie het voor me na mijn eigen botsingen met die jongen. Toen we over het hebben van beschermengelen spraken zei hij: ‘Ik heb twee geweren op mij gericht gehad, maar ze konden niet schieten en ze zijn het me later zelf komen vertellen.’ Teruggekeerd in de ambassade nam hij zijn revolver uit zijn zak en deed die in een hoes die op zijn bureau lag.

[p. 145]

29 maart 1984

Bij thuiskomst gisteravond trof ik tussen de post een zeer alarmerende brief van de heer Coté aan over mijn schuld bij de amro-bank. Ik heb hem meteen geschreven dat mijn advocaat Voetelink bezig was een aanzienlijk bedrag bij Philips los te peuteren en dat er andere mogelijkheden in het verschiet zijn om spoedig een gedeelte af te lossen. Ook schreef ik broer Theo, die me altijd probeert gerust te stellen, ondanks dat de situatie toch steeds nijpender wordt. Kon er trouwens niet van slapen. Deze zorgen overstemden zelfs de onrust over Eduard. Professor Wim Wertheim belde op om te zeggen dat hij naar een Timor-conferentie in Lissabon had zullen gaan, maar toch iemand anders had gezonden. ‘Waar haal je toch de moed vandaan om door te strijden?’ vroeg ik hem.

‘Wel, ik blijf bezig.’ Hij vertelde, dat Indonesiëspecialist Dale Scott uit Berkeley in zijn werk ook over mij schreef. Hij had documenten ontdekt over het buitenlandse beleid van de vs ‘(...) maar hij heeft jouw rol nooit begrepen,’ aldus Wertheim.

Ronald Gase heeft ter plekke een contract van Wim Hazeu meegekregen voor de uitgave van zijn studie. Ronald vertelde trouwens dat hij mijn boeken Den Vaderland Getrouwe en deel 1 van Grenzen aan de groei bij Van Roijen thuis in de kast had zien staan.

30 maart 1984

Ben aan een boekje over prins Claus begonnen, en het loopt als een tiet, het rolt er vanzelf uit. Ik ga het aan mejuffrouw Buringh Boekhoudt opdragen. Ik stuur Jan Mets een eerste ontwerp. Wil hij het niet, dan ga ik naar Wim Hazeu. Nodigde André Haakmat in Djanoko uit voor de lunch om een begin te maken met ons interview. Typisch Surinaams: hij begon al met 25 minuten te laat te komen. Ik vond hem geweldig achterdochtig, wat me verbaasde, maar waardoor ons gesprek - tijdens een hap nasi - moeilijk en stroef liep. Het zal de uitwerking van het gebruikelijke Hollandse roddelcircuit wel zijn geweest. Ik popelde overigens, om aan de slag te gaan. We namen een taxi naar zijn kantoor aan de De Lairessestraat 152 en hebben een eerste gesprek gevoerd van twee uur. Ik was zeer ingenomen met wat hij zei. Zodanig zelfs dat ik hem voorstelde een kopie van de tape waarop ik het gesprek had opgenomen mee te geven aan Herrenberg, die morgen naar Suriname gaat, opdat ook Desi Bouterse van een aantal van zijn denkbeelden kennis zou kunnen nemen. Dit bracht hem eerst

[p. 146]

in verwarring. Hij had bijvoorbeeld voorgesteld om een conferentie van alle betrokken partijen, naar het voorbeeld van wat in Libanon was gebeurd te beleggen. Hij wilde dat gedeelte op de band eerst terughoren. Ik spoelde de band terug en speelde de betreffende passage af en ja, het kon mee met Herrenberg. De ambassadeur weet straks niet wat hij hoort.

Gisteren had Haakmat nog in de Volkskrant¹⁸³ verkondigd dat de mislukte invasiepoging van het verzet onder leiding van Roy Bottse vanuit Nederland, de Nederlandse Antillen en Frans Guyana dankbaar door Paramaribo zou worden gebruikt om internationaal de aandacht te vestigen op de kwade bedoelingen van Nederland, dit om een verzoeningspoging tussen Suriname en Nederland af te dwingen. Ik vond dit een vreemd verhaal, omdat ik Desi Bouterse voldoende denk te kennen - en blijkbaar beter dan Haakmat - om te weten dat Bouterse wat die verzoening betreft uitsluitend op een graag-of-niet-standpunt staat.

Haakmat beweerde dat Bouterse door infiltranten precies wist wat er speelde, daarom tijdig kon protesteren bij de Franse regering, die daarop geen andere keus had dan in te grijpen, want was dat niet gebeurd, dan zou de invasie van Suriname met dit handjevol huurlingen ongetwijfeld zijn doorgegaan. Ook wijst Haakmat op de medeplichtigheid van Nederland bij dit nieuwe anti-Bouterse avontuurtje. De Surinamedeskundige - weer zo'n bezopen begrip - van de vvd-fractie in het parlement, oud-ambtenaar van BuZa Frans Weisglas vond het onverstandig dat Haakmat zoveel slimmigheidjes had bedacht voor politieke en juridische acties van het Surinaamse regime. Weisglas blijft liever denken dat Desi het buskruit niet heeft uitgevonden. Hij belazert zichzelf en zijn clubje.

Ambassadeur Herrenberg had me een memo laten bezorgen over de rol van Haakmat in het nabije Surinaamse verleden, waardoor deze onder meer zijn kansen had verspeeld het tot premier te brengen. Bouterse en Horb hadden Haakmat verzocht een ontwerp voor het democratiseringsproces in Suriname op te stellen, wat hij de bevelhebber en de majoor op Wederzorg had voorgelegd. Haakmat wilde daarin dat de minister-president door het militair gezag benoemd zou worden. Bouterse en Horb vonden dit geen democratische gang van zaken. Bouterse zocht naar nieuwe democratische structuren, en niet een situatie waar reeds mee was afgerekend. Haakmat werd dus verzocht zijn huiswerk over te doen.¹⁸⁴

183 De Volkskrant, Han Hansen, 28 03 1984.

184 Zie bijlage 47.

[p. 147]

Willem Brugsma doet een duit in het zakje over Aurelio Peccei en de Club van Rome.¹⁸⁵ Hij zegt, dat Aurelio moest sterven om zijn Club eindelijk weer op de voorpagina te krijgen. Het eerste wat me dan in de herinnering springt is dat deze Brugsma in 1971 mijn primeur over het rapport van de Club van Rome: De grenzen aan de groei niet voor de nos-televisie wilde brengen, omdat het volgens hem ‘rotzooi van Oltmans’ was. Dat hij nu dan, dertien jaar later de gelegenheid aangrijpt Aurelio en diens geesteskind opnieuw de grond in te schrijven is ingegeven door de behoefte te bewijzen dat hij al in 1971 gelijk had. Begrijpelijk, maar heeft hij gelijk door de Club van Rome af te doen met de stelling, dat Peccei ‘dus’ ongelijk zou hebben gehad? Het lijkt erop, misschien, maar het laatste woord in de grenzen aan de groei is nog allerminst gesproken.¹⁸⁶

Volodja Molchanov belde dat er een telegram van Novosti-apn was gekomen dat er een fout was gemaakt met overmaking van het honorarium, dit was per abuis in guldens gebeurd. ‘Daar zit dan een mevrouwtje,’ aldus Volodja, ‘en onder haar zit een ander mevrouwtje en zo maakt ons land dan kostbare deviezen aan jou over.’ Ik dacht, wat betekenen in godsnaam 6.000 gulden voor een superpower?

185 De Haagse Post, 24 maart 1984.

186 En dit geldt ook in 1997 nog, het moment dat ik dit gedeelte bewerk.

31 maart 1984

Gisteravond belde ambassadeur Herrenberg me op het moment dat hij de ambassade verliet. Hij wilde even langs komen op Amerbos, waar hij een uurtje bleef. Hij dronk een halve fles wijn. Hij scheen mijn werkkamer sfeervol te vinden. Ik had een brief aan de bevelhebber geschreven, die hij bij zich had, evenals een kopie van de bandopname van mijn gesprek met Haakmat.

Hij vroeg hoe ik de huurlingenaffaire interpreteerde. ‘Ik denk dat jullie het opnieuw zullen verpesten, zoals in de zaak met de klm-lijn. Misschien dat ik twintig jaar geleden ook emotioneel zou hebben gereageerd. Maar nu weet ik het beter, veel beter zelfs. Het is zaak uitermate sophisticated op zulk geklier te reageren. Nog beter. Om er helemaal niets over te zeggen. Het “bandietenverzet” doet immers alles om de normalisering tussen Den Haag en Paramaribo te verstoren. Klimmen jullie inderdaad in de gordijnen, zoals Haakmat blijkbaar verwacht, dan bereiken de rotzakken precies wat ze willen. Dat jullie dit nu niet inzien.’

Herrenberg wilde naar Met het oog op morgen luisteren waar

[p. 148]

Klaas Jan Hindriks nog vrolijk op de achterhaalde lijn ten aanzien van Suriname zat te krakelen. Ook had de hoofdredacteur van de Surinaamse Weekkrant Herrenberg een bezoek gebracht, wat hij ten onrechte als een versterking van de positie van Bouterse interpreteerde. Ik gaf hem als mijn mening, ook al liet ik dit naar buiten niet merken, dat ik de overtuiging had dat Bouterse althans op dit moment ‘uiterst zwak’ stond. ‘Misschien verpest hij alles toch nog op het laatste moment,’ zei ik.

‘Ja, maar er is nu een nieuwe regering,’ aldus de ambassadeur. ‘Jij weet toch ook dat die nieuwe regering soep met balletjes is,’ waarmee ik Harvey Naarendorp citeerde. ‘Wanneer Bouta nog meer aarzelt en de verdere democratisering vertraagt, dan loopt hij het gevaar de hele revolutie naar de bliksem te helpen. Dat zou jammer zijn. Hij is erg dichtbij. Net als in Indonesië. Suharto vertraagt de vooruitgang in sociale rechtvaardigheid met 25 jaar met alle gevolgen voor het Indonesische volk van dien.’ Ik ging even op Indonesië door en vertelde hoe generaal Mursid me in deze kamer had gezegd dat ik niet over het verraad van Suharto, maar over het hoogverraad van Suharto diende te spreken. ‘Jij hebt veel meegemaakt,’ was Henks commentaar.

Het voorstel van Haakmat om een conferentie bijeen te roepen in navolging van wat in Libanon was gebeurd noemde hij ‘shit.’ Ik zei: ‘Maar ik hoop dat Desi Bouterse dan toch zo elegant zal zijn op om de vraag uit mijn brief te beantwoorden: “Ik heb geen bezwaar tegen een dergelijke conferentie, maar wie vertegenwoordigen dan het progressieve verzet op die bijeenkomst behalve Haakmat c.s.”?’

Herrenberg blijft te hoog van de toren blazen, zoals de palu dit ook steeds heeft gedaan. Hij vertelde overigens dat Alibux, Caldeira en Krolis Bouterse om instructies hadden gevraagd wat nu van hen werd verwacht.

Bij zijn vertrek was hij al beneden en bedacht zich dat zijn handtasje waar zijn revolver in zat nog boven lag. Hij riep me toe, voorzichtig te zijn dat het niet af zou gaan. Ik vroeg: ‘Kan je schieten?’

‘Ik ben toch sergeant in het Nederlandse leger geweest,’ aldus de ambassadeur. Zo hoor je nog eens iets. Ik weet eigenlijk bitter weinig van de man. Hij gaat rechtstreeks naar Bouterse en dan zullen ze samen een sauna nemen en de dossiers bespreken. Brieven van mij voor Roel Martens, diens huishoudhulp Elina Cummings, Harvey, Costa van de bananen, en minister Tjon Kie Sim gaan met hem mee.

Overigens is in Moskou bekendgemaakt dat het bericht uit

[p. 149]

Washington over de bruuskering van generaal Brent Scowcroft, de afgezant van Reagan, uit de duim is gezogen. tass maakte bekend dat gezien de status van de generaal de onderminister van Buitenlandse Zaken hem wilde ontvangen, maar Scowcroft wilde Tsjernenko en anders niemand.¹⁸⁷ Daar zie je dus weer het over het paard getilde gedrag van een Amerikaanse generaaltje. Hij meende recht op de president zelf te kunnen doen gelden vanwege de brief van Reagan in zijn tas.

Peter van Walsum van BuZa heeft de secretaris van de Surinaamse Bevrijdingsraad, Sewrajsingh, ontboden om hem de les te lezen dat het Surinaamse verzet zich wel aan de Nederlandse rechtsorde dient te houden.¹⁸⁸

Mijn grote vriend en toeverlaat Gerrit Jeelof van Philips heeft Friso Endt een uitgebreid interview gegeven over de samenwerking met het Amerikaanse at&t.¹⁸⁹ Endt beschrijft hem als ‘een grote, stevig gebouwde Nederlandse no-nonsense zakenman, die als hij tijd heeft zijn hobby zeilen beoefent.’ Het werd een klassiek heil Jeelof-verhaal. Zo wordt met vereende krachten in de nrc, aan de reputaties van onze captains of industry gedokterd, terwijl de werkelijkheid wel enigszins anders is. Ronald Gase en Carolien kwamen even binnenwippen na een bezoek aan oud-premier Jan de Quay thuis. Hij is nu 82 jaar en zei onder meer: ‘Zou Luns me dan toch hebben beet gehad?’ Ja, als hij dat nu nog niet weet is het voor alles te laat. De oudpremier is bovendien zwaar ziek.

Jan Cremer belde me dat Babette, die een baby verwacht een paar weken in een ziekenhuis moet worden opgenomen.

187 The New York Times, Serge Schmemann, 27 maart 1984.

188 Leids Dagblad, 30 maart 1984.

189 NRC Handelsblad, 29 maart 1984.

1 april 1984

Coté van de amro adviseert me dat ik mijn resterende goud moet verkopen. Dat kan ik niet over mijn hart verkrijgen. Ik heb al zoveel verloren. Ik verzoen mezelf met gedachte Amerbos dan maar te verkopen.¹⁹⁰ Ik sta nu 175.955,00 gulden rood. Ik fietste al vroeg in de polders en piekerde over wat het beste zou zijn.

Negentien pagina's van het Haakmat-interview heb ik uitgeschreven.

190 Zie bijlage 48.

2 april 1984

Marvin Gaye (44) - ‘who blended the soul music of the urban

[p. 150]

scene with the beat of the old-time Gospel singer’¹⁹¹ is door zijn zeventigjarige vader doodgeschoten. Hoe is zoiets godsterwereld mogelijk?

Ik bracht Haakmat mijn artikel plus de band. Ik vertelde hem dat Herrenberg heeft gezegd: ‘(...) dat hij er zeker van was dat de bevelhebber zijn scenario tegenover hem (Haakmat, wo) gereed had’. ‘Eigenlijk zou het denkbaar zijn dat Bouterse in gedachte heeft om naast Fred Derby, de vakbondsleider, een krachtige figuur neer te zetten,’ aldus de ambassadeur.

Arnold Burlage, de vaste Suriname-ophitser bij De Telegraaf, meldt dat het leger van Bouterse in verhoogde staat van paraatheid is gebracht. Tot de tanden bewapende militairen bewaken strategische punten en pantserwagens rijden door Paramaribo. Bouterse zou hebben gezegd dat de bevrijdingsraad zowel Herrenberg als diens medewerker Marciano Jesserun zou willen vermoorden.

De advocaat P.A.M. Hendrick van het kantoor Stibbe, Blaisse & de Jong antwoordt namens Panorama dat mijn interview wel degelijk aanleiding zou hebben gegeven tot de gewraakte headline als zou ik hebben gezegd dat prins Claus zou worden vermoord. De medewerkers van Panorama inbegrepen Jacques Ros geven me gelijk, maar advocaten liegen graag voor hun opdrachtgevers, dat is bekend.¹⁹²

Ontmoette Herry Voetelink die adviseerde de kwestie Panorama te laten rusten, want tegen het einde van mijn interview, zou het mogelijk zijn te concluderen dat ik althans in de richting van een suggestie dat ‘Claus wordt vermoord’ sprak. Hij vervolgde: ‘Willem, ik wil je kunnen zeggen wat ik denk. Ik denk dat je je laat beetnemen door je ijdelheid. Je raakt tijdens een interview op drift. Zo goed als je je eigen interviews leidt, zo onvoorzichtig ben je wanneer je geïnterviewd wordt.’

Lewis Thomas schreef weer een juweeltje.¹⁹³ Het handelt over de rol van de mens op aarde. ‘Human beings have never before had such a bad press,’ begint hij. ‘By all reports, we are unable to get anything right these days, and there seems to be almost nothing good to say for ourselves. (...) Our capacity to folly has never been matched by any other species.’ Hij wijst er op, dat ‘in the past century we have increased our population threefold and will double it before the next has run out.’

Hij vervolgde: ‘Our deepest folly is the notion that we are in charge of the place, that we own it and can somehow run it.

191 The New York Times, 2 april 1984.

192 Zie bijlage 49.

193 The New York Times, Lewis Thomas, Man's Role on Earth, 1 april 1984.

[p. 151]

We are beginning to treat the earth as a sort of domesticated household pet, living in an environment invented by us, part kitchen garden, part park, part zoo. It is an idea we must rid ourselves of soon, for it is not so. It is the other way around. We are not separate beings. We are a living part of the earth's life, owned and operated by the earth, probably specialized for functions on its behalf that we have not yet glimpsed. (...) We might turn out to be a sort of sense-organ for the whole creature, a set of eyes, even a storage place for thought.¹⁹⁴ (...) One of our troubles may be that we are still so new and so young. In the way evolution clocks time, we arrived on the scene only a moment ago, down from the trees and puzzling over our apposing thumbs, wondering what we are supposed to do with the flabbergasting gift of language and metaphor. Our very juvenility could account for the ways in which we fumble, drop things, and get things wrong.’

Dit was natuurlijk precies de boodschap van Aurelio Peccei en de Club van Rome begin jaren zeventig. Jammer hoor voor Willem Brugsma en consorten, maar ik ben ervan overtuigd dat Aurelio en Lewis Thomas het bij het rechte einde hebben en de condition humaine juist evalueren.

194 De tekst vanaf ‘owned’ tot en met ‘thought’, vind ik vanuit 1997 gezien: bullshit.

3 april 1984

In paniek had ik broer Theo in Zwitserland geschreven dat de amro nu toch maatregelen leek te gaan treffen. Hij belde me gisteravond met de boodschap: ‘blijf kalm, eet en slaap goed en vooral absoluut niets tekenen.’ Ik moet zeggen dat hij me een hart onder de riem stak en bedankte hem er in een briefje voor. Haakmat belde op: ‘Ik vind uw interview uitstekend.’ Ik lichte meteen de Haagse Post in.

Peter arriveerde om 21:20 uur uit Londen. Hij vond de vis zalig, at als een wolf, en zag er uitstekend uit. Later las hij in zijn eigen kamer beneden de eerste pagina's van mijn Claus- manuscript¹⁹⁵ en was buitengewoon enthousiast. Ik had hem zelden eerder zo gezien. Hij vond wel dat ik op een subtiele manier Beatrix zat om te zagen. Daar schuilt misschien wel enige waarheid in, maar zo voel ik het ook. Ik maakte kopieën voor Lex Poslavsky, Jan Mets en Herry Voetelink om ook hun reacties te peilen.

Peter vroeg zich af hoe het mogelijk was dat ik min of meer de indruk wekte dat ik rapporten over de gezondheidstoestand van Claus te zien had gekregen. Ik zei dat ik opmerkingen

195 Dit zou het boek: Prins Claus (1965-1985), In den Toren, Baarn, 1984, worden.

[p. 152]

dienaangaande van zowel Lex Poslavsky als Jan Foudraine in deze vorm had omgebouwd, om toch gezaghebbende stemmen aan het woord te kunnen laten. ‘Wat een vondst,’ zei Peter. ‘Wat ben jij uitgekookt. Can I tell Edwin?’ Natuurlijk. Vanmorgen belde Anna Pignocchi vanuit Rome.¹⁹⁶ Zij lichtte toe dat hij zeer onverwachts was overleden na een darmoperatie. Iedereen vond het een ramp. Twaalf uur voor zijn dood had hij enkele gedachten over de vraag wat er zou gebeuren tussen 1984 en het jaar 2000 nog aan haar gedicteerd. Zij zou me er een kopie van toezenden. Alexander King nam voorlopig waar als voorzitter van de Club van Rome, maar in mei tijdens de vergadering in Ottawa zal de opvolger van Aurelio formeel worden gekozen. Ik schreef hier meteen een bericht over en stuurde dit rechtstreeks naar Wout Woltz van de nrc.

196 De secretaresse van Aurelio Peccei.

4 april 1984

Gisteravond laat zijn we nog, ondanks een scherpe koude wind, de polders ingegaan. We spraken over Peters laatste brief uit Londen,¹⁹⁷ waarin hij een klemmend beroep op me deed Eduard te laten schieten. Als lover: ja, maar hoe lang is Peter zelf al mijn beste vriend, ook al hebben we dan nooit een seksuele dimensie aan onze relatie gekoppeld. Dit lukte bij Eduard aanvankelijk wel en voor het eerst, maar het was een illusie. Die stap terug moet worden gemaakt, maar dan blijft er nog zoveel over, misschien wel voor altijd. Peter vertelde dat Edwin van Wijk in een depressie terecht was gekomen (‘he is like a zombie’), omdat hij als acteur geen werk kan vinden in Londen. Zijn moeder - hij is enig kind - belt hem steeds op uit Zuid-Afrika en smeekt hem om één jaar terug te komen.

Haakmat zond het door hem gelezen en hier en daar gewijzigde manuscript van ons gesprek terug.¹⁹⁸

Via Marciano Jesserun stuurde ik Herrenberg in Paramaribo een boodschap dat het vraaggesprek met Haakmat gereed was voor publicatie. Ook vroeg ik Herrenberg om documenten en foto's in bezit van de Surinaamse inlichtingendienst over de rol van Chin A Sen. ‘Ik breng mee wat de bevelhebber me geeft,’ kreeg ik wat later als antwoord van Herrenberg.

Ambassadeur Beletski heeft Hans van den Broek een protestbrief geschreven over de heisa, die is ontstaan aangaande zijn uitspraken in Nijmegen over de situatie rond de kruisraketten. Vooral de uitspraak van de woordvoerder van BuZa dat Belet-

197 Zie bijlage 50.

198 Zie bijlage 51.

[p. 153]

ski ‘politieke chantage’ bedreef had de ambassadeur verwonderd. De minister liet meedelen de brief voor kennisgeving te hebben aangenomen. Typisch Hollands.

Luisterde op televisie naar het pianoconcert van Ravel (voor twee handen) uitgevoerd door de London Symphony met de Roemeen Sergiu Celididache aan de piano. Een zeer uitzonderlijke uitvoering. Uniek. Dirigent Michelangeli en hij zouden Rachmaninoffs derde pianoconcert moeten uitvoeren. Even later belde Volodja Molchanov op en zei dat dit het tweede tv-programma in vier maanden was geweest dat hij de moeite waard vond.

5 april 1984

Er zaten gaten in Peters laarzen. Heb ze naar de schoenlapper gebracht.

Er is bij de avro gigantische ophef ontstaan over de benoeming van Wibo van de Linde als opvolger van Siebe van der Zee. Negen afdelingshoofden schreven een brief aan het bestuur om deze benoeming niet te doen. Daarna hebben 200 personeelsleden ook nog eens een protest tegen de komst van deze lefgozerpatjakker ingezonden, maar niets hielp. Jaap van Meekren stapte op, omdat het avro-bestuur Wibo voor geen prijs wilde laten vallen. Gezien mijn eigen ervaringen met deze mijnheer en diens gelieg onder ede in mijn zaak tegen Time heb ik een uiteenzetting ervan aan de voorzitter van de ondernemingsraad van de avro gestuurd.

Ambassadeur Antonio Diaz van Cuba belde dat hij voor mij overuren maakte, want Salsamendi had hem een boodschap gestuurd dat we eind april begin mei weer aan het Rodriguez-manuscript zouden kunnen werken.

Ik moet nog even de brief van Ies Lipschitz vermelden.¹⁹⁹ Hij geeft commentaar op een deel dagboek. De idioot zegt dat lezers - hij is er zelfs bang voor - me zullen gaan verwijten (beschuldigen) ‘een grote mate van belezenheid te willen etaleren.’ Hemeltje! Ik schrijf gewoon op wat ik lees over welk onderwerp dan ook! Hoe zou dit in godsnaam op deze wijze kunnen worden uitgelegd? Ik doe het gewoon. Het is input die me maakt tot de persoon die ik ben. Ik denk dat Lipschitz verder kan gaan vliegeren. Hij is dan een professor, maar hij begrijpt niets van een dagboek, laat staan iets van mij.

199 Zie bijlage 52.

[p. 154]

6 april 1984

Parijs

Kwam hier met de nachttrein en voel me nu geradbraakt. Het leven is toch wel anders, wanneer je weinig geld hebt en je leeft zoals de meeste mensen dit moeten doen. Zoals een hele nacht doorbrengen met ruftende en snurkende mensen, het was een ware varkensstal. Ook de douane deed vervelend. Een jongen die werd verdacht van het bezit van marihuana werd helemaal omgekeerd. Walgelijk.

Ook een hoofdartikel in The New York Times maakte me misselijk. Het gedrag van de Reagan-kliek in Centraal-Amerika is ronduit misdadig. In Honduras bediende Reagan zich van de commandant van het leger Gustavo Alvarez Martinez, die voortdurend zogenaamde manoeuvres uitschreef, om de Amerikaanse troepen vrijwel permanent in het land te kunnen houden. Inmiddels is de man, door ‘junior generals’ en de nieuw gekozen president Roberto Suazo Cordova het land uitgejaagd. Het Amerikaanse Congres blijft dit soort illegale praktijken financieren uit angst om ‘soft on Communism’ te worden genoemd.²⁰⁰

Intussen houdt de Sovjetvloot een grote oefening in de noordelijke Atlantische Oceaan met de slagkruiser Kirov en 29 andere oorlogsbodems. De navo heeft snel patrouilles gestuurd om de gevechtsoefening in de gaten te houden. Het Strategic Air Command van de vs is met alles wat kan vliegen een tegenoefening gaan organiseren onder de codenaam Global Shield 84. Niemand let op het gebruik van het woord ‘global’ maar de Amerikanen beschouwen steeds meer de wereld als eigen achtertuin.

Psychiater Walter Reich schreef een amusante kolom in The New York Times.²⁰¹ Hij wijst op een essay van David Riesman uit 1951 met de titel The Nylon War, waarin deze opperde dat de eenvoudigste weg om de Sovjet Unie buiten gevecht te stellen zou zijn om vanuit vliegtuigen er consumentengoederen boven af te werpen. Achthonderd transporttoestellen zouden 200.000 paar nylon kousen, vier miljoen pakjes sigaretten, 20.000 jojo's en 10.000 polshorloges moeten afwerpen. Dit zou relletjes veroorzaken en het Sovjetsysteem zou ineenstorten.

Drie decennia later slaat het Kremlin terug: het is duidelijk dat in plaats van het wodka te laten regenen het Politburo er de

200 The New York Times, 4 april 1984.

201 The New York Times, 31 maart 1984. THE ‘COM’ IN COMPUTER IS ALSO IN COMMUNISME. Zie bijlage 53.

[p. 155]

hand in heeft gehad de vs te doen overvloeien met personal computers. ‘Keen tacticians in the Politburo recognized how they could paralyze the best minds in America.’ aldus Reich, die nog een tijdje op de gigantisch snelle opkomst van de persoonlijke computer in de Amerikaanse samenleving doorborduurt.

Time schrijft over ‘the sexual revolution’. De helft van de jongeren tot 22 jaar vinden seks zonder ‘love’ acceptabel. Ze hebben natuurlijk gelijk. ‘Acts that had traditionally been viewed as perversions, like sadomasochism, were now proclaimed “alternative life-styles”.’²⁰²

‘There is a reason in Nature why something should exist rather than not.’ - Leibniz

‘Why is there a universe?’ aldus Paul Davies in hoofdstuk 4 van God and the New Physiscs. Hij vraagt zich op pagina 44 af of God ook ‘time’ heeft geschapen? ‘Time must have already existed before anything could be caused. The naive image of God existing before a universe is clearly absurd if time did not exist - if there was no before.’ (...) ‘The concept of a timeless God is not an easy one (...) for the idea of God being above time is a subtle one.’

‘An organism is a collection of atoms,’ beweert Davies. Maar volgens mij is een organisme meer, zoals een symfonie van Beethoven meer is dan een verzameling noten of een roman van Dickens meer is dan een verzameling woorden. Geleidelijk aan belandt Davies bij het onderwerp ‘Mind and Soul’. Dus: ‘What is mind? (...) Can the mind somehow reach into the physical world of electrons and atoms, brain cells and nerves, and create electrical forces? Does mind really act on matter in defiance of the fundamental principles of physics? Are there, indeed, two causes of movement in the material world: one due to ordinary physical processes and the other due to mental processes?’ En verder op pagina 75: ‘How can we recognize consciousness when we see it?’ Helemaal prachtig is de vraag: ‘What about the soul's situation before the birth of the body?’ The Catholic Encyclopedia geeft hier antwoord op: ‘The soul is created by God at the time it is infused into matter...’

Drink koffie in de buurt van Place de la Concorde. Er komt een jongen binnen and the cruising starts. Ik zou best willen. Hij is zo oud als Eduard was toen ik hem leerde kennen. Het zou

202 Time, 9 april 1984.

[p. 156]

echter puur een seksavontuurtje zijn. Met Ed was het de zuiverste vorm van love making, die ik ooit heb gekend.

Ontmoeting met de Japanners Oshima en Namba en André Schneider van Swiss Consult. Een groot aantal mogelijkheden om tot zaken te komen werd afgetast, zoals de levering van 3.000 vrachtwagens, de levering van autobussen en auto-onderdelen, de levering van een fabriek voor kleine auto's, een pijplijn voor Tunesië enzovoorts. Al dat gepraat bracht een sluimertoestand bij me teweeg. Ik liet ze maar kletsen. Toen ik tegen Schneider zei een bananenplantage in Suriname te willen opzetten, riep hij uit: ‘Willem, dat is uniek, dat is een goudmijntje, an opportunity once in a life-time.’ Ik geloof er steeds minder van. Ik geloof niemand meer.

Ik had nog een korte ontmoeting met Richard Thieuliette alvorens de trein terug naar Mokum te nemen. Hij heeft een eerste diploma in Hindi aan de Sorbonne gehaald. Dat vind ik zeer knap. Hij was erg vermagerd. Maar hij doet dan ook alles wat zijn goeroe in India heeft gezegd, eet geen vlees meer, alleen eieren en vis en de hemel mag weten wat hij nog meer niet meer mag eten. Het lijkt me in ieder geval niet veel soeps. Hij zegt dat een bijkomend gevolg van dit gewijzigde dieet is dat als hij seks heeft hij te vlug ejaculeert. Hij wordt 40 jaar in juni.

7 april 1984

Amerbos

Henk Herrenberg is terug uit Paramaribo. Hij heeft wat materiaal en enkele foto's over de Chin A Sen-affaire, en over de rol van de cia bij de Decembermoorden van 1982 bij zich. Ook zei hij dat hij vernomen had dat Haakmat in een eerder interview voor een ander blad al een aantal van zijn denkbeelden had bekendgemaakt, daarmee het gesprek met mij ontkrachtende. Ik zei dit niet te willen geloven. ‘Dan is het een gerucht,’ aldus Herrenberg.

Belde meteen naar André Haakmat. Die zat te draaien! Hij gaf toe dat het Eindhovens Dagblad hem had geïnterviewd in verband met een gastcollege aan de Technische Hogeschool van aanstaande maandag. Maar hij verzekerde over geheel andere onderwerpen dan met mij te hebben gesproken.

Ronald Gase heeft acht uur lang met de archivaris van oud-premier de Quay in diens dagboeken gegrasduind. Hij leek flink aangeslagen over wat hij had gevonden. Hij wist nu bijvoorbeeld dat Paul Rijkens en Jan de Quay wel degelijk overleg hadden gepleegd na mijn publicatie in Vrij Nederland over

[p. 157]

de groep-Rijkens. Rijkens heeft vele malen met De Quay gesproken in die spannende tijd. Van Roijen is dus wel naar koningin Juliana geweest om over Luns zijn beklag te doen, zoals ik heb geschreven en van André Spoor gehoord had na diens bezoek aan Van Roijen in Londen, maar wat sindsdien steevast fel door Spoor wordt ontkend. Schmelzer komt uit de documenten van De Quay voort als een onbenul. Mohammed Hatta had De Quay belangrijke informatie over Luns geschreven. Er was nog veel meer. Hij liet me een gedeelte van wat hij gaat schrijven lezen. Nog teveel in dissertatiestijl.

Eindelijk staat het open en bloot in The New York Times. Amerikanen aan boord van een schip hebben leiding gegeven bij het leggen van mijnen voor Nicaraguaanse havens. Een cia-operatie dus. Ze wezen de plaatsen aan, en hun handlangers in speedboten legden de mijnen in zee.²⁰³ Anthony Lewis schreeuwt moord en brand over de oorlog ‘of terror and subversion’ tegen Nicaragua. In twee jaar tijd heeft de cia kans gezien een legertje van 15.000 man op de been te brengen. ‘They raid villages and murder coffee pickers in the fields. They do heavy economic damage by bombing and mining ports.’ Ik vind Europa, en dus ook Nederland, medeschuldig aan deze oorlogsmisdaden en terreuracties omdat ze zwijgen als het graf over wat bondgenoot vs zich allemaal permitteert.

203 The New York Times, Philip Taubman, 7 april 1984.

8 april 1984

Om 11:00 uur arriveerden ambassadeur Herrenberg, zijn vrouw Carmen en hun vier kinderen. Ik kreeg een fikse bos bloemen. Hij gaf me enkele foto's en een geheim rapport over Chin A Sen.²⁰⁴ Ook bracht Henk een boekje met de redevoering van Bouterse op 25 februari.²⁰⁵ Ik sprak met Herrenberg eerst alleen boven op mijn slaapkamer. Bouterse wilde nog wachten met het beantwoorden van specifieke vragen over de Decembermoorden van 1982. Hij had donderdagavond een sauna met Desi genomen. De bevelhebber had moeten lachen toen Henk had opgemerkt: ‘Ik denk dat Willem Oltmans hier wel bij had willen zijn.’

The New York Times vraagt zich voor de zoveelste maal af, of Reagan het recht heeft een geheime oorlog tegen Nicaragua te voeren. ‘Is it really for Presidents alone to declare such a war?’²⁰⁶

204 Zie bijlage 54.

205 Zie bijlage 55.

206 The New York Times, 8 april 1984.

[p. 158]

Roel Martens stuurde



me een knipsel waaruit blijkt dat mijn Bouterse-boekje nu warempel wordt aangekondigd in De Ware Tijd. 's Middags was ik bij Ron Kaal en Gijs van de Westelaken, die zoals ik me had voorgesteld een smooth guy was en liet hen het Chin A Sen-rapport en de foto's zien. Ik gaf ze aanvullende informatie over wat ik in verband met Suriname zou kunnen schrijven. Honorarium: 1.250 dollar. Dit laatste was okay. Ze wilden de stukken houden.

9 april 1984

Peter bracht gedetailleerde aantekeningen mee met een dozijn suggesties om het Claus-manuscript te verbeteren. Hij kon zelfs vannacht niet slapen, want hij lag te denken over het voorwoord, dat hij zelfs zou willen schrijven.

Ik belde Wim Hazeu en deed het voorkomen dat ik in het bezit was van een rapport betreffende de geestelijke gesteldheid van prins Claus. ‘Jezus,’ was zijn eerste reactie. Bluf werkt, ook al is het eigenlijk niet goed. Wie niet sterk is, moet maar slim zijn. Als ik bij elkaar optel, wat ik in al die jaren van Buringh Boekhoudt hoorde - en waarvan ik meestal niet eens aantekeningen maakte om haar niet te verontrusten - plus de recente gesprekken met Lex Poslavsky, dan komt dit bijelkaar op een hoeveelheid informatie neer, die met een rapport vergeleken zou kunnen worden.

Telefoneerde met Joop Daalmeijer om te zien of er iets met de vara mogelijk zou zijn rondom de Haakmat-story. ‘Ik weet alles al van Maartje²⁰⁷, want zij heeft Haakmat vrijdag voor Echo van de kro geïnterviewd. Hij heeft haar alles verteld, ook over jou.’ Waar is Haakmat nou mee bezig? Dacht een exclusief gesprek te hebben gehad.

Ik belde Haakmat op. ‘U maakt met mij een exclusief gesprek voor de Haagse Post en intussen bazuint u overal rond wat u hebt te vertellen. U bent jurist. Wanneer ik mr. Voetelink, de deken der advocaten, zou vragen of dit in strijd met het gebruik zou zijn, denk ik dat hij u als jurist zal veroordelen. Eerst het interview met Eindhovens Dagblad en nu Echo van de kro, wat hebt u nog meer gedaan om mijn primeur naar de knoppen te helpen?’

207 Maartje van Weegen, zijn vrouw. De VARA zou Haakmat later toch willen interviewen.

[p. 159]

Vanavond bleek dat de publicatie in de Brabant Pers werkte voor mijn ‘primeur’ in de hp. De nrc verschijnt met de kop haakmat stuurt aan op vrede met bouterse. Dat is nu precies het leidmotief van wat ik als eerste had willen brengen; met deze gedachte had ik hem benaderd. In het geval van Badrissein Sital eerder had het prima gewerkt. Waar is die man in godsnaam mee bezig?

Prompt belde Gijs van de Westelaken van de hp, of ik het nrc-stuk had gezien. Ik bevestigde dit en zei: ‘Er staat één tiende van wat hij ons heeft gezegd.’

‘Ja, maar ik hoop niet dat de ochtendbladen morgenochtend nog meer interviews met Haakmat publiceren,’ antwoordde hij meer dan terecht. Ik belde Haakmat dus andermaal op om alsjeblieft zijn mond te houden tot de hp was verschenen. ‘U hebt nu zoveel gekletst dat in plaats van het effect van ons gesprek af te wachten, u het nu waarschijnlijk bij voorbaat zowel bij Chin A Sen als bij Bouterse hebt verbruid.’²⁰⁸

Gijs van de Westelaken vertelde dat John Jansen van Galen gesproken had met de cia-man, die in het door mij ter hand gestelde rapport uit Suriname was genoemd. Men scheen met mij over de komende publicatie te willen praten. Ik antwoordde dat ik bij mijn weergave en publicatie van de informatie bleef: ‘Jullie hebben dit voor 2.500 dollar gekocht, dus ik wil best praten, maar ik wil ook afrekenen.’

Peter Schumacher bevestigde dat hij het stuk dat vanavond in de nrc verschenen was, had geschreven. Ik had hem geïnformeerd, zoals ik sinds onze ontmoeting in Paramaribo steeds heb gedaan, over alles wat ik deed en van plan was. Dus had ik hem verteld hoe Haakmat in het Eindhovens Dagblad uit de school had geklapt en daarmee mijn hp-publicatie had verzwakt. En wat heeft collega Schumacher vervolgens gedaan? Hij spoedde zich naar het Eindhovens Dagblad en troefde me nog meer af door het complete Eindhovense artikel in de nrc over te nemen. Ik kan er met mijn verstand niet bij dat journalisten onder elkaar zo functioneren.

Willem Smitt van Privé belde of ik een Rus, een zekere Olstikov in Nice kende, die in het bezit zou zijn van brieven die prins Bernhard in de oorlog aan de nazileiding zou hebben geschreven. Of het waar was dat ik bemiddeld had dat de brieven bij Vrij Nederland terecht waren gekomen. Ik lachte hem uit. Hoe komen ze bij de onzin. Ik zei alleen een mijnheer Tolstikov te hebben gekend, die eens ambassadeur in Den Haag was

208 Deze voorspelling zou letterlijk uitkomen.

[p. 160]

en dat de shit die hij me vertelde in drie regels in mijn dagboek zou komen. Hij antwoordde dat hij niet overtuigd door mijn ontkenning was, want er werd gezegd dat ik dit wel degelijk had gedaan. Hij vroeg zelfs of ik op het oorlogspad was tegen Bernhard. Peter, die meeluisterde, probeerde me op een vriendelijke wijze een standje uit te delen, dat ik nog altijd te open was en teveel tegen types als Smitt zei.

Vandaag is de hp met mijn gesprek met Haakmat in de stalletjes te koop.²⁰⁹ Er wordt ook in de dagbladen geadverteerd met haakmats ommekeer. Ik had kans gezien in hetzelfde nummer een bericht door Diplomaticus (alias van Daan Dijksman) opgenomen te krijgen over het boek van Ronald Gase dat bij Wim Hazeu (Bosch & Keuning) gaat uitkomen.

Intussen verscheen vandaag weer een artikel in De Telegraaf van anti-Bouterse ophitser Arnold Burlage:

Opnieuw wordt door minister Irmo Fong Poen gesteld dat klm-vluchten op Paramaribo verbonden zullen blijven met de hervatting van de ontwikkelingshulp. Dat is dus fout. Dat werkt niet in Den Haag. Bouta blijft die denkfout maken. Hij zou zich volgens Burlage steeds onveiliger voelen, kalmerende en verdovende middelen gebruiken en zich uit angst met ambulances laten vervoeren. Burlage is gek. Roel Martens schreef juist in één van zijn laatste brieven hoe hij 's avonds Bouterse dikwijls aantreft op de atletiekbaan, waar hij gewoon tussen andere Surinamers traint. Intussen lezen honderdduizenden mensen de gemaniuleerde berichtgeving van Burlage in de veronderstelling dat de aangeboden informatie waar is.

209 Zie bijlage 56.

10 april 1984

Peter leeft zeer mee met het schrijven aan het manuscript over Claus. ‘Je schrijft echt over dit onderwerp als een psychiater,’ zei hij. Zijn aanmoediging luidt op die lijn te blijven zitten. Om die reden stond ik voor mijn bibliotheek bij de afdeling

[p. 161]

mind en pikte er De taal van het onbewuste zieleleven uit.²¹⁰ ‘Dat is je ingrediëntenkast,’ zei Peter toen. Inderdaad, en wat ik in dit boek in 1969 aanstreepte leverde opnieuw tal van gedachten en gegevens op, die er als vanzelf uitrolden. ‘Jammer dat ik niet hier blijf om dit werk van je tot de laatste pagina mee te begeleiden,’ zei hij, want hij moet terug naar Londen.

Schumacher heeft eenvoudigweg mijn primeur met Haakmat afgepakt. Ik herinner me hoe André Spoor mij eens in de auto, toen we samen naar Den Haag reden, waarschuwde dat deze Schumacher een mannetje was om goed in de gaten te houden. Hij had dus gelijk gehad. Ik zal nooit meer één woord tegen de man zeggen. Ik belde Haakmat en legde uit hoe de vork in de steel zat. Hij antwoordde: ‘Ik wist niet dat het zo erg was.’

Haalde nog wat Haagse Posten op met het Haakmat-interview. Ron Kaal nam me apart en zei dat de redactie had besloten de informatie over de rol van Chin A Sen en de vs in de Decembermoorden van 1982 niet te publiceren. ‘Wacht even,’ zei ik, ‘we hebben met zijn vieren besloten dat jullie het materiaal zouden nemen,’ met andere woorden: betalen. John Jansen van Galen zou mij er over opbellen. Hij begon ook over Haakmat in het Eindhovens Dagblad. Ik zei: ‘Dat komt, Ron, omdat Haakmat zijn mond niet kon houden en verraad pleegde.’ Ik bezocht vervolgens Haakmat zelf en legde andermaal omstandig uit waarom hij veel had verpest. Ook hoe hij vanavond het televisiegesprek met de vara het beste kon inkleden. ‘Vroeger had ik een hoge pet op van Peter Schumacher en veel ongunstigs gehoord over mijnheer Oltmans, maar mijn mening is 180 graden omgedraaid.’

Ik had voor Peter een afspraak gemaakt met tandarts Wilms Floet, die zijn gebit behandelde. Hij was blij het te hebben laten doen. Ik stuurde Eds moeder een foto van Eduard tijdens onze reis in Florida, door Frits van Eeden twee jaar geleden genomen, en schreef op de achterkant: ‘Zo was hij toen.’ ‘Dat is wel nichterig subtiel,’ was Peters commentaar. ‘Eduard weet dat jouw liefde uniek is. Hij weet ook, dat hij zo'n liefde nooit meer krijgt.’

Anna Pignocchi zendt me Aurelio Peccei's ‘unfinished agenda’ met de persverklaring die op 1 april in Parijs is uitgegeven.²¹¹ ‘I do not know what else to say: his death left me as an empty shell. Love, Anna.’

210 C.J.J. Schuurman, De taal van het onbewuste zieleleven, Van Loghum Slaterus, Arnhem, 1968.

211 Zie bijlage 57.

[p. 162]

Het schijnt dat de vara Haakmat nu toch weer niet op de buis gaat brengen. Typisch Daalmeijer.

De Amerikaanse Senaat heeft 84 tegen 12 stemmen president Reagan een blauwtje laten lopen en uitgesproken dat er geen staatsgeld gebruikt mag worden om in de Nicaraguaanse wateren mijnen te leggen. ‘It is the sense of Congress that no funds heretofore or hereafter appropriated in any act of Congress shall be obligated or expended for the purpose of planning, executing or supporting the mining of the ports or territorial waters of Nicaragua,’ luidde de tekst. William Casey, directeur van de cia, had heftige botsingen met de senatoren gehad, die dus kennelijk de praktijken van het Witte Huis en de cia beperkingen willen opleggen.²¹²

Hedrick Smith voegde er in een beschouwing, ambiguity in u.s. on goals, aan toe, dat er sinds het aantreden van Reagan verwarring en tegenstellingen bestaan over de ‘covert war’ tegen de Sandinisten in Managua.²¹³ De macht van de Amerikaanse president in 1984 - die dateert uit een grondwet uit 1776 en dus uit een tijdperk dat helemaal niets meer heeft te maken met de realiteiten van nu - is volkomen absurd. Amerikanen zitten net zo vast aan dat verhaal uit 1776, als wij aan het sprookje van Willem van Oranje. Krijg het er maar eens uit.

212 The New York Times, Martin Tolchin, 10 april 1984.

213 The New York Times, 10 april 1984.

11 april 1984

Peter wordt altijd nerveus als hij aan het inpakken is voor het zoveelste vertrek naar Londen. Bij de bushalte vroeg hij nog: ‘Ga je straks de polders in?’ En: ‘Zal je me ook de andere pagina's van Claus sturen met het voorwoord?’ Hij was zelf aan een poging een voorwoord te schrijven begonnen, ‘maar dit was moeilijker dan ik dacht.’

Ik zie dat de hp opzettelijk het noemen van mijn onlangs verschenen Bouterse-boekje uit de tekst heeft geschrapt. Ik had het eerder gemerkt en het in de drukproeven er terug ingebracht. Maar Gijs van de Westelaken moet het er weer uitgehaald hebben. Waarom?

Marciano Jesserun meldde dat de bvd de anti-Bouterse Surinamer Wormer had benaderd en bescherming had aangeboden. Hij maakte me een compliment met de wijze waarop ik mijn metier aanpakte, maar ook al was het Haakmat-interview ‘een uitstekend artikel,’ voorzichtigheid met de man bleef geboden. Ik zei dat inderdaad de laatste dagen mijn rode lichtje was aangegaan ten aanzien van Haakmat.

[p. 163]

Er wordt weer eens met mijn telefoon geknoeid. Er zijn zelfs momenten dat ik enige tijd helemaal niet kan telefoneren en het toestel ‘dood’ is. Opnieuw een razend telefoontje naar de ptt!

Haakmat zegt niet te hebben gemerkt dat de hp zijn voorstel tot een Conferentie in het Caraïbische gebied had geschrapt. Hij dacht door plaatsgebrek. Hij heeft dit voorstel intussen in gesprek met Heering van de Surinaamse Weekkrant opnieuw gelanceerd. ‘Chin A Sen is inmiddels naar de vs gevlucht,’ vertelde hij. ‘Het werd hem te heet onder de voeten. Het verzet, de Bevrijdingsraad, is opgeblazen. Cyril Khrag van deze raad staat achter mijn gesprek in de hp Het Amsterdamse verzet vond ons gesprek zelfs geweldig en fantastisch.’

Heb een half uur gesproken met Max de Bok, de voorzitter van de nvj. Hij was het volkomen met me eens dat noch de nvj, noch ik die 5.000 gulden aan Buitenlandse Zaken moeten betalen vanwege de overheidssabotage van mijn reis met Claus naar India, ‘en wel om principiële redenen niet.’ Hij maakte notities; ik zal over zijn standpunt Droogleever Fortuijn schrijven. Hij vertelde verder dat Beatrix 45 minuten langer was gebleven op de nvj-viering dan was gepland. Een hofdame, die steeds kwam zeuren om te vertrekken werd weggewuifd. Max had Claus gevraagd: ‘Hoe gaat het nu met u?’

‘Nou, zo, zo, laten we het daar maar op houden.’ Hij had in een speciale brief uitdrukkelijk gevraagd of prins Claus mee wilde komen.

12 april 1984

Brief van ambassadeur Coen Stork uit Havana.²¹⁴ Eveneens een paar regels van Maria, de Cubaanse vriendin van Badrissein Sital.

Suzanne Baart schrijft in de Volkskrant dat ik een ‘weinig toevoegend gesprek’ met Haakmat heb gehad voor de Haagse Post. Waarom schrijft zo'n juffrouw dergelijke onzin?

Aart van der Want van het Forum Humanum van de Club van Rome heeft met Kees Caljé van nrc Handelsblad geluncht. Hij had een groot artikel in de krant geschreven bij het overlijden van Aurelio Peccei dat de plank nogal missloeg.²¹⁵ ‘Je moet natuurlijk niet aan persoonsverheerlijking doen,’ had Caljé tegen Aart gezegd. ‘Peccei heeft geen tijd gehad om kritisch te worden’ was een andere opmerking van dit redacteurtje uit Rotterdam. Ik heb Aurelio dertien jaar van nabij gekend en mee-

214 Zie bijlage 58.

215 NRC Handelsblad, 15 maart 1984.

[p. 164]

gemaakt. Dergelijke uitspraken doen me denken aan de domme opmerking in Tegels lichten van Henk Hofland, dat Bung Karno mij ‘betoverd’ zou hebben.

Jan Taats, de voorzitter van de avro-ondernemingsraad, belde om te vertellen dat mijn informatie over de rol van Wibo van de Linde in de Time-affaire en diens meineed door hem waren gebruikt. Hij was me dankbaar ik de stukken had toegezonden. De regering Reagan heeft snel bij de vn een verklaring neergelegd dat de vs de rechtsmacht van het Internationale Hof van Justitie niet erkent. Dit alles om te voorkomen dat ze na een klacht van Nicaragua zouden kunnen worden veroordeeld, dat wil zeggen, een dergelijke veroordeling kan Washington hierna dan rustig naast zich neerleggen. Zelfs Hans van den Broek heeft de Amerikaanse ambassadeur meegedeeld ‘bezorgd te zijn’ over deze onverkwikkelijke affaire. Als meelopers van de vs durven we natuurlijk niet echt te zeggen wat we denken. Senator Frank Church (59) is overleden. De man deed zijn uiterste best de dubieuze praktijken van de cia en de regering aan banden te leggen in Vietnam, Cambodja, Cuba en noem maar op. Ook bemoeide hij zich met de verwikkelingen rond de moord op president Kennedy, maar hij werd met man en macht bestreden door de machtscentra in Washington.

Cécile van Lennep belde. In verband met haar leeftijd was zij bezig familiememorabilia op te ruimen, ook omdat haar kinderen met buitenlanders waren getrouwd en de Van Lennep-bezittingen eigenlijk niets voor hen betekenden, behalve misschien voor Sylvia in Noorwegen.

Daarop volgde scherpe kritiek, dat ik binnenkort zestig jaar werd - ik dacht, hoe weet zij dat? - dat ik eigenlijk nog niets van het leven had geleerd, dat ik veel te eerlijk schreef en zei wat ik dacht en voelde, en daardoor alleen maar meer vijanden kreeg. Zij begreep echter precies wat me bewoog, maar zij wilde me alleen maar op het hart drukken voorzichtiger te zijn. Ik antwoordde dat zij in principe gelijk had, maar dat ik er naar streefde in tact te blijven en niet af te dalen tot het gebruikelijke gelieg en bedrieg om ‘vooruit te komen in de samenleving.’

‘Ik ben blij dat je begrijpt wat ik je wil zeggen, lieve schat,’ zei Cécile van Lennep. Zij vertelde ook de brieven en kaarten die ik haar al die jaren had geschreven te hebben bewaard: ‘Wist je dat?’

Nee, dat wist ik niet, maar ik voelde heel sterk dat sinds Nijenrode, maar ook daarna, mevrouw van Lennep, de moeder van Frank, werkelijk een vriendin is geweest.

[p. 165]

Bedankje van de familie van Aurelio Peccei.

Amsterdam- Groningen

In Groningen had ik een ontmoeting met het Vriendschapscomité Nederland-Suriname. Ik werd door twee leden van de cpn, Hanneke en Johnny, van het station opgehaald. Bij hen thuis hingen portretten van Lenin en Stalin aan de muur. Dat zal de reden zijn dat Henk Herrenberg met een bocht om ze heen loopt. Er waren drie Surinamers en nog een Nederlander aanwezig. Ik legde uit, toen zij naar de vijandigheid van Herrenberg vroegen dat hij zich op geen enkele manier als ambassadeur kon permitteren in contact te staan met communistische sympathisanten, want hij had het al moeilijk genoeg als gevolg van vijandigheid tegen Bouterse.²¹⁶

216 Zie pamflet van deze club, bijlage 59.

14 april 1984

Hoogeveen-Amsterdam

Logeerde bij Jan Kikkert, de voetballer en schilder van olieplatforms op zee. Het was gezellig. Hij is ambivalent over zijn vriendschap met de Amerikaan Tom.

Ik werkte in de trein aan het Claus-manuscript.

De weiden liggen vol met zonnebadenden lammetjes.

Julien Green zegt tegen Iema van der Poel dat ouder worden ‘een gruwelijk iets’ is. ‘Het trieste is dat jonge mensen zich vaak geen rekenschap geven van hun geluk. Godzijdank heb ik mijn hoofd nog. Ik kan nog schrijven. Dat doe ik iedere dag. Ik ben op de wereld om boeken te schrijven. Als ik niet schrijf ben ik ongelukkig.’²¹⁷ Green heeft André Gide goed gekend. Hij bewonderde diens oprechtheid en onderstreepte zijn bewondering voor Gide's ‘liefde voor de waarheid.’ Misschien is dat ook altijd mijn onbewuste binding met Gide geweest.

217 NRC Handelsblad, 13 april 1984.

15 april 1984

Heb van 07:00 uur tot nu middernacht aan mijn Claus-boekje gewerkt. Ik heb nu meer de psychohistorische benadering erop toegepast.

[p. 166]

Jan van Wieringen uit New York telefoneerde me. Hij vroeg of hij niet meer in mijn ‘computer’ zat. Ik bevestigde dat dit inderdaad het geval was, maar beloofde wanneer ik weer in New York ben langs te zullen komen.

The New York Times bracht de Nederlandse jurist Hugo de Groot in herinnering die in 1625 de eerste rechtsregels opstelde voor oorlog en vrede.²¹⁸ In 1917 verklaarde Amerika het Duitsland van keizer Wilhelm II de oorlog nadat zijn U-boten internationale wetten schonden door koopvaardijschepen op de oceanen zonder waarschuwing tot zinken brachten. Nu gebruikt Ronald Reagan de methoden van de Duitse keizer van toen, en legt in strijd met de internationale gedragsregels mijnen in de Nicaraguaanse wateren. Het blad ridiculiseert het feit dat Washington inderhaast het Internationale Hof in Den Haag nu niet wil erkennen om niet veroordeeld te kunnen worden. What a bloody mess. Nicaragua heeft trouwens al een klacht bij het Hof in Den Haag tegen de vs ingediend, zoals te verwachten was. Ook heeft de regering in Managua het hele grondgebied van het land tot oorlogsgebied verklaard.

Anthony Lewis is opnieuw het duidelijkst van alle commentatoren. Hij schrijft dat Reagans geheime oorlog tegen Nicaragua allerminste een op zichzelf staand geval zou zijn, maar dat het om een algemeen ideologisch uitgangspunt van de regering Reagan gaat. En dat is: ‘That the United States can best deal with its problems in the world by using force and acting unilaterally without regard to its views of friends and neighbors.’ Hij vervolgt: ‘One might have expected an American Government to be embarrassed supporting terrorisms against another country, mining its harbors, trying to avoid accountability at law. But no blush came to the cheeks of Mr. Reagan or his people.’²¹⁹

The New York Times publiceerde ook een lijstje van reeds getroffen schepen.

Hazardous passage Vessels damaged by mines in Nicaraguan waters
Date	Nationality and vessel	Location
Feb. 25	Two Nicaraguan fishing boats	El Bluff
March 1	Dutch dredger Geoponte IV	Puerto Corinto
March 7	Panamanian ship Los Caraibos	Puerto Corinto

218 The New York Times, 13 april 1984.

219 The New York Times, 15 april 1984.

[p. 167]

March 20	Soviet tanker Lugansk	Puerto Sandino
March 28	Liberian ship Inderchaser and Nicaraguan shrimp boat	Puerto Corinto
March 29	Nicaraguan fishing boat San Albino	Puerto Corinto
March 30	Japanese ship Terushio Maru and Nicaraguan shrimp boat Alma Sultana	Puerto Corinto

16 april 1984

Het Claus-manuscript is gereed, 115 pagina's. Herry Voetelink zei: ‘Het is juist een zeer goed verhaal geworden. Daar zal je geen moeilijkheden mee krijgen.’ Het gaat nu dus naar Gijs van der Wiel. Ik heb een voldaan gevoel. Niemand zal ooit geloven dat dit manuscriptje in minder dan twee weken tot stand is gekomen, inbegrepen de tijd die nodig was om onderzoek te doen. Zoals ik tegen Peter zei: ‘ik voel me begeistert.’ Waar ik veel van de bijkomende details vandaan heb gehaald, weet ik eigenlijk zelf ook niet. Inspiratie? Zond ook Lex Poslavsky een kopie van het manuscript. En natuurlijk Peter.

Ambassadeur Dirk Jan van Houten heeft bij het aanbieden van zijn geloofsbrieven in Paramaribo gezegd: ‘Ik zal mij volledig inzetten om met de regering van Suriname de problemen op te lossen die zijn ontstaan door misverstanden en verkeerde intenties, zowel in Den Haag als in Paramaribo.’

17 april 1984

Na een vergeefse poging om Arie Kuiper te interesseren in de Chin A Chen-affaire en de cia heb ik besloten de informatie aan John Drieskens van Panorama aan te bieden. Als ‘de serieuze media’ niet willen, dan maar de sensatiepers. John was zeer verbaasd dat ik hem hierover opbelde, en begon met zich te excuseren voor wat er rond het Claus-verhaal was gebeurd, en dat ‘hierdoor de goede relatie met mij verstoord had kunnen worden.’

Aart van der Want en Ko van Wouwe hebben op 8 mei een interessante bijeenkomst gepland in Leiden.²²⁰

Belde met Peter, die zei het laatste gedeelte van het Claus boekje in een ruk te hebben uitgelezen.

Jan Mets: ‘Ik maak je mijn compliment voor je Haakmat-interview.’

220 Zie bijlage 60.

18 april 1984

Het Algemeen Dagblad meldt dat Gerard Wallis de Vries de be-

[p. 168]

noeming van Wibo van de Linde bij de avro definitief heeft gemaakt en niet meer is terug te draaien. Volgens Jan Taat heeft het personeel ‘met verslagenheid, verontwaardiging, verbijstering en teleurstelling’ van het besluit kennisgenomen. Algemeen directeur Harald Christern stapt nu op en Ger Lugtenburg beraadt zich op zijn positie. Het zegt alles van Wibo dat hij onder dergelijke omstandigheden nog voor de leidende post bij de avro in aanmerking wil komen. Stel je voor als je weet dat niemand je pruimt. Hij wordt programma-directeur radio en televisie.²²¹

Het Algemeen Dagblad meldt ook dat de Surinaamse regering de bezem haalt door het ambtenarenapparaat om het te zuiveren van linkse mensen die tot de rvp en palu behoren. Premier Wim Udenhout zou met deze ‘zuiveringen’ een goede indruk in Washington willen maken. Suriname hengelt immers naar steun van het imf. Ik denk - omdat Bouterse tenslotte de dienst uitmaakt - dat wat in werkelijkheid in Paramaribo gebeurt aanzienlijk minder extreem is dan het ad het voorstelt.

Eegje Schoo heeft in Djakarta bekendgemaakt te verwachten dat de iggi²²² het Suharto-regime dit jaar twee miljard gulden zal geven. Ze zijn hartstikke gek. Jaar in jaar uit worden miljarden in dit misdadige fascistische generaalsbewind gepompt. Ook nu mijn financiële middelen teruglopen, moet ik toch tegen elke prijs proberen om The New York Times aan te houden, die hier om de paar weken in grote zakken wordt afgeleverd. Het blijft de waardevolste krant in de wereld om te lezen.

Alfred Vierling spreekt nu over Janmaat alleen nog maar als ‘dat etter’. Vierling wil nog steeds aan de Europese verkiezingen deelnemen.

Bracht een bezoek aan André Haakmat. We spraken een uur over de opkomst en ondergang van Chin A Sen, om de inhoud van mijn Panorama-reportage te verbeteren. Ik stelde hem voor samen naar Paramaribo te vliegen en een fait accompli te scheppen, maar ik denk dat hij dat een te wilde aanpak vond.²²³

Ambassadeur Antonio Diaz van Cuba belde om te zeggen dat ik 23 april in Havana werd terug verwacht. Ik legde uit geen ticket te hebben en dat ik me op dit moment dat ook niet meer kan permitteren.

Ronald Gase kwam langs en liet me twee hoofdstukken lezen gebaseerd op zijn jongste onderzoekingen in het dagboek van

221 Algemeen Dagblad, 18 april 1984.

222 Inter-Governmental Group on Indonesia, de in 1967 door Nederland opgerichte organisatie, waarin een aantal landen uit het westerse blok te investeren ontwikkelingshulpgelden coördineerden. (red.)

223 De notities van dit gesprek zitten in mijn dagboek.

[p. 169]

oud-premier Jan de Quay. Bijzonder materiaal. Maar ik wil dat hij toevoegt dat de befaamde ontmoeting in 1961 van Emile van Konijnenburg en Koos Scholtens met Sukarno in Washington zuiver en alleen door mij tot stand werd gebracht.

Volodja Molchanov en zijn vrouw Consuelo volgden op televisie een ballet van Hans van Maanen. Hij telefoneerde me en vroeg: ‘Noemen ze dat hier dansen?’ Wat niet weet wat niet deert, ze denken in Amsterdam in ieder geval dat het prachtig is.

Minister Tjon Kie Sim zendt een belangwekkend telegram in verband met de plannen met Motke Chanoeka en Koor Industries in Israël.

19 april 1984

Jan Mets noemt het Claus-manusscript ‘zéér interessant’, maar wil het niet uitgeven. Dan dus Wim Hazeu.

Om 12:00 uur was er een personeelsvergadering op de Surinaamse ambassade. Ambassadeur Herrenberg liep eruit weg en nam met mij het artikel door dat ik over de Chin A Sen schreef. Hij had wat kritiek en enkele suggesties. Marciano Jesserun neemt het zondag mee naar Paramaribo, omdat ik wil dat Bouterse het eveneens te zien krijgt.

At met Volodja Molchanov poffertjes op het Malieveld. Hij vertelde dat ambassadeur Beletski twee topambtenaren van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse zaken: chef directie Europa Paul Polak en Adriaan Jacobovits de Szeged, directeur-generaal Politieke Zaken, te dineren had gehad. Volodja moest vertalen.²²⁴ ‘Beletski praat dan constant,’ vertelde Vo-

224 Adriaan Jacobovits de Szeged spreekt vloeiend Russisch; Paul Polak heeft in Moskou gewerkt en was Sovjetexpert op het ministerie. http://www.wikileaks.org/plusd/cables/1976ECBRU06641_b.html. en http://search.wikileaks.org/plusd/cables/1976 THEHA04307_b.html. (red).

[p. 170]

lodja. ‘Hij kocht graan hier en tractoren daar en op een bepaald moment zei de ambassadeur dat het ware te wensen dat de buitenlandse betrekkingen zouden terugkeren naar de tijden van tsaar Peter de Grote. Waarop Adriaan Jacobovits de Szeged opmerkte: “Maar dan moet mijnheer Tsjernenko wel eerst een paar jaar in Zaandam het ambt van scheepsbouwer komen uitoefenen”.’

Ik zei tegen Volodja dat het interview met Sital in Havana had bijgedragen tot het opblazen van het kabinet Alibux en de afgang van de palu, en dat ik nu met een gesprek met André Haakmat iets dergelijks had bereikt met Chin A Sen. Waarop hij reageerde: ‘Kan je niet ook eens bij ons in Moskou langs komen?’

‘Dat heb ik geprobeerd door een gesprek met Andropov te proberen bemachtigen, maar die is dus langs andere wegen in lucht op gegaan.’

In de trein raakte ik overtuigd, dat ik de Chin A Sen-rapportage nog eenmaal opnieuw moet schrijven.

Wim Hazeu deed zeer aarzelend over het Claus-boekje. Hij wilde er met Lex Poslavsky over spreken. Ik zei: ‘Nee, ik wil niet dat je besluit van hem afhangt. Voetelink heeft het manuscript juridisch bekeken en zegt dat het in deze vorm uit kan komen.’ Ja, maar hij was ook al bezig met een boek over koningin Juliana. ‘Okay, stuur mijn manuscript dan maar terug,’ zei ik. Mijn instinct over Hazeu blijkt weer juist te zijn geweest, wat Lex Poslavsky ook gezegd mag hebben. Hazeu is en blijft een aarzelaar.

De brief van Arie Kuiper spreekt voor zichzelf en geeft andermaal een fraai beeld van de huidige stand van de journalistiek.²²⁵

225 Zie bijlage 61.

20 april 1984

Het Chin A Sen-rapport is herschreven: 24 pagina's. De chauffeur van de ambassadeur komt een kopie ophalen om mee te geven naar Paramaribo.

André Haakmat vertelde dat hij stukken had gevonden, die aantoonden dat Chin A Sen indertijd had geweigerd zijn handtekening te zetten onder zijn benoeming als lid van de erkende Surinaamse advocatuur. Er was ook een brief bij van de president van het Gerechtshof in Paramaribo, die Chin A Sen erop wees dat hij obstructie pleegde. Ik antwoordde die stukken nu niet liever toe te voegen, want het zou worden uitgelegd als

[p. 171]

dienende ter ondersteuning van Haakmats positie. Daar was hij het mee eens.

Ontmoette John Drieskens in het Hilton hotel op Schiphol. Het maakte me onrustig, omdat er veel Transavia-vliegtuigen vertrokken. Ik dacht aan de mogelijkheid Eduard tegen het lijf te kunnen lopen. John Drieskens las mijn stuk, en ik liet het Chin A Sen-rapport van de Surinaamse inlichtingendienst plus drie foto's zien. Hij wilde het materiaal meteen hebben en tekende voor een bedrag van 10.000 gulden. Hij bleek eveneens geïnteresseerd te zijn om mijn Claus-boekje in een serie van zes artikelen in Panorama te publiceren voor wellicht 50.000 of 60.000 gulden. Ik belde Peter later zelfs tweemaal uit pure opwinding over dit succes. Nu is ook de crisis rond mijn visa-kaart opgelost.

Amsterdam-Madrid

Ben op weg naar de Delgado's.

Time meldt dat men de eerste duizend jaar van het christendom vermeed over seks in verband met Jezus, de zoon van God te spreken. Maar vanaf de Franciskanen in de dertiende eeuw en de Renaissance werd een nieuwe weg in geslagen. ‘Devout Christian painters from Florence and Flanders removed the drapery from the figure of Jesus and purposely exposed his genitals.’ Er is een boek in de vs over dit onderwerp verschenen: The Sexuality of Christ in Renaissance Art and in Modern Oblivion. Hoe kom je erop, as if it matters.²²⁶

Bij de avro zijn meer dan duizend leden weggelopen vanwege de benoeming van Wibo van de Linde. Prettig om zo ergens binnen te komen.

De Sovjetregering gaat meer aandacht besteden aan marxistische vorming van de schooljeugd. De Opperste Sovjet heeft dienaangaande een nieuwe schoolwet aangenomen. Communistische opvattingen moeten beter worden ingeprent opdat scholieren een beter verweer krijgen tegenover ‘een ideologische vijand’. Leraren behoren vurige propagandisten te zijn, die leerlingen tot ware patriotten opvoeden.²²⁷ Ik vraag me af of ze in dit late uur hiermee niet te laat komen. Uit eigen waarneming weet ik al heel lang dat de ontwikkeling tot een nieuwe marxistische mens een gigantische flop is in the Sovjet

226 Time, 23 april 1984. Dit artikel gaat over een uitgebreid onderzoek van Leo Steinburg, THE SEXUALITY OF CHRIST IN RENAISSANCE ART AND IN MODERN OBLIVION, na publicatie in het academisch tijdschrift van het MIT, October werd het als boek gepubliceerd in 1983 door Pantheon Books, New York. (red.)

227 NRC Handelsblad, 13 april 1984.

[p. 172]

Unie. Hoeveel interviews heb ik hierover niet afgenomen en nooit heb ik een afdoend antwoord gekregen dat die nieuwe mens een haalbare kaart zou zijn.

21 april 1984

Madrid

Caroline Delgado²²⁸ wachtte me op in een beautiful dress.

De Tijd plaatste Wibo op de omslag. De situatie binnen de avro wordt in het weekblad omschreven als: paniek in de slangenkuil. Die shit is me de afgelopen dertig jaar in de journalistiek grotendeels bespaard gebleven, al was de prijs erg hoog me buiten de journalistieke slangekuilen te plaatsen.

The New York Times meldt dat twee Amerikaanse uh-1h helikopters ‘bij vergissing’ vanuit Honduras boven het grondgebied van El Salvador terecht waren gekomen. Een Amerikaanse militaire woordvoerder verzekerde de wereld dat de toestellen geen spionagewerk verrichtten.²²⁹

De vs weigeren de Nicaraguaanse partizaan Nora Astorga als ambassadrice in Washington te accepteren. The New York Times geeft aan dat die weigering onder druk van de cia tot stand is gekomen.²³⁰

Sigi Wolf, een redacteur van Elseviers die zelden achter zijn bureau vandaan komt, schrijft dat ik een lofzang op de machtigste man in Suriname had geschreven en een onverzadigbare reislust tussen Amsterdam-Paramaribo had ontwikkeld. Mijn boekje zelf heeft hij dus niet gelezen. Het lijkt hem een lofzang, omdat het in de mode is een klaagzang over dezelfde figuur aan te heffen. En hij, Wolf, moest eens weten wat ik met Sergio Orlandini afgesproken heb ten aanzien van die luchtlijn.

228 Caroline Delgado-Stoddard, professor Delgado's echtgenote.

229 The New York Times, Joseph Treaster, 20 april 1984.

230 The New York Times, Philip Taubman, 20 april 1984.

21 april 1984

Professor Delgado vertelde in Moskou²³¹ een ontmoeting te hebben gehad met mijn goede vriend de wetenschapper Oleg Gazenko, die hem in uniform had ontvangen. Gazenko heeft de rang van luitenant-generaal. Hij vertelde Delgado ondermeer dat binnen één week twee resusaapjes mee de ruimte in zouden gaan. De diertjes werden hem getoond evenals de stukken betreffende het onderzoekproject. Daarop vroeg hij Delgado zijn kritiek te geven. Delgado antwoordde dat het een schitterend project was, maar dat het begeleidende onderzoek

231 Een reis die ik had helpen bewerkstelligen.

[p. 173]

zes tot acht jaar achter liep op proeven die elders worden gedaan. ‘You do not seem to research the neurochemistry of the brain and that after all is the essence of it all,’ had professor Delgado hem gezegd. Gazenko gaf aan dat hij tot een langdurige samenwerking met het instituut van Delgado in Madrid wilde komen.

Daarna dineerde Delgado in Moskou met de Spaanse ambassadeur en bespraken dit verzoek en samen stelden ze een principe-akkoord op dat het Centro Ramon y Cajal in Madrid en de ussr Academy of Sciences zou kunnen afsluiten. Inmiddels zijn ook de ministeries van Buitenlandse Zaken en de Spaanse Academie van Wetenschappen zich met de plannen aan het bemoeien. Er schijnt nu geld beschikbaar te komen om wetenschappers uit te wisselen. Delgado is vervolgens naar Washington gereisd om een soortgelijke samenwerking in de vs op poten te zetten.

Bij het opstaan dacht ik aan de dood van mijn vader op 21 april nu achttien jaar geleden. Het is onvoorstelbaar dat het al zo lang geleden is. We gaan zo op in ons huidige Dasein dat we vergeten te denken aan die eeuwige cyclus van leven en dood. José Delgado noemde het overlijden van Aurelio Peccei ‘a personal loss’. Ook dat is zo gemakkelijk om te zeggen, maar om het te verwerken is een andere zaak. Ook ik ben in looppas onderweg naar het onvermijdelijke einde. De dagen vervliegen in het niets, het is niet bij te houden.

Vlak voor mijn vertrek naar Spanje arriveerde met de post The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind van Julian Jaynes, een psycholoog verbonden aan de Princeton University.²³² Op pagina zeven spreekt hij al over bewustzijn en leren, gekoppeld aan programmeren en hersenspoelen. Hij rept over het bestaan van ‘a kind of huge historical neurosis. Psychology has many of them. And one of the reasons that the history of science is essential to the study of psychology is that it is the only way to get out of and above such intellectual disorders.’ (...) ‘What we do is completely controlled by the wiring diagram of the brain and its reflexes to external stimuli. Consciousness is not more than the heat given off by the wires, a mere epiphenomenon. Conscious feelings are mere colors laid on the surface of a mosaic which is held together by its stones, not by the colors. Or has Huxley insisted in a famous essay, “we are conscious automata.”’ (p.p. 10-11).

Het is trouwens opvallend dat, wanneer ik dit soort ontdekkin-

232 The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind, Julian Jaynes, Houghton Mifflin Company, Boston, 1976.

[p. 174]

gen doe van beautiful thoughts, ik dan niet op de eerste plaats denk aan Eduard maar aan Peter, want ik deel automatisch dit soort informatie met hem. Ik zal dit boek ogenblikkelijk voor Peter bestellen.

‘Consciousness emerged from living things. (...) Prominent neurologists agreed that we no longer had to think of consciousness as merely dancing an assiduous but futile attendance upon our brain processes. (...) The neural substrate of consciousness is one of the most important neurological discoveries of our time. (...) It extends from the top of the spinal cord through the brainstem on up into the thalamus nerves, almost like a system of wire-tabs on the communication lines that pass near it.’ (p.p. 17).

Ik voerde een interessant gesprek met professor Delgado over het onderwerp reality.²³³ Hij vertelde dat hij in Moskou het interessantste gesprek gevoerd had met psychiater Vartanian en diens groep. Hij was het met me eens dat we Vartanian zouden vragen voor een bijeenkomst van het Forum Humanum. Delgado werd uitgenodigd om voor een langere tijd een psychiatrisch ziekenhuis in Siberië te komen bezoeken. Ook had hij onze gezamenlijke vriendin de neurofysiologe Bechtereva in Leningrad ontmoet.

Hij gaf me zijn toespraak The Psychophysiology of Freedom te lezen.²³⁴ Het is een vlammend pleidooi om aan te tonen dat ‘human dignity, self-realization, happiness, and personal freedom are the products of mental activity.’ Zij zouden dus prioriteit moeten krijgen bij het opstellen van ‘educational systems.’ ‘The individual does not control his own genes, liver functions, or the synaptic linkages of his neurons. Most essential aspects of our biology are beyond personal awareness and control.’ (...) ‘A biological understanding of reality should diminish today's conflicts. Study of the brain, which is the human power center, may provide new solutions in agreement with man's limitations and options for development. (...) The gradual humanization of future psycho civilized man must be directed by intelligent choices with plans and purposes than can be share by all mankind, because all share similar basic neurological mechanisms.’²³⁵

Professor Delgado werkte verder uit, waar we al jaren samen

233 Jammer dat ik geen tijd heb die bandopname ook nog uit te werken hier.

234 Gepubliceerd in het tweemaandelijks blad Political Psychology, Vol. 4, no. 2, van de International Society of Political Psychology, 1983. Rede voor de universiteit van Mannheim, West-Duitsland.

235 Dit materiaal is in 1997 minder schokkend dan toen ik het in 1984 las.

[p. 175]

over spraken, namelijk hoe we van het jaar nul tot zes worden volgepropt met ‘symbols, emotions, knowledge, skills and many other aspects of mental functions’ waardoor wij ‘decisively are influenced by sensory inputs.’ Waar het op neerkomt is dat we te maken hebben met ‘an authoritarian education’. Het kind is tussen nul en zes immers niet in staat ‘and lacks the capacity and intelligence to structure his neurological mechanisms?’ (...) ‘These are directed from the outside and are imposed.’ Dit betekent dus dat, terwijl we denken of aannemen ‘vrij’ te zijn, in werkelijkheid we voor ons zesde jaar al zo grondig zijn gehersenspoeld - ik noem dit zelf: beschadigd - om nog te kunnen spreken van free minds or free individuals.

Vervolgens wees Delgado op het feit ‘that human beings are born with very immature brains.’ Hij onderstreepte: ‘The hippocampus and cerebellum cortex have only ten to twenty percent of their potential neurons and the rest will appear, under normal conditions, after birth.’ Wat zou ik van dit materiaal toch graag een artikel voor de hp maken.

Hij vertelde dat hij in 1951 onderzoek naar hersens verrichtte in de vs. Volgens de Amerikaanse wet mag dit pas 48 uur na de dood worden uitgevoerd. Het probleem was binnen die twee dagen na het tijdstip van overlijden hersens al een flink aantal veranderingen ondergaan. Delgado bood de Amerikanen dus aan hersens van pas overleden mensen uit spanje naar de vs te over te laten brengen. Hij nam contact op met een patholoog-anatoom in Madrid. Geen enkel probleem, hoeveel hersens wilde hij hebben. Delgado vroeg vervolgens wat ze zouden kosten, misschien honderd dollar? ‘Ben je mal, ze vermoorden hun vader voor honderd dollar,’ was het antwoord. Uiteindelijk werd de koop gesloten op 25 dollar per ‘set of brains’. Ze zouden in ‘formalin and plastic’ geprepareerd worden en in een speciale koffer worden verpakt. Delgado ging ze ophalen en stuurde deze koffer ‘out of superstition’ - met een ander vliegtuig. De Amerikaanse douane zou perplex hebben gestaan over de aankomst van een Spaanse professor met een koffer vol hersens.²³⁶

236 Ook die anekdote staat op de band. Zie archief Instituut Beeld en Geluid: LA 315, Lot 2, Item 156, ACC, datum 22 04 1984, content M.R. Delgado. Madrid. (red.)

22 april 1984, Pasen

We dineerden gisteren in visrestaurant Serramar. Er ontwikkelde zich een gesprek vol hoogte en dieptepunten. Ik zei op een gegeven moment dat ik eigenlijk nooit in ‘iemand’ had geloofd. Delgado vroeg wat ik bedoelde met ‘geloven.’ ‘Daar

[p. 176]

bedoel ik trust mee,’ zei ik, maar maakte al meteen een uitzondering voor Eduard. Verder wijdde ik uit over hoe er zelfs een verlies aan trust was geweest met mejuffrouw Buringh Boekhoudt.²³⁷ Na enige aarzeling vertelde ik hen zelfs dat ik als jongetje op ongenadig wijze van mijn moeder op mijn duvel kreeg vanwege mijn hardnekkige verzet, wanneer ik cello moest spelen. ‘Wel,’ antwoordde de professor, ‘flogging was a tradition then. I have been beaten as a child too.’ Hij zei - en die Übermensch-benadering van total mental control, die hij steeds hanteert ergert me soms - zelf drie fasen te hebben gekend:

1	a mental state like everyone else,
2	trying to be a model thinker and the discovery that this was a cruel way
3	zijn huidige fase.

Echt duidelijk werd het me niet.

Vanmorgen tijdens het ontbijt vertelde Delgado bezig te zijn met een manuscript: The Engineering of Happiness. Daarin verduidelijkte hij deze drie fasen. Ik ging mijn bandopname-apparaat halen. We raakten in diep gesprek. ‘Mind is an abbreviation for an ill-defined group of mental activities. Its existence requires a functioning brain. Without a brain there is no mind. The mind is often looked upon as a unit. In reality, however, there are many mental activities: talking, enjoying music, problem solving and so forth that all have different sensory inputs, feelings, behavioral manifestations, and neurophysiologic mechanisms. The mind is a dynamic entity, which cannot be frozen or preserved like a brain in formalin. It is therefore incorrect to ask: where is mind? Because mind is a set of mental activities.’

In gesprek met koning Juan Carlos heeft Delgado eens gezegd: ‘A king has a different brain from other people,’ wat enige consternatie teweeg had gebracht. De uitleg van deze bewering staat op de band.

Ambassadeur Herrenberg had beloofd te bellen als hij de uiteindelijke tekst van mijn Chin A Sen-rapport voor Panorama had bestudeerd. Hij hield woord: ‘Er moet nog een tekst worden uitgevonden,’ zei hij, ‘die weergeeft hoe ik je artikel beoordeel. Niemand zou het zo hebben kunnen schrijven. Het herleidt alle andere Nederlandse journalisten terug tot makrelen. Je weet wel, als je bij Scheveningen een hengel uitgooit vang je er meteen zeven op een rij. Ik voorspel, dat Chin A Sen zal aftreden als leider van de Bevrijdingsraad.’ Ik waarschuwde

237 In 1973 noemde ik haar in een interview met Bibeb in VN wat zij mij kwalijk nam en wat ik haar nooit heb vergeven.

[p. 177]

dat het embargo op het artikel nog tot 3 mei moest worden gehandhaafd. ‘Ik ga op 3 mei met een aantal exemplaren van Panorama naar Paramaribo,’ aldus de ambassadeur. Hij bevestigde dat de tekst ook al bij Bouta was.

Voel me koortsig en alsof ik moet overgeven. Caroline Delgado adviseerde me twee glazen warme melk te drinken met een sandwich met kaas.

23 april 1984

12:30 uur, Madrid-Amsterdam

Het Kremlin weigert nog altijd gratie te verlenen aan Rudolf Hess, die al negentig jaar is. Een zeer slechte zaak. James Reston herinnert aan het feit dat Hess nu 43 jaar in de bak heeft gezeten, kosten 800.000 dollar per jaar, bovendien als enige gevangene in Spandau, West Berlijn. Het slaat echt nergens op.²³⁸ Dan te bedenken dat hij geprobeerd heeft vrede met Engeland te sluiten om de handen vrij te kunnen hebben de Sovjet Unie de nek om te kunnen draaien. Het is toch een speling der geschiedenis dat de geallieerden eerst de ussr en Duitsland kort en klein lieten timmeren om na de vernietiging van beiden, het communistische imperium met vereende krachten te proberen nog verder de das om te doen. Aan dat doel is Ronald Reagan in ieder geval in hart en nieren toegewijd.

James Mason van het Federal Center of Disease Control in Atlanta, Georgia denkt dat Franse wetenschappers zouden hebben ontdekt wat aids veroorzaakt.²³⁹

Tom Wicker geeft terecht aan dat - nu het Ronald Reagan door het Congres is verboden zijn clandestiene oorlogen in Latijns-Amerika op te voeren - de president zich verliest in escalerende retoriek die absoluut nergens op slaat. Zo heeft hij in een recente redevoering gezegd dat wanneer Centraal-Amerika wordt verloren (in rode handen overgaat) de grenzen van de vs zelf zullen worden bedreigd. De Sovjets zouden bezig zijn het strategische evenwicht te verstoren door ten zuiden van Amerika ‘a string of anti-American, Soviet styled dictatorships’ te vestigen. Reagan ziet rode sterretjes.

Wicker noemt al dat geklets ‘gevaarlijk’ omdat hij er op deze wijze wellicht toch in zal slagen veel Amerikanen te overtuigen dat er werkelijk ‘rood gevaar’ aan de grenzen zou dreigen. ‘It is hypocritical too, to talk of forcing dictatorships down the throats of peoples most of whose history has been a tale of oppression; at a time when counterrevolutionaries armed, trained

238 The New York Times, 24 april 1984.

239 The New York Times, Lawrence Altman, 21 april 1984.

[p. 178]

and directed by the U.S. are trying to force their own U.S. supplied power down the throats of Nicaraguans.’²⁴⁰

Niet alleen dat. Vrijwel heel Latijns-Amerika zit door diplomatieke achterdeurtjes, dollar- imperialisme en pure chantagepolitiek in de zak van Washington, met als enige uitzondering Cuba. Hoeveel dictators, en ultra-rechtse moordenaars zijn er niet door de vs in het zadel gehouden, omdat Washington alleen maar in het geweer komt met het bevorderen van een zogenaamde democratie, wanneer links-georiënteerde regimes gewipt moeten worden. Rechts en extreem-rechtse dictaturen zijn prima, want die zijn immers anti-rood. De Amerikanen zijn de pest van de wereld geworden, daar ben ik al heel lang van overtuigd.

240 The New York Times, 20 april 1984.

Schiphol

Heb gekeken welke Transavia-vluchten er waren. Eduard was in geen velden of wegen te bekennen.

Heb Wim Hazeu geantwoord op zijn brief van 13 april. Heb een aantal aspecten van de Suriname-affaire proberen recht te trekken bij hem.

Nicolaas Kappeyne van de Coppello nodigt me uit voor een bijeenkomst op 16 mei a.s. van het Europees Gesprekcentrum. Schittered artikel over Gary Lynch, professor in Neurobiology aan de University of California, die ‘biochemistry of memory’ bestudeert.²⁴¹ ‘Memory was the black hole at the center of neurobiology,’ zegt hij. ‘Biological systems are homeostatic, self-correcting. Everything in your body is designed to keep you steady. But memory is a process that apparently occurs in fractions of seconds but lasts for decades. There must be some extraordinary biological events going on for events in the millisecond range to cause changes that persist that long. That is mystery.’

Interviewer Janet Hopson vroeg: ‘Where is memory permanently stored?’

Lynch: ‘We only think we know it is in the cortex because there is so much more neural tissue available than in other areas of the brain.’

Hopson: ‘In what form is memory stored, like an image on videotape, or may be like bytes in a computer?’

Lynch: ‘I cannot really answer this question, but you appear to file information in much the same way books are stored on a library shelf.’

Hopson: ‘The brain, then, is something like an organic library?’

241 Psychology Today, april 1984.

[p. 179]

Lynch: ‘I have not really found a metaphor for the brain and memory that I like. Our best efforts to the contrary, we are still left with the idea that the brain is most like a very elaborate computer.’

Lynch: ‘When we started there was no chemistry known that could account for the speed and permanency of memory. (...) Let us start with what happens when one cell communicates with the next. The first sends an electrical event down its axon, one long wire. When it comes up to the target cell, the axon stops at a bump called a terminal, and the electrical message dies in the synapse or gap between this axon terminal and a further bump on the target cell, called the spine. The chemistry behind it is what is really novel. Typically, shape change is associated with changes in membrane chemistry. We found that there is an enzyme - it is called calpain - on the inside of the target bump, on the inner surface of the membrane. It turns out that this enzyme has a requirement for an ion, calcium that enters the cell during periods of intense activity.’ Zou het hele gesprek met Lynch willen opnemen omdat het informatie aan de orde stelt, die een paar jaar geleden werd ontdekt en het begin betekent van het oplossen van het raadsel geheugen.

[p. 180]

24 april 1984

Amerbos

Alles verloopt prima. Wim Hazeu liet een boodschap achter dat hij mijn Claus-manuscript wil uitgeven. Hij vond het ‘een fantastisch goed verhaal’. Informeerde Voetelink. ‘Gefeliciteerd,’ zei hij.

Heb het manuscript in de tuin herlezen.

25 april 1984

Ik ontmoette John Drieskens van Panorama, die aandrong op meer bewijzen over de relatie van Chin A Sen met de cia: ‘Want we krijgen anders een kort geding tegen ons.’ Ik antwoordde, ‘Vergeet advocaten en juridische dreigementen, want die verpesten al jullie primeurs. Gewoon doordouwen. Het zal prima inslaan.’

André Haakmat sprak ik vervolgens: ‘Ons interview heeft een politieke doorbraak tot gevolg gehad. De PvdA is bezig bij te draaien. Ik heb informatie hierover in handen. De Bevrijdingsraad is op de fles en Chin A Sen is met zijn staart tussen de benen naar de vs uitgeweken.’ Er werd aan één stuk door vergaderd en morgen zou er om 12:30 uur een persconferentie op het Centraal Station zijn.

Haakmat vroeg om een signaal van Desi Bouterse, die Surinamers hier bijvoorbeeld tot een gesprek zou kunnen uitnodigen. ‘Ik kan nu wel mijn nek uitsteken, maar als er niets uit Suriname wordt gehoord, gaan ze terug naar Chin A Sen.’ Ik belde ambassadeur Herrenberg, waar Haakmat bijzat, en vroeg of hij wellicht de bevelhebber zou kunnen waarschuwen, dat een go ahead uit Paramaribo hier zeer welkom zou zijn. ‘Ze moeten bij mij komen,’ was Herrenbergs antwoord, ‘en in vol ornaat.’ Alleen daarna zou hij aan Bouta vragen hen te ontvangen en contact tot stand brengen. Ik zei dat een voorlopige Surinaamse delegatie zou kunnen bestaan uit Haakmat (als leider), Glen Willemsen, Emile Wijntuin, en de schrijfster Denise de Hart.²⁴²

Vanavond kwam nrc Handelsblad met een typerend hoofdartikel, waarin veel oude koeien uit de sloot worden gehaald en waaruit blijkt dat ze achter lopen op de gebeurtenissen. Bovendien is het weer driemaal zo lang als de doorsnee hoofdartikelen in The New York Times of de Washington Post, omdat de commentaarschrijvers in Rotterdam ordinaire Hollandse ouwehoeren zijn. Wat voor zin heeft het om in één adem eerst

242 Zij zou een goede vriendin worden.

[p. 181]

nog eens flink te onderstrepen hoe ‘despotisch en primitief’ het Bouterse-regime wel is om dan aarzelend te schrijven, dat ‘onder de huidige omstandigheden Nederland voorzichtig een kanaal dient te graven om de toekomstige relatie met Suriname op een nieuwe leest te schoeien.’²⁴³

Op televisie een film over Eduard van Beinum. Mam bracht in 1950 mijn Yale-vriend, Antonio de Almeide Santos bij hem, die in opleiding tot dirigent was.

Casper van den Wall Bake zendt me een artikel uit de krant Zondag van 11 maart 1984 waarin ik voor de zoveelste maal - samen met Wim Klinkenberg - verdacht word gemaakt. Om te beginnen wordt mijn homoseksualiteit in een apart hoofdstuk aangesneden. Verder wordt aan een ‘geheime’ medewerkster van de bvd Irene S. gevraagd of Wim en ik spionnen zijn voor de kgb. En dan worden nota bene Robert Kroon en Wibo van de Linde opnieuw uit de kast gehaald, die al in 1976 in Time (en De Telegraaf) schreven dat wij kgb-ers waren. ‘De bvd houdt Oltmans al jaren in de gaten,’ aldus Irene S. tegenover verslaggever Gerard van Kralingen.

The New York Times heeft weer eens duidelijk gemaakt dat de strijdkrachten van de vs gereed staan om militair waar dan ook in Latijns-Amerika in te grijpen, en zeker in Centraal-Amerika, mocht Ronald Reagan als opperbevelhebber daartoe opdracht geven. Een gedetailleerde kaart licht de mogelijke agressie verder toe.²⁴⁴

243 NRC Handelsblad, 25 april 1984.

244 The New York Times, 23 april 1984.

[p. 182]

Elseviers afficheert de brave Adriaan (van Dis) als ‘bekende Nederlander die zal uitgroeien tot een volksheld.’ God beware me die eer. ‘Ik heb een wat hogere stem,’ vertelt hij Coen van Harten, ‘een beetje malle deftige stem. Dat besef ik wel. Ook tijdens het gesprek met W.F. Hermans, toen ik echt kwaad was, betrapte ik mezelf weer op kakkineuze uitschieters. Ik heb er, toen ik in Amsterdam kwam, ontzettend onder geleden dat ik zo bekakt spreek. Ik denk dat het door mijn Gooise jeugd komt.’ Adriaan kletst. Het is een aangeleerd maniertje om mee te kunnen doen. Ik ken hem al vrij lang. Hij is heel aardig, maar een nichterige aansteller, die erbij wil horen.²⁴⁵

De PvdA-leden Jaap van der Straaten en Marein van Schaaijk hebben een bezoek aan Suriname gebracht en pleiten voor het verstrekken van een zachte lening door Nederland en het financieren van lopende ontwikkelingsprojecten. Hoe komt het toch dat wanneer men zich ter plekke oriënteert over welke de nieuwe realiteiten zijn men een heel ander verhaal ophangt bij thuiskomst dan de thuisblijvers verwachten? Kan er van meepraten wat er dan gebeurt: je wordt voor rotte vis uitgemaakt door idioten, die met achterhaalde informatie zijn blijven zitten.

245 Elseviers Magazine, 23 april 1984.

26 april 1984

Er is door F.F. (Fuut) van Loon - het vriendje van Joseph Luns - weer eens in vette koppen een complete canard in De Telegraaf verschenen, nota bene rechtstreeks overgenomen uit de Legerkoerier, ook zo'n betrouwbare bron van informatie.²⁴⁶ Oorlogshitsers.

246 De Telegraaf, 26 04 1984.

[p. 183]

De Sovjet Unie zou speciale sabotage-eenheden hebben gevormd, die vlak voor een invasie van Nederland door de ussr zullen worden ingezet. Zij heten spetznas-groepen, spreken Nederlands en beschikken over Nederlandse uniformen. Als ik niet meer dan een dozijn jaar in Moskou mijn licht zou hebben opgestoken, zou ik dit soort koude oorlogpropaganda misschien ook geloven. De vraag is: uit welke hoek wordt De Telegraaf van dit soort misleidende ‘informatie’ voorzien.²⁴⁷ Ambassadeur Herrenberg belde om niet als Willem Oltmans, maar als journalistieke makreel naar de persconferentie van de Surinamers te gaan op Centraal Station. Het was om 12:30 uur, zaal 4, perron 2. Hij was woedend overigens dat Van der Straaten en Van Schaaijk ook hadden geadviseerd dat het leger in Suriname terug zou keren in de kazernes.

Aanwezig waren Edwin Marshall, S. Soohitsingh, Denise de Hart, Hans Ramsoedh, M. Toppin, André Haakmat, M. Lachman, W. Florus en Harald Axwijk. Er zouden signalen uit Paramaribo zijn gekomen, dat er geen moorden meer zouden plaats vinden en men open stond de dialoog aan te gaan. Volgende week vertrekt dus een delegatie om de uitgestoken hand van de militairen aan te nemen. Er wordt gebluft, maar het is zeker een opvallende doorbraak na de publicatie over Haakmat in de Haagse Post. Frans van Klaveren begreep niet waarom het verzet niet de hulp van buitenlandse troepen inriep. Ik heb toen geroepen:

‘Ja, waarom niet meteen de cia?’ Peter Schumacher: ‘Was de veiligheid van de delegatie van het verzet gegarandeerd?’

‘We zijn geen kamikaze-politici,’ antwoordde Haakmat. Een ander vroeg of er pers mee mocht reizen. Ik vroeg of de delegatie vooraf contact met ambassadeur Herrenberg zou hebben. Van Axwijk antwoordde: ‘Ja, hij is de ambassadeur, ja.’ Marijn de Koning vervolgens tegen mij: ‘Waarom vraag je dat?’

‘Omdat ik denk dat Herrenberg de enige is, die een bezoek van de delegatie bij Bouterse er door kan krijgen.’

‘Jij vindt Bouterse dan geen schoft?’

‘Weet je wat jij eens zou moeten doen, met oud-ambassadeur Hoekman gaan praten, die nu bij Schoo op Ontwikkelingshulp zit,’ antwoordde ik haar. Zij had noch het gesprek met Haakmat in de hp gelezen, noch het hoofdartikel gisteravond in nrc Handelsblad. Dat is dan verslaggeefster van de nos-televisie en juriste.²⁴⁸ Zal Herrenberg verslag doen van wat zich hier afspeelde.

247 Het zou zelfs in 1997 nog zin hebben een onderzoek in te stellen via welke kanalen de Koude Oorlog- machine en de BVD De Telegraaf voor haar karretje spande.

248 En is in 1997 Kamerlid voor D66.

[p. 184]

Zag op televisie hoe in Berlijn drie politiemannen met helmen en wapenstokken afstormden op een grote groep en op één blonde jongen doken, die er verreweg het lekkerste uitzag. Het herinnerde me aan natuurfilms wanneer tijgers of leeuwen zich op een hert storten dat bewust wordt uitgepikt. Het prooi uitzoeken tijdens deze relletjes heeft hetzelfde grondmechanisme, alleen ze weten het niet.

John Drieskens speelt spelletjes met de overmaking van het afgesproken bedrag; ik heb hem al enkele malen hierover moeten telefoneren. Nu is hij naar een voetbalwedstrijd van Panorama tegen Nieuwe Revu.

Ambassadeur Diaz belde dat zijn collega in Madrid er voor had gezorgd dat ik met Cubana naar Havana kan vliegen.

Een vertegenwoordiger van de Bevrijdingsraad voor Suriname noemt André Haakmat nu op televisie ‘een verrader’. De keet is compleet.

27 april 1984

André Haakmat belde vanmorgen dat driemaal is uitgezonden dat Chin A Sen in de vs nu ook heeft verklaard dat de Bevrijdingsraad de dialoog met Desi Bouterse zoekt. Ik antwoordde: ‘Als die mijnheer maar niet denkt dat hij naar Paramaribo kan reizen, want hij komt er nooit in.’ Haakmat leek door een en ander van zijn stuk gebracht en te aarzelen. Het interview in de Haagse Post heeft veel aan het rollen gebracht onder Surinamers, alleen begreep de redactie van de hp dat absoluut niet van te voren.

Coen van Harten heeft met Nicolaas Jouwe gesproken. Wat deze Papoea over de geschiedenis van de overdracht vertelt in 1984 is maar gedeeltelijk gebaseerd op de feiten. Hij zit nog altijd op de Luns-lijn en denkt (nota bene) dat de geschiedenis Luns ten aanzien van Nieuw-Guinea uiteindelijk in het gelijk zal stellen. Drie pagina's geklets in de ruimte in Elseviers.²⁴⁹

Pittig gesprek met Drieskens over de prijs, die hij wil betalen voor een serie Claus-artikelen, gebaseerd op mijn te verschijnen boekje. Ook vroeg ik nogmaals wanneer de 10.000 gulden, die op 24 april zou worden overgemaakt, daadwerkelijk komen. Het Chin A Sen-rapport wordt als inlegvel, als een soort boekje, door Panorama uitgebracht.

Kroonprins Willem Alexander is zeventien jaar geworden. Hij is uit zijn kostschool in Wales overgekomen en heeft een discofeestje in de kelders van Huis ten Bosch georganiseerd.

249 Elseviers 28 april 1984.

[p. 185]

Paul Grijpma rapporteert negatief over ‘de verkenners missie’ van Haakmat en de zijnen naar Paramaribo in Het Parool.²⁵⁰ Arnold Burlage noemt de groep Haakmat ‘een splintergroep’, die met de machthebbers in Paramaribo wil gaan praten.²⁵¹

het nieuwe gezicht van god kopte de omslag van Elseviers vorige week. Rex Brico analyseerde de gewijzigde denkbeelden over godsvoorstellingen. Vooral bij de jeugd is het nogal veranderd. ‘De dogma's van de kerk, de leerstellingen over God en Jezus zijn uit de tijd.’ Een scholier zei: ‘God is geen persoon, maar een soort gevoel, een volmaaktheid.’

Het zegt toch wel veel dat Brico de anekdote opdist dat de president van Zuid-Afrika aan een astronaut zou hebben gevraagd of hij God was tegengekomen op zijn reis naar de maan. Het antwoord was: ‘Jazeker, en zij was zwart.’²⁵² Brico had ook God and the New Physics van Paul Davies moeten raadplegen, dan was zijn verhaal sterker geworden.

250 Het Parool, 27 april 1984.

251 De Telegraaf, 27 april 1984.

252 Elseviers, 21 april 1984.

28 april 1984

Amnesty International zou volgens de ophitser Arnold Burlage opheldering willen hebben over de verdwijning van twee groentehandelaren in Suriname. Nieuwe anti-Bouterse kop in De Telegraaf.

[p. 186]

Bovendien publiceerden ze een artikel met als inhoud dat de vredesbeweging door de Sovjet Unie zou zijn geïnfiltreerd.²⁵³ De Telegraaf bedrijft dag in dag uit hetzes tegen staten, leiders, politieke systemen, die ze de krantenoorlog hebben verklaard. Wat die krant doet heeft nog maar weinig met informeren te maken.

Onverwachts belde Drieskens terug, waarschijnlijk bang geworden omdat ik had gezinspeeld de Claus-serie elders te zullen aanbieden. Hij wil vier artikelen kopen voor 12.500 gulden per stuk. Eigenlijk kon ik mijn oren niet geloven, want een dergelijk honorarium was het hoogste bedrag voor een artikel dat ik ooit in de wacht gesleept.²⁵⁴ Eindelijk heb ik eens onderhandeld zoals anderen dit doen, hard en uitgekookt.

Lex Poslavsky reageert eindelijk op mijn Claus-manuscript en noemt het ‘een staaltje van Henk van der Meijden cultuur’, wat waar is, maar het toont aan hoe het Hollandse wereldje in elkaar zit. Voor het eerst in dertig jaar journalistiek bedrijven heb ik het bewijs wat poen op levert, en wat niet. Lex zou het jammer vinden, wanneer de publicatie van dit Claus-manuscript een spaak in het wiel zou steken bij de voorgenomen uitgave van mijn dagboeken. Dus het Claus-boekje niet uitgeven, is zijn advies, voordat de uitgave van de dagboeken verzekerd zijn. Maar die zijn al veilig, want Wim Hazeu gaat zowel het Claus-boekje als deel 1 van de Memoires uitgeven.

Ambassadeur Herrenberg vertelde dat Hugo van Rhijn van de nos-televisie hem al had geschreven of hij mee mocht met de verkenningsmissie van Haakmat en consorten. Veronica en Brandpunt hadden eveneens een verzoek ingediend. ‘Laat ze maar hollen,’ zei hij, ‘wij spelen met hun ballen...’ En even later: ‘Laat de makrelen maar in het water spartelen.’

De Volkskrant meldde dat de doodseskaders in Indonesië gewoon doorgaan met hun klopjacht op zogenaamde misdadigers.

Ronald Gase had gedeelten van wat hij vond in de dagboeken van Jan de Quay naar oud-ambassadeur Van Roijen gezonden, die onmiddellijk telefoneerde of Gase bij hem langskwam. Hij wilde nu wel meer vertellen. Waarom blijven dit soort mensen schijtlaarzen? Waarschijnlijk omdat ze zich alleen maar konden handhaven in de wereld van de diplomatie door oneerlijk te zijn en de feiten te verdoezelen. Als er dan vele jaren na datum eens wat gaten vallen in het gordijn van leugens proberen ze met kunt- en-vliegwerk hun eigen handel en wandel bij te slijpen.

253 De Telegraaf, 27 april 1984.

254 En het is in 1997 nog steeds het hoogste bedrag ooit.

[p. 187]

Peter belde nog laat om me een goede reis naar Cuba te wensen.

29 april 1984

Amsterdam - Madrid

Gisteravond heb ik telefonisch nog met Lex Poslavsky gesproken over het Claus-manuscript. ‘Er staan teveel gratuite mededelingen in je Claus-reportage, die je niet dekt. Je beschrijft Claus als een goede en capabele man. Een man, ja, want er zijn inderdaad drie prinsjes. Maar hij was een ramp bij de Stichting van Ontwikkelingswerkers. Je zou eigenlijk alles moeten schrappen wat je niet kunt staven.’

Hij vervolgde: ‘Claus is eigenlijk een slappe, ambitieuze man, die boven zijn stand is getrouwd. De Commissie Claus heeft hij ook verprutst. Ze weten gewoon niet in Den Haag wat ze met hem aan moeten. Uit je verhaal wordt niet duidelijk wie Claus is, ook zijn persoon niet. Je verhaal is niet gedocumenteerd, en het is ook niet te documenteren. De psychohistorici uit New York, die je aanhaalt, komen tenminste met bronnen aan. Je kunt natuurlijk maar hopen dat mensen je boekje niet met hun verstand zullen lezen. Ik geef op dit ogenblik een cursus voor reclasseringsambtenaren, en je vraagt je dan dus af, hoe komt deze man tot dit misdrijf? Dat wordt bij jou niet duidelijke.’ Lex voegde eraan toe dat mejuffrouw Buringh Boekhoudt nooit met me had gesproken in de verwachting dat haar woorden eens in Panorama terecht zouden komen. Hij benadrukte herhaaldelijk dat Claus geen historische figuur was en het sop de kool niet waard was. Hier ben ik het bepaald niet mee eens. Bovendien, ik neem wel degelijk beperkingen in acht ten aanzien van mejuffrouw Boekhoudts informatie. Maar aan de andere kant gaat het om gewone mensen, en ik doe niet mee aan de kiekeboespelletjes alsof het halve heiligen, of onaantastbaren zouden zijn. Poslavsky was trouwens van mening dat het in een klein land als dit moeilijk lag om contemporaine personen te bespreken Waarom? Dat vind ik ook zo'n absurd denkbeeld Ik moest meer relativeren en schrijven in de zin van ‘zou het kunnen dat’. Maar dat kan niet, want Panorama betaalt geen behoorlijk honorarium voor veronderstellingen. Ik heb nu één keer de spelletjes van de makrelen meegespeeld, en heb meteen een walvis van een honorarium aan mijn hengel.

Madrid, Hotel Barajas

Vliegtuigmaatschappij Cubana is weer eens in de war. Ik werd naar dit hotel verwezen.

[p. 188]

Er zijn brieven van E.M. Forster gepubliceerd.²⁵⁵ Vreemd dat ik nooit iets van hem heb gelezen, zelfs Maurice niet. In 1928 schreef hij aan T.E. Lawrence: ‘Als ik dood ben en mijn leven wordt beschreven, dan mag alles worden gezegd.’ Ik denk dat of er ‘mag’ worden geklets of niet een irrelevante mededeling is. Wat ik van het grootste belang vind is dat - wat er ook gekletst wordt op een dag - mijn eigen ervaringen, mijn eigen verhaal muurvast ligt.

Merkwaardig dat Forster in Alexandrië een serieuze affaire heeft gehad met een jonge tramconducteur. Hij was toen zelf al 41 jaar. Standsverschil is voor mij ook nooit een punt geweest, zoals in mijn intieme vriendschap van ruim veertig jaar met de matroos van de Koninklijke Marine John van Haagen. We zaten op dezelfde golflengte, en daar gaat het om. Bovendien was hij hetero. Maar waar spreek je over met een conducteur aan het Suezkanaal?²⁵⁶

Discover Magazine schrijft over secrets of the brain. Nu is het brein ‘greyish-yellow’ van kleur, terwijl ik tot dusverre steeds las ‘pink and grey’. Het artikel van Gina Maranto handelt over de relatie brain en mind. Hersens kunnen gewogen, geanalyseerd en uit elkaar gesneden worden. Maar wat is mind? Geest? Energie? Moderne neuroscientists zijn overtuigd ‘that thoughts, feelings, dreams, and other workings of the mind are produced by chemical and electrical activity in the networks of the nerve cells that make up the bulk of the brain.’²⁵⁷

Prins Bernhard heeft (nota bene) Mariëtte Daniëls namens het blad Privé op Soestdijk ontvangen. Hoewel het gesprek voornamelijk over Irene gaat, maakte de prins van de gelegenheid gebruik een mijns inziens opzienbarende uitspraak ten aanzien van zijn oudste dochter, de huidige koningin, te doen. Na gezegd te hebben hoe koningin Juliana regeerde: ‘Ik heb enorm respect voor de manier waarop zij al die jaren de regering heeft geholpen het Nederlandse volk te leiden,’ trekt hij een vergelijking met Beatrix. ‘Bij mijn dochter Beatrix bespeur ik wel eens dat zij graag zou willen dat een minister een andere beslissing neemt. Natuurlijk kan dat niet, zij heeft daar immers niets over te zeggen. Maar ze wil het wel graag. Dat is bij mijn vrouw nimmer gebeurd. Zij stelde zich altijd uiterst bescheiden op en heeft zich toegelegd op het helpen.’²⁵⁸ Ik interpreteer deze passage als een publieke waarschuwing aan het adres

255 Selected Letters, Volume 1, 1879-1920, Edward Morgan Forster, HarperCollins Publishers, Londen, 1983.

256 NRC Handelsblad, 3 februari 1984.

257 Discover Magazine, mei 1984.

258 Privé, 5 mei 1984.

[p. 189]

van zijn dochter, waarbij de prins waarschijnlijk nog terughoudend is geweest.

30 april 1984

Werd al om 04:45 uur door Cubana Airlines gewekt, want het toestel vertrekt nu om 05:30 uur. Ik heb langzamerhand door het bijkomende gelazer alle animo voor het boek met Carlos Rafael Rodriguez verloren. Wanneer ze in Havana de zaak niet prima geregeld hebben, ben ik meteen gevlogen. Alleen wanneer ik aan die oude baas zelf denk, ja dan heeft hij me mee.

Madrid - Havana

Godzijdank is dit een directe vlucht, en geen mijl op zeven via Canada. Dit betekent een vlucht van zeven uur.

Chin A Sen, die eerst verklaarde niet principieel tegen een dialoog met Desi Bouterse te zijn, heeft nu toch als voorwaarde gesteld dat de militaire machtsfactor in Suriname zal verdwijnen.²⁵⁹ Ik moet lachen als ik in Newsweek lees dat in Latijns-Amerika nog drie dictators zijn overgebleven (ze rekenen Fidel blijkbaar niet mee) te weten generaal Alfredo Stroesner, generaal Augusto Pinochet en... ‘Lieutenant Colonel’ Desi Bouterse in Suriname. Wat een onzin. Ze weten niet waar ze het over hebben.

Mijn goede vriend Adam Schaff gaf een interview aan hetzelfde Newsweek.²⁶⁰ Hij denkt dat Solidariteit en Lech Walesa zijn uitgespeeld. Intussen schildert hij een hoogst somber beeld over de verdeeldheid in Polen en maakt niet duidelijk hoe het nu verder moet. Onbegrijpelijk dat hij de uiterst belangrijke rol van de Rooms-katholieke Kerk onbesproken laat.

Time wijst op de ouderdom van de Sovjetleiders: minister van Defensie Dmitri Ustinov, 75; minister Andrei Gromyko, 74 en premier Nicolai Tikhonov, 78. ‘Ever since Andropov's death, there have been indications that Mikhail Gorbachev, 53, was in effect the country's new Number 2 man. The fact that he should be the one to nominate Chernenko for the presidency seemed to confirm that a cautious transfer of power to the next generation has begun.’

Ik ken die naam niet, heb ik ook nooit in Moskou eerder gehoord, van niemand. Hij zit in het Politbureau sinds 1980 en komt uit de landbouwsector, dat echter niet uitblinkt door spectaculaire successen.²⁶¹

259 NRC Handelsblad, 28 april 1984.

260 Newsweek, 30 april 1984.

261 Time, 23 april 1984.